Formy własności i struktura majątku 1. Formy własności. Nieruchomości wykorzystywane na cele obronności stanowią własność Skarbu Państwa. Tytułem prawnym, na podstawie którego jednostki organizacyjne Ministerstwa Obrony Narodowej korzystają z większości nieruchomości, jest ustanowione na podstawie decyzji właściwego starosty, jako organu administracji samorządowej wykonującego zadania z zakresu administracji rządowej prawo trwałego zarządu. Prawo to ustanawiane jest na czas oznaczony lub nieoznaczony i podlega ujawnieniu w księgach wieczystych. W ramach uprawnień wynikających z posiadania tego prawa jednostka zarządzająca ma prawo korzystania z nieruchomości oddanej w trwały zarząd, a w szczególności do: - korzystania z nieruchomości w celu prowadzenia działalności należącej do zakresu jej działania, - zabudowy, odbudowy, rozbudowy, nadbudowy, przebudowy lub modernizacji obiektu budowlanego na nieruchomości, zgodnie z przepisami Prawa budowlanego, za zgodą organu nadzorującego, - oddania, za zgodą organu nadzorującego, nieruchomości lub jej części w najem, dzierżawę albo jej użyczenia w drodze umowy zawartej na okres nie dłuższy niż czas, na który został ustanowiony trwały zarząd, z równoczesnym zawiadomieniem właściwego organu, jeżeli umowa jest zawierana na okres do 3 lat, lub za zgodą właściwego organu, jeżeli umowa jest zawierana na okres powyżej 3 lat. Obowiązujące uregulowania prawne nie wykluczają również używania przez wojsko nieruchomości na podstawie innych, niż trwały zarząd tytułów, np. w formie najmu, dzierżawy, użyczenia lub użytkowania. Użytkowanie - odnosi się przede wszystkim do terenów leśnych zarządzanych w imieniu Skarbu Państwa przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. Nieruchomości leśne udostępniane są jednostkom resortu ON w użytkowanie, na podstawie umowy zawieranej z właściwym organem Lasów Państwowych, na warunkach określonych przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. W przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia umowy na użytkowanie terenów leśnych, nieruchomość podlega zwrotowi właściwej jednostce Lasów Państwowych.
2. Struktura majątku i jej zmiany Istotne znaczenie ma dostosowanie wielkości zasobu do obecnych i docelowych potrzeb armii. Działania w tym względzie przyniosły wymierne efekty, a ich tempo gwarantuje osiągnięcie poziomu założonego w Programie rozwoju Sił Zbrojnych. W okresie od 1997 do 2003 roku przekazano do zagospodarowania poza Siłami Zbrojnymi RP blisko 1/4 część całkowitego zasobu nieruchomości kubaturowych wojska i prawie 1/6 część zasobu nieruchomości gruntowych. Dynamika zmian zasobu nieruchomości w latach 1997-2003 oraz przewidywana do 2008 roku mln m 3 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 88,9 87,8 85,2 83,7 78,2 72,2 69,5 56,0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 W konsekwencji podjętych działań nastąpiły korzystne zmiany w strukturze wiekowej zasobu, pozostającej w ścisłym związku z kosztami eksploatacji i wielkością nakładów niezbędnych w procesach modernizacji do osiągnięcia współczesnych standardów użytkowych oraz bezpieczeństwa. Wielkość i struktura wiekowa obiektów użytkowanych przez Siły Zbrojne RP w latach 1997-2003r. 24,3% 22% 1997 rok 26% 25,8% 18% 34% 17,5% 2003rok 32,4% do 1918r. lata 1918-1945r. lata 1946-1970r. po 1970r. pierścień wewnętrzny obrazuje strukturę wiekową obiektów określoną podczas kontroli w 1997 roku, natomiast zewnętrzny podczas kontroli w 2003 roku
Nadal 50% obiektów koszar pochodzi sprzed 1945 roku. Ta część zasobu decyduje o konieczności angażowania znacznego potencjału ludzkiego do obsługi obiektów i urządzeń koszar, a także o ich energochłonności. kwh/m 2 /rok 250 200 150 100 50 0 220 Wskaźnik energochłonności budynków wykorzystywanych w Siłach Zbrojnych w latach 1997-2003 217 216 190 187 183 180 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Zmniejszenie energochłonności w ocenianym przedziale czasowym o blisko 20% przy jednoczesnej, stopniowej poprawie komfortu cieplnego izb żołnierskich, a także ułatwieniu dostępu do urządzeń sanitarno-higienicznych kąpiel stosownie do potrzeb jest znacznym osiągnięciem ekonomiczno-technicznym. Jednym z istotnych elementów różnicujących tempo pozytywnych zmian pomiędzy średnią energochłonnością obiektów w kraju i w wojsku jest wyłączenie zasobu pozostającego w zarządzie MON z dobrodziejstwa ustawy O wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych (Dz. U. Nr 162 z 1998 roku poz. 1121, z późniejszymi zmianami). Resort obrony narodowej bezskutecznie zabiegał w procesie legislacyjnym ww. ustawy o możliwość korzystania z premii termomodernizacyjnej. Zasób administrowanej i utrzymywanej przez wojsko infrastruktury ogólnej - koszarowej - obejmuje 6 zasadniczych grup obiektów. Strukturę ich udziału oraz wielkość obrazuje poniższy wykres. Udział poszczególnych grup budynków w zasobie infrastruktury ogólnej koszarowo - administracyjne - 20,9 mln m3 gospodarcze - 3,7 mln m3 3,5% 11,7% 32,1% techniczno-eksploatacyjne i usługowe - 16,1 mln m3 magazynowe - 14,6 mln m3 22,4% 24,7% 5,7% lotniskowe - 2,3 mln m3 pozostałe - 7,6 mln m3
W wyniku zmian restrukturyzacyjnych stan posiadania nieruchomości generujących koszty eksploatacji zmniejszył się w latach 1998 2003 o 22,0%. Odpowiednio w roku 2003-2,7%. Skutkuje to zmniejszeniem wydatków budżetowych. mln m 3 30 25 20 15 10 5 0 27,0 21,0 18,0 15,0 6,0 3,0 Dynamika zmian zasobu nieruchomości w poszczególnych grupach budynków w latach 1998-2008 20,9 16,1 16,4 14,8 14,4 12,7 7,6 6,6 5 2,7 2,3 2,2 1998 2003 2008 budynki koszrowo-administracyjne tech.-usług.-eks. magazynowe pozostałe gospodarcze lotniskowe Infrastruktura będąca przedmiotem użytkowania przez Siły Zbrojne : INFRASTRUKTURA SIŁ ZBROJNYCH RP INFRASTRUKTURA OGÓLNA 84 % INFRASTRUKTURA SPECJALISTYCZNA 16 % BUDYNKI 66% BUDOWLE 18% SZKOLENIOWA 2 % LOTNISKOWA 13 % MORSKA 1 % Zasób nieruchomości gruntowych wynosił w dniu 01.01.2004 r. 246,12 tys. ha, w tym 83,9% stanowiły lasy.
Nieruchomości uznane za zbędne dla potrzeb resortu obrony narodowej przekazuje się głównie: - do Agencji Mienia Wojskowego, stosownie do uregulowań ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz o Agencji Mienia Wojskowego (Dz. U. nr 90, poz. 405 ze zm.). Przekazywanie ma charakter zróżnicowany, w zależności od sposobu zagospodarowania ich przez Agencję: a) przekazywanie nieruchomości do komercyjnego zagospodarowania przez Agencję odbywa się w trybie art. 18 ww. ustawy, zgodnie z planem przekazywania nieruchomości zbędnych dla potrzeb resortu obrony narodowej do Agencji mienia Wojskowego, b) przekazywanie nieruchomości w celu wyposażenia Agencji w środki niezbędne do podjęcia działalności, które będą stanowić jej własność, odbywa się w trybie art. 8 ust. 1 ww. ustawy, zgodnie z decyzją Ministra Obrony Narodowej w sprawie wyposażenia Biura Agencji Mienia Wojskowego i jej oddziałów terenowych oraz filii tych oddziałów w mienie niezbędne do podjęcia działalności, c) przekazywanie nieruchomości, jeżeli są one niezbędne do wykonywania zadań Agencji, odbywa się w trybie art. 8 ust. 1a ww. ustawy. - do Wojskowej Agencji Mieszkaniowej stosownie do zapisu art. 14 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 42 z 2002 r. poz. 368 tekst jednolity ze zmianami), - do Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe zgodnie z przepisami ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 56 z 2000 r., poz. 679 tekst jednolity ze zmianami) oraz warunkami użytkowania lasów gruntów i innych nieruchomości na potrzeby związane z obronnością i bezpieczeństwem Państwa z dnia 30 czerwca 2004 r., wydanymi przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. - na rzecz innych organów w trybie art. 46 ust 4, art. 47 oraz art. 48 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 46 z 2000 r. poz. 543 tekst jednolity ze zmianami). W latach 1997-2003 przekazano z zasobu nieruchomości gruntowych wykorzystywanych przez Siły Zbrojne RP: - 20,49 tys. ha do Agencji Mienia Wojskowego, - 0,45 tys. ha do Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, - 25,10 tys. ha na rzecz innych organów oraz do Lasów Państwowych. W roku 2004 zaplanowano przekazanie dalszych 3,2 tys. ha.