DLACZEGO POLKI NIE ROBIĄ BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH? WHY POLISH WOMEN DO NOT ATTEND PREVENTIVE EXAMINATIONS?

Nowiny Lekarskie 2012, 81, 3, 258 264 AGNIESZKA DYZMANN-SROKA, MACIEJ TROJANOWSKI DLACZEGO POLKI NIE ROBIĄ BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH? WHY POLISH WOMEN DO NOT ATTEND PREVENTIVE EXAMINATIONS? Zakład Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów Wielkopolskie Centrum Onkologii Kierownik: dr Agnieszka Dyzmann-Sroka Streszczenie Wstęp. Najważniejszym sposobem walki z rakiem piersi są profilaktyczne badania mammograficzne, mające na celu wczesne wykrycie choroby. Jak potwierdziły badania, skuteczne programy w ciągu 8 10 lat mogą obniżyć umieralność z przyczyn raka piersi o 25 40%. Tymczasem wiele kobiet nie decyduje się na udział w takich badaniach. Ważne staje się zatem znalezienie odpowiedzi na pytanie dlaczego Polki nie chcą się badać? Cel pracy. Celem pracy jest znalezienie odpowiedzi na dwa pytania: Dlaczego Polki nie robią badań profilaktycznych? Co trzeba zrobić, aby to zmienić? Materiał i metody. Materiał badawczy oparto na wynikach pięciu badań ankietowych (PBS DGA-2006; Ex MBA-2008; PAB- -2009; Millward Brown-2010; SIMP-2007/2010) oraz badania jakościowego (PAB-2009). Wyniki i omówienie. Polska jest krajem średniego ryzyka zachorowania na raka piersi, niemniej liczba nowych przypadków stale wzrasta i szacuje się, że w 2020 roku rozpoznanych zostanie około 19 tysięcy raków piersi. Tym, co niekorzystnie wyróżnia Polskę na tle innych krajów UE jest niski wynik przeżyć 5-letnich chorych, co wskazuje na niską wyleczalność raka. Jak wykazały badania ankietowe, na niską zgłaszalność Polek na badania profilaktyczne mają wpływ zarówno przyczyny społeczne, psychologiczne, ekonomiczne, jak i organizacyjne. Mimo, iż Polki reprezentują wysoki poziom wiedzy o profilaktyce i leczeniu raka piersi, wiedza ta wymaga usystematyzowania, a promocja badań i edukacja powinny zostać oparte na innych sposobach motywowania. Część kobiet nie bada się, ponieważ nie czują żadnych dolegliwości oraz uważają, że nie są w grupie ryzyka; część słyszała, że badania takie jak: mammografia i USG mogą wywołać raka. Nieskuteczne wydają się również próby oddziaływania na Polki poprzez podwyższanie poczucia ryzyka kobiety nie zgłaszają się na badania ze strachu przed diagnozą rak. Kobiety chcą, by przekonać je, że rak wcześnie wykryty jest naprawdę wyleczalny, chcą także potwierdzenia, że w razie wykrycia choroby zapewniona zostanie im dalsza diagnostyka i leczenie. Polki oczekują także lepszej organizacji badań (terminu badania wyznaczonego na konkretny dzień godzinę), miłej i fachowej obsługi, zapewnienia o sprawności sprzętu i kwalifikacjach kadry. Wyniki. Jak wykazują dane, odsetek wczesnych raków piersi (tj. stopień 0 i I) wykrytych u kobiet w skryningu w Wielkopolsce oscyluje około 80%. Jeżeli badaniami profilaktycznymi uda się objąć 70% populacji, to można oczekiwać w ciągu 10 lat efektu populacyjnego w postaci obniżenia umieralności Polek z przyczyn raka piersi trzeba tylko przekonać Polki, że warto się badać. Bardzo ważna staje się zmiana stereotypów i postaw funkcjonujących w społeczeństwie, poprzez nacisk na pozytywne statystyki w połączeniu z racjonalną kampanią oświatową, co usystematyzuje wiedzę o raku piersi. Nie do przecenienia jest tu rola lekarza POZ, bowiem pomimo braku zaufania do Służby Zdrowia Polki zachowały zaufanie do lekarza rodzinnego. Kobiety chcą, aby to lekarze rodzinni pilnowali terminarza ich badań profilaktycznych i podpisywali zaproszenia. Bardzo ważnym elementem kampanii staje się przekonanie Polek, że o sukcesie leczenia raka piersi decyduje przede wszystkim jego wczesne wykrycie (najlepiej w fazie bezobjawowej-wykrywalnej, a więc zanim choroba ujawni się klinicznie). Należy zapewnić masowość i powtarzalność skryningu (system zaproszeń imiennych), wysoką jakość badań (regularne kontrole), utrzymać wysoką dostępność do badań, poprawić organizację. SŁOWA KLUCZOWE: profilaktyka raka piersi, wczesne wykrycie raka piersi, bariery w profilaktyce. Summary Introduction. The most important way to fight breast cancer is preventive mammography, aimed at early detection. As confirmed by research, effective programs within 8 10 years can reduce mortality from breast cancer by about 25 40%. Yet many women do not choose to participate in such examinations. Thus, it becomes important to answer the question why Polish women do not want to attend preventive examinations? Aim of the study. The aim of this study is to find the answers to two questions: Why do Polish women do not do examinations? What must be done to change this? Material and methods. The study material was based on five surveys (PBS DGA-2006, Ex-MBA-2008; PAB-2009, Millward Brown 2010; SIMP-2007/2010) and one qualitative study (Millward Brown 2010). Results and discussion. Poland is a country with a medium risk of breast cancer, but the number of new cases is increasing and it is estimated that in 2020 approximately 19.000 breast cancers will be identified. What distinguishes Poland unfavorably compared to other EU countries is low, 5-year survival rates of patients, indicating a low curability of cancer. As demonstrated by surveys, the low attendance in examinations is influenced by social causes, psychological, economic and organizational reasons. Although Polish women represent a high level of knowledge about prevention and treatment of breast cancer, this knowledge needs to be systematized as well as preventive examinations promotion and education should be based on other ways to motivate. Some women

Dlaczego Polki nie robią badań profilaktycznych? 259 will not be examined because they do not feel any pain and think that they are not at risk, some have heard that examinations such as mammography and ultrasound can cause cancer. Also, it seems ineffective to impact the Polish women by increasing the sense of risk women do not attend for examinations of fear of the cancer diagnosis. Women want to convince themselves that cancer detected early is curable, they want to also confirm that in the event of detection the disease further diagnosis and treatment will be provided to them. Polish women also expect better organization of examinations (the mammogram designated for a particular day and hour), a friendly and professional service, ensuring the efficiency of equipment and skilled personnel. Conclusions. As the cancer statistics show the percentage of early breast cancers (ie, grade 0 and I) found in women screened in Greater Poland oscillates around 80%. If preventive examinations will cover 70% of the population we can expect within 10 years the effect of reducing population mortality among Polish women from the causes of breast cancer, Poles just have to be convinced that it is worthwhile to examine. Is very important to change the stereotypes and attitudes in society, by emphasizing the positive statistics, combined with a rational educational campaign, which systematize knowledge about breast cancer. Not to overestimated is the role of the GP despite the lack of confidence in the health care Poles retained confidence in the GP. Women want GPs to watch their examinations schedule and sign the named invitations. A very important element of the campaign is to convince Poles, that the success of treatment of breast cancer is determined mainly by its early detection (preferably in the asymptomatic phase and therefore before the disease manifest itself clinically), provide mass-screening and named invitations, high-quality examinations (regular inspections), maintain high availability for examinations, improve the organization. KEY WORDS: breast cancer prevention, breast cancer early diagnosis, barriers in the cancer prevention. Wprowadzenie Do połowy lat 80., na podstawie badań randomizowanych wykazano, że badania przesiewowe (skryning) prowadzone w populacji z zapewnieniem masowości i powtarzalności obniżają umieralność z powodu raka piersi u kobiet o 25 45% [1]. Badania prowadzone w Holandii, Włoszech i Szwecji wykazały, że dzięki badaniu mammograficznemu rak piersi może być wykryty jeszcze przed klinicznym ujawnieniem się, w związku z czym możliwe jest poprawienie długości przeżycia chorych. Oceniono, że po upływie 5 lat od rozpoczęcia skryningu liczba zgonów z powodu raka piersi obniża się o około 1000 rocznie. W krajach skandynawskich wykazano, że koszty prowadzenia skryningu nie są wysokie, a koszt przedłużenia 1 roku życia kobiety jest bardzo niski, bo wynosi poniżej 1000 $ [2, 5]. Biorąc pod uwagę, iż w przypadku raka piersi trudno jest mówić o skutecznej profilaktyce pierwotnej, wykazano natomiast, iż badania mammograficzne realizowane z zapewnieniem masowości i powtarzalności pozwalają na wykrycie raka piersi przed jego klinicznym ujawnieniem się, kiedy chorobę można skutecznie leczyć. Dlatego też Polska, podobnie jak większość krajów Unii Europejskiej, przystąpiła do realizacji Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka Piersi [2, 7]. Cel pracy Celem pracy jest znalezienie odpowiedzi na dwa pytania: Dlaczego Polki nie robią badań profilaktycznych? Co trzeba zrobić, aby to zmienić? Pracę oparto na doświadczeniach z realizacji Populacyjnego Programu wczesnego Wykrywania Raka Piersi. Materiał i metodyka Praca powstała na podstawie analizy wyników 6 badań, tj.: B.1. Badania ankietowego kobiet w zakresie wykonywania profilaktyki nowotworu piersi przeprowadzonego przez słuchaczy studiów Executive MBA (Ex MBA) w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego w Warszawie na zlecenie NFZ. Kwestionariusz ankietowy, który zawierał 25 pytań rozesłano do 2500 kobiet w wieku 50 69 lat, wybranych losowo, które mimo otrzymania zaproszenia nie zgłosiły się na badanie profilaktyczne. Wysyłka ankiet odbywała się w okresie 15.03 15.04.2008, spływ odpowiedzi trwał do 30 maja 2008 r. Otrzymano zaledwie 429 odpowiedzi (17,2%), co daje pewien obraz skali problemu [6]. B.2. Badania jakościowego i ilościowego pt. Okresowe badania mammograficzne przeprowadzonego przez Polską Agencję Badawczą na zlecenie COK. Zogniskowane wywiady grupowe zrealizowano w okresie 19.11 9.12.2009 r. na próbie 90 kobiet w wieku 50 69 lat z trzech województw (śląskie, łódzkie, warmińsko- -mazurskie), spośród których 50% wykonało badania profilaktyczne [6]. B.3. Badanie ankietowe przeprowadzone przez Polską Agencję Badawczą na zlecenie COK; w okresie 23.11 16.12.2009 r.; na próbie 1000 kobiet w wieku 50 69 lat z 16 województw (spośród których 64% wykonało badanie mammograficzne wciągu ostatnich 2 lat). Ankieta zawierała pytania zamknięte, otwarte oraz część metryczkową [6]. B.4. Badania typu Capibus pt.: Program profilaktyki raka piersi dlaczego nie wszystkie kobiety poddały się badaniu mammograficznemu w ramach programu? Jak zwiększyć efektywność programu w przyszłości? przeprowadzonego przez Millward Brown na zlecenie COK. Ankiety do samodzielnego wypełnienia rozesłano w okresie styczeń luty 2010 r. do 318 kobiet w wieku 50 69 lat [6]. B.5. Dane z Systemu Informatycznego Monitorowania Profilaktyki (SIMP) zawierające odpowiedzi na ankietę wypełnioną przez 360 371 kobiet, które zgłosiły się na badanie profilaktyczne w okresie 2007 2010 rok w Wielkopolsce. B.6. Badanie ankietowe przeprowadzone przez Pracownię Badań Społecznych DGA w 2006 roku na grupie

260 Agnieszka Dyzman-Sroka, Maciej Trojanowski 508 Wielkopolan w wieku 18 84 lat, wylosowanych według numerów PESEL. W badaniu ankieterzy dodatkowo przeprowadzali ważenie i mierzenie respondentów [4]. Wyniki i omówienie Rak piersi stanowi wśród nowotworów złośliwych u kobiet na świecie pierwszą przyczynę zachorowań i zgonów. Standaryzowane na wiek współczynniki zachorowalności różnią się w poszczególnych regionach świata. Najniższe zarejestrowano w Mongolii (8/100 000) najwyższe w Belgii (109/100 000) (Rycina 1) [8]. Tak niskie odsetki przeżyć pacjentek z rakiem piersi rozpoznanym w latach 2000 2002 nie wynikają z braku specjalistycznego sprzętu czy wysokokwalifikowanej kadry, lecz są w dużej mierze efektem irracjonalnej niechęci Polaków do profilaktyki pierwotnej i wtórnej, co powodowało, że 70 80% przypadków trafiało do onkologa, gdy choroba nowotworowa była już zaawansowana [9]. Dlatego też uruchomienie Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych z tak szerokim zakresem celów i działań oraz zapleczem ekonomicznym do ich realizacji stało się kluczowym krokiem w efektywnej walce z rakiem. W 2011 roku badaniami profilaktycznymi w Programie Profilaktyki Raka Piersi objęto zaledwie 40% Polek (Rycina 3), aby po 8 10 latach realizacji programu osiągnąć obniżenie umieralności kobiet z przyczyn raka piersi objęcie populacji powinno wynosić minimum 70%. Rycina 1. Współczynnik standaryzowany zachorowalności na raka piersi dla wybranych krajów. Figure 1. Standardized rates for breast cancer in chosen countries. Źródło: opracowanie własne na podstawie GLOBOCAN 2008. Polska (49/100 000) należy do krajów osiągających średni poziom współczynników zachorowalności tym co wyróżnia niekorzystnie Polskę na tle innych krajów Europy są jedne z najniższych odsetki 5-letnich przeżyć (Rycina 2) [8]. Rycina 3. Objęcie populacji programem profilaktyki raka piersi. Średnia dla Polski 40,32%. Figure 3. Population coverage by screening mammography in Poland as of 01.11.2010, Polish mean 40.32%. Źródło: SIMP, data generacji 1.11.2011. W tej sytuacji niezwykle ważnym pytaniem stało się: Dlaczego Polki nie robią badań profilaktycznych? Co trzeba zrobić, aby to zmienić? Nie ma jednej wspólnej odpowiedzi dla wszystkich Polek. Wśród różnych przyczyn niskiej frekwencji należy wyróżnić 4 główne, tj. społeczne, ekonomiczne, psychologiczne i organizacyjne. Rycina 2. Odsetki przeżyć 5-letnich; Europa kobiety; rak piersi. Figure 2. 5-year survival rates for breast cancer patients, women. Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurocare-4 [3]. Przyczyny społeczne. Jak potwierdziło badanie Millward Brown, Polki reprezentują wysoki poziom wiedzy w zakresie profilaktyki i leczenia raka piersi (Rycina 4 i 5) [6]: 98% ankietowanych uważa, że rak piersi jest groźną chorobą 97% słyszało o możliwości bezpłatnego wykonania badania mammograficznego 91% wie, że mammografia jest najlepszym sposobem wczesnego wykrycia raka piersi.

Dlaczego Polki nie robią badań profilaktycznych? 261 Rycina 4. Postawy kobiet wobec raka piersi i badań profilaktycznych. Figure 4. Women attitude to breast cancer and prophylaxi. Źródło: Badanie MillwardBrown; N=318 kobiet (mamm. 50%). Rycina 6. Powody rezygnacji z badań, u kobiet które nie wzięły udziału w badaniu profilaktycznym z własnego wyboru, odpowiedzi wielokrotne. Figure 6. The reasons for the resignation of mammography in women who did not take part in the preventive examination of their own choice, multiple response. Źródło: badanie MillwardBrown; n = 170 kobiet Również w badaniu Millward Brown 47 kobiet, które deklarują, że w przyszłości również nie chcą brać udziału w programie zapytane o argumenty, które przekonałyby je do badań mówią o gwarancji (Rycina 7 odpowiedzi wielokrotne): 32% rak wcześnie wykryty jest naprawdę wyleczalny 32% dostęp do leczenia 28% szybki dostęp do dalszej diagnostyki. Rycina 5. Postawy kobiet wobec raka piersi i badań profilaktycznych. Figure 5. Women attitude to breast cancer and prophylaxi. Źródło: Badanie MillwardBrown; N=318 kobiet (mamm. 50%). Jednocześnie regularnie (to jest co dwa lata) badania profilaktyczne wykonuje 40% (deklaruje 47%). Wiedza większości kobiet, zwłaszcza tych o niższym statusie społecznym, opiera się w dużej mierze na stereotypach funkcjonujących w społeczeństwie. Spośród 170 kobiet, które nie wzięły udziału w badaniu profilaktycznym (Rycina 6 odpowiedzi wielokrotne): 45% nie zbadało się bo Myśli, że jest zdrowa 26% dodatkowo bało się diagnozy 24% uważa, że Lepiej nie wiedzieć 24% Lepiej nie wywoływać wilka z lasu 21% Lepiej nie ruszać [6]. wywołany stereotypami funkcjonującymi w społeczeństwie jest równie silny jak strach przed zdiagnozowaniem raka i przekonanie o bolesności badania. Rycina 7. Argumenty, które przekonałyby kobiety do badań odpowiedzi wielokrotne. Figure 7. The arguments that would convince women to mammography multiple response. Źródło: badanie MillwardBrown; (n = 47). Nie ma wątpliwości, iż najefektywniejszym źródłem informacji o bezpłatnych badaniach profilaktycznych są zaproszenia imienne. Jak wynika z badania ankietowego przeprowadzonego na grupie ponad 360 000 kobiet ok. 60% z nich zgłosiło się na badanie po otrzymaniu drogą pocztową spersonalizowanego zaproszenia (Rycina 8).

262 Agnieszka Dyzman-Sroka, Maciej Trojanowski Tabela 1. Emocje związane z badaniami profilaktycznymi Table 1. Emotions associated with preventive examinations Źródło: Badanie MillwardBrown. N = 318 (ranking według częstości wskazań). Rycina 8. Źródła informacji o programie profilaktyki raka piersi. Figure 8. Sources of information about breast cancer prevention. Źródło: opracowanie własne na podstawie SIMP; n = 360 371. Jak wynika z badania jakościowego przeprowadzonego przez PAB, pomimo krytycznej opinii ankietowanych na temat systemu opieki zdrowotnej, kobiety zachowały zaufanie do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej [6]. W ich opinii lekarz POZ powinien kontrolować z własnej inicjatywy ich zdrowie oraz dbać o przestrzeganie terminarza koniecznych badań. W opinii zespołu PAB, która zrealizowała badanie nałożenie na lekarzy POZ obowiązku kierowania na badania mammograficzne zostałoby przez kobiety przyjęte życzliwie. Przyczyny psychologiczne Przeprowadzone badania wskazują na konieczność pilnego uruchomienia w skali całego kraju i wszelkimi możliwymi kanałami kampanii oświatowej, która zwiększy wiedzę Polek o raku piersi i wpłynie na zmianę postaw wobec badań profilaktycznych. W Polsce ciągle diagnoza rak utożsamiana jest z wyrokiem śmierci: Lepiej nie wiedzieć Lepiej nie wywoływać wilka z lasu Lepiej nie ruszać lub Nie należy zbyt często chodzić do lekarzy, bo oni tylko wynajdują choroby (Rycina 6 badanie Millward Brown ). Skoro 39% ankietowanych (badanie Millward Brown) nie obawia się raka, bo nie jest w grupie ryzyka, 28% wierzy, że na raka piersi chorują tylko kobiety obciążone genetycznie, co czwarta uważa, że mammografia i USG mogą wywołać raka piersi (Rycina 5), to należy w sposób szczególny skupić się na tej grupie Polek i doprowadzić do wytworzenia połączenia badań profilaktycznych z pozytywnymi emocjami. Jak wynika z badań, emocje odgrywają ogromny wpływ na to, czy kobieta zgłosi się na badanie czy nie (badanie Millward Brown). Kobiety, które nie zgłaszają się na badania mówią o strachu, niepokoju, zagrożeniu. Te, które zgłaszają się regularnie na badania mówią o szansie, nadziei, spokoju, radości (Tabela 1). Przeprowadziły badanie Nadzieja Spokój Radość Zagrożenie Z własnego wyboru Zdenerwowanie Zagrożenie Wstyd Złość Obojętność Nie przeprowadziły badania Z powodów niezależnych Kłopot Nadzieja Przyczyny ekonomiczne Z innych powodów Zdenerwowanie Spokój W badaniu przeprowadzonym przez Pracownię Badań Społecznych DGA w III kwartale 2006 roku spośród 508 ankietowanych Wielkopolan zaledwie 12,3% uważa, że żyje dobrze, ponad połowa (53%) żyje średnio, aż 29% skromnie, 3 osoby odmówiły odpowiedzi (Tabela 2) [4]. Tabela 2. Warunki materialne Table 2. Social status Źródło: PBS DGA; n = 505 Wielkopolan. warunki materialne liczba osób odsetek żyjemy biednie 26 5,1% żyjemy skromnie 146 28,9% żyjemy średnio 267 52,9% żyjemy dobrze 62 12,3% żyjemy bardzo dobrze 4 0,8% 505 100% W sytuacji, gdy kobiety w wieku 50 69 lat osiągają niskie dochody bo są przeważnie emerytkami lub rencistkami uczestnictwo w programie profilaktycznym może być problemem, nie tylko ze względu na brak wiary, że badanie jest całkowicie bezpłatne (to znaczy finansuje je NFZ i nie ma tu żadnych ukrytych kosztów), lecz również koszty dodatkowe (dojazd do miejsca, gdzie wykonywane są badania). W sytuacji gdy aż 46% kobiet, aby wykonać badanie profilaktyczne gotowych jest przejechać nie więcej niż 10 km (badanie Ex MBA), niezwykle pomocnymi w zwiększaniu zgłaszalności kobiet na badania są pracownie mobilne, tzw. mammobusy (Rycina 9).

Dlaczego Polki nie robią badań profilaktycznych? 263 Populacyjny Program Profilaktyki Raka Piersi jest programem stosunkowo młodym, bo realizowanym bez ograniczeń w postaci limitów badań i w połączeniu z wysyłką zaproszeń zaledwie od 2007 roku. Każda społeczność jest inna, dlatego też każda ma inne problemy i wymaga indywidualnego podejścia. W Szwecji, w której objęcie populacji wynosi około 80% badania profilaktyczne są płatne. W innym kraju skandynawskim, jeżeli kobieta nie zgłosi się na badanie wraz z trzecim zaproszeniem, otrzymuje informację o podwyższeniu składki zdrowotnej. Informacja o programie profilaktyki raka piersi skutecznie dotarła do grupy kobiet w wieku 50 69 lat, a jednak nie wpłynęła na zgłaszalność. Przyczyn tego zjawiska należy upatrywać w nastawieniu mediów na negatywne statystyki oraz bezosobowość komunikatów. Znacznie częściej do wykonania badania zachęciło imienne zaproszenie czy namowa lekarza, koleżanki. Warto pamiętać, że 72% Polek w wieku 50 69 lat przynajmniej raz w roku korzysta z porad lekarza rodzinnego (badanie Ex MBA rycina 10). Rycina 9. Akceptowalna do przebycia odległość miejsca zamieszkania od pracownii mammograficznej. Figure 9. Acceptable distance from home to screening mammography unit. Źródło: badanie Ex MBA; n = 295 kobiet. Przyczyny organizacyjne W badaniach profilaktycznych, mamy do czynienia z osobami znajdującymi się w grupie najwyższego ryzyka, ale potencjalnie zdrowymi. Każda kobieta zgłaszająca się na badanie powinna się czuć długo oczekiwanym gościem a nie niechcianym petentem. Bardzo ważne jest tu pierwsze wrażenie, jeżeli będzie dobre po upłynięciu dwóch lat kobieta zgłosi się ponownie na badanie. W badaniu jakościowym PAB część kobiet skarży się na złą organizację badań, ból fizyczny, brak komfortu. Zastrzeżenia zgłosiły również do kompetencji lekarzy, sposobu traktowania pacjenta, sprawności sprzętu. Kobiety oczekują także precyzyjnie określonej daty i godziny badań. Dlatego niezwykle ważne jest, aby świadczeniodawcy byli regularnie kontrolowani pod względem doświadczenia kadry i jakości sprzętu i zdjęć, a wyniki tych kontroli były ogólnie dostępne. W ustalaniu terminu badań konieczne jest precyzyjne ustalenie godziny, a nie informacja, że oczekujemy pani w poniedziałek pomiędzy godziną 8.00 a 10.00! Wnioski Rycina 10. Jak często bywa Pani u lekarza pierwszego kontaktu? Figure 10. How often do you visit your GP? Źródło: badanie Ex MBA; n = 295 kobiet. Kobiety ufają lekarzom i chciałyby, aby to oni kontrolowali z własnej inicjatywy ich zdrowie i dbali o terminarz badań dlatego warto zwiększyć udział lekarzy rodzinnych w działaniach na rzecz oświaty i promocji badań profilaktycznych. Ponadto należy kontynuować wysyłkę zaproszeń imiennych, pod zaproszeniem powinien podpisywać się lekarz np. kierownik WOK, przez który generowana jest wysyłka. Bezsprzecznie nie należy straszyć kobiet, trzeba akcentować pozytywne statystyki, przykłady i emocje, a przede wszystkim edukować kobiety w zakresie bezpieczeństwa i łatwości wykonania badań. Biorąc pod uwagę, iż 41% ankietowanych w badaniu Millward Brown deklaruje, że nie wykonało badania z własnego wyboru, potrzeba edukacji w zakresie możliwości skutecznego leczenia wcześnie wykrytego raka piersi dotyczy zwłaszcza tej grupy. Kobiety te potrzebują również informacji o możliwości łatwego dostępu do opieki medycznej w przypadku wykrycia raka. Należy przekonać kobiety, że na badania profilaktyczne zgłaszamy się wtedy, gdy czujemy się zdrowe, to znaczy zanim choroba ujawni się klinicznie, a zmianę można już wykryć poprzez badanie mammograficzne. O sukces Populacyjnego Programu Profilaktyki Raka Piersi warto walczyć, bowiem dobrze przeprowadzony program przyniesie korzyści nie tylko jednostkom, ale i całej społeczności. Jak wykazał profesor Wronkowski [5], koszt przedłużenia 1 roku życia kobiety, u której wykryto raka piersi w skryningu jest bardzo niski i wynosi poniżej 1000 $ i jest równocześnie 7-krotnie niższy od kosztu przedłużenia 1 roku życia kobiet, u których został on wykryty w wyniku rutynowych badań, czyli

264 Agnieszka Dyzman-Sroka, Maciej Trojanowski najczęściej po wystąpieniu objawów choroby nowotworowej. Poza tym leczenie wcześnie wykrytego raka jest również mniej obciążające i kobieta szybciej powraca do pełnej sprawności i normalnego życia [5]. 1. 2. 3. 4. 5. Piśmiennictwo Boyle P., Lewin B.: World Cancer Report 2008, World Health Organization, Lyon 2008, 12-16; 24-25; 42-43; 288-293; 418. Perry N., Broeders M., de Wolf C.: European guidelines for quality assurance in breast cancer screening and diagnosis; fourth edition, European Comission, Belgia 2006, 3-49. Verdecchia A., Francisci S., Brenner H., Gatta G., Micheli A., Mangone L., Kunkler I.: Recent: cancer survival in Europe: a 2000-02 period analysis of EUROCARE-4 data. Lancet Oncol. 2007, 8: 784-96. Dyzmann-Sroka A., Jędrzejczak A., Kubiak A., Trojanowski M.: Wiedza o nowotworach i profilaktyce. Raport dla województwa wielkopolskiego. Wielkopolskie Centrum Onkologii. Poznań 2008, 3-34. Wronkowski Z., Zwierko M., Nowacki M.P.: Zasady i wyniki programu modelowego skryningu raka piersi i raka szyjki macicy w Polsce, 1999-2000. Nowotwory, Warszawa 2002, 52, 1-157. 6. 7. 8. 9. Dyzmann-Sroka A., Jędrzejczak A., Trojanowski M., Kubiak A.: Przyczyny niskiej zgłaszalności Polek na badania profilaktyczne. Zeszyty naukowe. 2010, Suplement nr 1, tom 7, 17-27. Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych. Dz. U. 08.54.325. http://globocan.iarc.fr/, 21.09.2010. Dyzmann-Sroka A., Myśliwska W., Olenderczyk W., Plucińska A., Rymarczyk-Wciorko M., Szczęch B., Trojanowski M., Wosicka T.: Nowotwory złośliwe w Wielkopolsce w 2009 roku. Biuletyn nr 8. Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań 2010, 26-36. Adres do korespondencji: Agnieszka Dyzmann-Sroka Wielkopolskie Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie ul. Garbary 15, 61-866 Poznań, Tel. 61 8850 915, faks 61 8850 916, mail: agnieszka.dyzmann-sroka@wco.pl