PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO Rok LXIX Nr 5 (815) Warszawa Maj 2016 PL ISSN 0137-5490 Nr indeksu 371319 w numerze m.in. Nowelizacja przepisów konsumenckich ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów analiza i ocena nowych rozwi¹zañ prawnych W³aœciwoœæ rzeczowa s¹du w sprawach o ochronê praw autorskich glosa do postanowienia SN Legitymacja do zaskar ania uchwa³ zgromadzeñ spó³ek kapita³owych podmiotów niewymienionych w art. 250 oraz art. 422 2 Kodeksu spó³ek handlowych www.pug.pl POLSKIE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE
PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 5 MAJ PL ISSN 0137-5490 MIESIE CZNIK Redaktor naczelny: Prof. UŁ dr hab. Kazimierz Strzyczkowski (Uniwersytet Łódzki) Sekretarz redakcji: Mariusz Gorzka Rada naukowa: Prof. dr hab. Jan Błeszyński (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr nauk prawnych Oleg Gorodow (Państwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja) Prof. Heibert Hirte (Uniwersytet w Hamburgu, Niemcy) Dr hab. Robert Jastrzębski (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr hab. Peter-Christian Müller-Graff (Uniwersytet w Heidelbergu, Niemcy) Doc. Oleg P. Lichichan (Dyrektor Instytutu Prawa Państwowego Uniwersytetu w Irkucku, Rosja) Prof. dr hab. Karol Sobczak (Szkoła Główna Handlowa) Prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian (Uniwersytet Warszawski) Dr hab. Marek Szydło (Uniwersytet Wrocławski) Prof. Ruth Taplin (University of Leicester, Wielka Brytania) Dr Ryszard Tupin (Uniwersytet Warszawski) Adres Redakcji 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4 tel. (22) 827 80 01; fax (22) 827 55 67 E-mail: pug@pwe.com.pl Wydawca Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA 00-099 Warszawa 84, skr. poczt. 91 E-mail: pwe@pwe.com.pl WARUNKI PUBLIKACJI: http://www.pug.pl PRENUMERATA na 2016 r.:,,ruch,, SA Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta,,Ruch pod numerami 22 693 70 00 lub 801 800 803 czynne w dni robocze w godzinach 7 00 17 00. Koszt połączenia wg taryfy operatora Garmond Press SA Dział Prenumeraty tel. (22) 837 30 08 http://www.garmondpress.pl/prenumerata Kolporter SA Departament Dystrybucji Prasy tel. (22) 355 04 72 do 75 http://www.kolporter.com.pl GLM Sp. z o.o. Dział Dystrybucji Prasy tel. (22) 649 41 61 e-mail: prenumerata@glm.pl http://www.glm.pl As Press tel. (22) 750 84 29, (22) 750 84 30 Poczta Polska SA infolinia 801 333 444 http://www.poczta-polska.pl/prenumerata Sigma-Not Zakład Kolportażu tel. (22) 840 30 86 e-mail: bok kol@sigma-not.pl Terminy prenumeraty: do 30 listopada dla prenumeraty realizowanej od 1 stycznia następnego roku; do końca lutego dla prenumeraty realizowanej od II kwartału bieżącego roku; do końca maja dla prenumeraty realizowanej od III kwartału bieżącego roku; do końca sierpnia dla prenumeraty realizowanej od IV kwartału bieżącego roku. Cena prenumeraty: Roczna 670,80 zł Półroczna 335,40 zł Prenumerata u Wydawcy: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4 bialek@pwe.com.pl Prenumerata roczna 25% rabatu. Prenumerata półroczna 10% rabatu. Nakład: 850 egzemplarzy Cena 1 egz. 55,90 zł (w tym 5% VAT) Skład i łamanie: Zdzisław Wasilewski, Warszawa, ul. Resorowa 28, tel. 605 105 574 Druk: Lotos Poligrafia sp. z o.o., Warszawa, ul. Wał Miedzeszyński 98, tel. 22 872 33 66 TREŚĆ NUMERU ARTYKUŁY Nowelizacja przepisów konsumenckich ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów analiza i ocena nowych rozwia zań prawnych (cz. II) The amendment of consumer provisions of the Law on competition and consumer protection analysis and evaluation of the new legal solutions (part II) 2 Monika Namysłowska, Uniwersytet Łódzki Decyzje Prezesa UOKiK w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Decisions of the President of the Office of Competition and Consumer Protection finding standard contract terms abusive 3 Małgorzata Sieradzka, Uczelnia Łazarskiego w Warszawie Tymczasowy środek ochrony zbiorowych interesów konsumentów Temporary measure to protect the collective interests of consumers 9 Anna Piszcz, Uniwersytet w Białymstoku Czynności kontrolne tzw. tajemniczego klienta według ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Theso-called mystery shopping activities under the act on competition and consumers protection 13 Małgorzata Sieradzka, Uczelnia Łazarskiego w Warszawie Bartosz Kotowicz, Uczelnia Łazarskiego w Warszawie Prezes UOKiK uprawnienie do występowania w roli amicus curie President of the Office of Competition and Consumer Protection the right to act as amicus curiae 18 GLOSA Dorota Sokołowska, Uniwersytet Szczeciński Właściwość rzeczowa sa du w sprawach o ochronę praw autorskich glosa do postanowienia SN z 26 lutego 2015 r. (III CZ 6/15) Sprawa o zapłatę wynagrodzenia za stworzenie utworu i za przeniesienie autorskich praw maja tkowych do niego jest sprawa o ochronę praw autorskich w rozumieniu art. 17 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego 21 Z PRAKTYKI GOSPODARCZEJ Tomasz Szczurowski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Legitymacja do zaskarżania uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych podmiotów niewymienionych w art. 250 oraz art. 422 2 Kodeksu spółek handlowych Legitimacy to challenge resolutions of capital companies assemblies of the entities not listed in Art. 250 and Art. 422 2 of the Code of Commercial Companies 30 Szanowni Czytelnicy i Autorzy Archiwalne artykuły z 2015 r. już dostępne na stronie internetowej naszego pisma. Co miesiąc wraz z nowym numerem PUG-u kolejny numer archiwalny: http://www.pug.pl/archiwum W najbliższych numerach: Activity of a booking platform administrator and a concerted practice of the companies using the platform the commemtary on the Court of Justice judgement in Case C-74/14 Eturas UAB and Others v Lietuvos Respublikos konkurencijos taryba Gospodarka odpadami w prawie Unii Europejskiej zagadnienia wstępne,,przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego jest czasopismem naukowym punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (8 punktów)
Nowelizacja przepisów konsumenckich ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów analiza i ocena nowych rozwia zań prawnych (cz. II) The amendment of consumer provisions of the Law on competition and consumer protection analysis and evaluation of the new legal solutions (part II) W drugiej części opracowania przedstawiono najważniejsze zmiany wprowadzone w wyniku nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (DzU 2015, poz. 1634). Głównym celem stało się przedstawienie i omówienie przez Autorów nowych instytucji wprowadzonych do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W drugiej części omówiono: 1) założenia administracyjnego trybu kontroli wzorców umownych oraz charakter decyzji wydawanych w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (M. Namysłowska), 2) nowy tymczasowy środek ochrony zbiorowych interesów konsumentów (M. Sieradzka), 3) instytucję tajemniczego klienta (A. Piszcz), 4) nowe uprawnienie Prezesa UOKiK amicus curiae (M. Sieradzka, B. Kotowicz). Opracowanie otwiera artykuł dotyczący decyzji wydawanych w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Ustawodawca wprowadził administracyjną kontrolę wzorców umownych w miejsce modelu sądowego. Przed wejściem w życie nowelizacji tryb postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone był uregulowany w art. 479(36) 479(45) Kodeksu postępowania cywilnego (Kpc). Nowy dział IIIa dotyczy zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385 1 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (art. 23a uokik). Autorka omawia charakter decyzji decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, jej elementy oraz jej skutki. Regulacja dotycząca mocy wiążącej decyzji administracyjnej ma bardzo istotne znaczenie praktyczne. Warto przypomnieć, że na gruncie obowiązywania sądowego modelu kontroli wzorców umownych stanowisko doktryny i orzecznictwa w przedmiocie oceny skutków wobec osób trzecich uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone było niejednolite (na tle art. 479 (43) Kpc). Obecnie skutek decyzji nie budzi już żadnych wątpliwości, gdyż prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, codo którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji (w art. 23d uokik). W następnym opracowaniu dotyczącym nowych przepisów wprowadzonych w wyniku nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przedstawiono decyzję tymczasową wydawaną w postępowaniu w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (art.101 a uokik). Z uzasadnienia ustawy nowelizującej wynika, że decyzja tymczasowa ma stać się instrumentem szybkiego reagowania na te praktyki, które mogą spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. Autorka omawia przesłanki wydania decyzji tymczasowej oraz określa jej skutki w sferze interesów przedsiębiorcy. Decyzja zabezpieczająca ingeruje w działalność gospodarczą prowadzoną przez przedsiębiorcę. Po pierwsze na mocy decyzji tymczasowej przedsiębiorca zostaje zobowiązany do natychmiastowego zaprzestania stosowania praktyk przed wydaniem decyzji w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Po drugie, strona postępowania nie ma prawa do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Wprawdzie przedsiębiorcy przysługuje prawo do skorzystania z szybkiej drogi odwoławczej od decyzji, jednak nie zmienia to faktu, że podlega ona natychmiastowemu wykonaniu. Kolejny artykuł dotyczy kontrowersyjnego przepisu art. 105ia uokik stanowiącego podstawę prawną czynności kontrolnych tzw. tajemniczego klienta (mystery shopper). Wprowadzenie regulacji tzw. tajemniczego klienta ma ułatwić udowodnienia stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Autorka analizuje zakres czynności, warunki ich podjęcia oraz sposób ich prowadzenia. Ukazuje także problemy, jakie mogą się pojawić przy praktycznym wykorzystaniu tej instytucji. Ostatnią z publikacji, która zamyka omówienie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów jest opracowanie dotyczące uprawnienia Prezesa UOKiK do przedstawienia sądowi istotnego poglądu w sprawie (amicus curiae). Wskazana instytucja funkcjonuje już w postępowaniu cywilnym (art. 63 (5) Kpc), jednak na mocy art. 31d uokik Prezes UOKiK będzie mógł przedstawić przed sądem pogląd w sprawie, jeżeli uzna, że leży to w interesie publicznym. Istotne znaczenie ma fakt, że Prezes UOKiK przedstawia pogląd w interesie publicznym nie będąc związany z żadną stroną postępowania. Autorzy akcentują pomocniczy charakter tej instytucji oraz znaczenie wyrażonego poglądu dla wszechstronnego rozpoznania sprawy rozpoznawanej przed sądem cywilnym. Należy żywić nadzieję, że zaprezentowane poglądy pozwolą poznać i ocenić nowe rozwiązania oraz ich skuteczność w ochronie zbiorowych interesów konsumentów. In the second part of the study presents other major changes introduced by the amended Antimonopoly Law. The main objective was not only the presentation and discussion by the authors of the new institutions introduced to the Act on competition and consumer protection, but also changes in its current legislation. In the second part of the study: 1) assumptions of administrative mechanisms for the control of contract standards and Decisions of the President of the Office of Competition and Consumer Protection finding standard contract terms abusive; 2) discusses new means of temporary measure to protect the collective interests of consumers, 3) The so-called mystery shopping activities under the Act on Competition and Consumers Protection, 4) Amicus curiae. dr hab. Małgorzata Sieradzka Uczelnia Łazarskiego w Warszawie 2 NR 5 2016 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO
Decyzje Prezesa UOKiK w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Decisions of the President of the Office of Competition and Consumer Protection finding standard contract terms abusive dr hab. Monika Namysłowska Streszczenie Dnia 17 kwietnia 2016 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Jedną ze zmian jest wprowadzenie administracyjnoprawnego trybu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów w miejsce trybu sądowego. Prezes UOKiK może wydać decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone oraz decyzję zobowiązującą. Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. Słowa kluczowe: ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, postanowienia wzorców umów, kontrola abstrakcyjna, decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, decyzja zobowiązująca, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Summary On 17 apriela 2016 the amendments to the Act on Competition and Consumer Protection came into force. One of the amendments is the introduction of the administrative in abstracto verification of standard contract terms in place of the judicial verification. The President of the Office of Competition and Consumer Protection is in charge of issuing a decision finding a particular standard contract term abusive as well as of issuing a commitment decision. A decision on abusive standard contract term has a legal effect on the undertaking addressed in the decision whose term was assessed abusive and has an extended effect to all consumers who concluded a contract containing the abusive standard contract term. Key words: Act on Competition and Consumer Protection, standard contract terms, verification in abstracto, decision on abusive standard contract term, commitment decision, President of the Office of Competition and Consumer Protection. Zmiana systemu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorca umowy uwagi wprowadzaja ce Ustawą z 5 sierpnia 2015 r. 1 (dalej: ustawa zmieniająca z 2015 r.) została przeprowadzona, po raz drugi w ostatnim czasie, duża nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów 2. Nowelizacja z 2014 r. 3, która weszła wżycie 18 stycznia 2015 r., miała na celu poprawę ochrony konkurencji. Natomiast zmiana u.o.k.k., która weszła w życie 17 kwietnia 2016 r., za zadanie stawia sobie przede wszystkim poprawę ochrony konsumentów. Zmiana dotychczasowych rozwiązań oraz wprowadzenie nowych instrumentów ochronnych ma wzmocnić kompetencje Prezesa UOKiK i zwiększyć skuteczności jego działania (Uzasadnienie, 2015, s. 1). W konsekwencji, interesy konsumentów mają być chronione lepiej niż dotychczas, w szczególności przez przyspieszenie usuwania niepożądanych działań przedsiębiorców oraz uwzględnienie coraz bardziej powszechnych nadużyć przedsiębiorców m.in. na rynku finansowym. Poza zmianami mniej lub bardziej punktowymi, takimi jak np. zakazanie tzw. missellingu (art. 24 ust. 2 pkt 4 u.o.k.k.), rozszerzeniu definicji praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów o sprzeczność z dobrymi obyczajami (art. 24 ust. 2 u.o.k.k., wprowadzenie do wyliczenia), możliwość występowania do przedsiębiorców też w sprawach z zakresu ochrony konsumentów (art. 49a u.o.k.k.), czy wprowadzeniu możliwości wydawania przez Prezesa UOKiK przed zakończeniem postępowania decyzji tymczasowej zobowiązującej przedsiębiorcę do zaniechania określonych działań (art. 101a u.o.k.k.), zmiana sądowego modelu abstrakcyjnej kontroli postanowień umownych na tryb administracyjnoprawny, ma znaczenie szczególne. Przyjęcie nowego systemu kontroli in abstracto powoduje bowiem korektę systemu prawnego, nie obejmując wyłącznie noweliz acji u.o.k.k. Obecnie, to nie Sąd Okręgowy w Warszawie sąd ochrony konkurencji i konsumentów (art. 479 36 Kpc) działający na podstawie art. 479 36 479 45 Kpc., lecz Prezes UOKiK ocenia postanowienia wzorca umowy pod kątem ich niedozwolonego charakteru. Podstawą działań Prezesa UOKiK jest zaś znowelizowana u.o.k.k. Zdaniem ustawodawcy, zmiana trybu sądowego na tryb administracyjnoprawny kontroli postanowień wzorców umów ma zwiększyć skuteczność eliminacji postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone. Dotychczasowy system umożliwiał bowiem masowe wnoszenie powództw o stwierdzenie abuzywności klauzul przez podmioty działające w tym zakresie głównie w celach zarobkowych. Rejestr, do którego wpisywane były postanowienia uznane przez sąd za niedozwolone był nadmiernie PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 5 2016 3
DECISIONS OF THE PRESIDENT OF THE OFFICE OF COMPETITION AND CONSUMER PROTECTION FINDING STANDARD CONTRACT TERMS ABUSIVE rozbudowany i nieczytelny. Brakowało także instrumentów zapewniających skuteczną prewencję stosowania przez przedsiębiorców tego rodzaju klauzul we wzorcach umów (Uzasadnienie, 2015, s. 5 6). Ponadto, eliminacja niedozwolonych postanowień wzorców umów miała zostać przyspieszona. Dlatego obecnie Prezes UOKiK nie musi czekać na orzeczenie sądu i jego wpis do rejestru, co ma ograniczyć negatywne skutki niedozwolonych postanowień dla konsumentów (Uzasadnienie, 2015, s. 7). Zwiększyć pewność prawnąma zlikwidowanie rozbieżności zdań codorozszerzonej prawomocności wyroków uznających powództwo w tych sprawach (Uzasadnienie, 2015, s. 8). Nowelizacja systemu kontroli abstrakcyjnej ma też realizować cel w postaci wyeliminowania niepożądanych działań niektórych organizacji quasi-konsumenckich oraz osób nastawionych na realizację celów zarobkowych, nie zaś ochrony interesów konsumentów. Dzięki zamianie przepisów niemożliwe stało się rozdrabnianie spraw jedynie w celu pomnożenia możliwych do uzyskania kosztów procesowych. W związku zaś ze zniesieniem obowiązku publikacji orzeczeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a także z brakiem opłat obciążających przedsiębiorcę w postępowaniu administracyjnym, ograniczona została możliwość wymuszania na przedsiębiorcach dokonywania darowizn na rzecz tych organizacji w zamian za rezygnację z wytoczenia powództwa (Uzasadnienie, 2015, s. 8). Zmiana kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów zawieranych z konsumentami, czyli kontroli postanowienia niezależnie od zawarcia umowy z konsumentem na podstawie wzorca, wpisuje się w 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG (Steennot, 2015, s. 619). Przepis ten zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami. Państwo członkowskie UE może wybrać sądowy lub administracyjny tryb kontroli postanowień wzorców umów zawieranych z konsumentami, a powództwo w interesie publicznym co do zasady jest traktowane jako stosowny i skuteczny środek w rozumieniu art. 7 dyrektywy 93/13/EWG 4. Ponadto kontrolę administracyjnoprawną uzasadnia charakter kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów. Przedmiotem postępowania nie są bowiem roszczenia stron stosunku cywilnoprawnego, a ocena jest dokonywana w oderwaniu od stosunku umownego. Nie bez znaczenia jest również fakt, że abstrakcyjna kontrola postanowień wzorców umów podejmowana jest w interesie publicznym, mając na celu zapewnienie ochrony wszystkich konsumentów potencjalnie zagrożonych danym postanowieniem (Uzasadnienie, 2015, s. 17). Nowy tryb kontroli abstrakcyjnej spowodował wprowadzenie działu IIIa pt.: Zakaz stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umów. W dziale tym rozdział 1 pt.:,,niedozwolone postanowienia wzorców umów zawiera zakaz stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385 1 1 Kc (art. 23a u.o.k.k.), a rozdział 2 dotyczy decyzji w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 23b 23d u.o.k.k.). Nowy rozdział 3a w dziale VI normuje postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, przewidując m.in. listę podmiotów, którym przysługuje legitymacja czynna do złożenia zawiadomienia dotyczącego podejrzenia naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a (art. 99a u.o.k.k.), instytucję podmiotu zainteresowanego (art. 99c u.o.k.k.) i termin przedawnienia (art. 99f u.o.k.k.). Zmiana sposobu dokonywania kontroli abstrakcyjnej spowodowała także uchylenie art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. uznającego za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 45 Kpc. Na mocy art. 2 ustawy zmieniającej z 2015 r. odpowiednie zmiany zostały dokonane w Kpc, co prowadzi m.in. do uchylenia rejestru, o którym mowa w art. 479 45 Kpc. Należy jedynie pamiętać, że na podstawie art. 9 ustawy zmieniającej z 2015 r. przepis art. 24 ust. 2 pkt 1 może być stosowany przez 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej z 2015 r., czyli do 17 kwietnia 2026 r., w odniesieniu do postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone. Natomiast do spraw, w których przed 17 kwietnia 2016 r. wytoczono powództwo o uznanie postanowień wzorców umów za niedozwolone, stosuje się przepisy Kpc. w brzmieniu dotychczasowym, nie dłużej jednak niż przez 10 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (art. 9 ustawy zmieniającej z 2015 r.). Rodzaje decyzji wydawanych w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Będący przedmiotem niniejszego artykułu rozdział 2 pt.: Decyzje w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone reguluje wydawanie przez Prezesa UOKiK decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone (art. 23b u.o.k.k.) oraz decyzji zobowiązującej (art. 23c u.o.k.k.). Decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone Wydawana na podstawie art. 23b u.o.k.k. decyzja o uznaniu postanowienia wzorca za niedozwolone jest podstawową decyzją kończącą postępowanie w sprawie o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Przesłanki wydania decyzji na podstawie art. 23b u.o.k.k. Decyzja ta może zostać wydana przez Prezesa UOKiK, jeżeli stwierdzi on naruszenie zakazu określonego w art. 23a u.o.k.k., czyli zakazu stosowania we wzorcach umów zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień umownych, o których mowa w art. 385 1 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Prezes UOKiK musi więc uznać, że naruszony został art. 23a u.o.k.k. w zw. z art. 385 1 Kc., zgodnie z którym niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, 4 NR 5 2016 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO
DECYZJE PREZESA UOKIK W SPRAWACH O UZNANIE POSTANOWIEŃ WZORCA UMOWY ZA NIEDOZWOLONE jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, przy czym nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (więcej na temat interpretacji art. 385 1 Kc wraz z odniesieniami do literatury przedmiotu: Namysłowska, 2016a). Artykuł 23a u.o.k.k. został objęty rozdziałem 1 nowego działu IIIa, ponieważ choć art. 23a u.o.k.k. odwołuje się do istniejącego przepisu Kc., to mimo tego jego wprowadzenie do u.o.k.k. uznać można za konieczne ze względu na określenie i definiowanie praktyki zakazanej na gruncie u.o.k.k. Decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone jest wydawana wobec postanowień stosowanych w dacie wydania decyzji oraz postanowień, które w dacie wydania decyzji zostały zaniechane, czyli usunięte ze wzorca. W przypadku zaniechania stosowania przez przedsiębiorcę postanowienia wzorca umowy, zakaz wykorzystywania niedozwolonego postanowienia wzorca umowy będzie odnosił się do stosowania postanowienia w przyszłości (Uzasadnienie, 2015, s. 18). Należy jedynie pamiętać, że możliwość wszczęcia przez Prezesa UOKiK postępowania w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone przedawnia się z upływem 3 lat od końca roku, w którym praktyka ta została zaniechana (art. 99f). Treść decyzji wydanej na podstawie art. 23b u.o.k.k. Artykuł 23b określa elementy obligatoryjne decyzji Prezesa UOKiK o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone (art. 23b ust. 1) oraz jej elementy fakultatywne (art. 23b ust. 2 i 3). Poza uznaniem postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, elementami obligatoryjnymi decyzji Prezesa UOKiK wydanej na podstawie art. 23b u.o.k.k. jest zakaz wykorzystywania postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone, a także przytoczenie treści niedozwolonego postanowienia wzorca umowy (art. 23b ust. 1 zd. 2). Zakaz wykorzystywania postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone obejmuje obowiązek usunięcia zakwestionowanego postanowienia z wzorca umowy, gdy jest ono nadal stosowane. Natomiast w przypadku zaniechania stosowania przez przedsiębiorcę postanowienia wzorca umowy przed wydaniem decyzji, zakaz wykorzystywania niedozwolonego postanowienia wzorca umowy będzie odnosił się do ponownego stosowania postanowienia w przyszłości. Przytoczenie treści postanowienia wzorca umowy uznanego za niedozwolone powinno polegać na jego zacytowaniu, co prowadzi do uniknięcia wątpliwości, co do skutków niedozwolonego postanowienia wzorca umów (art. 23d u.o.k.k.). W decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone Prezes UOKiK może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu z art. 23a (art. 23b ust. 2 u.o.k.k.). W celu nałożenia jednego lub kilku różnych środków, trwałe skutki naruszenia muszą zostać ustalone i określone 5. Celem określenia środków usunięcia trwających skutków naruszenia jest zwiększenie skuteczności nowego trybu stwierdzania stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umownych. Artykuł 23b u.o.k.k. wymienia dwa przykłady środków usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu z art. 23a u.o.k.k.: poinformowanie przez przedsiębiorcę konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca oraz złożenia oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji. Wskazanie tych przykładów pozwala na stwierdzenie, że mają one podstawowe znaczenie dla usuwania trwających skutków naruszenia. Warto zauważyć, że środki te mają głównie charakter informacyjny. Konsumenci mają się dowiedzieć o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, postanowienie umowne jest wobec nich bezskuteczne i mają możliwość dochodzenia od przedsiębiorcy roszczeń w tym zakresie. Charakter informacyjny środków może stanowić wskazówkę dla ewentualnego określania innych środków usunięcia trwających skutków naruszenia. W każdym razie wybór odpowiedniego środka usunięcia trwających skutków naruszenia, a także jego zakres, powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków (art. 23b ust. 4 u.o.k.k.). Pierwszym wskazanym przykładem środka usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu z art. 23a u.o.k.k. jest możliwość zobowiązania przedsiębiorcy do poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca, o którym mowa w ust. 1, o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca. Konsumenci mają być poinformowani w sposób określony w decyzji (art. 23b ust. 2 pkt 1 u.o.k.k.). Drugim przykładem środka usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu z art. 23a u.o.k.k. wymienionym przez ustawę jest zobowiązanie przedsiębiorcy do złożenia oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji. Oświadczenie to może mieć, według art. 23b ust. 2 pkt 2 u.o.k.k., charakter jednokrotny lub wielokrotny, czyli polegać na powtórzeniu oświadczenia w tym samym miejscu, bądź na publikacji oświadczenia równolegle w różnych miejscach. Koszty poinformowania konsumentów i wydania oświadczenia ponosi adresat decyzji, czyli przedsiębiorca, wobec którego Prezes UOKiK wydał decyzję o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. W decyzji nałożonej na podstawie art. 23b ust. 1 Prezes UOKiK może zobowiązać przedsiębiorcę do publikacji tej decyzji w całości lub części na jego koszt (art. 23b ust. 2 u.o.k.k.). Publikacja może zwiększyć skuteczność administracyjnoprawnej kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów, przede wszystkim dzięki informacji dla konsumentów o bezskuteczności wobec nich postanowienia, jeżeli zawarli z przedsiębiorcą umowę na podstawie wzorca zawierającego kwestionowane postanowienie. Obowiązek publikacji nie wyłącza możliwości nałożenia środków usuwających trwające skutki naruszenia, które mogą mieć również charakter informacyjny. Zasady publikacji zostają określone w decyzji, a o nałożeniu bądź nie terminu publikacji decyduje Prezes UOKiK. W publikacji musi być jedynie wskazane, czy decyzja jest prawomocna. Innymi elementami decyzji wydanej na podstawie art. 23b ust. 1 u.o.k.k. może być przede wszystkim: kara pieniężna PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 5 2016 5
DECISIONS OF THE PRESIDENT OF THE OFFICE OF COMPETITION AND CONSUMER PROTECTION FINDING STANDARD CONTRACT TERMS ABUSIVE za naruszenie zakazu z art. 23a u.o.k.k. nałożona na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3a u.o.k.k. i elementy wynikające z art. 107 1 Kpa. Niewykonanie decyzji może skutkować nałożeniem przez Prezesa UOKiK, na podstawie art. 107 u.o.k.k., kary pieniężnej w wysokości stanowiącej równowartość do 10 000 euro za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu decyzji. Decyzja zobowia zuja ca Przepis art. 23c u.o.k.k. stanowi podstawę wydawania w toku postępowania w sprawach o uznanie postanowienia umowy za niedozwolone decyzji zobowiązującej. Decyzja zobowiązująca może również zostać wydana na gruncie u.o.k.k. w postępowaniu antymonopolowym (art. 12) oraz w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (art. 28). Jednak, co istotne, decyzja zobowiązująca nie jest odrębnym typem decyzji w postępowaniu o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Jest to bowiem decyzja wyłącznie o charakterze zobowiązującym. Jej podstawą jest decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone wydawanej na podstawie art. 23b ust. 1 u.o.k.k., która zawiera zobowiązanie przedsiębiorcy przez Prezesa UOKiK do wykonania określonych zobowiązań. Wobec tego, w sytuacji, gdy decyzja zobowiązująca będzie uchylana, nastąpi to wyłącznie w części dotyczącej zobowiązań, a w pozostałym zakresie decyzja uznająca postanowienie wzorca umowy za niedozwolone pozostanie ważna. Mimo specyfiki decyzji wydawanej w oparciu o art. 23c, również ustawodawca posługuje się na jej określenie pojęciem,,decyzja zobowiązująca (Uzasadnienie, 2015, s. 8). Ze względu na podobieństwo do art. 12 u.o.k.k. i art. 28 u.o.k.k., ale i istotną różnicę wskazaną powyżej, wydane przez Prezesa UOKiK Wyjaśnienia w sprawie wydawania decyzji zobowia zuja cej w sprawach praktyk ograniczaja cych konkurencję oraz praktyk naruszaja cy zbiorowe interesy konsumentów z 29 grudnia 2015 r. powinny zostać rozszerzone o sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Decyzji zobowiązującej ustawodawca przypisuje rolę szczególną dla zapewnia skuteczność modelu abstrakcyjnej kontroli postanowień wzorców umowy (Uzasadnienie, 2015, s. 8). Zaprzestanie naruszenia i usuwanie jego skutków będzie się, co prawda, odbywało na zaakceptowanych przez Prezesa UOKiK warunkach, lecz zostaną one zaproponowane przez przedsiębiorcę. Warunki te będą więc atrakcyjne dla obu stron. Możliwość zobowiązania się przez przedsiębiorcę do określonych działań zwalnia go bowiem z ryzyka poniesienia kary pieniężnej, co jest dla Prezesa UOKiK ceną za potencjalnie szybsze zaprzestanie naruszenia przez przedsiębiorcę lub usunięcie jego skutków oraz, co do zasady, niewnoszenie odwołania przez przedsiębiorcę (Uzasadnienie, 2015, s. 20). Przesłanki wydania decyzji na podstawie art. 23c u.o.k.k. Warunkiem podstawowym wydania przez Prezesa UOKIK z urzędu decyzji na podstawie art. 23b ust. 1 jest wydanie decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Jednocześnie przedsiębiorca musi się zobowiązać do określonego działania lub zaniechania. W szczególności przedsiębiorca ma się zobowiązać do: podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zakończenia naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a, lub usunięcia skutków tego naruszenia. Przez zobowiązanie polegające na podjęciu lub zaniechaniu działań zmierzających do zakończenia naruszenia zakazu przedsiębiorca zobowiązuje się do zaprzestania stosowania postanowienia wzorca umowy, w odniesieniu do którego ma zostać wydana decyzja uznająca je za niedozwolone. Podjęcie lub zaniechanie działań zmierzających do usunięcia skutków naruszenia w postaci stosowania niedozwolonego postanowienia wzorca umów może nastąpić m.in. poprzez poinformowanie konsumentów o niedozwolonym charakterze postanowienia lub zmiany umów zawartych z niedozwolonym postanowieniem lub przesłanie konsumentom aneksów do umów 6. Przedsiębiorca musi przedstawić zobowiązania na dowolnym etapie postępowania, ale przed wydaniem decyzji na postawie art. 23b ust. 1 u.o.k.k., przy czym Prezes UOKiK może, ale nie musi, uczynić te zobowiązania wiążącymi w wydanej decyzji. Decyzja Prezesa UOKiK ma charakter uznaniowy. Treść decyzji wydanej na podstawie art. 23c u.o.k.k. W decyzji zobowiązującej musi zostać zawarte zobowiązanie przedsiębiorcy do podjęcia odpowiednich kroków zmierzających do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zakończenia naruszenia zakazu, o którym mowa w art. 23a u.o.k.k., lub usunięcia skutków tego naruszenia, które zostały omówione powyżej. Prezes UOKiK może w decyzji określić termin wykonania zobowiązań art. 23c ust. 2 u.o.k.k. Powinien być to możliwie najkrótszy czas potrzebny przedsiębiorcy na usunięcie naruszeń (Wyjaśnienia, 2015, s. 7). Elementem obligatoryjnym decyzji zobowiązującej jest zobowiązanie przedsiębiorcy do składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu realizacji zobowiązań (art.23c ust. 3 u.o.k.k.). Ze względu na sformułowanie tego przepisu, w szczególności użycie pojęcia,,obowiązek składania a nie,,obowiązek złożenia należy uznać, że obowiązek ten będzie musiał być realizowany co najmniej dwa razy. Dzięki otrzymywaniu informacji dotyczących stopnia realizacji zobowiązań, Prezes UOKiK może kontrolować wykonanie zobowiązania przedsiębiorcy. Decyzja zawierająca zobowiązania przedsiębiorcy, ponieważ jest częścią decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, musi zawierać elementy wymagane przez art. 23a u.o.k.k. Wyjątkiem jest określony w art. 23c ust. 4 u.o.k.k., który stanowi, że w decyzji o uznaniu postawienia wzorca umowy za niedozwolone, która zawiera zobowiązanie przedsiębiorcy do wykonania zobowiązań, nie może znajdować się zobowiązanie przedsiębiorcy do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia, o którym mowa w art. 23b ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. W decyzji zawierającej zobowiązanie przedsiębiorcy nie może być również zawarta kara pieniężna wymierzona na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3a u.o.k.k., który jest 6 NR 5 2016 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO
DECYZJE PREZESA UOKIK W SPRAWACH O UZNANIE POSTANOWIEŃ WZORCA UMOWY ZA NIEDOZWOLONE podstawą wymiaru kary w decyzjach wydawanych na podstawie art. 23b ust. 1 u.o.k.k.. Zobowiązanie przedsiębiorcy wyłącza bowiem nałożenie na niego kary pieniężnej. Uchylenie decyzji na podstawie art. 23c u.o.k.k. w części dotycza cej zobowia zań Wyjątkowy charakter decyzji o charakterze zobowiązującym wydawanej na podstawie art. 23c u.o.k.k. polega na możliwości jej uchylenia przez Prezesa UOKiK wyłącznie w zakresie zobowiązań. Jest to możliwe, ponieważ zobowiązania są tylko częścią decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umownego za niedozwolone. Zobowiązania przestają więc być wiążące dla przedsiębiorcy, a w pozostałym zakresie decyzja pozostaje wiążąca. Ustawa przewiduje dwie sytuacje, w których Prezes UOKiK może w drodze decyzji uchylić decyzję zobowiązaniową w części dotyczącej zobowiązań. Pierwsza możliwość to uchylenie o charakterze represyjnym (art. 23c ust. 5 u.o.k.k.). Druga to uchylenie decyzji w zakresie zobowiązań za zgodą przedsiębiorcy (art. 23c ust. 7 u.o.k.k.). Uchylenie decyzji w części zobowiązań o charakterze represyjnym może nastąpić w dwóch sytuacjach: gdy decyzja została wydana w oparciu o nieprawdziwe, niekompletne lub wprowadzające w błąd informacje lub dokumenty (art. 23c ust. 5 pkt 1 u.o.k.k.). Ratio legis takie rozwiązania należy upatrywać w założeniu, że istniała błędna podstawa włączenia zobowiązań do decyzji, które mogłyby nie zostać uznane za wiążące, gdyby informacje były prawdziwe, kompletne lub niewprowadzające w błąd. Prezes UOKiK może uchylić decyzję w części dotyczącej zobowiązań, jeżeli przedsiębiorca nie wykonuje zobowiązań lub obowiązków, o których mowa w art. 23 ust. 1 3 u.o.k.k. (art. 23c ust. 5 pkt 2 u.o.k.k.), tj. przedsiębiorca nie wykonuje zobowiązań, o których mowa w art. 23c ust. 1; nie wykonuje zobowiązań w określonym terminie, gdy ten został określony przez Prezesa UOKiK na podstawie art. 23c ust. 2 u.o.k.k. lub nie wypełnia obowiązku składania w wyznaczonym terminie informacji o stopniu realizacji zobowiązań, który to obowiązek został na niego nałożony na mocy art. 23c u.o.k.k.. Co istotne, uchylenie decyzji w części zobowiązań o charakterze represyjnym umożliwia Prezesowi UOKiK nałożenie na przedsiębiorcę kary pieniężnej za naruszenie zakazu stosowania postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone (art. 23c ust. 5 u.o.k.k. w zw. z art. 106 ust. 1 pkt 3a u.o.k.k.), która nie została nałożona wcześniej ze względu na zobowiązanie przedsiębiorcy do określonych działań. Dodatkowo, Prezes UOKiK może, na mocy art. 23c ust. 6 zd. 1 u.o.k.k., określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zakazu, o których mowa w art. 23b ust. 2, a także nakazać w całości lub w części publikację decyzji (art. 23c ust. 6 zd. 2 u.o.k.k. w zw. z art. 23b ust. 3 u.o.k.k.). Natomiast za zgodą przedsiębiorcy Prezes UOKiK może uchylić decyzję w zakresie zobowiązań, jeżeli nastąpiła zmiana okoliczności mających istotny wpływ na wydanie decyzji zobowiązującej (art. 23c ust. 7 u.o.k.k.). Zgoda przedsiębiorcy, która zostaje złożona przed uchyleniem decyzji w części zobowiązań przez Prezesa UOKiK, oznacza akceptację niemożliwości wykonania zobowiązań. Mimo że podjęcie zobowiązań zwolniło pierwotnie przedsiębiorcę z ryzyka nałożenia kary pieniężnej, zastosowania art. 23c ust. 7 u.o.k.k. nie przywraca Prezesowi UOKiK możliwości jej nałożenia. Z tego ograniczenia można wywieść wniosek, że zmiana okoliczności mających istotny wpływ na wydanie decyzji zobowiązującej zwykle będzie miała charakter niezawiniony przez przedsiębiorcę. Ewentualną uciążliwością dla przedsiębiorcy będzie nałożenie na niego środków usunięcia trwających skutków naruszenia lub obowiązek publikacji decyzji w całości lub części. Skutek decyzji o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone (art. 23d u.o.k.k.) Wydanie przepisu przybliżającego skutek uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone było długo oczekiwane ze względu na niejednorodną linię orzeczniczą i stanowisko doktryny dotyczące obowiązującego do dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej u.o.k.k. 7, art. 479 43 Kpc. Przepis ten stanowił, że wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 45 2 Kpc. Zakres rozszerzonej prawomocności podmiotowej takiego wyroku był niejasny, zwłaszcza ze względu na interpretację pojęcia,,osoby trzecie (Namysłowska, 2015b). Ratio legis wprowadzenia art. 23d u.o.k.k., poza zmianą modelu kontroli abstrakcyjnej na tryb administracyjnoprawny z trybu sądowego, polega na eliminacji wskazanych wątpliwości oraz na ułatwieniu konsumentom dochodzenie roszczeń związanych z zawarciem umowy z wykorzystaniem wzorca umowy zawierającego postanowienie uznane za niedozwolone (Uzasadnienie, 2015, s. 19). Według art. 23d u.o.k.k. prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. Przepis ten obowiązuje w stosunku do decyzji wydanej na podstawie art. 23b u.o.k.k. i 23c u.o.k.k., jako że jej podstawą jest decyzja z art. 23b. Artykuł 23d określa skutek decyzji odrębnie wobec przedsiębiorcy, który stosuje we wzorcu umowy stosowanym wobec konsumentów niedozwolone postanowienie umowne i konsumentów, którzy zawarli lub zawrą z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. Skutkiem decyzji wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego, jest zakaz wykorzystywania postanowienia wzorca umowy uznanego w decyzji za niedozwolone. Prawomocność materialna decyzji nie została więc rozszerzona. Decyzja Prezesa UOKiK nie wywiera zatem skutku wobec innych przedsiębiorców, nawet jeżeli stosują oni analogiczne postanowienie umowne ocenione w trakcie kontroli abstrakcyjnej jako niedozwolone. Zakres przedmiotowy skutku decyzji dotyczy niedozwolonego postanowienia umownego stosowanego przez przedsiębiorcę, wobec którego wydana została decyzja. Zgodnie z wykładnią PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 5 2016 7
DECISIONS OF THE PRESIDENT OF THE OFFICE OF COMPETITION AND CONSUMER PROTECTION FINDING STANDARD CONTRACT TERMS ABUSIVE celowościową należy przyjąć, że decyzja wiąże przedsiębiorcę w zakresie objętego nią postanowienia we wzorcu objętym kontrolą. Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma natomiast skutek wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z przedsiębiorcą umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji. W stosunku do konsumentów prawomocność materialna decyzji jest więc rozszerzona. Rozszerzona prawomocność materialna decyzji ma zastosowanie wyłącznie przeciwko przedsiębiorcy, w stosunku do którego wydana została decyzja. Tym samym, skutek decyzji jest ograniczony do wzorca wskazanego w decyzji, zawierającego niedozwolone postanowienie umowne. 3. Wnioski Zmiana trybu sądowego kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów, czyli dokonywanej przez SOKiK na postawie przepisów Kpc, na tryb administracyjnoprawny dokonywany przez Prezesa UOKiK w oparciu o przepisy u.o.k.k., jest niewątpliwie istotną zmianą polskiego systemu prawnego. Nowelizacja ma, w założeniu ustawodawcy, poprawić poziom ochrony konsumentów. Może tak się stać nie tylko za pomocą zmiany trybu kontroli abstrakcyjnej na administracyjnoprawny, ale i dzięki jednoczesnemu nawiązaniu do systematyki u.o.k.k. Warto bowiem zauważyć, że przybliżony powyżej rozdział 2 działu IIIa wpisuje się w systematykę u.o.k.k., nawiązując do rozdziału 3 działu II (,,Decyzje w sprawach praktyk ograniczających konkurencję ) oraz rozdziału 2 działu IV (,,Decyzje w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów ). Również podstawowe przesłanki i treść decyzji wydawanych na podstawie art. 23b u.o.k.k. oraz art. 10 u.o.k.k. (decyzja o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję) i art. 26 u.o.k.k. (decyzja o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy przedsiębiorców) są zasadniczo zbieżne. Ważna różnica rysuje się jedynie w związku z decyzjami zobowiązującymi, które w przypadku art. 23c są decyzjami o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone wydanymi na podstawie art. 23b, zawierającymi dodatkowo zobowiązanie przedsiębiorcy. Natomiast art. 12 i 26 u.o.k.k. stanowią podstawę dla wydania decyzji zobowiązujących, które nie mają związku z decyzją o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję (art. 10) i decyzją o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy przedsiębiorców (art. 26). Dodatkowo, w decyzjach wydawanych na podstawie art. 23b u.o.k.k. i 23c u.o.k.k. mogą być wykorzystane instrumenty u.o.k.k., które mogą wzmocnić efektywność nowego trybu wydawania decyzji. Jest to m.in. możliwość nakładania kar pieniężnych do wysokości 10% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary oraz wykorzystaniu jej instrumentów (art. 106 u.o.k.k.) oraz kar pieniężnych w wysokości stanowiącej równowartość do 10 000 euro za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu decyzji (art. 107 u.o.k.k.), co stanowi nowość w systemie kontroli abstrakcyjnej. Należy też podkreślić, że rozwiązania przyjęte w art. 23d u.o.k.k. określające skutek decyzji w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone są zbieżne z wydaną po uchwaleniu ustawy zmieniającej z 2015 r. uchwałą SN w składzie 7 sędziów w sprawie III CZP 17/15. Pewność prawa przedsiębiorców i konsumentów ulega więc zwiększeniu. Nowe rozwiązania prawne w zakresie decyzji w sprawach o uznanie wzorca umowy za niedozwolone mogą więc poprawić skuteczność ochrony konsumentów. Stopień trudności stosowania art. 23a 23d u.o.k.k. jest jednak obecnie trudny do oszacowania, tak jak i efekt prewencyjny nowych regulacji oraz konsekwencje znacznego zakresu dyskrecjonalności działań Prezesa UOKiK (Banasiński, Byrchowska, 2015, s. 62). Pozostaje więc oczekiwanie na pierwsze decyzje wydane przez Prezesa UOKiK na podstawie nowych przepisów, a w dłuższej perspektywie na kształtowanie się linii orzeczniczej dotyczącej nowego trybu postępowania. Pierwsze zawiadomienia dotyczące podejrzenia naruszenia zakazu stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umów z art. 23a u.o.k.k. zostały już zgłoszone na podstawie art. 99a u.o.k.k. 1 Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw (DzU 16.09.2015, poz. 1634). 2 Ustawa z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (DzU 5.02.2015, poz. 184 tekst jednolity). 3 Ustawa z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurenci i konsumentów oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (DzU 17.07.2014, poz. 945). 4 Zob. opinia rzecznika generalnego Vericy Trstenjak przedstawiona w dniu 6.12.2011 r. w sprawie C-472/10 Invitel, ECLI:EU:C:2011:806, pkt 36 43. 5 Por. wyrok SA w Warszawie z 5.2.2013. r., VI ACa 1021/12, Legalis. 6 Zob. odpowiednio decyzja Prezesa UOKiK z 10.9.2013 r., RBG- 26/2013. 7 Zgodnie z art. 9 ustawy zmieniającej z 2015 r., w ciągu 10 lat od 17.4.2016 r., w odniesieniu do postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 45 Kpc, stosuje się przepisy u.o.k.k. i Kpc w brzmieniu dotychczasowym. Bibliografia Banasiński, C., Bychowska, M. (2015). Między efektywnością administracji a pewnością sytuacji prawnej przedsiębiorców, ikar, (5). Steennot, R. (2015). Public and Private Enforcement in the Field of Unfair Contract Terms. European Review of Private Law, (5). Namysłowska, M. (2016a). Komentarz do art. 23a. W: M. Namysłowska, A. Piszcz (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw. Komentarz do zmian (nb. 5-7). Warszawa: C.H. Beck. Namysłowska, M. (2016b). Komentarz do art. 23d. W: M. Namysłowska, A. Piszcz (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw. Komentarz do zmian (nb. 3-4). Warszawa: C.H. Beck. Uzasadnienie projektu ustawy zmieniaja cej z 2015 r. Sejm RP VII kadencji, druk nr: 3662. Wyjaśnienia w sprawie wydawania decyzji zobowia zuja cej w sprawach praktyk ograniczaja cych konkurencję oraz praktyk naruszaja cy zbiorowe interesy konsumentów (29.12.2015). Warszawa: Prezes UOKiK. 8 NR 5 2016 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO
Tymczasowy środek ochrony zbiorowych interesów konsumentów Temporary measure to protect the collective interests of consumers dr hab. Małgorzata Sieradzka Streszczenie Dnia 17 kwietnia 2016 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Nowością jest przyznanie organowi antymonopolowemu uprawnienia do wydawania decyzji tymczasowej, która ma stać się tymczasowym instrumentem ochrony interesów zbiorowych konsumentów, jeszcze przed zakończeniem postępowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Biorąc pod uwagę przesłanki jej wydania oraz ograniczenie zasady czynnego udziału strony w postępowaniu administracyjnym decyzja może stać się instrumentem tymczasowej reakcji na praktyki cechujące się szczególną szkodliwością dla zbiorowych interesów konsumentów. Słowa kluczowe: ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, zbiorowe interesy konsumentów, decyzja tymczasowa, poważne i trudne do usunięcia skutki praktyki. Summary On 17/04/2016 the amendments to the Act on Competition and Consumer Protection came into force. A novelty on the grounds of anti-monopoly law is to grant the President of the Office the power to issue interim decisions. The provisional decision, issued before the end of proceedings regarding the practices violating collective consumer interests, is to be the instrument in question This paper s objective is to analyse the nature of the provisional decision issued during the proceedings regarding the practices violating collective consumer interests. Having regard to the prerequisites for the issuance of the provisional decision, it is worth considering whether it will become an instrument enabling a quick response to practices threatening collective consumer interests. Key words: Act on Competition and Consumer Protection, collective consumer interests, provisional decision, serious and hard-to-remove effects of practice. Wprowadzenie W wyniku nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 5 sierpnia 2015 r. (DzU 2015, poz. 1634) Prezesowi UOKiK przyznano uprawnienie do wydawania decyzji tymczasowych na podstawie art. 101a ustawy z dnia 16 lutego 2017 r. o ochronie konkurencji i konsumentów 1. Z uzasadnienia ustawy nowelizującej wynika, że decyzja tymczasowa ma stać się instrumentem szybkiego reagowania na te praktyki, które mogą spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. Pomimo tego, że wskazana decyzja jest wydawana w toku postępowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, to jej konstrukcja oparta została na rozwiązaniach obowiązujących w postępowaniu w sprawach praktyk ograniczających konkurencję. Biorąc pod uwagę inne instrumenty ochrony interesów konsumentów pojawia się pytanie, czy cel wydania decyzji tymczasowej rzeczywiście uzasadnia ograniczenie prawa strony w postępowaniu administracyjnym (art. 10 Kpa). Przesłanki wydania decyzji tymczasowej (zabezpieczaja cej) Celem wydania decyzji tymczasowej jest czasowe zabezpieczenie na pewien czas (do momentu wydania decyzji jednej z decyzji określonych w art. 26 28 uokik) interesów konsumentów. Chodzi w tym zakresie o szybkie reagowanie na praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów w celu ochrony przed zagrożeniem, jakie jest związane z jej stosowaniem. Warto podkreślić, że wydanie decyzji tymczasowej mieści się w sferze uznania organu administracji publicznej, co jednak nie oznacza działania poza granicami prawa. Wydanie decyzji zobowiązującej zostało uzależnione od spełnienia warunków jej wydania. Jak już wskazano na wstępie celem wydania decyzji zobowiązującej jest zapobieżenie naruszeniom zbiorowych interesów konsumentów przez szybką reakcję na praktyki przedsiębiorcy. Prezes UOKiK wydając decyzję zobowiązującą do zaniechania określonych działań chroni konsumentów przed uprawdopodobnionym zagrożeniem zbiorowych interesów konsumentów. Decyzja tymczasowa jest szczególnego rodzaju rozstrzygnięciem, gdyż zawarty w niej nakaz zaniechania praktyk jest wydawany przed merytorycznym rozstrzygnięciem sprawy administracyjnej. W związku z tym niezbędne jest uzasadnienie dla zastosowania tego środka. Ustawodawca wyspecyfikował przesłanki, których wystąpienie umożliwia wydanie decyzji tymczasowej. Do przesłanek materialnoprawnych zastosowania art. 101a OchKonkKU należy zaliczyć: 1) stosowanie przez przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów; 2) uprawdopodobnienie, że dalsze stosowanie zarzucanej przedsiębiorcy praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 5 2016 9