Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji studentów kierunku fizjoterapia

Miedziński Probl Hig Epidemiol DS i wsp. 2013, Ocena 94(3): zagrożenia 583-593 wybranymi uzależnieniami w populacji studentów kierunku fizjoterapia 583 Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji studentów kierunku fizjoterapia Risk assessment of selected addictions in the population of physiotherapy students Dawid S. Miedziński 1/, Elżbieta Krajewska-Kułak 2/, Krystyna Kowalczuk 2/ 1/ Absolwent Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku 2/ Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wprowadzenie. W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż problem uzależnień wśród młodzieży jest ogólnie znany w całym społeczeństwie. Cel pracy. Ocena zagrożenia paleniem tytoniu, piciem alkoholu, zażywaniem środków psychoaktywnych, uzależnieniem od komputera i telefonu komórkowego, w populacji studentów kierunku fizjoterapia. W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz ankietowy, test uzależnienia od nikotyny wg Fagerströma, test CAGE, test PUN (Problemowego Używania Narkotyków), testu uzależnienia od komputera wg Kimberly Young oraz test uzależnienia od telefonu komórkowego wg Guerreschiego. Wyniki. Najwięcej (42%) respondentów odpowiedziało, że pije raz w tygodniu i z reguły było to piwo. 30% studentów zadeklarowało palenie papierosów, 90% spożywanie alkoholu, a 4% zażywanie narkotyków, głównie amfetaminę. 90% przyznało się do codziennego korzystania z Internetu, najczęściej od 21 do 30 h tygodniowo. Wszyscy respondenci posiadali telefon komórkowy. Test wg Fagerströma wykazał, iż studenci nie byli prawdopodobnie uzależnieni od nikotyny, Test CAGE iż nie mają w większości problemu z alkoholem, Test PUN, iż są okazjonalnymi użytkownikami narkotyków, test wg Kimberly Young, iż w większości nie mają problemu z uzależnieniem od Internetu, a Test Guerreschiego, iż używają telefonu komórkowego we właściwy sposób. Wśród osób używających różnego rodzaju substancje (papierosy, alkohol, narkotyki) czy przedmiotów, które mogą uzależniać (Internet, komórka) u 12,5% można podejrzewać uzależnienie od papierosów, u 17,8% poważny problem alkoholowy, u 2 na 5 osób używających narkotyki problem z ich zażywaniem narkotykami, u 4 badanych objawy uzależnienia od Internetu i u 20% uzależnienie od telefonu. Wnioski. Prawie wszyscy studenci byli przekonani, iż można być uzależnionym od palenia papierosów, picia alkoholu, zażywania narkotyków, komputera/internetu oraz telefonu komórkowego. Współwystępowanie różnych uzależnień jednocześnie stwierdzono u 34% badanych. Introduction. Scientific literature emphasizes the fact that the problem of substance abuse among young people is generally known in the society. Aim. To assess risks for smoking, alcohol drinking, use of psychoactive drugs, addiction to computer and mobile phone in the population of the physiotherapy students. We used the following instruments: questionnaire of nicotine dependence by Fagerström, CAGE test, test PDU (problem drug use), the test computer addiction by Kimberly Young and test mobile phone addiction by Guerresch. Results. Most (42%) of the respondents reported that they drank once a week, usually beer. 30% of the students smoked cigarettes, 90% used alcohol and 4% drugs, mainly amphetamines. 90% used the Internet daily, usually between 21 and 30 hours per week. All the respondents had a mobile phone. According to Fagerström test, it was found that the students were likely to be addicted to nicotine, in the CAGE test most students did not have a problem with alcohol, in the PDU test the students were occasional drug users, in the Kimberly Young test most students did not have a problem with the Internet addiction, and in the Guerresch test the students used their mobiles properly. Among the respondents who used various kinds of substances (cigarettes, alcohol, drugs), or (the Internet, mobile phone) in 12.5% the cigarette addiction was suspected, 17.8% had an alcohol problem, two out of five drug users had a problem with drug abuse; in four subjects the signs of the Internet addiction were found and 20% were dependent on their mobile phone. Conclusions. Almost all students were convinced that it was possible to be addicted to cigarette smoking, alcohol drinking, drug use, computer/the Internet and mobile phone. The coexistence of various addictions was found in 34% of the patients. Key words: students, addictions, alcohol, nicotine, drugs, cell phone Słowa kluczowe: studenci, uzależnienia, alkohol, nikotyna, narkotyki, telefon komórkowy Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 583-593 www.phie.pl Nadesłano: 14.07.2013 Zakwalifikowano do druku: 21.07.2013 Adres do korespondencji / Address for correspondence prof. Elżbieta Krajewska-Kułak Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku e-mail: elzbieta.krajewska@wp.pl Uzależnienie wg definicji WHO [cyt. za 1] zdefiniowanej przez Komitet Ekspertów z 1969 roku, to stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy organizmem a środkiem uzależniającym, charakteryzujący się zmianą zachowania oraz innymi reakcjami, do których należy konieczność zażywania tego środka, w sposób ciągły lub okresowy, w celu doznania jego wpływu na psychikę, a niekiedy

584 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 583-593 także po to, aby uniknąć przykrych objawów wynikających z jego braku. Tolerancja może wystąpić równocześnie. Osobnik może być uzależniony od więcej niż jednego środka. Becelewska [2] określa uzależnienie, jako silną chęć podjęcia się jakiejś czynności lub zażycia substancji. Nie biorąc pod uwagę objawów można przyrównać uzależnienie do przymusu zaspokojenia aktualnej potrzeb. Powyższe zachowanie jest aktywowane pod wpływem środowiska lub czynników psychologicznych, a w momencie niemożności zastąpienia ważnych wartości innymi równie ważnymi występuje frustracja. Seweryn [3] podkreśla, iż uzależnienie powoduje powtarzanie zachowań, które dają zadowolenie, a łatwość dostępu do nowej potrzeby powoduje, że poprzednie usuwa się ze świadomości i osoba, która się uzależnia nie zdaje sobie sprawy z takiego postępowania. Goodman [4] scharakteryzował kryteria charakteryzujące uzależnienie jako: powtarzające się niepowodzenia, w oparciu się pokusie do podjęcia określonego zachowania zwiększone poczucie napięcia bezpośrednio przed przyjemność lub ulga podczas wykonywania poczucie braku kontroli danego zachowania niektóre objawy trwają co najmniej 1 miesiąc lub miały miejsce kilkakrotnie w ciągu długiego okresu czasu. Dole i Ayswander [cyt. za 5] uważali, że uzależnienie jest chorobą, którą można i trzeba koniecznie leczyć, tak jak inne choroby przewlekłe Uzależnienie, za Zajączkowski [6], nazywane jest chorobą duszy, która polega na tym, że osoba uzależniona traci panowanie nad swoim życiem, zażywa odurzające środki pomimo wiedzy na temat skutków, jakie one wywołują oraz zwiększającej się tolerancji ludzkiego organizmu. Osoba zażywająca w szczególności narkotyki lub alkohol jest przekonana, że pomogą mu one w rozwiązaniu problemów czy innych potrzeb, lecz ich działanie jest krótko czasowe, a gdy przestają działać problemy zwiększają się na sile dwukrotnie [6]. Becelewska [2] wyróżnia podział uzależnień na: od środków uzależniających (pochodzenia chemicznego, farmakologicznego) od zaspokajania swoich potrzeb od wykonywania różnych czynności od zachowania określonych ról społecznych. Mellibruda [7] uważa, że najczęściej występujące i dobrze znane uzależnienia są związane z używaniem substancji chemicznych, które wywołują pewne zmiany w psychice człowieka, takich jak: alkohol etylowy, nikotyna, narkotyki, leki uspokajające. Z danych WHO [8] wynika, iż w Polsce notuje się mniejsze spożycie alkoholu, niż w wielu europejskich państwach. W rankingu przed Polską znajduje się kilkanaście krajów, w tym Niemcy, Hiszpania, Francja, Czechy oraz Wielka Brytania. Na podstawie Globalnego Systemu Informacji nt. Alkoholu i Zdrowia opracowanego przez WHO [9] największe roczne spożycie alkoholu występuje w Czechach (ok 15 litrów 100% alkoholu w przeliczeniu na mieszkańca powyżej 15 roku życia), a w Polsce plasuje się na poziomie około 10 litrów 100% alkoholu w przeliczeniu na mieszkańca powyżej 15 roku życia [9]. Badania wykonane przez Centrum Badania Opinii Społecznej na temat postawy wobec palenia papierosów [10] wykazały, że 31% Polaków pali papierosy, co nie ulega zmianie na przestrzeni czasu. Najpowszechniejszą grupę palących stanowili ludzie w średnim wieku, czyli 35-54 lata (40%), częściej mężczyźni (40%) niż kobiety (23%) [10]. W wyniku przeprowadzonych badań Centrum Badań Opinii Społecznej na temat postaw ludności wobec narkotyków [9] 7% przyznało się do co najmniej jednokrotnego ich zażycia. Najczęściej narkotyki używały osoby posiadające własne firmy (23%), uczniowie i studenci (19%), osoby pracujące na kierowniczych stanowiskach (15%), osoby z wyższym wykształceniem (14%), mieszkańcy dużych miast (12%), pracownicy wykonujący działalność usługową (12%) oraz ludzie bogatsi i oceniający warunki materialne jako dobre (12%) [9]. W 2012 roku Centrum Badania Opinii Społecznej przeprowadziło badania na temat spędzenia czasu przez Polaków przy komputerze [11]. Okazało się, iż korzysta z niego regularnie, co najmniej raz w tygodniu, ponad połowa Polaków (56%). Najwięcej korzystających z Internetu znajdowało się w przedziale wiekowym 18-24 lata, a najmniej powyżej 65 lat i więcej. Prawie wszyscy (97%) korzystali z Internetu w domu, ponad połowa w pracy i w szkole, a tylko 2% w kawiarenkach komputerowych [11]. Kolejnym ważnym elementem, który umożliwia komunikowanie się jest telefon komórkowy. Najliczniejszą grupą posiadającą telefon komórkowy są osoby w przedziale wiekowym 16-24 lata (96,1%) [cyt. za 12]. W wyniku przeprowadzonych badań ADOPOLNOR okazało się, że 97,8% badanych osób posiada telefon komórkowy, przy czym jest on nowy oraz posiada wiele przydatnych funkcji, takich jak: aparat fotograficzny, możliwość słuchania muzyki, radio [cyt. za 12]. Raport Rady Monitoringu Społecznego z 2009 roku wykazał, iż telefony komórkowe posiadają osoby z 81,8% gospodarstw domowych i są one obecne w zdecydowanie większej ilości gospodarstw domowych, niż telefony stacjonarne [13].

Miedziński DS i wsp. Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji studentów kierunku fizjoterapia 585 Celem obecnej pracy była ocena zagrożenia paleniem tytoniu, piciem alkoholu, zażywaniem środków psychoaktywnych, uzależnieniem od komputera i telefonu komórkowego w populacji studentów kierunku fizjoterapia. Za cele szczegółowe postawiono sobie ocenę, czy badani palą papierosy i jak długo, czy wykazują cechy uzależnienia od nikotyny, czy piją alkohol, jak często i jaki, czy wykazują cechy uzależnienia od alkoholu, czy nadużywają środków psychoaktywnych, jak często i jakich, czy wykazują cechy umożliwiające rozpoznawanie problemowego używania narkotyków, czy dużo czasu poświęcają na spędzanie przed komputerem i w jakim celu, czy wykazują cechy uzależnienia od komputera i od telefonu komórkowego oraz w jakim celu z nich korzystają. Materiał i metody Badanie przeprowadzono w grupie 100 studentów kierunku fizjoterapia Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, po uzyskaniu zgody Komisji Bioetycznej UMB R-I- 002/581/2012. W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz ankietowy Zakładu Zintegrowanej Opieki Medycznej UMB, test uzależnienia od nikotyny według Fagerströma, test CAGE, test PUN (Problemowego Używania Narkotyków), testu uzależnienia od komputera wg Kimberly Young oraz test uzależnienia od telefonu komórkowego według Guerreschiego. Autorski kwestionariusz ankietowy składał się z 32 pytań zasadniczych dotyczących badanych problemów. Test uzależnienia od nikotyny według Fagerströma, zawierał 8 pytań [14], a każdej odpowiedzi przypisywano odpowiednią liczbę punktów, zgodnie z instrukcją testu. Uzyskanie poniżej 7 pkt. świadczyło, że student nie jest prawdopodobnie farmakologicznie uzależniony od nikotyny, a palenie tytoniu jest dla niego bądź wyuczonym, bądź psychospołecznie generowanym zachowaniem, a 7 punktów i więcej że student jest prawdopodobnie farmakologicznie uzależniony od nikotyny i, o czym jest głęboko przekonany, nie może żyć bez papierosa. Test CAGE składał się z 4 pytań [15]. Badany udzielał na każde pytanie odpowiedzi tak lub nie i jeśli odpowiedział tak na jedno z pytań, świadczyło to, że istnieje u niego podejrzenie problemów alkoholowych, zaś na 2 lub więcej pytań, że jest wielce prawdopodobne, iż badana osoba ma poważne problemy alkoholowe. Test PUN (Problemowego Używania Narkotyków) został opracowany przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii i umożliwia rozpoznawanie problemowego używania narkotyków [16]. Zawiera 10 pytań dotyczących używania jakichkolwiek narkotyków w czasie ostatnich 12 miesięcy [16]. Na każde pytanie można było odpowiedzieć tak lub nie. Pytania odnosiły się do różnych aspektów używania narkotyków. Część pytań dotyczyła zaburzeń funkcjonowania: w szkole, w pracy, w kontaktach z ludźmi, kłopotów z policją, związanych z używaniem narkotyków, a pozostałe do stylu używania narkotyków: brania w samotności, odczuwanej potrzeby wzięcia narkotyku, poszukiwania środków mocniejszych niż dotychczas używane, samodzielnego kupowania narkotyków oraz ponoszonych w związku z tym wydatków [16]. Obliczenie wyniku każdego z testów polegało na zsumowaniu odpowiedzi twierdzących. Maksymalny wynik w teście PUN to 10 (wszystkie odpowiedzi tak ). O osobach, które w teście Problemowego Używania Narkotyków (PUN) uzyskują wynik 0 lub 1, z prawdopodobieństwem 79% można powiedzieć, że są okazjonalnymi użytkownikami narkotyków. Natomiast wynik od 2 punktów wzwyż pozwala stwierdzić problemowe używanie narkotyków z prawdopodobieństwem 88% [16]. Test uzależnienia od komputera wg Kimberly Young ocenia zdarzenia z okresu ostatniego roku (8 pytań, potwierdzających uzależnienie od komputera [17]. W przypadku 5 odpowiedzi tak można stwierdzić, iż badany jest uzależniony, w przypadku 4 odpowiedzi tak iż istnieje zagrożenie uzależnieniem [17]. Test uzależnienia od telefonu komórkowego według Guerreschiego składał się z 10 pytań [18]. Badany udzielał odpowiedzi w trzech możliwych wariantach: a, b i c. Wybranie przez niego większości wskazań a świadczyło o tym, iż telefon komórkowy dla danej osoby nie jest niezbędny, wybranie większości odpowiedzi b że ankietowany posługuje się telefonem komórkowym we właściwy sposób, do kontaktu ze znanymi osobami i żeby być uchwytnym w razie konieczności, nie stresując siebie i ich z tego powodu, a większości wskazań c iż badany jest fanatykiem telefonu komórkowego, a bez niego czułby się zagubiony [18]. Podczas analizy danych pochodzących z badań kwestionariuszowych, w celu opisu zgromadzonego materiału badawczego, jak i w celu określenia wiarygodności zależności zaobserwowanych w próbie i możliwości ich uogólnienia na całą populację, zastosowano wybrane narzędzia opisowe. Opis zgromadzonych danych polegał na przeprowadzeniu ich grupowania dla cech nominalnych (z wyróżnieniem liczności i częstości występowania poszczególnych wariantów badanych cech) lub wyznaczeniu statystyk opisowych dla cech mierzalnych.

586 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 583-593 Wyniki Badanie przeprowadzono w grupie 100 studentów kierunku fizjoterapia, z czego 74% stanowiły osoby były płci żeńskiej, a 26% męskiej. Najliczniejszą grupę (32%) stanowili badani w wieku 24 lat, następnie 30% w wieku 23 lat, 12% w wieku 20 i 22 lat, 8% w wieku 21 lat oraz 6% w wieku 25 lat. W mieście mieszkało 76% badanych, natomiast pozostałe 24% na wsi. Najliczniejszą grupę (52%) stanowili studenci drugiego roku studiów drugiego stopnia. Kolejną (24%) byli studenci pierwszego roku studiów pierwszego stopnia, następnie studenci pierwszego roku studiów drugiego stopnia 14%, studenci trzeciego roku studiów pierwszego stopnia 6%, oraz studenci drugiego roku studiów pierwszego stopnia 4%. Na pytanie, jak studenci oceniają swój stan zdrowia 54% z nich określiło go jako dobry, 40% jako bardzo dobry, 4% jako taki sobie, a 2% jako bardzo zły. Analizując pytanie odnośnie palenia przez studentów papierosów znaczna część, bo aż 70% osób odpowiedziało, że nie pali papierosów, w tym 16% paliło systematycznie, 8% paliło wcześniej, w chwili obecnej już nie, natomiast 6% paliło sporadycznie. Wśród studentów palących i palących sporadycznie (24 osoby) 6 osób odpowiedziało, że pali od 5 lat, od 2, 3, 4 lat paliło odpowiednio po 4 osoby, a po 2 osoby paliły od 6 i 8 lat. Na pytanie, jak często osoby palące i palące sporadycznie (24 osoby) sięgały po papierosa: 16 z nich odpowiedziało, że pali codziennie, 2 z nich paliło raz w tygodniu, kolejne 2 raz w miesiącu, oraz 2 inne paliły okolicznościowo np. na imprezach. Około 6 papierosów dziennie paliło 4 studentów, po 3, 4, 8, 10, 15 oraz 20 papierosów odpowiednio po dwóch studentów. Na pytanie, jakie papierosy studenci palą najczęściej, padała odpowiedź L&M. Najwięcej (90%) osób deklarowało, iż pije alkohol, w tym sporadycznie 76% lub często 14%. Jako niepijący określiło się 10% studentów. Większość badanych wskazywało wiek między 17-18 lat, jako ten, od kiedy zaczęli spożywać alkohol. Najwięcej (42%) respondentów odpowiedziało, że pije raz w tygodniu. Kolejną grupą byli studenci pijący raz w miesiącu (32%) oraz pijący na imprezach, na ważnych uroczystościach itp. (16%). 46% studentów stwierdziło, że najczęściej wybieranym przez nich napojem alkoholowym jest piwo, następnie wódka (34%) oraz wino (26%). Najliczniejszą grupę stanowili studenci, którzy nie zażywali narkotyków 93% badanych. Kolejną studenci (3%), którzy zażywali je sporadycznie, studenci, którzy zażywali wcześniej i zażywają obecnie (2%) oraz którzy w chwili obecnej ich nie zażywają (2%). Z osób zażywających i zażywających sporadycznie narkotyki 4 (z 5 badanych) przyznały się do zażywania od 2 lat, w tym 1 osoba (z 5 badanych), która używa od roku. Trzech studentów zażywało narkotyków raz w miesiącu, a dwóch raz w tygodniu. Wszyscy respondenci (5 osób), którzy przyznali się do zażywania narkotyków preferowali amfetaminę, w tym dodatkowo 3 osoby marihuanę, a 2 osoby leki psychotropowe lub uspokajające. Na pytanie, czy łatwo jest kupić narkotyki, ponad połowa respondentów (58%) stwierdziła trudno powiedzieć, 26% było przekonanych, że łatwo, 12% osób, że bardzo łatwo, a odpowiednio po 2% badanych, że trudno lub bardzo trudno. Większość studentów (90%) sądziło, że można być uzależnionym od papierosów, 6% że nie można, a 4% miało problem z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi. Prawie wszyscy respondenci (92%) przyznali, że od papierosów mogą uzależnić się wszyscy palący, a 8% nie było tego pewnymi. Najwięcej respondentów (96%) przyznało, że można być uzależnionym od picia alkoholu, a tylko 4% sądziło, że nie jest to możliwe. Najliczniejszą grupą (98%) były osoby, które uważały, że od picia alkoholu mogą uzależnić się wszyscy pijący alkohol, a jedynie 2% miało problem z jednoznaczną deklaracją w powyższej kwestii. Wszyscy respondenci udzielili odpowiedzi, że można być uzależnionym od narkotyków. Na pytanie, kto może uzależnić się od narkotyków 98% badanych odpowiedziało, że wszyscy, 2 osoby udzieliły odpowiedzi trudno powiedzieć. Wśród badanych studentów wszyscy posiadali własny komputer, w tym 24% respondentów od 19 roku życia, 16% od 9 roku życia, natomiast reszta w różnych przedziałach wiekowych od 7 roku życia do 20 roku życia. 90% studentów przyznało się do codziennego korzystania z Internetu, natomiast 10% osób zaglądała do niego kilka razy w tygodniu. Na pytanie odnośnie czasu spędzanego w Internecie 68% osób oceniło go, jako wystarczającą ilość, 28% przyznało, że jest to zbyt dużo, a 4% miały problem z jakąkolwiek deklaracją. Najliczniejszą grupę (30%) stanowili studenci, którzy spędzali przy komputerze ok. 2 h dziennie. Kolejną grupą (20%) byli badani, którzy spędzali ok. 3 h dziennie przy komputerze. Następnie studenci (po 14%), którzy spędzali przy komputerze od 0,5 do

Miedziński DS i wsp. Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji studentów kierunku fizjoterapia 587 1h, 4h, studenci (po 6%) spędzający po 5h, 6h lub 7 h dziennie oraz badani (2%) surfujący po Internecie po lub 7h dziennie. Najwięcej badanych (30%) spędzało od 21 do 30h tygodniowo przy komputerze, a 28% od 11 do 20h tygodniowo. Kolejną grupą stanowili badani (po 16% osób), którzy spędzali przy komputerze do 10h oraz od 31 do 40h tygodniowo. Blisko 6% osób spędzało od 41 do 50h tygodniowo przy komputerze, a po 2% badanych od 51 do 60h lub od 61 do 70 h tygodniowo. Dziewięćdziesięciu respondentów stwierdziło, że można być uzależnionym od komputera, 4% że nie jest to możliwe, a 6% że trudno powiedzieć. Na pytanie, kto może uzależnić się od komputera, 88% badanych odpowiedziało, że wszyscy korzystający, a 12% miało problem z jednoznaczną deklaracją w tej kwestii. Wszyscy respondenci posiadali telefon komórkowy. Największą grupę (54%) stanowili studenci posiadający telefon komórkowy od 6-10 lat. Kolejną grupę (42%) posiadający telefon powyżej 11 lat, a następną (4%) osoby, które były posiadaczami telefonu komórkowego od 2-5 lat. Siedemdziesięciu dwóch badanych (72%) to właściciele jednego telefonu komórkowego, 26% badanych dwóch telefonów, a 2% studentów miało ich więcej niż dwa. Na pytanie w jaki sposób badani stali się posiadaczami telefonu komórkowego 70% osób stwierdziło, że kupili im rodzice, natomiast 30% osób kupiło samodzielnie. Wśród respondentów 88% przyznało, że ma włączony telefon i nie wyłącza go, ani w dzień, ani w noc, a 12% osób że ma włączony telefon tylko o określony porach. Odnośnie wyposażenia telefonu okazało się, iż wszyscy badani posiadali kalkulator, budzik 98%, aparat fotograficzny 96% osób, możliwość słuchania mp3 96%, radio 94% badanych, notes 92%, a gry 92%. Telefon 78% badanych był wyposażony w Internet oraz takiej samej liczby w pocztę głosową, 66% badanych w kamerę i 62% w nawigację GPS. Dziewięćdziesięciu ośmiu respondentów używało telefonu do rozmów, nieznacznie mniej (96%) do wysyłania SMS, 90% jako zegarka, 86% jako aparatu fotograficznego, 64% respondentów do połączenia z Internetem, 38% badanych jako sprzętu do gier, 22% do robienia notatek, a 18% tylko do odbierania poczty głosowej. Analizując pytanie, czy można nie korzystać z telefonu komórkowego, 44% respondentów udzieliło odpowiedzi, że raczej tak. Dwadzieścia cztery osoby (24%) odpowiedziały, że raczej nie, 20% zdecydowanie nie, 8% studentów uznało, że zdecydowanie tak, natomiast 4% było w powyższej kwestii niezdecydowanych. Najliczniejszą grupę (42%) stanowili badani, którzy stwierdzili, że telefon komórkowy może być szkodliwy dla wszystkich, natomiast 34% z nich miało problem z jednoznaczną odpowiedzią. 22% ankietowanych sądziło, że telefon nie może być szkodliwy, a tylko 2% że może być szkodliwy dla dzieci. Największą grupę (44%) osób stanowili respondenci, którzy twierdzili, iż tylko czasami byli narażeni na denerwujące zachowanie właścicieli komórek. Kolejną grupą (32%) były osoby, które nie potrafiły w tej kwestii udzielić jednoznacznej odpowiedzi. 14% badanych często czuło się narażonymi na denerwujące i krępujące zachowanie właścicieli komórek, natomiast 10% uważało, że takie sytuacje nie mają miejsca, ponieważ komórki są przeznaczone do tego, żeby z nich korzystać. Na pytanie, czy można być uzależnionym od telefonu komórkowego, większość badanych (62%) odpowiedziało, że można, 28% miało problem z jednoznaczną odpowiedzią, a 10% osób stwierdziło, że nie ma takiej możliwości. Siedemdziesięciu ośmiu (78%) badanych studentów przyznało, że od telefonu komórkowego mogą uzależnić się wszyscy korzystający z niego, 20% miało problem z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi, a tylko 2% stwierdziło, że od telefonu mogą uzależnić się tylko dzieci. Test według Fagerströma wykonało 16% studentów, którzy palili papierosy codziennie. Większa część palących (14 osób z 16) uzyskała wynik poniżej 7 pkt, co świadczy, że nie są oni prawdopodobnie uzależnieni od nikotyny. Dwóch studentów z tej grupy uzyskało wynik powyżej lub 7 pkt co oznacza, że są prawdopodobnie uzależnieni od nikotyny i że nie mogą żyć bez papierosa. Test CAGE wypełniło 90% studentów, którzy przyznali się, że piją lub piją sporadycznie. Pięćdziesięciu ośmiu (58%) respondentów na żadne z pytań nie udzieliło odpowiedzi tak, co może sugerować, że nie mają oni problemu z alkoholem. Szesnaście osób (16%) uzyskało wynik powyżej 2 pkt., co może oznaczać, iż istnieje duże prawdopodobieństwo, że mają poważny problem alkoholowy. Również 16% badanych uzyskało 1 pkt., co oznacza, że można u nich podejrzewać problematyczne spożywanie alkoholu. Test PUN wykonało 5% respondentów, którzy przyznali się do używania narkotyków. Trzech badanych z tej grupy uzyskało wynik 0-1 pkt, co może sugerować, że są tylko okazjonalnymi użytkownikami narkotyków, a dwóch uzyskało 2 pkt, co pozwala podejrzewać u nich problemy z używaniem narkotyków. W badaniu testem wg Kimberly Young wzięli udział wszyscy respondenci. Najliczniejszą grupę

588 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 583-593 (96% osób) stanowili badani, którzy uzyskali w teście od 0 do 3 pkt, co może świadczyć, iż nie mają problemu z uzależnieniem od Internetu. Czterech badanych uzyskało w badaniu 4 pkt., co sugeruje u nich istnienie zagrożenia uzależnieniem od Internetu. Test Guerreschiego wypełnili wszyscy badani, w tym 76% z nich udzieliło najwięcej odpowiedzi b, co może świadczyć, że używają telefon komórkowy we właściwy sposób, do kontaktu z innymi ludźmi i żeby być uchwytni w razie konieczności, nie stresując siebie i innych z tego powodu. 20% badanych udzieliło najwięcej odpowiedzi c co sugeruje, że są fanatykami telefonów i bez niego czują się zagrożeni. 4% respondentów udzieliło najwięcej odpowiedzi a, co świadczy o tym, że prawdopodobnie telefon nie jest im niezbędny. U dwóch osób uzależnionych farmakologicznie od palenia papierosów stwierdzono, że są również uzależnieni od telefonu komórkowego oraz występuje u nich podejrzenie uzależnienia od alkoholu. Z szesnastu osób, u których występowało duże podejrzenie problemu alkoholowego, u dwóch z nich stwierdzono także problem z używaniem narkotyków, u czterech osób również zagrożenie uzależnienie od Internetu, a u sześciu osób także uzależnienie od telefonu komórkowego. Z dwóch osób z problemami z używaniem narkotyków, u jednej z nich wykazano także duże prawdopodobieństwo wystąpienia problemu alkoholowego. U czterech osób, u których stwierdzono zagrożenie uzależnienia od Internetu, występowało także problematyczne spożywanie alkoholu, a dwie osoby wykazywały również cechy uzależnienia od telefonu. Z dwudziestu osób fanatyków telefonu, u dwóch z nich wykazano cechy uzależnienia od palenia papierosów, u sześciu problemy z alkoholem oraz dwóch objawy uzależnienia od Internetu. Dyskusja Zachowania ryzykowne młodzieży są problemem wielowymiarowym i złożonym, a sam termin zachowanie ryzykowne jest używany w celu pojęciowego połączenia wielu potencjalnie szkodliwych dla zdrowia zachowań. Badania realizowane w latach 1992-2003 [19] wskazywały na stopniowy wzrost odsetka uczniów regularnie palących papierosy (z 23% do 31%). W 2008 r. odnotowano spadek odsetka regularnych palaczy (do 22%), a w 2010 r. regularne palenie deklarowało 23% badanych. Odsetek uczniów, którzy palą tylko w wyjątkowych sytuacjach, w zasadzie się nie zmienił się i wynosił 17%. Wśród młodzieży niepalącej dotychczas dominowały dziewczęta w roku 2008 niepalenie deklarowało 64% dziewcząt w stosunku do 59% chłopców, a w 2003 odpowiednio: 53% i 48%. W 2010 r. sytuacja w tym zakresie się odwróciła: 62% chłopców i 57% dziewcząt zadeklarowało, że nie pali papierosów dziewczęta paliły nieco częściej, zarówno regularnie (24% dziewcząt w stosunku do 22% chłopców), jak i w wyjątkowych sytuacjach (19% dziewcząt w stosunku do 15% chłopców) [19]. W badaniach Piekarskiego i wsp. [20] zdecydowana większość gimnazjalistów (85%) nie paliła papierosów i nie robiła tego także wcześniej. Cztery osoby przyznały się do palenia w przeszłości. Dziewięciu uczniów paliło obecnie, ale jak utrzymywali tylko sporadycznie, natomiast dwie osoby paliły papierosy regularnie [20]. Kołpa i wsp. [21] badaniami objęli 200 studentów i wykazali, iż 60% z nich paliło papierosy. Chodorowski i wsp. [22] poddali anonimowym badaniom ankietowym 1.585 studentów z ośmiu wyższych uczelni Gdańska i wykazali, iż papierosy paliło 25,2% studentów, w tym 26,3% kobiet i 23,6% mężczyzn. Wśród respondentów palących papierosy najwięcej było studentów Akademii Sztuk Pięknych, najmniej z. Akademii Medycznej i Akademii Wychowania Fizycznego. Respondenci Seminarium Duchownego nie mieli kontaktu z papierosami [22]. W obecnych badaniach przeprowadzonych w populacji studentów fizjoterapii, większość z nich (70%) nie paliła obecnie papierosów. 25% osób deklarowało palenie papierosów na poziomie 6 papierosów dziennie. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych [cyt. za 23] podkreśla, iż uzależnienie od alkoholu dotyczy około 2% populacji (ok. 800 tys. osób). W badaniu przeprowadzonym w 2010 r. [19], podobnie jak w 2003, napoje alkoholowe okazały się wśród młodzieży szkolnej najbardziej rozpowszechnioną używką, po którą sięgali częściej, niż po papierosy, czy narkotyki. Ponadto nie wskazano czynników społeczno-demograficznych silnie różnicujących młodzież w kwestii spożywania alkoholu. W ciągu miesiąca poprzedzającego badanie 74% uczniów przynajmniej raz piło piwo, 61% wódkę i inne mocne alkohole, a 31% wino. W porównaniu z rokiem 2008 nastąpił wzrost odsetka uczniów sięgających po wódkę (o 7 punktów) [19]. W 1992 r. picie piwa deklarowała niemal połowa uczniów (49%), w kolejnych latach odsetek ten wzrastał i w 2003 roku osiągnął poziom prawie 80%. Z badań przeprowadzonych w latach 2008 i 2010 wynika, że piwo piło trzech na czterech uczniów (odpowiednio: 75% i 74%) [19]. W latach 1999-2003 nastąpił znaczny wzrost spożycia wina przez młodzież: grupa niepijących zmalała do

Miedziński DS i wsp. Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji studentów kierunku fizjoterapia 589 44%. W 2008 r. zarejestrowano kolejny spadek zainteresowania winem niepicie go w miesiącu poprzedzającym badanie deklarowało 67% uczniów. Pomiar z 2010 r. (także 67%) wskazuje na stabilizację w tym względzie [19]. W 1992 r. picie mocnych alkoholi deklarowała ponad jedna czwarta badanej młodzieży (28%), a w latach 2003 i 2008 już ponad połowa (odpowiednio: 53% i 54%). W 2010 r. picie wódki oraz innych mocnych alkoholi zadeklarowało 61% uczniów [19]. Dunowska [24] podaje, iż 65% gimnazjalistów przynajmniej raz miała styczność z mocnym alkoholem (wódka), a picie piwa jest zjawiskiem powszechnym obejmującym ponad 75% badanych. Wśród pijących regularnie więcej było chłopców [24]. W badaniach Piekarskiego i wsp. [20] 21/100 osób spożywało już alkohol, pozostali (79 osób) byli abstynentami. 16 uczniów alkoholizowało się sporadycznie, a 4 robiło to regularnie. Większość osób spośród spożywających alkohol miała z nim pierwszy kontakt w przeciągu ostatniego roku, a trzech uczniów odpowiedziało, że pije alkohol od kilku lat. 3 uczniów piło alkohol codziennie, również 3 deklarowało, że robi to raz w tygodniu, 5 raz w miesiącu i tyluż uczniów kilka razy w miesiącu, kilka razy w tygodniu. Młodzież spośród różnych alkoholi najczęściej sięgała po piwo, rzadziej po wino, czy wódkę. W badaniach posłużono się standardem oceny skróconej wersji testu MAST (Brief Michigan Alcoholism Screening Test bmast), który w opinii niektórych badaczy stanowi wystarczające kryterium do rozpoznania uzależnienia od alkoholu. W przypadku badanych uczniów żaden z nich nie udzielił co najmniej 5 twierdzących odpowiedzi na pytania zawarte w teście, co może świadczyć, iż nie są oni uzależnieni od alkoholu [20]. We wspomnianym badaniu Chodorowskiego i wsp. [22] alkohol piło 1452 (91,61%) studentów, w tym 91,53% kobiet i 91,72% mężczyzn. Zarówno mężczyźni, jak i w mniejszym stopniu kobiety, preferowali piwo odpowiednio w 73,7% i 50,6%. W trzystrefowym teście AUDIT (picie alkoholu w sposób zagrażający zdrowiu) znalazł się 716 (45,2%) studentów. Najmniej ryzykownie pili alkohol studenci Akademii Medycznej [22]. W obecnych badaniach 76% studentów fizjoterapii przyznało się do sporadycznego picia alkoholu, a 14% do regularnego, z reguły piwa (46%) i najczęściej (42%) raz w tygodniu. W 1994 r. [19] co piąty respondent (22%) wiedział, od kogo lub gdzie można kupić narkotyki, w 2003 już niemal połowa (49%). Ponadto w 2003 r. co czwarty badany nie wiedział, gdzie są oferowane narkotyki, co oznacza, że 75% deklarowało, że zna miejsca, gdzie są one dostępne lub łatwo może się o nich dowiedzieć. Od tego czasu zmalał odsetek uczniów mających wiedzę o miejscach oferowania narkotyków [19]. W 2008 r. zwiększyła się natomiast (do 40%) grupa młodych ludzi deklarujących, że nie wiedzą, gdzie można kupić narkotyki, zaś w 2010 r. odsetek takich wskazań utrzymał się na tym samym poziomie (38%) [19]. Od 1994 r. systematycznie wzrastała liczba uczniów, którym oferowano kupno narkotyków. Najwyższy poziom osiągnęła w 2003 roku, kiedy to blisko połowa badanych (47%) miała takie propozycje. Od tego czasu odsetek respondentów, którym oferowano nabycie narkotyków, zaczął spadać [19]. O ponad połowę zmniejszyła się liczba uczniów, którym często składano takie propozycje z 14% w 2003 r. do 6% w 2010. Jak widać utrzymał się niewielki odsetek uczniów otrzymujących częste propozycje kupna. Systematycznie także malał odsetek młodzieży otrzymującej kilka propozycji (z 26% w roku 2003 do 21% w 2008 i 18% w 2010) [19]. W latach 1992-2003 liczba uczniów, którzy używali narkotyków w ciągu ostatniego roku systematycznie wzrastała (z 5% do 24%). W 2008 r. odsetek osób deklarujących kontakt z narkotykami zmniejszył się do 15%, a w ostatnim badaniu utrzymał się na tym samym poziomie (2010 16%) [19]. W 2010 roku 82% uczniów, którzy mieli kontakt z narkotykami w ciągu ostatnich 12 miesięcy, wymieniło marihuanę (wzrost o 6 punktów w porównaniu z rokiem 2008), a 11% amfetaminę (spadek o 3 punkty). Największy spadek używania środków odurzających odnotowano w przypadku ecstasy. Spośród osób sięgających po narkotyki kontakt z ecstasy w ciągu ostatnich 12 miesięcy zadeklarował w roku 2008 co dziesiąty badany (10%), podczas gdy w 2010 tylko 1%. Z kolei używanie dopalaczy zadeklarowało w 2010 roku 13% badanych, ponadto używanie haszyszu 5%, kokainy 3%, a heroiny, mefedronu oraz grzybów halucynogennych jeszcze mniej (na poziomie 2%) [19]. Niewiadomska i Stanisławczyk [25] w swoich badaniach wykazali, że dwukrotnie zmniejszyła się liczba osób biorących narkotyki drogą iniekcji. Przyjmowanie narkotyków najczęściej dotyczyło osób do 24 roku życia, rzadziej osób między 24 a 35 rokiem życia, a niezwykle rzadkie są przypadki stosowania narkotyków przez osoby starsze. Częściej po narkotyki sięgali też mężczyźni, niż kobiety [25]. W badaniach Dunowskiej [24] zrealizowanych w gorzowskich gimnazjach na próbie 3569 osób, stwierdzono, iż 19,1% uczniów klas pierwszych gimnazjalnych, a w trzeciej, aż około 52%, sięgało po narkotyki z różną częstotliwością. Osoby te znajdują się, zdaniem autorki na najlepszej drodze do uzależnienia [24]. W badaniu Piekarskiego i wsp. [20] 4/100 gimnazjalistów (3 chłopców i 1 dziewczyna) przyznało się do brania narkotyków, 2 osoby robiły to obecnie, inne

590 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 583-593 2 miały kontakt z narkotykami w przeszłości. Spośród pytań szczegółowych większość z nich niestety pozostała bez odpowiedzi. Tylko jedna osoba napisała, że bierze narkotyki od drugiej klasy. Narkotykami, z którymi styczność mieli ci uczniowie to: sterydy anaboliczne, marihuana, amfetamina, heroina, kokaina, opiaty. Ankietowani mieli w większości (59%) problem z jednoznaczną oceną, czy narkotyki jest łatwo nabyć (odpowiedź trudno powiedzieć) [20]. Nieliczni (11%) uważali, że narkotyki jest łatwo kupić, ale jednocześnie dwa razy więcej osób sądziło, że jest to trudne. Analiza danych uzyskanych testem PUN (Problemowego Używania Narkotyków) wykazała, że żaden z uczniów nie uzyskał maksymalnej liczby 10 punktów, także żaden z uczniów nie uzyskał wyniku 0 lub 1, co zgodnie z interpretacją testu, z prawdopodobieństwem 79% pozwala stwierdzić, iż takie osoby są okazjonalnymi użytkownikami narkotyków. Natomiast wynik od 2 punktów wzwyż pozwalający stwierdzić problemowe używanie narkotyków z prawdopodobieństwem 88% miało ogółem trzech uczniów, w tym dwóch po 4 punkty, a jeden 3 punkty [20]. W badaniu Chodorowskiego i wsp. [22] wśród respondentów pijących alkohol w sposób zagrażający zdrowiu stwierdzono znamiennie więcej studentów używających narkotyki (73,7%). W obecnych badaniach w populacji studentów fizjoterapii 3% badanych zażywało narkotyki sporadycznie, 2% studentów zażywało je i zażywało wcześniej oraz 2% zażywało wcześniej a obecnie nie czyniło tego, z reguły była to amfetaminę, a rzadziej marihuana, leki psychotropowe lub uspokajające. O tym iż łatwo można nabyć narkotyki przekonanych było 26% studentów. Według raportu z sierpnia 2011 r. sporządzonego przez CBOS [26], ponad połowa Polaków (56%) korzysta z Internetu. W porównaniu z rokiem poprzednim odsetek użytkowników wzrósł o 5 punktów, co było bardziej dynamiczne w porównaniu z okresem 2009-2010. Korzystanie z sieci nie było uzależnione od płci ale od wieku i wykształcenia [26]. Największą grupę użytkowników stanowiły osoby młode w wieku 18-24 lat. Z Internetu korzystały prawie wszystkie osoby z wykształceniem wyższym i większość ze średnim, rzadziej osoby, które ukończyły szkołę zawodową i podstawową. Badani spędzali w sieci przeciętnie 12 godzin tygodniowo, co dawało 1 h i 40 minut dziennie. Im młodsi byli użytkownicy, tym spędzali przed komputerem więcej czasu ok. 14 godzin tygodniowo. 95% respondentów korzystało z Internetu w domu [26]. W badaniach Krajewskiej-Kułak i wsp. [27] przeprowadzonych w grupie 232 studentów kierunku pielęgniarstwo oraz 71 kierunku położnictwo, wynikało, iż komputer posiadało 89% badanych z kierunku pielęgniarstwo oraz 87% z kierunku położnictwo. Nieliczne osoby nie posiadające komputera w domu spędzały przy nim od 0 do 3 godzin korzystając ze sprzętu w bibliotece, kafejce internetowej czy innej osoby. Osoby studiujące pielęgniarstwo spędzały średnio 1,8±1,3 godzin przy komputerze, a studenci położnictwa średnio 1,9±1,4 godz. Wykazano, iż przekonanych o tym, że potrafią kontrolować czas przeznaczony na korzystanie z Internetu, było 91% studentów pielęgniarstwa i 86% położnictwa. Wśród 73% ankietowanych z kierunku pielęgniarstwo i 69% studentów położnictwa, czas przeznaczony na korzystanie z Internetu zmieniał się. Ulegał wydłużeniu u 42% studentów kierunku pielęgniarstwo i 52% studentów położnictwa [27]. Majchrzak i Ogińska-Bulik [28] badaniem objęła 400 osób, z czego 192 osoby to kobiety, studenci II roku z łódzkich uczelni. Ponad połowa ankietowanych miała więcej niż 3-letnie doświadczenie w użytkowaniu Internetu. Średnio badani spędzali w sieci 14 godzin, a rozpiętość czasu poświęcanego na surfowanie wynosiła od 1 do 100 godzin tygodniowo. Najwięcej osób siedziało przed komputerem od 1 do 10 godzin w tygodniu (odpowiednio 43,3% mężczyźni i 74% kobiety) [28]. W badaniach Piekarskiego i wsp. [20] 92 uczniów spośród badanych 100, posiadało własny komputer, 2 nie było jego właścicielami, ale stwierdziły, że nie potrzebują go, kolejne 2 korzystały z komputera w szkole, kawiarence, czy też u znajomego, a 4 osoby nie udzieliły odpowiedzi). Większości uczniów (75%) komputer towarzyszył od najmłodszych lat życia. Większość (65%) zaglądała do Sieci codziennie, prawie 25% robiło to kilka razy w tygodniu, ci, którzy korzystali z Internetu rzadziej należeli do nielicznych przypadków. 13 osób uważało, że spędza zbyt mało czasu w Internecie, podobna ilość osób (12), sądziła odwrotnie, że poświęca na to zbyt dużo czasu. 60% gimnazjalistów uznało natomiast, że czas spędzany przez nich w Sieci jest wystarczający, a 11% miało problem z oceną. 78% poświęcało na tę czynność do 4 godzin dziennie, a w ujęciu tygodniowym 81% do 40 godz. [20]. Augustynek [29] zauważa, iż nie ma zgodności, co do definicji uzależnienia od Internetu, nie prowadzi się także statystyk, które jednoznacznie określiłyby liczbę osób uzależnionych, a o uzależnieniu powszechnie przesądza się na podstawie liczby godzin na dobę spędzanych w sieci, nie biorąc pod uwagę faktu, że może być on formą pracy, czy nauki. W opinii Pospiszyl [30] od Internetu jest uzależnionych od 6% do 30% użytkowników, w większości młodych mężczyzn i mieszkańców wielkich miast. W badaniach Majchrzaka [28], w grupie niskiego ryzyka uzależnienia od Internetu znalazło się ponad

Miedziński DS i wsp. Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji studentów kierunku fizjoterapia 591 18% kobiet i 25% mężczyzn. Ponad połowa studentów obu płci zaliczono do grupy umiarkowanego ryzyka, natomiast 23% kobiet i 25% mężczyzn do osób zagrożonych wysokim ryzykiem uzależnienia od sieci [28]. Wyniki uzyskane przez Krajewską-Kułak i wsp. [27] w grupie 232 studentów kieurnku pielęgniarstwo testem uzależnienia od Internetu z części A ankiety oraz Testem Kimberly Young wykazał uzależnienie u 24 (10,3%) osób. Zespół abstynencyjny został stwierdzony u 11 (4,7%) studentów, a cechy siecioholizmu posiadało 6 (2,6%) badanych. U 3 (1,3%) respondentów wykazano jednocześnie uzależnienie od Internetu oraz wystąpienie zespołu abstynencji internetowej, a u 2 (0,9%) osób uzależnienie od Internetu oraz cechy siecioholizmu [27]. Piekarski i wsp. [20] w swoich badaniach, w grupie 100 uczniów wykazał u trzech z uzależnienie od komputera, a u sześciu gimnazjalistów zagrożenie uzależnieniem. W obecnych badaniach stwierdzono, że wszyscy studenci fizjoterapii posiadali komputer i 90% z nich codziennie korzystało z Internetu, z czego jedynie 28% przyznało, że spędza zbyt dużo czasu na surfowaniu, z reguły około 21-30h tygodniowo (30%). Badania przeprowadzone na terenie Włoch [cyt. za 31], w grupie 13 000 nastolatków, w wieku 13-18 lat uczniów gimnazjum i liceum, dotyczące starych i nowych uzależnień, wykazały, iż nowe formy uzależnienia są największym zagrożeniem dla młodzieży. Powyższe potwierdziły badania przeprowadzone w Anglii [cyt. za 31] sygnalizujące niepokojący wzrost liczby nieletnich uzależnionych od telefonu komórkowego. Według Guerreschi [31] uzależnienie od telefonu komórkowego jest zjawiskiem nowym, które pojawiło się zaledwie 15 lat temu. Pierwszym krajem, w którym zaczęto o nim mówić, były Chiny. W 2003 roku, w The Times of India [cyt. za 31] pojawiła się jego nazwa mobile phone dependence syndrome. Codacons [cyt. za 31] przeprowadził we Włoszech badanie 300 wolontariuszy, w wieku 20-30 lat, które wykazało, iż 70% z nich, zmienia swoje zachowanie w sytuacji, gdy nie mieli do dyspozycji telefonu komórkowego. Taki sam odsetek badanych nie mogło się obejść bez telefonu komórkowego, 35% zaobserwowało reakcje, które wcześniej nie występowały (np. ciągłe spoglądanie na zegarek, nieustanne wkładanie i wyjmowanie rąk z kieszeni, czy szukanie własnego telefonu, gdy w pobliżu rozległ się dzwonek [cyt. za 31]. Podnosiło głos, traciło panowanie nad sobą, kłóciło się 25% badanych, a 10% wykazywało objawy depresyjne [cyt. za 31]. King i wsp. [32] podkreślają, iż określanie nomophobia, jest wynikiem rozwoju nowych technologii i uważa ją za chorobę współczesnego świata, odnoszącą się do dyskomfortu lub lęku spowodowanego barkiem kontaktu z telefonem komórkowym. W badaniach Pawłowskiej i Porembskiej [33] wzięło udział 101 uczniów gimnazjum, w tym 65 dziewcząt i 36 chłopców, w wieku od 13 do 16 r.ż. Zagrożenie uzależnienia od Internetu badano przy użyciu testu Kimberly Young, a uzależnienie od telefonu komórkowego przy zastosowaniu autorskiego Kwestionariusza do Badania Uzależnienia od Telefonu Komórkowego. Wyniki badań wskazywały na to, że gimnazjaliści zagrożeni uzależnieniem od Sieci charakteryzowali się zwiększonym nasileniem objawów uzależnienia od telefonu komórkowego niż uczniowie niezagrożeni tym uzależnieniem. Siecioholicy częściej rezygnowali ze snu na rzecz rozmów prowadzonych przez komórkę, płacili większe rachunki i ukrywali przed rodzicami koszty, czuli się samotni i nieakceptowani, gdy nie otrzymywali smsów i telefonów od znajomych, telefon służył im również jako mp3, aparat fotograficzny, narzędzie do korzystania z Internetu [33]. Badania 2500 młodych ludzi, w wieku 13-16 lat, przeprowadzone w krajach Beneluksu [cyt. za 31] wykazały, iż wielu z nich budziło się w nocy, aby czytać SMS jakie otrzymali lub na nie odpowiadać W badaniach Piekarskiego [20] z wykorzystaniem test uzależnienia od telefonu komórkowego według Guerreschiego wykazano, iż dla 7 gimnazjalistów na 100 badanych telefon komórkowy nie jest niezbędny. Kolejne 59 osób posługiwało się telefonem komórkowym we właściwy sposób, do kontaktu ze znanymi osobami i żeby być uchwytnym w razie konieczności, nie stresując siebie i innych z tego powodu. 29 osób było natomiast fanatykami telefonu komórkowego i bez niego czuliby się zagubieni. Uzależnieni od komórki byli także trzej gimnazjaliści znajdujący się w grupie narażonych na uzależnienie od komputera [20]. Krajewska-Kułak i wsp. [34] badaniem objęli łącznie 160 studentów z Białorusi oraz 227 z Polski i wykazli, iż w Polsce i na Białorusi badani najczęściej posiadali jeden telefon komórkowy (odpowiednio 83,3% i 68,1%). Większość respondentów z Polski i z Białorusi było zdania, iż telefon komórkowy ułatwia im kontakt z ludźmi. O szkodliwości telefonu komórkowego było przekonanych 35,2% osób z Polski i 68,8% z Białorusi. Zdaniem respondentów wcześniej powinno się wyłączyć komórkę, zanim znajdzie się w teatrze (65,2% z Polski i 30,0% z Białorusi) i w kościele (60,8% z Polski i 33,8% z Białorusi) [34]. Większość badanych osób z Polski, było przekonanych, iż od telefonu komórkowego można być uzależnionym, zaś większość z Białorusi tej opinii nie podzielała. Definicję terminu nomofobia znało 87 (38,3%) respondentów z Polski i 46 (28,8%)

592 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): 583-593 z Białorusi. Telefon komórkowy, najczęściej służył respondentom do rozmów i wysyłania SMS. Większość respondentów deklarowała, iż swojego telefonu nigdy nie wyłączała 83,7% z Polski i 71,9% z Białorusi). Najwięcej ankietowanych (67,0% z Polski i 75,6% z Białorusi, posługiwało się nim w sposób prawidłowy, jednak cechy uzależnienia wykazało 22,9% studentów z Polski i 10,4% z Białorusi [34]. W obecnych badaniach stwierdzono, że wszyscy studenci fizjoterapii posiadają telefon komórkowy od 6-10 lat. Wśród respondentów 88% osób miało włączony telefon i nie wyłączało go, ani w dzień, ani w noc. Większość studentów używało telefonu komórkowego we właściwy sposób, do kontaktu z innymi ludźmi i żeby być uchwytni w razie konieczności, nie stresując siebie i innych z tego powodu, a 20% badanych było fanatykami telefonów i bez niego czują się zagrożeni. Młody wiek, jak podkreśla się w Raporcie Zdrowie i zachowania ryzykowne młodzież [35] jest okresem prób i eksperymentów z rolami społecznymi, z własnym wizerunkiem, z różnymi ryzykownymi zachowaniami. Młodzi chcą nie tylko odnaleźć siebie pośród różnych możliwości bycia jakimś i bycia w świecie. Chcą znaczyć wśród rówieśników i chcą podkreślać swoją niezależność od dorosłych. Sięganie po papierosy i alkohol, narkotyki mogą być pierwszymi tego widocznymi oznakami, pozwalającymi zaimponować rówieśnikom, podnieść swoją pozycję w grupie, zyskać przyjaciół, przeżyć ekscytujące chwile wynikające choćby z faktu popełniania czynu nagannego. Jednakże nawyki pozyskiwane w tym czasie niejednokrotnie pozostają, stając się przyczyną wielu groźnych schorzeń lub uzależnień [35]. W związku z powyższym celowe wydaje się systematyczne monitorowanie zachowań ryzykownych w populacji młodzieży i wrażanie programów edukacyjno-prewencyjnych. Wnioski 1. Prawie wszyscy studenci byli przekonani, iż można być uzależnionym od palenia papierosów, picia alkoholu, zażywania narkotyków, komputera/internetu oraz telefonu komórkowego. 2. Współwystępowanie różnych uzależnień jednocześnie stwierdzono u 34% badanych. Postulaty Pomimo niewielkiej liczby uzależnionych badanych, powinny być podjęte odpowiednie działania profilaktyczne zapobiegające rozszerzaniu się skali uzależnień w populacji studentów. Piśmiennictwo / References 1. Staniaszek M. Substancje uzależniające i typy uzależnień [w:] Farmakoterapia w stanach uzależnień. Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Warszawa 1987: 26. 2. Becelewska D. Hobby, przyzwyczajenie czy uzależnienie? Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 2000, 3: 42-48. 3. Seweryn J. Uzależnienie od nowych mediów, 2008, 7-10. http://pdf.helion.pl/e_03do/e_03do.pdf, www.e-bookowo. pl (25.03.2013). 4. Goodman A. Addiction: definition and implications. Br J Addic 1990, 1403-1408. 5. Howell EF. In Memoriam: Vincent P. Dole ASAM News, ASAM 2006, 21: 31. 6. Zajączkowski K. Uzależnienia od substancji psychoaktywnych. WSiP, Warszawa 2003. 7. Mellibruda J. Nałogowa osobowość naszych czasów, 1997, 14. http://www.charaktery. eu/ zdjecia/files/nalogowa_ osobowosc_naszych_czasow_jerzy_ mellibruda. doc (30.05.2013). 8. Global Status Report on Alcohol and health, WHO 2011, 273-278 http://www.who.int /substance _abuse/ publications/global_alcohol_report/msbgsruprofiles.pdf (02.06.2013). 9. Centrum Badania Opinii Społecznej. Postawy wobec narkotyków. Warszawa 2011. http://www.cbos.pl/spiskom. POL/2011/K_089_11.PDF (03.06.2013). 10. Centrum Badania Opinii Społecznej. Postawy wobec palenia papierosów. Warszawa 2012. http://www.cbos.pl/spiskom. POL/2012/K_107_12.PDF (02.06.2013). 11. Centrum Badania Opinii Społecznej. Korzystanie z Internetu, Warszawa 2012. http://www.cbos.pl/spiskom.pol/2012/ K_081_12.PDF (0 3.06.2013). 12. Isański J. Dostęp i użytkowanie nowych mediów przez młodzież. Ruch Prawn Ekonom Socjol 2010, 2: 257-274. 13. Czapiński J, Panek T. Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków. Raport. Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 29.11.2009. 14. Samochowiec J, Rogoziński D, Hajduk A, Skrzypińska A, Arentowicz G. Diagnostyka, mechanizm uzależnienia i metody leczenia uzależnienia od nikotyny. Alkoh Nark 2001, 14: 323-340. 15. Ewing JA. Detecting Alcoholism: The CAGE Questionnaire, JAMA 1984, 252: 1905-1907. 16. h t t p : / / w w w. w z p. p l / u p l o a d s / p l i k i / P U M 1. p d f (25.03.2013). 17. http://www.chip.pl/arts/archiwum/n/sub/articlear_ 152951.html (25.03.2013). 18. http://www.edukacjamedialna.pl (25.03.2013). 19. Grabowska M. Młodzież 2010, Opinie i diagnozy. CBOP, Warszawa 2011, 19: 1-162. 20. Piekarski LA, Krajewska-Kułak E, Kowalczuk K. Ocena zagrożenia wybranymi uzależnieniami w populacji młodzieży gimnazjalnej. Probl Hig Epidemiol 2012, 93: 499-509. 21. Kołpa M, Grochowska A, Kubik B, Schlegel-Zawadzka M. Palenie tytoniu wśród studentów Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnowie kierunek pielęgniarstwo i informatyka. Probl Hig Epidemiol 2007, 88(supl 3): 75 80.