Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych

Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych Gliwice, czerwiec 2012 r. 1

Wykonawca: Pectore- Eco Sp. z o.o. Al. Przyjaźni 7/2 44-100 Gliwice 2

Spis treści 1. Stan prawny wdrażania dyrektywy 91/271/EWG oraz podstawa prawna realizacji AKPOŚK2012 10 2. Porównanie Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych i jego kolejnych aktualizacji... 12 3. Metodyka analizy aglomeracji w ramach czwartej aktualizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych... 19 4. Uzyskane wyniki czwartej aktualizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych.. 24 4.1 Podstawowe informacje o aglomeracjach w AKPOŚK2012... 24 4.2 Spełnianie przez aglomeracje wymagań art. 5.2 i art. 5.4 Dyrektywy 91/271/EWG... 25 4.3. Infrastruktura w aglomeracjach... 28 4.3.1 Systemy kanalizacji zbiorczej... 28 4.3.2 Oczyszczalnie ścieków komunalnych... 34 4.3.3 Zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych... 35 4.4 Efekty ekologiczne... 38 5. Problemy w realizacji KPOŚK przyczyny i skutki... 44 6. Finansowanie KPOŚK... 47 6.1 Dotychczasowe efekty i wydatki na realizację KPOŚK... 47 6.2 Planowane nakłady i źródła finansowania AKPOŚK2012... 47 6.3 Możliwości finansowania AKPOŚK2012... 55 7. Podsumowanie i wnioski... 58 3

SPIS ZAŁACZNIKÓW Zestawienia tabelaryczne: Zestawienie 1. Porównanie KPOŚK i jego trzech aktualizacji w zakresie ilości aglomeracji w poszczególnych przedziałach wielkości aglomeracji, Zestawienie 2. Porównanie KPOŚK i jego trzech aktualizacji w zakresie kosztów na realizację planowanych inwestycji oraz przedstawienie zrealizowanych zakresów rzeczowych i wydatkowanych środków w okresach między aktualizacjami KPOŚK, Zestawienie 3. Identyfikacja aglomeracji w poszczególnych grupach aglomeracji wyznaczonych wg wartości RLM aglomeracji, Zestawienie 4. Aglomeracje spełniające wymagania art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG w poszczególnych okresach przejściowych, Zestawienie 5. Aglomeracje spełniające wymagania art. 5.4 dyrektywy 91/271/EWG w poszczególnych okresach przejściowych, Zestawienie 6. Informacje o systemach kanalizacyjnych w podziale na wielkości aglomeracji dla roku 2010, 2013 i 2015, Zestawienie 7. Informacja o aglomeracjach w zależności od stopnia obsługi RLM (%RLM) przez systemy kanalizacyjne dla roku 2010 i 2015, Zestawienie 8. Informacja o oczyszczalniach ścieków spełniających standardy art. 5.2 i 5.4 Dyrektywy 91/271/EWG w 2010 r., Zestawienie 9. Informacja o oczyszczalniach ścieków, które osiągną do 2015 r. standardy art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, Zestawienie 10. Informacja o sposobach zagospodarowania osadów ściekowych w 2010 i 2015 r., Zestawienie 11. Efekty ekologiczne usuwania zanieczyszczeń biodegradowalnych w okresach przejściowych wg art. 5.2 i 5.4 dyrektywy, Zestawienie 12. Efekty ekologiczne usuwania ładunków azotu i fosforu w okresach przejściowych wdrażania dyrektywy, Zestawienie 13. Wydatki inwestycyjne na komunalne systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków w latach 2003-2010, 4

Zestawienie 14. Nakłady inwestycyjne na lata 2011-2015 na oczyszczalnie ścieków, sieci kanalizacyjne oraz zagospodarowanie osadów ściekowych, Zestawienie 15. Potencjalne źródła finansowania inwestycji, wskazane przez aglomeracje, Zestawienie 16. Szacunkowe zestawienie planów inwestycyjnych określających zakres oraz koszty niezbędne do poniesienia dla spełnienia wymagań art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG, Zestawienie 17. Szacunkowe informacje o systemach kanalizacyjnych w podziale na wielkości aglomeracji dla roku 2010 i 2015 po weryfikacji długości sieci do budowy. Rysunki: Rysunek 1. Porównanie KPOŚK i jego czterech aktualizacji w zakresie budowy oraz modernizacji sieci kanalizacyjnej, Rysunek 2. Wielkości RLM w poszczególnych grupach aglomeracji, Rysunek 3. Aglomeracje spełniające warunek % RLM korzystających z sieci kanalizacyjnej (% skanalizowania aglomeracji), Rysunek 4. Ilość suchej masy osadów powstająca na oczyszczalniach ścieków w 2010 i 2015 r. wg wielkości aglomeracji, Rysunek 5. Nakłady inwestycyjne planowane na lata 2011-2015 na oczyszczalnie ścieków, sieć kanalizacyjną oraz zagospodarowanie osadów. Załączniki tabelaryczne: 1. AKPOŚK2012 tabela główna; 2. Tabela dot. aglomeracji które osiągnęły efekt ekologiczny (spełniają wymagania dyrektywy 91/271/EWG) w 2005 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG; 3. Tabela dot. aglomeracji które osiągnęły efekt ekologiczny 2010 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG; 4. Tabela z aglomeracjami które osiągną efekt ekologiczny do końca 2013 r. i 2015 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG; 5. Tabela dot. aglomeracji które nie spełnią do 2015 r. wymagań dyrektywy 91/271/EWG w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG; 5

6. Tabela dot. aglomeracji, w podziale na grupy aglomeracji, które spełniają warunek % RLM korzystających z sieci kanalizacyjnej zgodnie z pkt II Załącznika nr 1 do SIWZ, Założenia KPOŚK - podstawowe, pkt 2 (różne warianty); 7. Tabela dot. aglomeracji które nie ukończą inwestycji do końca 2015 r.; 8. Tabela dot. oczyszczalni ścieków które są przystosowane do usuwania 100% ładunku zanieczyszczeń powstającego w aglomeracjach (różne warianty); 9. Tabela z listą aglomeracji które wymagają inwestycji zgodnie z art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG; 10. Tabela z oczyszczalniami ścieków które osiągają wymagane standardy oczyszczania ścieków w 2010 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG; 11. Tabela z aglomeracjami które posiadają wątpliwie wyznaczone granice i obszar (nie zostały wyznaczone zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wyznaczania obszaru i granic aglomeracji tym samym nie spełnią do końca 2015 r. wymogu odpowiedniego % wyposażenia RLM w sieć kanalizacyjną), - w ramach tej tabeli należy zweryfikować istniejący obszar aglomeracji tak, aby w 2015 r. mogła spełnić wymagania dyrektywy 91/271/EWG; 12. Tabela z aglomeracjami które mają błędnie wyliczoną RLM aglomeracji; 13. Tabela z aglomeracjami, w których inwestycje finansowane są w ramach poszczególnych programów operacyjnych w latach 2003-2015 wraz z podaniem nazwy projektu, wartości projektu, źródło finansowania. WYKAZ UŻYTYCH SKRÓTÓW: KPOŚK Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych zatwierdzony przez Radę Ministrów 16 grudnia 2003 r., AKPOŚK2005 Pierwsza Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych zatwierdzona przez Radę Ministrów 7 czerwca 2005 r., AKPOŚK2009 Druga Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (w niektórych dokumentach nazywana jako AKPOŚK2008), zatwierdzona przez Radę Ministrów 2 marca 2010 r., AKPOŚK2010 Trzecia Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, zatwierdzona przez Radę Ministrów 1 lutego 2011 r., 6

AKPOŚK2012 Czwarta Aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, która stanowi niniejszy dokument, Dyrektywa 91/271/EWG dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991, str.40, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 26), wymagania art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG - zgodnie z tym artykułem podwyższone usuwanie biogenów należy zastosować w aglomeracjach powyżej 10 000 RLM (we wszystkich oczyszczalniach ścieków komunalnych), wymagania art. 5.4 dyrektywy 91/271/EWG - zgodnie z tym artykułem realizacja inwestycji ujętych w KPOŚK ma zapewnić minimum 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodzących z całego kraju ( w Polsce przyjęto, że osiągnięcie tego celu jest możliwe poprzez zastosowanie w grupie oczyszczalni ścieków o wielkości 2 000 15 000 RLM konwencjonalnego biologicznego oczyszczania ścieków, natomiast w grupie oczyszczalni o wielkości powyżej 15 000 RLM zastosowanie pogłębionego usuwania azotu i fosforu ogólnego), Prawo wodne ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r.nr 239, poz. 2019, z późn. zm.), KZGW- Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, RLM Równoważna liczba mieszkańców, oznacza ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych, wyrażony jako wskaźnik pięciodniowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen (BZT5) w ilości 60g tlenu na dobę (art. 43 ust. 2 Prawo wodne), RLM rzeczywista rzeczywista równoważna liczba mieszkańców obliczona na podstawie sumy liczby mieszkańców aglomeracji, wartości RLM pochodzącej od osób czasowo przebywających na terenie aglomeracji (turyści) oraz wartości RLM pochodzącej z przemysłu występującego na obszarze aglomeracji, Wskaźnik koncentracji (wskaźnik długości sieci) zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. z 2010 r. Nr 137, poz. 922), obliczany jest jako stosunek przewidywanej do obsługi przez budowany system kanalizacji zbiorczej liczby mieszkańców aglomeracji i niezbędnej do realizacji długości sieci kanalizacyjnej (łącznie z kolektorami i przewodami tłocznymi 7

doprowadzającymi ścieki do oczyszczalni). Wskaźnik ten nie może być mniejszy od 120 mieszkańców na 1 km sieci, Efekt ekologiczny osiągnięcie przez aglomerację do 2015 r. następujących wymagań: - wyposażenie w oczyszczalnie ścieków komunalnych spełniających wymagania względem rodzaju oczyszczania ścieków, w zależności od art. 5.2 lub art. 5.4, - zapewnienie wydajności oczyszczalni ścieków, która powinna odpowiadać ładunkowi generowanemu przez całą aglomerację, - wyposażenie w sieć kanalizacyjną (odpowiedni % skanalizowania aglomeracji), aglomeracja - oznacza teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych (art. 43 ust. 2 ustawy - Prawo wodne), MŚ Ministerstwo Środowiska, MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, MRiRW Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, NFOŚIGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, WFOŚIGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, POIiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, RPO - Regionalny Program Operacyjny, PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Rodzaj oczyszczalni ścieków: B oczyszczalnia biologiczna spełniająca standardy odprowadzanych ścieków, non B oczyszczalnia biologiczna nie spełniająca standardów odprowadzanych ścieków, PUB1 oczyszczalnia biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków azotu (N) i fosforu (P), spełniająca standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji 100 000 RLM, nonpub1 oczyszczalnia jw. lecz nie spełniająca standardów odprowadzanych ścieków w zakresie usuwania N i P, PUB2 oczyszczalnia biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków azotu (N) i fosforu (P), spełniająca standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji < 100 000 RLM, 8

nonpub2 oczyszczalnia jw. lecz nie spełniająca standardów odprowadzanych ścieków w zakresie usuwania N i P. Rodzaj inwestycji na oczyszczalniach ścieków: I istniejąca oczyszczalnia, która spełnia wymagania i nie wymaga inwestycji, M istniejąca oczyszczalnia, która spełnia wymagania ze względu na przepustowość lecz wymaga modernizacji ze względu na jakość odprowadzanych ścieków, R istniejąca oczyszczalnia, która wymaga rozbudowy ze względu na przepustowość, RM istniejąca oczyszczalnia, która wymaga rozbudowy ze względu na przepustowość oraz modernizacji części obiektów, BN budowa nowej oczyszczalni, MO modernizacja tylko części osadowej oczyszczalni 9

1. Stan prawny wdrażania dyrektywy 91/271/EWG oraz podstawa prawna realizacji AKPOŚK2012 W celu wypełnienia zobowiązań Rządu Rzeczypospolitej Polskiej przyjętych w Traktacie Akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej, w części dotyczącej dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, zobligowani zostaliśmy do wybudowania, rozbudowania i/lub zmodernizowania oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracjach w terminie do końca 2015 r. Zobowiązania te zostały ujęte w zapisach Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK). Celem dyrektywy 91/271/EWG, a co za tym idzie również Programu poprzez wykonanie ujętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, w konsekwencji ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPOŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich (o RLM większej od 2 000) w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków. Zgodnie z zapisami Traktatu akcesyjnego, wdrażanie wymagań Dyrektywy 91/271/EWG, powinno przebiegać etapowo, a mianowicie: do 31 grudnia 2005 r. zgodność z dyrektywą powinna być osiągnięta w 674 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 69% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji, do 31 grudnia 2010 r. zgodność z dyrektywą powinna być osiągnięta w 1069 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 86% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji, do 31 grudnia 2013 r. zgodność z dyrektywą powinna być osiągnięta w 1165 aglomeracjach, z których ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych stanowi 91% całkowitego ładunku zanieczyszczeń tego typu pochodzącego z aglomeracji. Przepisy dyrektywy 91/271/EWG zostały implementowane do prawa polskiego. Całość zagadnień związanych z gospodarką wodno-ściekową regulowana jest ustawą Prawo wodne i rozporządzeniami wykonawczymi do wymienionej ustawy. Zgodnie z jej zapisami, aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2 000 powinny być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej dla ścieków komunalnych, zakończone oczyszczalniami ścieków. Aglomeracje wyznacza, po uzgodnieniu z właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej i właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska oraz po zasięgnięciu opinii zainteresowanych gmin, sejmik województwa w drodze uchwały. W przypadku, gdy aglomeracja obejmuje tereny położone w dwóch lub więcej 10

województwach, właściwy do wyznaczenia aglomeracji jest sejmik tego województwa, na którego terenie będzie się znajdować największa część aglomeracji. Konieczność przeprowadzenia przedmiotowej aktualizacji KPOŚK wynika z zapisów art. 43, ust. 4c ustawy Prawo wodne, tj. obowiązku aktualizowania programu przez Radę Ministrów przynajmniej raz na cztery lata. Niniejszy dokument jest czwartą aktualizacją Programu, która określa potrzeby oraz wskazuje działania na rzecz wyposażenia aglomeracji o RLM 2 000 w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych do 2015 r. W ramach tego zadania została sprawdzona poprawność wyznaczenia granic istniejących aglomeracji, tak aby wyznaczone aglomeracje były zgodne z wymogami dyrektywy 91/271/EWG i zapewniły osiągnięcie celów zapisanych w Traktacie akcesyjnym. Niniejsza aktualizacja uwzględnia wymagania art. 5.2 i art. 5.4 dyrektywy 91/271/EWG. W ramach pracy zaktualizowano zapisy AKPOŚK2010 na podstawie danych sprawozdawczych z realizacji KPOŚK w 2010 r. oraz informacji przedstawionych przez aglomeracje w formularzach do czwartej aktualizacji KPOŚK. Dane sprawozdawcze zebrane zostały w procesie sprawozdawczym prowadzonym zgodnie z art. 43 pkt 3b i 3c Prawa wodnego. Założenia realizacji KPOŚK: Program został tak skonstruowany, aby poprzez budowę/ modernizację sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków komunalnych w poszczególnych okresach przejściowych (do końca 2005, 2010, 2013, 2015 r.), wypełnić stopniowo wymagania ustalone w Traktacie akcesyjnym dot. wdrażania w Polsce dyrektywy 91/271/EWG. Do 2015 roku wszystkie aglomeracje o RLM 2 000 będą wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Systemy sieciowe obsługiwać będą w roku 2015: a) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 150 000 co najmniej 98% RLM, b) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 100 000 149 999 co najmniej 95% RLM, c) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 15 000 99 999 co najmniej 90% RLM, d) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 2000-14 999 co najmniej 80% RLM, Pozostała ludność nieobsługiwana przez zbiorcze systemy kanalizacyjne korzystać będzie z indywidualnych systemów oczyszczania ścieków. Obszar Polski został wyznaczony jako obszar wrażliwy tj. wymagający ograniczenia zrzutów związków azotu i fosforu oraz zanieczyszczeń biodegradowalnych do wód. W tym celu zgodnie z wymaganiami art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG ścieki komunalne w aglomeracjach o RLM 10 000 powinny być oczyszczane na oczyszczalniach komunalnych z podwyższonym usuwaniem biogenów. Natomiast, w aglomeracjach < 10 000 należy zastosować konwencjonalne biologiczne oczyszczanie ścieków. 11

Alternatywą dla wymagań art. 5.2 jest dotrzymanie wymogów art. 5.4, tj. zapewnienie 75% redukcji azotu i fosforu ogólnego, w ściekach komunalnych odprowadzanych w aglomeracjach. Powyższe powinno być zapewnione poprzez zastosowanie w grupie oczyszczalni ścieków o wielkości 2 000 15 000 RLM konwencjonalnego biologicznego oczyszczania ścieków, natomiast w grupie oczyszczalni o wielkości powyżej 15 000 RLM zastosowanie pogłębionego usuwania azotu i fosforu ogólnego. Ujęcie aglomeracji w KPOŚK (prawidłowo wyznaczonej) stanowi podstawę do otrzymania przez gminę dofinansowania w zakresie przedsięwzięć związanych wyposażaniem aglomeracji w system kanalizacyjny i oczyszczalnię ścieków komunalnych, jak również modernizację/rozbudowę infrastruktury. Ze względu na ogólność danych w Programie oraz kwalifikowanie w nim inwestycji, które są planowane na przestrzeni kilku lat przyjęto, iż zakres przedsięwzięć inwestycyjnych określony w KPOŚK będzie mógł być w przyszłości uściślany na podstawie indywidualnych wniosków gmin opartych o dokumentację projektową. Będzie to miało szczególne znaczenie przy ocenie przez fundusze strukturalne i ekologiczne wniosków o dofinansowanie przedsięwzięć z zakresu budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej. Wnioski te będą oparte o dokumentację projektową ustalającą przedmiot, zakres i koszty przedsięwzięć dla wyposażenia zidentyfikowanych aglomeracji w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków, spełniające wymagania prawa. Wnioskowane przedsięwzięcia muszą spełniać podstawowe kryteria techniczne i ekonomiczne, przede wszystkim dotyczące zasięgu systemu kanalizacyjnego, tj. granic aglomeracji, oraz prognozy ilości odprowadzanych ścieków i wskaźników ekonomicznych. 2. Porównanie Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych i jego kolejnych aktualizacji a) KPOŚK zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 16 grudnia 2003 r. Program ten zawierał wykaz 1378 aglomeracji o RLM 2 000, wraz z jednoczesnym wykazem niezbędnych przedsięwzięć w zakresie budowy, rozbudowy lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych, jakie należy zrealizować w tych aglomeracjach w terminie do końca 2015 r. Program został opracowany na podstawie danych z 2002 r. Plan inwestycyjny KPOŚK: 12

- budowa, rozbudowa i/lub modernizacja 1163 oczyszczalni ścieków komunalnych w 1068 aglomeracjach, - budowa około 21 tys. km sieci kanalizacyjnej w aglomeracjach, w tym: - budowa systemów kanalizacji zbiorczej w 162 aglomeracjach w grupie wielkości 2 000 < 15 000 RLM, - rozbudowa i/lub modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej w 1216 aglomeracjach o wielkości > 15 000 RLM. Nakłady finansowe: Koszt tego zadania oszacowano na około 35 mld zł, w tym: na oczyszczalnie ścieków około11 mld zł, na systemy kanalizacyjne - około 24 mld zł. b) Pierwsza aktualizacja KPOŚK zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 7 czerwca 2005r. Celem pierwszej aktualizacji było zweryfikowanie i zaktualizowanie potrzeb aglomeracji ujętych w KPOŚK oraz aglomeracji nowoutworzonych, w zakresie inwestycyjnym i finansowym. AKPOŚK2005 zawiera 1577 aglomeracji, podstawą aktualizacji były dane z 2004 r. Plan inwestycyjny AKPOŚK2005: - budowa, rozbudowa i/lub modernizacja około 1734 oczyszczalni ścieków, - budowa około 37 tys. km sieci kanalizacyjnej w aglomeracjach. Nakłady finansowe: Przewidywany koszt realizacji AKPOŚK2005 wynosił około 42,6 mld zł w tym: na oczyszczalnie ścieków około 10,6 mld zł, na systemy kanalizacyjne - około 32,0 mld zł. c) Druga aktualizacja KPOŚK zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 2 marca 2010 r. W ramach AKPOŚK2009 dokonano aktualizacji i weryfikacji, zarówno pod względem rzeczowym jak i finansowym, inwestycji planowanych przez aglomeracje ujęte w AKPOŚK2005 oraz nowoutworzone. Ponadto dokonano priorytetyzacji inwestycji. AKPOŚK2009 obejmuje łącznie 1635 aglomeracji, ujęte w dwóch załącznikach: - Załącznik 1 - Aglomeracje priorytetowe dla wypełnienia wymogów Traktatu akcesyjnego, obejmuje 1313 aglomeracji 2 000 RLM (łączny RLM - 44 161 819, który stanowi 97% całkowitego RLM Programu), 13

- Załącznik 2 - Aglomeracje nie stanowiące priorytetu dla wypełnienia wymogów Traktatu akcesyjnego, obejmuje 322 aglomeracje z przedziału 2 000-10 000 RLM (łączny RLM 1 360 434, który stanowi 3% całkowitego RLM Programu). Dodatkowo opracowano Załącznik 3 - Aglomeracje pozostałe, obejmujący 104 aglomeracje (łączny RLM 474 956) nowo wyznaczone, które nie spełniły wymogów formalnych, by znaleźć się w załączniku 1 i 2. Aglomeracje te nie są wliczone do zakresu rzeczowego i finansowego AKPOŚK2009. Dane zawarte w AKPOŚK2009 dotyczą stanu zaawansowania inwestycji w 2006 r. Plan inwestycyjny AKPOŚK2009 (załącznik 1): - budowa 30 641 km sieci kanalizacyjnej, - modernizacja 2 883 km sieci kanalizacyjnej, - modernizacja lub rozbudowa 569 oczyszczalni ścieków, - budowa 177 nowych oczyszczalni. Nakłady finansowe: Nakłady finansowe na realizację zakresu rzeczowo-finansowego przedsięwzięć zestawionych w załączniku 1 AKPOŚK2009 szacowane są na kwotę: 31,9 mld zł, w tym: na systemy kanalizacyjne - 19,2 mld zł na oczyszczalnie ścieków - 11,4 mld zł na zagospodarowanie osadów - 1,3 mld zł d) Trzecia aktualizacja KPOŚK zatwierdzona przez Radę Ministrów w dniu 1 lutego 2011 r. Celem tej aktualizacji była analiza stanu zaawansowania realizacji inwestycji oraz analiza przyczyn zaistniałych opóźnień i w rezultacie ustalenie realnych terminów ich zakończenia. Sytuacja ta dotyczyła 122 aglomeracji powyżej 15 000 RLM oraz 4 aglomeracji poniżej 15 000 RLM z AKPOŚK2009, które ze względu na opóźnienia inwestycyjne nie zrealizują zaplanowanych zadań do końca 2010 r. Pozostałe informacje oraz dane pozostały w zgodzie z AKPOŚK2009. Informacje na potrzeby AKPOŚK2010 dotyczą stanu realizacji inwestycji na dzień 30 czerwca 2010 r. e) Czwarta aktualizacja KPOŚK Celem tej aktualizacji jest analiza stanu zaawansowania realizacji inwestycji, określenie stopnia wypełnienia zobowiązań akcesyjnych w okresach pośrednich (2005, 2010, 2013) oraz w 2015 r., sprawdzenie poprawności wyznaczenia aglomeracji. Niniejsza aktualizacja uwzględnia wymagania art. 5.2 i art. 5.4 Dyrektywy 91/271/EWG. W dokumencie zgodnie z sugestią Komisji Europejskiej, metodyka obliczania RLM została ujednolicona, a spełnianie przez aglomeracje wymagań Dyrektywy sprawdzane jest w odniesieniu do rzeczywistej RLM 14

aglomeracji. Informacje na potrzeby AKPOŚK2012 dotyczą stanu realizacji inwestycji na dzień 31 grudnia 2010 r., a aktualizacja obejmuje 1655 aglomeracji o łącznym RLM wynoszącym 40 954 662. f) Zestawienia tabelaryczne KPOŚK i jego aktualizacji Obecna aktualizacja programu zawiera największą liczbę aglomeracji, przy najmniejszej wartości RLM, co spowodowane jest zmianą metody, tj. przejściem z RLM aglomeracji wg rozporządzeń/ uchwał ustanawiających na RLM rzeczywistą aglomeracji. Rzeczywista RLM aglomeracji przyjęta została w obecnej aktualizacji dla sprawdzenia spełniania przez aglomeracje stawianych im wymagań, co miało na celu ujednolicenie podejścia dla wszystkich aglomeracji, gdyż we wcześniejszych aktualizacjach wielkość aglomeracji wyrażona w RLM, obliczana była w dwojaki sposób: - na podstawie ładunku zanieczyszczeń w ściekach powstających w aglomeracji, - na podstawie liczby mieszkańców aglomeracji zakładając, że 1 mieszkaniec = 1 RLM. RLM rzeczywista obliczona została na podstawie sumy liczby mieszkańców aglomeracji, wartości RLM pochodzącej od osób czasowo przebywających na terenie aglomeracji (turyści) oraz wartości RLM pochodzącej z przemysłu występującego na obszarze aglomeracji: RLM rzeczywista aglomeracji = liczba mieszkańców + RLM turyści + RLM przemysł Przedstawione dane zawarte były w formularzach do aktualizacji KPOŚK przekazywanych przez aglomeracje. Wszystkie analizy dot. aglomeracji w AKPOŚK2012, w tym przypisanie aglomeracji do grup wg przedziałów wielkościowych, odnoszono do wartości RLM rzeczywistej aglomeracji. Zastosowanie powyższego podejścia wskazało liczne różnice w RLM aglomeracji wg rozporządzenia/ uchwały ustanawiającej, a RLM rzeczywistej aglomeracji. Spowodowało to m.in. wytypowanie 43 aglomeracji o wartości RLM rzeczywistej poniżej 2000, które nie powinny być uwzględniane w prowadzonych pracach aktualizacyjnych. Przedmiotowe aglomeracje usunięto z AKPOŚK2012. 15

Zestawienie 1. Porównanie KPOŚK i jego trzech aktualizacji w zakresie ilości aglomeracji w poszczególnych przedziałach wielkości aglomeracji Grupa aglomeracji RLM Liczba aglomeracji KPOŚK 2003 AKPOŚK 2005 RLM %RLM Liczba aglomeracji RLM %RLM Liczba aglomeracji ogółem RLM AKPOŚK 2009/AKPOŚK 2010 %RLM w tym aglomeracje "priorytetowe" Liczba aglomeracji RLM %RLM 150 000 100 000 149 999 76 21 645 073 53 76 23 402 589 53 81 24 241 151 53 81 24 241 151 55 15 000 99 999 366 13 653 438 33 383 14 180 217 32 378 14 189 967 31 378 14 189 967 32 10 000 14 999 198 2 421 712 5 198 2 421 712 6 936 5 718 398 14 1 118 6 648 130 15 2 000 9 999 978 4 669 423 10 656 3 308 989 7 Razem 1 378 41 016 909 100 1 577 44 230 936 100 1 635 45 522 253 100 1 313 44 161 819 100 Grupa aglomeracji RLM Liczba aglomeracji AKPOŚK 2012 RLM rzeczywiste %RLM rzeczywistego 150 000 45 17 214 957 42 100 000 149 999 33 4 016 176 9 15 000 99 999 348 12 251 726 30 10 000 14 999 187 2 301 157 6 2 000 9 999 1 042 5 170 646 13 Razem 1 655 40 954 662 100 16

Zestawienie 2. Porównanie KPOŚK i jego trzech aktualizacji w zakresie kosztów na realizację planowanych inwestycji oraz przedstawienie zrealizowanych zakresów rzeczowych i wydatkowanych środków w okresach między aktualizacjami KPOŚK Przedmiot inwestycji: KPOŚK 2003 (na lata 2003-2015) Realizacja założeń KPOŚK w okresie 2003 2005* AKPOŚK 2005 (na lata 2005-2015) Realizacja założeń KPOŚK w okresie 2003 2006 AKPOŚK 2009/ AKPOŚK 2010 (na lata 2007-2015) ogółem w tym aglomeracje "priorytetowe" Realizacja założeń KPOŚK w okresie 2003 2010 AKPOŚK 2012 (na lata 2011-2015) Sieci kanalizacyjne Oczyszczalnie ścieków zakres rzeczowy [km] 21 002 17 375 37 697 23 031 45 259 33 524 49 187 42 895 nakłady finansowe [tys. zł] 24 086 184 5 223 900 32 130 944 7 094 088 23 672 577 19 165 918 23 040 363 26 945 850 zakres rzeczowy [szt.] 1 163 323 1 734 363 1 079 746 1203 977 nakłady finansowe [tys. zł] 11 292 000 2 352 800 10 511 625 3 129 168 12 399 514 11 359 155 10 534 385 9 438 916 Zagospodarowanie osadów nakłady finansowe [tys. zł] 0 bd 0 18 094** 1 352 315 1 312 886 207 924*** 1 170 098 SUMA NAKŁADÓW FINANSOWYCH 35 378 184 7 576 700 42 642 569 10 241 350 37 426 905 31 837 858 33 782 672 37 554 864 * brak możliwości wskazania wartości dla okresu 2003-2004 z uwagi na formę dostępnych danych sprawozdawczych, ** dot. nakładów jedynie dla 2006 roku, brak danych o nakładach poniesionych na inwestycje w zakresie zagospodarowania osadów w okresie 2003 2005, *** dot. nakładów jedynie dla okresu 2006-2010, brak danych o nakładach poniesionych na inwestycje w zakresie zagospodarowania osadów w okresie 2003 2005, bd brak danych 17

Analizując ładunek zanieczyszczeń biodegradowalnych konieczny do redukcji na komunalnych oczyszczalniach ścieków, wyrażony jako wielkość RLM, kolejne aktualizacje wykazywały wzrost wartości w stosunku do KPOŚK. Z kolei w obecnej aktualizacji, z racji wykonywania wszelkich wyliczeń w odniesieniu do RLM rzeczywistego (suma wielkości: liczby mieszkańców aglomeracji, RLM pochodzącego z przemysłu oraz RLM pochodząca od osób czasowo przebywających w aglomeracji), zauważyć można znaczny spadek wartości RLM aglomeracji. Porównując kolejne aktualizacje KPOŚK pod względem planów dotyczących budowy sieci kanalizacyjnej, stwierdzić można, iż aglomeracje założyły obecnie planowaną do budowy oraz modernizacji długość sieci kanalizacyjnej na zbliżonym poziomie, jak w ostatniej aktualizacji (Rysunek 1). Rysunek 1. Porównanie KPOŚK i jego czterech aktualizacji w zakresie budowy oraz modernizacji sieci kanalizacyjnej Rozbieżności w ilości aglomeracji i planowanych inwestycji spowodowane są również istotną różnicą w okresie, dla którego została przeprowadzona druga i trzecia aktualizacja programu (dane w zakresie aglomeracji i inwestycji dot. 2006 r.) oraz obecna aktualizacja (dane dot. 2010 r., z uwzględnieniem zmian RLM i likwidacji aglomeracji do 31 maja 2012 r.). Przyczyną takiego stanu są również liczne podziały istniejących aglomeracji oraz sprecyzowanie planów inwestycyjnych dla aglomeracji znajdujących się dotychczas w Załączniku nr 3 do AKPOŚK2009 i AKPOŚK2010 (aglomeracje, które nie spełniły wymogów formalnych, by znaleźć się w załączniku 1 i 2). Aglomeracje te nie były wliczone do zakresu rzeczowego i finansowego AKPOŚK2009 i AKPOŚK2010. 18

Przedstawione informacje dot. zakresu inwestycji zakończonych do 31.12.2010 r. i ich kosztów oraz zakresu inwestycji i kosztów koniecznych do zrealizowania do końca 2015 r., są podstawą do wskazania inwestycji i całkowitych kosztów wdrażania KPOŚK i jego kolejnych aktualizacji: - budowa lub modernizacja 92 082 km sieci kanalizacyjnej o koszcie 49,99 mld zł, - inwestycje na 2180 oczyszczalniach ścieków komunalnych o koszcie 19,97 mld zł, - inwestycje w zakresie zagospodarowania osadów ściekowych o koszcie 1,38 mld zł, Całkowity koszt realizacji KPOŚK i jego aktualizacji wynosi 71,34 mld zł. 3. Metodyka analizy aglomeracji w ramach czwartej aktualizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych Prace przeprowadzone dla zaktualizowania KPOŚK wg stanu na koniec 2010 r. oparte zostały na następujących dokumentach i danych: - formularzach do czwartej aktualizacji KPOŚK przekazanych przez poszczególne aglomeracje, stanowiący zestaw 7 tablic, - sprawozdaniach z wykonania KPOŚK za 2010 r. oraz wybiórczo na wcześniejszych sprawozdaniach, - KPOŚK i jego 3 aktualizacjach, - dodatkowych informacjach wyjaśniających pochodzących z aglomeracji (gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych), - informacjach od marszałków województw, - informacjach nt. finansowania KPOŚK (MŚ, MRR, NFOŚIGW, WFOŚIGW, marszałkowie województw). Realizowana w 2012 r. aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych składa się z dwóch części: opisowej i tabelarycznej. Część opisowa uwzględnia liczne zestawienia sumaryczne dotyczące aglomeracji: a) porównanie KPOŚK i jego 3 aktualizacji oraz projektu aktualizacji w zakresie ilości aglomeracji w poszczególnych przedziałach wielkości aglomeracji oraz % RLM i kosztów na realizację inwestycji, b) zestawienie aglomeracji w zależności od ich wielkości RLM oraz procentowy udział RLM poszczególnych grup aglomeracji w całkowitym RLM wszystkich aglomeracji, 19

c) zestawienie informacji o systemach kanalizacyjnych w podziale na wielkości aglomeracji dla roku 2010, 2013 i 2015 uwzględniających informacje o liczbie aglomeracji obsługiwanych przez systemy kanalizacyjne, RLM korzystających z sieci kanalizacyjnej, długości sieci do budowy i do modernizacji oraz istniejącej kanalizacji, d) zestawienie liczby aglomeracji spełniających wymagania dyrektywy 91/271/EWG w 2010 r., 2013 i w 2015 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, e) zestawienie informacji o oczyszczalniach ścieków spełniających standardy w podziale na art. 5.4 i 5.2 dyrektywy 91/271/EWG uwzględniających liczbę oczyszczalni ścieków spełniające standardy oczyszczania ścieków w 2010 r. w zależności od rodzaju oczyszczalni, f) zestawienie informacji o oczyszczalniach ścieków, które osiągną wymagane standardy do 2015 r. w podziale na art. 5.4 i 5.2 dyrektywy 91/271/EWG: liczba aglomeracji, wydajność w RLM, liczba aglomeracji w zależności od planu inwestycyjnego, g) zestawienie informacji o sposobach zagospodarowania osadów ściekowych w 2010 r. i w 2015 r., h) zestawienie nakładów inwestycyjnych na lata 2011 2015: na oczyszczalnie ścieków i na sieci kanalizacyjne oraz na zagospodarowanie osadów ściekowych w środowisku, i) zestawienie aglomeracji w zależności od stopnia obsługi RLM (%RLM) przez systemy kanalizacyjne dla roku 2010 i 2015, opierając się na założeniach KPOŚK dotyczących %RLM korzystających w zależności od wielkości aglomeracji, j) zestawienie efektów ekologicznych usuwania zanieczyszczeń biodegradowalnych w wyniku realizacji Programu dla wszystkich okresów przejściowych tj.: 2005, 2010, 2013 i 2015, k) zestawienie efektu ekologicznego usuwania ładunku azotu i fosforu ogólnego dla roku 2005, 2010, 2013 i 2015, l) zestawienie planów inwestycyjnych określających zakres oraz koszty niezbędne do poniesienia dla spełnienia wymagań art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG. Część tabelaryczna uwzględnia wykazy wszystkich aglomeracji i oczyszczalni, przedstawiających następujące zagadnienia: a) Tabela dot. aglomeracji, które osiągnęły efekt ekologiczny (spełniają wymagania dyrektywy 91/271/EWG) w 2005 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, b) Tabela dot. aglomeracji, które osiągnęły efekt ekologiczny 2010 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, c) Tabela z aglomeracjami, które osiągną efekt ekologiczny do końca 2013 r. i 2015 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, d) Tabela dot. aglomeracji, które nie spełnią do 2015 r. wymagań dyrektywy 91/271/EWG w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, 20

e) Tabela dot. aglomeracji, w podziale na grupy aglomeracji, które spełniają warunek % RLM korzystających z sieci kanalizacyjnej zgodnie z pkt II Załącznika nr 1 do SIWZ, Założenia KPOŚK - podstawowe, pkt 2, f) Tabela dot. aglomeracji, które nie ukończą inwestycji do końca 2015 r., g) Tabela dot. oczyszczalni ścieków, które są przystosowane do usuwania 100% ładunku zanieczyszczeń powstającego w aglomeracjach, h) Tabela z listą aglomeracji, które wymagają inwestycji zgodnie z art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG, i) Tabela z oczyszczalniami ścieków, które osiągają wymagane standardy oczyszczania ścieków w 2010 r. w podziale na art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, j) Tabela z aglomeracjami, które posiadają wątpliwie wyznaczone granice i obszar (nie zostały wyznaczone zgodnie z rozporządzeniem w sprawie wyznaczania obszaru i granic aglomeracji tym samym nie spełnią do końca 2015 r. wymogu odpowiedniego % wyposażenia RLM w sieć kanalizacyjną) - w ramach tej tabeli zweryfikowano istniejący obszar aglomeracji tak, aby w 2015 r. mogła spełnić wymagania dyrektywy 91/271/EWG. k) Tabela z aglomeracjami, które mają błędnie wyliczoną RLM aglomeracji, l) Tabela z aglomeracjami, w których inwestycje finansowane są w ramach poszczególnych programów operacyjnych w latach 2003-2015 wraz z podaniem nazwy projektu, wartości projektu, źródło finansowania. Ponadto dla zobrazowania rozmieszczenia aglomeracji i przedsięwzięć zaplanowanych w ramach AKPOŚK2012, zostały opracowane dwie mapy (wraz z warstwami.shp): - aglomeracji uwzględnionych w czwartej aktualizacji KPOŚK, - oczyszczalni ścieków w aglomeracjach z uwzględnieniem ich statusu oraz planowanych inwestycji. AKPOŚK2012 różni się od poprzednich aktualizacji, przede wszystkim: - odniesieniem zarówno do art. 5.2, jak i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG, - uwzględnieniem RLM rzeczywistej aglomeracji, zamiast RLM wg rozporządzenia lub uchwały wyznaczającej aglomerację, - sprawdzeniem poprawności wyznaczenia aglomeracji, - wskazaniem aglomeracji zagrożonych niewypełnieniem wymagań oraz niedotrzymaniem terminów zaplanowanych inwestycji. 21

AKPOŚK2012 zrealizowano z uwzględnieniem wymagań: art. 5.4 dyrektywy 91/271/EWG - zgodnie z tym artykułem realizacja inwestycji ujętych w KPOŚK ma zapewnić minimum 75% redukcji całkowitego ładunku azotu i fosforu w ściekach komunalnych pochodzących z całego kraju. Osiągnięcie minimum 75% redukcji azotu i fosforu ogólnego zostanie zrealizowane, jeżeli: - w grupie oczyszczalni ścieków o wielkości 2 000 15 000 RLM stosowane będzie konwencjonalne biologiczne oczyszczanie ścieków, - w grupie oczyszczalni o wielkości powyżej 15 000 RLM stosowane będzie pogłębione usuwanie azotu i fosforu ogólnego. KPOŚK i jego trzy aktualizacje zostały opracowane zgodnie z tym artykułem. art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG - zgodnie z tym artykułem podwyższone usuwanie biogenów należy zastosować w aglomeracjach powyżej 10 000 RLM, tj. wszystkie oczyszczalnie w tych aglomeracjach, bez względu na ich wielkość, powinny posiadać podwyższone usuwanie azotu i fosforu ogólnego. Natomiast, w aglomeracjach poniżej 10 000 RLM należy zastosować konwencjonalne biologiczne oczyszczanie ścieków. AKPOŚK2012 została zrealizowana w okresie czterech miesięcy (styczeń kwiecień 2012 r.), głównie na podstawie informacji przekazanych przez aglomeracje w sprawozdaniach z realizacji KPOŚK w 2010 r. oraz w formularzach aktualizacyjnych. Wszystkie dane udostępnione przez aglomeracje były sprawdzane pod kątem ich prawidłowości, weryfikowane i uzupełniane. Wymagało to bardzo licznych wystąpień do aglomeracji (poczta elektroniczna, poczta tradycyjna, rozmowy telefoniczne) i nie zawsze skutkowało uzyskaniem wyczerpujących informacji. Sposób gromadzenia i przekazywania przez aglomeracje danych na potrzeby aktualizacji KPOŚK w wielu przypadkach nie jest zadowalający, co w znacznym stopniu utrudniło realizację przedmiotowego zadania. Aglomeracje często podawały sprzeczne informacje, bądź nie potrafiły wskazać prawidłowych danych. Niekiedy dokonywano również korekty danych podawanych przez aglomeracje, na podstawie logicznych zależności między poszczególnymi danymi, np. w zakresie informacji o liczbie mieszkańców podłączonych do kanalizacji w 2010, 2013 i 2015 r. W pracy uwzględnione zostały również dodatkowe informacje pozyskane z aglomeracji oraz od marszałków województw dot. planowanych do 31 maja 2012 r. zmian w zakresie RLM aglomeracji oraz uchwalenia nowych, bądź likwidacji istniejących aglomeracji. Tak zgromadzone dane o stanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach, stanowiły podstawę opracowania poszczególnych zestawień i tabel tematycznych, zgodnie z ustaloną z Zamawiającym metodyką. 22

Weryfikacja, aktualizacja i opracowanie danych dotyczących gospodarki ściekowej w aglomeracjach, obejmowało: wyliczenie RLM rzeczywistej aglomeracji oraz sprawdzenie prawidłowości wyliczenia RLM aglomeracji wg uchwały/ rozporządzenia, określenie aktualnego stanu wyposażenia aglomeracji w zbiorcze systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych oraz stan gospodarowania osadami z oczyszczalni ścieków, ocenę spełniania przez aglomeracje i oczyszczalnie ścieków komunalnych wymagań art. 5.2 i 5.4 dyrektywy 91/271/EWG w poszczególnych okresach przejściowych jej wdrażania (2010, 2013, 2015), ocenę osiągnięcia efektu ekologicznego przez aglomeracje w poszczególnych okresach przejściowych wdrażania dyrektywy 91/271/EWG (2005, 2010, 2013, 2015), wskazanie aglomeracji, które do 2015 r. nie ukończą planowanych inwestycji i nie osiągną efektu ekologicznego, określenie efektów ekologicznych usuwania zanieczyszczeń biodegradowalnych w wyniku realizacji Programu dla wszystkich okresów przejściowych: 2005, 2010, 2013, 2015, określenie efektów ekologicznych usuwania ładunku azotu i fosforu ogólnego w wyniku realizacji Programu dla wszystkich okresów przejściowych: 2005, 2010, 2013, 2015, określenie planów inwestycyjnych aglomeracji wraz z ich finansowaniem i terminem zakończenia, oszacowanie zakresu i kosztów dodatkowych inwestycji niezbędnych dla wypełnienia przez aglomeracje wymagań art. 5.2 i 5.4 dyrektywy do końca 2015 r., analiza i weryfikacja obszaru i granic aglomeracji pod względem: - realizowanych inwestycji, - osiągnięcia przez oczyszczalnie ścieków wymaganych standardów oczyszczania ścieków, - przystosowania oczyszczalni ścieków do usuwania 100 % ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji, - osiągnięcia wymaganego stopnia wyposażenia aglomeracji w sieci kanalizacyjne. Prace dotyczyły dwóch poziomów szczegółowości: odnośnie każdej aglomeracji/ oczyszczalni osobno - gdzie informacja dotycząca gospodarki ściekowej dla każdej aglomeracji została uwzględniona w załącznikach tabelarycznych, 23

odnośnie całego kraju - sumaryczne zestawienia danych w skali całego KPOŚK uwzględnione w części opisowej Programu. Zestawienia sumaryczne podawane są w zależności od wielkości aglomeracji wg RLM rzeczywistej. 4. Uzyskane wyniki czwartej aktualizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych 4.1 Podstawowe informacje o aglomeracjach w AKPOŚK2012 W czwartej aktualizacji KPOŚK wyróżniono, 5 grup wielkości aglomeracji: 150 000 RLM grupa 0 100 000 149 999 RLM grupa 1 15 000 99 999 RLM grupa 2 10 000 14 999 RLM grupa 3 2 000 9 999 RLM grupa 4. Syntetyczne wielkości charakteryzujące AKPOŚK2012 przedstawiają poniższe zestawienia. Zestawienie 3. Identyfikacja aglomeracji w poszczególnych grupach aglomeracji wyznaczonych wg wartości RLM aglomeracji Wielkość aglomeracji wg RLM symbol grupy Liczba aglomeracji % aglomeracji w całkowitej liczbie aglomeracji RLM % RLM 150 000 0 45 3 17 214 957 42 100 000 149 999 1 33 2 4 016 176 10 15 000 99 999 2 348 21 12 251 726 30 10 000 14 999 3 187 11 2 301 157 6 2 000 9 999 4 1 042 63 5 170 646 13 SUMA 1 655 100 40 954 662 100 Zgodnie z powyższym, największy ładunek zanieczyszczeń wyrażony liczbą równoważnych mieszkańców aglomeracji wytwarzają aglomeracje należące do grupy 0, tj. grupy aglomeracji o RLM 150 000 (Rysunek 2). 24

Rysunek 2. Wielkości RLM w poszczególnych grupach aglomeracji 4.2 Spełnianie przez aglomeracje wymagań art. 5.2 i art. 5.4 Dyrektywy 91/271/EWG Czwarta aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych miała na celu m.in. sprawdzenie spełniania wymagań art. 5.2 i 5.4 Dyrektywy 91/271/EWG przez aglomeracje. Aglomeracja spełnia wymagania dyrektywy jeśli: wg art. 5.2: Aglomeracja o RLM powyżej 10 000 została wyposażona w oczyszczalnie ścieków o podwyższonym usuwaniu biogenów, tj. a) dla aglomeracji o RLM 10 000-99 999 - oczyszczalnia biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków azotu i fosforu spełniająca standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji 15 000 RLM < 100 000 RLM (PUB2); b) dla aglomeracji o RLM powyżej 100 000 - oczyszczalnia biologiczna z podwyższonym usuwaniem związków azotu i fosforu spełniająca standardy odprowadzanych ścieków dla aglomeracji 100 000 RLM (PUB1); c) w przypadku aglomeracji o RLM < 10 000, konieczność posiadania biologicznych oczyszczalni ścieków (B). Powyższe wymagania dot. wszystkich oczyszczalni w aglomeracji, bez zależności od wielkości oczyszczalni. 25

wg art. 5.4: Aglomerację wyposażono w oczyszczalnie ścieków, w zależności od wydajności RLM oczyszczalni, tj.: a) dla oczyszczalni o RLM do 15 000- oczyszczalnia biologiczna (B), b) dla oczyszczalni o RLM powyżej 15 000 oczyszczalnia z podwyższonym usuwaniem związków azotu i fosforu (PUB2, PUB1). Powinno pozwolić to na redukcję 75% ładunku azotu i fosforu ogólnego w ściekach komunalnych powstających w aglomeracji. AKPOŚK2012 obejmuje 1851 oczyszczalni w 1655 aglomeracjach. Wymagania art. 5.2 dyrektywy powinny zostać spełnione w 613 aglomeracjach o RLM > 10 000 obsługiwanych przez 726 komunalnych oczyszczalni ścieków, w których wymagane jest stosowanie podwyższonego usuwania związków azotu i fosforu. Jednocześnie w pozostałych 1042 aglomeracjach o RLM < 10 000, w 1125 oczyszczalniach, istnieje konieczność dopasowania stosowanej technologii oczyszczania ścieków do wydajności oczyszczalni. Natomiast spełnianie wymagań art. 5.4 dyrektywy wymaga we wszystkich 1851 oczyszczalniach na terenie 1655 aglomeracji dopasowania stosowanej technologii oczyszczania ścieków do wydajności oczyszczalni, w celu redukcji o 75% ładunku N i P pochodzącego z terenu Polski. Poniższe zestawienia przedstawiają wyniki analizy liczby i wartości RLM aglomeracji spełniających wymagania art. 5.2 i 5.4 Dyrektywy w 2010, 2013 i 2015 r., przeprowadzonej na podstawie informacji pochodzących z aglomeracji o inwestycjach zrealizowanych do 2010 r. oraz planowanych do zakończenia odpowiednio w roku 2013 i 2015. 26

Zestawienie 4. Aglomeracje spełniające wymagania art. 5.2 dyrektywy 91/271/EWG w poszczególnych okresach przejściowych Grupa aglomeracji Wartości RLM grup aglomeracji Aglomeracje w AKPOŚK2012 Aglomeracje spełniające wymagania art. 5.2 Dyrektywy 91/271/EWG w 2010 r. w 2013 r. w 2015 r. Liczba Wartość RLM Liczba Wartość RLM % RLM Liczba Wartość RLM % RLM Liczba Wartość RLM % RLM 0 150 000 45 17 214 957 21 5 960 617 35 31 11 840 863 69 39 14 164 075 82 100 000-150 1 33 4 016 176 19 2 376 154 59 23 2 895 786 31 3 803 135 95 000 72 2 15 000-100 000 348 12 251 726 200 7 370 335 60 239 8 995 384 73 308 11 240 966 92 3 10 000-15 000 187 2 301 157 29 363 709 16 40 498 952 22 63 796 355 35 4 2 000-10 000 1042 5 170 646 545 2 781 154 54 699 3 508 077 68 969 4 814 879 93 RAZEM 1655 40 954 662 814 18 851 969 46,0 1032 27 739 062 67,7 1410 34 819 410 85,0 Zestawienie 5. Aglomeracje spełniające wymagania art. 5.4 dyrektywy 91/271/EWG w poszczególnych okresach przejściowych Grupa aglomeracji Wartości RLM grup aglomeracji Aglomeracje w AKPOŚK2012 Aglomeracje spełniające wymagania art. 5.4 Dyrektywy 91/271/EWG w 2010 r. w 2013 r. w 2015 r. Liczba Wartość RLM Liczba Wartość RLM % RLM Liczba Wartość RLM % RLM Liczba Wartość RLM % RLM 0 150 000 45 17 214 957 25 6 963 126 40 36 13 882 704 81 44 16 971 179 99 100 000-150 1 33 4 016 176 19 2 376 154 59 2 998 427 75 33 4 016 176 100 000 24 2 15 000-100 000 348 12 251 726 235 8 253 710 67 274 9 812 536 80 343 12 071 270 99 3 10 000-15 000 187 2 301 157 114 1 391 859 60 138 1 689 297 73 180 2 218 063 96 4 2 000-10 000 1042 5 170 646 545 2 781 154 54 699 3 508 077 68 969 4 814 879 93 RAZEM 1655 40 954 662 938 21 766 003 53,1 1171 31 891 041 77,9 1569 40 091 567 97,9 27

Uzyskane wyniki wskazują, że dzięki zakończonym do roku 2010 inwestycjom oraz planowanym do zakończenia w roku 2015 osiągnięta zostanie zgodność z dyrektywą odpowiednio: W roku 2010: - 814 aglomeracji (49%) o łącznej wartości RLM stanowiącej 46% całkowitego RLM AKPOŚK2012 spełniło wymagania art. 5.2 dyrektywy, - 938 aglomeracji (57%) o łącznej wartości RLM stanowiącej 53% całkowitego RLM AKPOŚK2012 osiągnęło zgodność z art. 5.4, W roku 2015: - 1410 aglomeracji (85%) o łącznej wartości RLM stanowiącej 85% całkowitego RLM AKPOŚK2012 osiągnie zgodność z art. 5.2, - 1569 aglomeracji (95%) o łącznej wartości RLM stanowiącej 98% całkowitego RLM AKPOŚK2012 osiągnie zgodność z art 5.4 dyrektywy. Powyższe świadczy o zagrożeniu spełnienia przez Polskę wymagań dyrektywy 91/271/EWG. 4.3. Infrastruktura w aglomeracjach 4.3.1 Systemy kanalizacji zbiorczej Każda aglomeracja powyżej 2000 RLM powinna być wyposażona w system kanalizacji zbiorczej w celu odprowadzania do oczyszczalni komunalnych ścieków powstających na terenie aglomeracji. Ustanawianie przebiegu granic oraz obszaru aglomeracji ma zatem kluczowy wpływ na wyposażenie gmin w kanalizację i oczyszczalnię ścieków oraz tym samym na spełnienie wymagań dyrektywy 91/271/EWG. Aglomeracje wyznaczane są zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji (Dz. U. z 2010 r. Nr 137, poz. 922). Rozporządzenie to definiuje wskaźnik koncentracji tj. liczbę mieszkańców (przyrostu mieszkańców) do długości sieci kanalizacyjnej planowanej do budowy, uzasadniający ekonomiczną słuszność planowanej inwestycji. Graniczna wartość wskaźnika wynosi 120 mieszkańców aglomeracji na 1 km budowanej sieci kanalizacyjnej. Według zapisów rozporządzenia, przewidziano cztery sytuacje, w których można wykluczyć konieczność stosowania wskaźnika 120 mieszkańców na 1 km sieci, jednakże jego wartość nie może być mniejsza niż 90 mieszkańców na 1 km budowanej sieci kanalizacyjnej. Opierając się m.in. na uwarunkowaniach wskazanych w w/w rozporządzeniu, przeprowadzono weryfikację obszaru i granic aglomeracji, której efekty ujęto w części tabelarycznej pracy- Tabela z aglomeracjami, które posiadają wątpliwie wyznaczone granice 28

i obszar. W ramach tego zadania wyznaczono kilka wskaźników, które świadczą o nieodpowiednim wyznaczeniu obszaru i granic aglomeracji. Weryfikacja obszaru i granic aglomeracji została przeprowadzona poprzez: - obliczenie procentu skanalizowania aglomeracji w roku 2015 (%RLM korzystających z systemu kanalizacyjnego w 2015 r.) oraz sprawdzenie czy aglomeracja spełni założenia KPOŚK w zakresie % skanalizowania RLM: a) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 150 000 co najmniej 98% RLM, b) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 100 000 149 999 co najmniej 95% RLM, c) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 15 000 99 999 co najmniej 90% RLM, d) w aglomeracjach o RLM wynoszącej 2000-14 999 co najmniej 80% RLM, - sprawdzenie spełnienia przez aglomerację wymogów Rozporządzenia w sprawie sposobu wyznaczania obszaru i granic aglomeracji, tj. analizowanie aglomeracji pod względem osiągnięcia wskaźnika koncentracji 120 mieszkańców na 1 km sieci kanalizacyjnej w 2015 roku. W przypadku nie spełnienia wymogów rozporządzenia zaproponowano odpowiednią długości sieci kanalizacyjnej planowanej do budowy, która będzie spełniała niniejszy warunek, - sprawdzenie osiągnięcia przez oczyszczalnie w aglomeracji wymaganych standardów oczyszczania ścieków, tj. obecności lub zaplanowania w aglomeracji oczyszczalni odpowiedniego rodzaju (B, PUB2, PUB1), zgodnie z wymaganiami art. 5.4 Dyrektywy dla wersji wg art. 5.4 dyrektywy, - sprawdzenie osiągnięcia przez oczyszczalnie w aglomeracji wymaganych standardów oczyszczania ścieków, tj. obecności lub zaplanowania w aglomeracji oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów (B, PUB2, PUB1) wg art. 5.2 dyrektywy, - sprawdzenie przystosowania oczyszczalni ścieków w 2015 r. do usuwania 100 % ładunku zanieczyszczeń powstających w aglomeracji, tj. sprawdzenie aglomeracji pod kątem: wydajności RLM wszystkich oczyszczalni w aglomeracji zapewnienie 100% usuwania ładunku RLM aglomeracji, przepustowości zapewnienie 100% pokrycia ilości ścieków powstałych w aglomeracji przez przepustowość wszystkich oczyszczalni w aglomeracji. Jeżeli aglomeracja nie spełni choćby jednego z powyższych warunków, oznacza to, że została nieprawidłowo wyznaczona. Dalszym postępowaniem było określenie kierunków zmian koniecznych do wprowadzenia w aglomeracji, tak aby mogła spełnić wymagania dyrektywy 91/271/EWG, np.: - brak pokrycia RLM aglomeracji przez wydajność istniejących i planowanych oczyszczalni - konieczna modernizacja oczyszczalni, 29