1 CHARAKTERYSTYKA PROBLEMU WAD POSTAWY Czy wady postawy są problemem? Wady postawy są powodem wczesnego występowania (przed ukończeniem 20 roku Ŝycia) chorób zwyrodnieniowych stawów - artroz, będących następstwem wad czynnościowych i zniekształceń statycznych. Czynniki cywilizacyjne są głównym powodem powstawania wad postawy. Występująca obecnie permanentna tendencja do eliminacji prostej aktywności fizycznej i zastępowanie jej wysiłkiem umysłowym powoduje zmniejszanie obciąŝenia układu ruchu na rzecz zwiększania obciąŝenia układu nerwowego. Skutkiem tego jest wzrastająca liczba osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie. Prawidłowy rozwój. Miarą sprawności fizycznej jest poziom wykształcenia zespołu podstawowych cech motorycznych, które powinny być rozwinięte w okresie wzrostowym człowieka, który kończy się bezpowrotnie w 25 roku Ŝycia! Jak powstają wady postawy? - wskutek niedogodności związanych z przedłuŝaniem się czasu nauki, pracy (brak funkcjonalności sprzętu, ograniczenie aktywności ruchowej), - poprzez wadliwe ergonomicznie stanowiska pracy, - poprzez mało funkcjonalne przedmioty codziennego uŝytku, - w związku z małą aktywnością ruchową lub jej brakiem w wybieranych formach wypoczynku. Wady stóp stanowią ponad 50% wad postawy. - Stopy stanowią fragment postawy ciała zarówno w jego statyce, jak i dynamice. - Stabilizacja stopy gwarantuje prawidłowy chód, co ma istotny wpływ na stan stawów kolanowych, biodrowych oraz kręgosłupa, co jest szczególnie waŝne w okresie wzrostowym człowieka. - Wady postawy mogą być i nader często są następstwem wad stóp. Okoliczności powstawania wad stóp - Wady wrodzone, - przedwczesna pionizacja z pominięciem raczkowania, - stosowanie zbędnego lub niewłaściwego sprzętu pomocniczego do pionizacji i nauki chodzenia (obuwie, chodziki), - ograniczenie aktywności ruchowej (siedź, stój itp.), - zła interpretacja zachowań dziecka (bagatelizowanie wyciągniętych do opiekuna rąk, co zazwyczaj obrazuje zmęczenie dziecka, niechęć do spacerów), - schorzenia miejscowe obszaru obwodowego kończyn dolnych (np. stopy, staw skokowo - goleniowy) na tle urazowym, zapalnym oraz wrodzonym, - schorzenia ogólnoustrojowe powodujące osłabienie organizmu (niewydolność
2 energetyczna), - stosowanie przygodnego, często niewłaściwego obuwia. Najczęstsze wady stóp - Koślawość stępów (pięt), - stopy koślawo płaskie (płaskostopie wtórne), - stopy płaskie i płasko koślawe (płaskostopie podłuŝne). Wadom tym towarzyszy zazwyczaj koślawość kolan oraz inne schorzenia ogólnoustrojowe, między innymi: alergie i skazy. Mechanizm powstawania zmian patologicznych - Osłabienie mięśni i/lub przeciąŝenie stopy, - przeniesienie funkcji na układ więzadłowo- torebkowy, - deformacja struktur miękkich, - deformacja kośćca. Problem społeczny Odsetek wad postawy w okresie ich występowania wynosi: 92-96% z czego 36% dotyczy kręgosłupa, a 56-60% dotyczy kończyn dolnych, głównie stóp. To czyni z wad postawy EPIDEMIĘ oraz istotny problem społeczny, dlatego WHO* uznało artrozy za chorobę cywilizacyjną a dekadę 2000-2010, dekadą chorób kości. Niska świadomość odraczanie leczenia wad (deformacji stóp) u małych dzieci w nieskończoność wiekową, jako mających ustąpić samoistnie; brak zainteresowania deformacjami swoich stóp przez ludzi młodych, w przekonaniu, Ŝe ustąpią same, oraz braku czasu do chwili pojawienia się bólu i nieestetycznego wyglądu. Fakty Wady funkcjonalne powstają i są rozpoznawalne w okresie wczesnego dzieciństwa. Działanie wczesne - profilaktyczne, jest skuteczniejsze, mniej absorbujące i tańsze niŝ późne, uciąŝliwe, drogie, mało skuteczne leczenie. Polska - problemy i mity W Polsce często wąskim gardłem jest dostęp do lekarza, brak zgodności wśród lekarzy oraz ignorowanie problemu stóp. Nieprawdą jest, Ŝe: Twoje dziecko wyrośnie z wady. Trzeba poczekać, bo dziecko jest małe.
3 Tak musi być, bo w rodzinie mają takie stopy. energetyczna), - stosowanie przygodnego, często niewłaściwego obuwia. Najczęstsze wady stóp - Koślawość stępów (pięt), - stopy koślawo płaskie (płaskostopie wtórne), - stopy płaskie i płasko koślawe (płaskostopie podłuŝne). Wadom tym towarzyszy zazwyczaj koślawość kolan oraz inne schorzenia ogólnoustrojowe, między innymi: alergie i skazy. Mechanizm powstawania zmian patologicznych - Osłabienie mięśni i/lub przeciąŝenie stopy, - przeniesienie funkcji na układ więzadłowo- torebkowy, - deformacja struktur miękkich, - deformacja kośćca. Problem społeczny Odsetek wad postawy w okresie ich występowania wynosi: 92-96% z czego 36% dotyczy kręgosłupa, a 56-60% dotyczy kończyn dolnych, głównie stóp. To czyni z wad postawy EPIDEMIĘ oraz istotny problem społeczny, dlatego WHO* uznało artrozy za chorobę cywilizacyjną a dekadę 2000-2010, dekadą chorób kości. Niska świadomość odraczanie leczenia wad (deformacji stóp) u małych dzieci w nieskończoność wiekową, jako mających ustąpić samoistnie; brak zainteresowania deformacjami swoich stóp przez ludzi młodych, w przekonaniu, Ŝe ustąpią same, oraz braku czasu do chwili pojawienia się bólu i nieestetycznego wyglądu. Fakty Wady funkcjonalne powstają i są rozpoznawalne w okresie wczesnego dzieciństwa. Działanie wczesne - profilaktyczne, jest skuteczniejsze, mniej absorbujące i tańsze niŝ późne, uciąŝliwe, drogie, mało skuteczne leczenie. Polska - problemy i mity W Polsce często wąskim gardłem jest dostęp do lekarza, brak zgodności wśród lekarzy oraz ignorowanie problemu stóp. Nieprawdą jest, Ŝe: Twoje dziecko wyrośnie z wady. Trzeba poczekać, bo dziecko jest małe. Tak musi być, bo w rodzinie mają takie stopy.
4 Procedura statycznego badania wad stóp Statyczne badanie wad stóp Jest to typowe badanie polegające na statycznej obserwacji stóp i kolan dziecka wykonywane zwykle podczas wizyty lekarskiej. Znajomość tego badania pozwala ocenić wystąpienie lub brak wad postawy u dziecka jedynie w pozycji statycznej. Badanie czynnościowe zapewnia tylko Memo. System Memo jest dynamiczną formą diagnozowania wad postawy. Wady postawy: A. Kolano prawidłowe B. Kolano koślawe C. Kolano szpotawe Wady postawy: A. Stopy szpotawe B. Stopy płasko- koślawe Wady postawy: Kolana koślawe i koślawe pięty 1 Kolana. Szpotawe 2. Kolana koślawe W przypadku kolan szpotawych, gdy dziecko stoi ze złączonymi stopami pomiędzy kolanami pozostaje szeroki odstęp.
5 Elementy obuwia profilaktyczno ortopedycznego - Obcas Thomasa (ii, iii) moŝe wystąpić w formie odwróconej tylko w obuwiu ortopedycznym dla stóp szpotawych, - Wkładka ortopedyczna (i), - Sztywny zapiętek i usztywnienia boczne. Korygowanie stóp płasko koślawych Obcas Thomasa 1. Stopa płasko - koślawa. 2. Zastosowanie obcasa Thomasa, jednak zbyt mały klin i zbyt szeroki zapiętek nie stabilizują właściwie. 3. Właściwa korekcja (oraz 4). 4. Kształt obcasa od strony podeszwowej. Stopa 1. Staw śródstopno paliczkowy (bal stopy). 2. Staw skokowo goleniowy. 3. Staw skokowo piętowy. 4. Kość piętowa. 5. Łuk podłuŝny. 6. Śródstopie - łuk poprzeczny.
6 1. Łuk podłuŝny. 2. Łuk poprzeczny. Podsumowanie Wady postawy a szczególnie wady stóp to duŝy problem medyczny i społeczny. Profilaktyka oraz wczesne leczenie wad postawy jest najskuteczniejszym sposobem rozwiązania tego problemu. Skuteczna profilaktyka oraz odpowiednio wczesne leczenie wymaga diagnozy, o którą moŝe być trudno w polskich warunkach poniewaŝ nie istnieje system monitoringu wad stóp. Anatomia i zasady doboru prawidłowego obuwia Elementy konstrukcyjne obuwia Cholewka Obuwie musi umoŝliwiać stopie oddychanie. Dlatego najlepszym materiałem jest skóra i inne surowce naturalne. O surowcach wykorzystanych do produkcji obuwia powinna świadczyć etykieta, zwykle umieszczona wewnątrz. Poza tym moŝna sprawdzić materiał po fakturze wewnętrznej i zapachu. Podeszwa Podeszwy obuwia muszą być odpowiedniej grubości, by chronić stopy przed podłoŝem oraz antypoślizgowe, by zapobiegać przed utratą przyczepności. Muszą one być dość elastyczne w balu. Podczas chodzenia stopa zgina się w stawach śródstopno-paliczkowych (w balu) w przedziale 30-40 stopni. Elastyczność sprawdzamy przez zgięcie buta w balu. But powinien zginać się bez wysiłku.
7 Zapiętek Niewielkie przesunięcie między osiami nogi i buta powoduje nacisk na zapiętek. Dlatego niezbędny jest sztywny zapiętek, aby zapobiec deformacji stopy. Niewielkie przesunięcie między osiami nogi i buta powoduje nacisk na zapiętek. Dlatego niezbędny jest sztywny zapiętek, aby zapobiec deformacji stopy. Gdy spojrzymy na tył nogi dziecka, zauwaŝymy, Ŝe ścięgno pięty (Achillesa) skrzywia się nieco na zewnątrz. Sztywny zapiętek jest niezbędny, by stopa nie uległa deformacji. Miękki zapiętek ponadto nie oprze się przydeptaniu go piętą przez dziecko. Miękka podszewka powinna zniwelować nacisk sztywnego zapiętka na miękką piętę. Wsuń palec by sprawdzić, czy ostre krawędzie nie podraŝnią stopy dziecka. Zapiętek buta powinien być ustawiony prostopadle do powierzchni, na której stoi but. JeŜeli występuje odchylenie w którymkolwiek kierunku, moŝe to oznaczać wadę obuwia. Sprawdzamy to poprzez ustawienie buta na twardej powierzchni oglądając zapiętek. Obcas Obcas winien być stabilny. Buty dziecięce nie powinny posiadać obcasów. Wyjątkiem jest jednak obcas Thomasa, który występuje w obuwiu profilaktycznym. Przeciwwskazaniem dla tego elementu mogą być stopy szpotawe. Zwykle w takich przypadkach stosuje się odwrócony obcas Thomasa w obuwiu miarowym (często na formie prostej lub odwiedzeniowej). But powinien stać stabilnie na podłoŝu. Sprawdź, czy but nie kolebie się w płaszczyźnie bocznej. Kopytko Buty mogą być wykonywane na kopytach prostych lub wygiętych. Obecna moda powoduje, Ŝe buty dziecięce są często produkowane na kopytach wygiętych do wewnątrz (ryc. ii). Buty robione na kopytach wygiętych wymuszają na stopie przywiedzenie (metatarus adductus). Sposobem oceny obuwia jest spojrzenie na nie z góry. Nie naleŝy kupować obuwia, które zniekształca stopy. Czubki Czubki obuwia często są zwęŝane, przez co w nienaturalny sposób układają palce. Jest to przyczyną powstawania halluxów i deformacji palców oraz stóp u dzieci.
8 Pomiar - Obuwie dobiera się do stopy, a nie odwrotnie. - Stopa zmienia się w ciągu dnia. Stopy są około 4% większe wieczorem niŝ rano. Buty więc naleŝy kupować po południu. - Przed zakupem butów zawsze naleŝy zmierzyć OBYDWIE STOPY. - Pomiar długości robimy obrysowując bosą stopę na kartce papieru. - Obrys wykonujemy na stojąco przy stopie obciąŝonej cięŝarem ciała. - Stopa jest trójwymiarowa, ma długość, tęgość i wysokość. - Człowiek ma dwie stopy róŝnej długości. Zawsze naleŝy wybrać większy rozmiar. - Gdy dokonujemy pomiaru w trzech płaszczyznach wybierajmy obuwie pasujące do największego rozmiaru. - Stopy dziecka posiadają obfitą podściółkę tłuszczową dookoła stopy i są tęŝsze niŝ stopy dorosłych. Sprawdź tęgość i wysokość obuwia wkładając palec między stopę a język buta. Dzieci szybciej wyrastają z tęgości niŝ z długości obuwia. - Tęgość mierzymy w najszerszym miejscu, jakim jest bal stopy. Po załoŝeniu powinna być moŝliwość uchwycenia zmarszczenia fałdy na bucie. - Poszukuj butów oferowanych w kilku tęgościach. - Upewnij się, Ŝe palce mają dość miejsca. - Powinno czuć się wolną przestrzeń między paznokciem duŝego palca a butem. - Gdy dziecko stanie naleŝy włoŝyć mały palec ręki między zapiętek a piętę. Noga rośnie nie tylko do przodu, ale i do tyłu.
9 Punkty pomiaru 1. Czubek jest okrągły i przestronny. 2. Przestrzeń między paluchem a butem. 3. Koniec małego palca ręki między zapiętkiem a piętą. 4. Naddatek skóry w najszerszej części stopy. Strefy ścierania podeszwy buta Podeszwy i obcasy podzielone są na 6 ponumerowanych stref obserwacji. Podczas uŝytkowania buta powinniśmy obserwować ścieranie się poszczególnych stref na podeszwie. Istnieje 6 moŝliwych wariantów określających stopień wydolności stóp oraz związanych z tym sposobów postępowania. 1. Ścieranie strefy 1 w obcasie - strefa normy - stopa jest zdrowa. 2. Ścieranie strefy 2 w obcasie - strefa ryzyka - zagroŝenie dysfunkcją (wadą, chorobą) oznacza konieczność zastosowania wkładki koloru szarego. JeŜeli ścieranie nie powróci do strefy normy, naleŝy zastosować wkładkę koloru pomarańczowego. JeŜeli to nie przyniesie poŝądanego efektu, wskazana jest konsultacja terapeutyczna. 3. Ścieranie strefy 3 w obcasie - strefa dysfunkcji - oznacza obecność wady stóp i/lub kolan. NaleŜy zastosować wkładkę pomarańczową i jeśli ścieranie nie powróci w strefę normy wskazana jest konsultacja terapeutyczna. 4. Ścieranie strefy 3 w obcasie i 4 w podeszwie - strefy duŝej dysfunkcji - oznacza obecność wady stóp i/lub kolan. Zachodzi konieczność zastosowania wkładki koloru pomarańczowego i konsultacji terapeutycznej. 5. Ścieranie strefy 6 w obcasie - strefa duŝej dysfunkcji - oznacza konieczność
10 konsultacji terapeutycznej. 6. Ścieranie strefy 5 w podeszwie i 6 w obcasie - strefy duŝej dysfunkcji - oznacza konieczność konsultacji terapeutycznej. Profilaktyka Obuwie Wykonane w specjalnej technologii, pozbawione powszechnie spotykanych w obuwiu dziecięcym i młodzieŝowym cech konstrukcyjnych, mogących zakłócić obraz rzeczywistej fizjologii i potrzeb stóp w okresie wzrastania. - Ujawniające prawidłowość morfologiczno - czynnościową stóp lub istniejące wady bądź ich symptomy. - Konstrukcja uwzględniająca prawidłowe ustawienie poszczególnych osi. - Konstrukcja uwzględniająca potrzeby grup wiekowych. Cholewka - Skórzana z miękką wyściółką, - sięgająca za kostkę i miękko wykończona, - z mocnym zapiętkiem, - odpowiednio wykrojona i zbudowana na prawidłowym kopycie (dobra szerokość i wysokość), - zbocznym wzmocnieniem palców (nie ma tego Ŝaden poza Memo polski but), - eliminująca konflikty ze stopą (kształt, szwy, odciąŝenia miejsc wraŝliwych, tęgość, surowiec), - spręŝyste wzmocnienia stabilizujące elementy stopy naraŝone na przeciąŝenia. Podeszwa - Wysokość obcasa wraz z grubością podeszwy nie przekracza 2 cm, - odpowiednia spręŝystość i elastyczność podeszwy, - obcas Thomasa jako standard w profilaktyce koślawości stóp, - brak poślizgu (zelówki i obcasa), - fizjologiczny kształt ściółki kopyt, podeszwy i podpodeszwy. Leczenie
11 Po zastosowaniu wkładek obuwie powinno być stale na nogach, poniewaŝ w tym czasie trwa korekcja wady. Okres stosowania wkładek wynosi około 8 miesięcy. U małych dzieci moŝe trwać krócej, u młodzieŝy dłuŝej i zaleŝy od stopnia utrwalenia wady. Zestaw wkładek UmoŜliwiają korekcję ujawnionych wad lub sygnalizują potrzebę kontaktu z lekarzem. Dzięki zastosowaniu odpowiednich surowców najwyŝszej jakości są absolutnie przyjazne dla stopy i pozwalają jej na przybranie prawidłowej pozycji w bucie. UWAGA! Dyskusyjna jest sprawa wyprofilowań i wkładek umieszczanych w obuwiu profilaktycznym. Uniesienie poprzeczne stopy moŝe spowodować osłabienie tegoŝ łuku. Podobnie ma się sprawa z łukiem podłuŝnym, który moŝemy unosić po 8 roku Ŝycia. Jest to waŝne w konfrontacji z lekarzami, którzy podnoszą potrzebę wyprofilowań w bucie, nie wiedząc o zagroŝeniach za tym idących. Leczenie koślawości stóp generalnie prowadzi się z uniesieniem stępu (pięty). Wkładki szare - Wkładki korekcyjne supinujące typu klinowego, - unoszą o 5 milimetrów i osadzają piętę. Wkładki pomarańczowe Wkładki korekcyjne supinujące korytkowe : - Supinują piętę oraz śródstopie o 10 milimetrów, - osadzają i profilują tyłostopie i śródstopie. Zanim dziecko zacznie chodzić Zdrowe dziecko w okresie poprzedzającym naukę chodzenia lub we wczesnej fazie nauki
12 chodzenia nie potrzebuje obuwia. Jedyną funkcją obuwia jest ochrona stopy przed czynnikami zewnętrznymi. Przebywanie przez pewną część dnia bez obuwia (np. w domu, na łące) jest waŝne dla prawidłowego rozwoju mózgu, poniewaŝ dziecko poznaje świat zarówno rękami jak i nogami ( sprzęŝenie zwrotne ). Częste pytania i mity Buty są niezbędne do prawidłowego rozwoju stopy. Ostatnie badania dowodzą, Ŝe wady stóp nie występowały u prymitywnych ludów nie noszących obuwia. Badania przeprowadzone w Anglii dowiodły, Ŝe w grupie dzieci w wieku 2 do 4 lat, 80% noszących obuwie miało deformacje paznokciowego odcinka paliczka duŝego palucha, a 30% miało nakładający się na siebie 4 i 5 paluch. Te wady nie wystąpiły u dzieci nie noszących obuwia. W badaniach przeprowadzonych w Hongkongu, wady takie jak: paluch koślawy (hallux valgus), paluch sztywny (hallux rigidus), nakładający się piąty paluch, palce młotkowate i inne wady były znacznie częstsze u dzieci noszących obuwie niŝ chodzących boso. MoŜna więc stwierdzić, Ŝe obuwie u dzieci pełni funkcję ochronną. BUTY SĄ ZŁEM KONIECZNYM, A JEśELI MUSZĄ JUś BYĆ, TO TRZEBA ZADBAĆ BY BYŁY ZDROWE Wysoki łuk podłuŝny jest waŝny dla normalnego funkcjonowania stopy. Niski łuk podłuŝny nie oznacza płaskostopia. Dzieci o niskich wysklepieniach zwykle nie wchodzą w fazę dysfunkcji. Przykładowe buty zdrowotne dla dzieci: