1 Praca poglądowa Review JANUSZ RYBAKOWSKI, JAN JARACZ Terapia skojarzona lekami normotymicznymi w chorobie afektywnej dwubiegunowej Combination treatment with mood-stabilizing drugs in bipolar affective illness Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu W niniejszym artykule przedstawiono informacje na temat terapii skojarzonej, z zastosowaniem leków normotymicznych, w chorobie afektywnej dwubiegunowej, w kontekście własności farmakokinetycznych i farmakodynamicznych tych leków. Omówiono koncepcję podziału leków normotymicznych na leki normotymiczne pierwszej i drugiej generacji opartą na chronologii wprowadzenia tych leków do terapii choroby afektywnej dwubiegunowej. Przedstawiono możliwości stosowania leków normotymicznych w leczeniu skojarzonym manii oraz depresji w chorobie afektywnej dwubiegunowej, jak również dla profilaktyki nawrotów w tej chorobie. W dalszym ciągu artykułu omówiono dane dotyczące interakcji farmakokinetycznych i farmakodynamicznych leków normotymicznych I generacji, takich jak lit, walproinian i karbamazepina oraz II generacji, czyli klozapina, olanzapina, kwetiapina, aripiprazol, risperidon i lamotrigina. ABSTRACT In this paper, information has been presented on combination therapy with the use of moodstabilizing drugs in bipolar affective illness, in the context of pharmacokinetic and pharmacodynamic properties of these drugs. A concept of classification of mood-stabilizing drugs into first- and second generation mood stabilizers has been discussed, based on a chronology of introducing these drugs to therapy of bipolar affective illness. The possibilities of employing mood-stabilizing drugs in combination treatment of mania and depression in the course of bipolar affective illness as well as for a prophylaxis of affective recurrences in this illness have been presented. In the further part of the paper, data on pharmacokinetic and pharmacodynamic interactions have been discussed concerning mood-stabilizers of first generation such as lithium, valproates and carbamazepine as well as of second generation including clozapine, olanzapine, quetiapine, aripiprazole, risperidone and lamotrigine. Słowa kluczowe: choroba afektywna dwubiegunowa, leki normotymiczne, leczenie skojarzone Key words: bipolar affective illness, mood-stabilizing drugs, combination treatment Praca oryginalna Original paper AGNIESZKA PERMODA-OSIP 1, RAFAŁ ADAMSKI 1, ALICJA BARTKOWSKA-ŚNIATKOWSKA 2, MARIA CHŁOPOCKA-WOŹNIAK 1, JANUSZ K. RYBAKOWSKI 1 2
Skuteczność jednorazowego wlewu ketaminy w depresji w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej przy braku poprawy po lekach przeciwdepresyjnych Efficacy of single ketamine infusion in bipolar depression not improved after antidepressant treatment 1 Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu 2 Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Założenia. Celem pracy było badanie przeciwdepresyjnego działania pojedynczego wlewu ketaminy u pacjentów z depresją w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD) przyjmujących leki normotymiczne, u których nie uzyskano poprawy po stosowaniu leków przeciwdepresyjnych. Metodyka. Badaniem objęto 25 pacjentów (21 kobiet, 4 mężczyzn) w wieku od 27 do 67 lat z depresją w przebiegu CHAD. Wszyscy otrzymywali co najmniej jeden normotymiczny pierwszej lub/i drugiej generacji, a podawanie leków przeciwdepresyjnych nie powodowało poprawy. Po odstawieniu leków przeciwdepresyjnych na co najmniej 7 dni wykonywano dożylny wlew ketaminy (0,5 mg/kg masy ciała). Ocenę psychometryczną przeprowadzano przy użyciu 17-punktowej Skali Depresji Hamiltona (HDRS) bezpośrednio przed oraz po 6, 12 i 24 godzinach oraz 3, 7, 10 i 14 dniach po podaniu ketaminy. Wyniki. Średnie nasilenie depresji przed wlewem ketaminy wynosiło w skali HDRS 21±5 punktów, po 6 godzinach po infuzji zmniejszyło się do 19±8, w drugim dniu do 16±9, w 7 dniu do 12±7, a w 14 dniu do 11±7 punktów. Poprawa stanu psychicznego (zmniejszenie nasilenia punktacji HDRS o 50%) u 1 pacjenta wystąpiła po 6 godzinach, u ¼ chorych po 24 godzinach i u 52% chorych po 7 i po 14 dniach. Czterech pacjentów uzyskało remisję ( 7 punktów HDRS) w drugim dniu po infuzji, ośmiu po 7 dniach i dwunastu po 14 dniach. Wlew ketaminy był dobrze tolerowany. Wnioski. Wyniki badania potwierdzają szybki przeciwdepresyjny efekt infuzji ketaminy utrzymujący się przez co najmniej 2 tygodnie, u znacznej części pacjentów z depresją w przebiegu CHAD otrzymujących leki normotymiczne, opornych na uprzednie stosowanie leków przeciwdepresyjnych. SUMMARY Background. The aim of study was to investigate the antidepressant action of single ketamine infusion, in patients with bipolar depression receiving mood-stabilizing drugs which have not improved after treatment with antidepressants. Methods. The study comprised 25 patients (21 women, 4 men), aged 27 to 67 years with depressive episode in the course of bipolar mood disorder (BD). All patients received at least one moodstabilizing medication of first or/and second generation and their depression was resistant to antidepressant treatment. After discontinuation of antidepressant drugs for at least 7 days, patients received intravenous infusion of ketamine (0,5 mg/kg body weight). Psychometric assessment was done using 17-item Hamilton Depression Rating Scale (HDRS) before the infusion, after 6, 12, 24 hours and on 3, 7, 10 and 14 day after ketamine. Results. The mean intensity of depression before ketamine infusion on HDRS was 21±5 points, reduced to 19±8 after 6 h, to 16±9 on the second day, to 12±7 on the 7 th day, and to 11±7 points on the 14 th day after ketamine. Response to treatment (reduction of 50% on HDRS) in one patient occurred after 6 hours, in ¼ of patients after 24 hours and in 52% of patients after 7 and 14 days. Four patients obtained remission ( 7 points on HDRS) on the second day after infusion, eight were in remission after 7 days, and twelve after 14 days. The infusion was well tolerated. Conclusion. The results confirm a rapid antidepressant effect of ketamine infusion, sustained for at least 14 days, in a significant proportion of patients with depression in the course of BD, receiving mood-stabilizing drugs and resistant to previous treatment with antidepressants.
Słowa kluczowe: ketamina, depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, leki przeciwdepresyjne Key words: ketamine, depression, bipolar affective illness, antidepressant drugs Praca kazuistyczna Case report 3 BOŻENA ŚPILA Korzystny efekt skojarzonego leczenia sertindolem i klozapiną w schizofrenii lekoopornej. Opis 4 przypadków Combined treatment with sertindole and clozapine for patients with drugresistant schizophrenia. 4 cases reports Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie W pracy opisano 4 przypadki (2 mężczyzn i 2 kobiety) pacjentów ze schizofrenią oporną na leczenie farmakologiczne, u których stosowano wszystkie dostępne w Polsce neuroleptyki bez poprawy. Pacjenci byli leczeni w Klinice Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie w latach 2008 2011. Zastosowano skojarzoną terapię sertindolem w dawce 16 20 mg/dobę z klozapiną w dawce od 100) do 600 mg/dobę. Uzyskano znaczącą poprawę stanu psychicznego w ciągu 2 miesięcy od stopniowego wdrożenia leczenia. U wszystkich pacjentów nastąpiło znaczne zmniejszenie objawów wytwórczych i deficytowych oraz istotna poprawa funkcjonowania. Monitorowanie funkcji serca nie wykazało wydłużenia odstępu QT i wskaźnika QTc w badaniu EKG, nie obserwowano również zaburzeń rytmu serca. Uzyskane wyniki wskazują, że terapia skojarzona sertindolem i klozapiną okazała się skuteczna i bezpieczna dla pacjentów ze schizofrenia lekooporną. ABSTRACT We report four cases (2 men and 2 women) of schizophrenia patients resistant to pharmacological treatment, in whom all neuroleptics available in Poland were used without satisfactory effect. Patients were treated in the Department of Psychiatry of Medical University of Lublin between 2008 and 2011. The applied combined therapy consisted of sertindole, 16 20 mg/d and clozapine, 100 600 mg/d. A significant improvement of the mental state was achieved during the first two months of gradually introduced treatment. In all patients, a significant reduction of positive and deficit symptom occurred as well as improvement in functioning. Monitoring of the heart did not reveal prolongation of the QT segment or the QTc, and no arrhythmias were observed. The results obtained show that combined treatment with sertindole and clozapine was found to be effective and safe for patients with drug-resistant schizophrenia. Słowa kluczowe: schizofrenia lekooporna, klozapina, sertindol Key words: treatment-resistant schizophrenia, clozapine, sertindole Opis przypadku Case report 4
EWA FERENSZTAJN, MARIA CHŁOPOCKA-WOŹNIAK, JANUSZ RYBAKOWSKI Objawy pozapiramidowe pod postacią zespołu króliczego pyszczka (rabbit syndrome) w przebiegu leczenia risperidonem Extrapiramidal symptoms presented as rabbit syndrome in the course of risperidone treatment Klinika Psychiatrii Dorosłych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Zespół króliczego pyszczka (rabbit syndrome) jest rzadkim objawem pozapiramidowym spowodowanym długotrwałym leczeniem neuroleptycznym. Charakteryzuje się drobnymi, szybkimi, rytmicznymi ruchami mięśni ust i żwaczy wzdłuż pionowej osi jamy ustnej, bez udziału języka i często mylony jest z późnymi dyskinezami. Wykazuje dobrą reakcję na leczenie antycholinergiczne, natomiast pogorszenie po zastosowaniu środków dopaminergicznych. Najnowsze strategie leczenia zakładają zmianę stosowanego leku przeciwpsychotycznego na atypowy lek przeciwpsychotyczny o właściwościach antycholinergicznych, tj. olanzapinę czy klozapinę. Opisany przypadek dotyczy pacjentki z chorobą afektywną dwubiegunową leczonej od kilku lat risperidonem, z rozwiniętym zespołem króliczego pyszczka. Zamiana risperidonu na klozapinę spowodowała szybkie, znaczne zmniejszenie nasilenia objawów. SUMMARY Rabbit syndrome is a rare extrapiramidal symptom induced by prolonged neuroleptic administration. It is characterized by fine, rapid, rhytmic movements of the perioral muscles and the masseters along a vertical axis of the mouth, without involvement of the tongue and is often misdiagnosed as a tardive dyskinesia. It shows favourable resonse to anticholinergic agents, and a deterioration after treatment with dopamine agonists. Recent treatment strategies include changing antipsychotic drug to atypical neuroleptic with anticholinergic properties, such as olanzapine or clozapine. We describe a case of a patient with bipolar disorder in the course of treatment with the drug induced rabbit syndrome. The change of treatment from risperidone to clozapine has resulted in a rapid, significant reduction of symptoms. Słowa kluczowe: zespół króliczego pyszczka, późne dyskinezy, objawy pozapiramidowe, leki przeciwpsychotyczne, risperidon, klozapina Key words: rabbit syndrome, tardive dyskinesia, antipsychotic drugs, extrapyramidal symptoms, risperidone, clozapine Opis przypadku Case report 5 KAROL ŚWIECA, JAN JARACZ, JANUSZ RYBAKOWSKI Farmakologiczne leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu zespołu Jadassohna opis przypadku
Pharmacological treatment of mental disorders in the course of Jadassohn syndrome case report Klinika Psychiatrii Dorosłych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Zespół Jadassohna (zespół linijnego znamienia łojotokowego) jest względnie częstym (1/1000 żywych urodzeń) zespołem wad wrodzonych z grupy fakomatoz. Charakteryzuje się współwystępowaniem charakterystycznych znamion łojotokowych (znamion Jadassohna) układających się w liniach Voigty i/lub Blaschko oraz upośledzeniem umysłowym i napadami padaczkowymi, wynikającymi z zaburzeń rozwojowych OUN (Solomon, Esterly 1975). Artykuł prezentuje przebieg i efekty terapii zaburzeń zachowania i nastroju u 19-letniego pacjenta z zespołem Jadassohna, dwukrotnie hospitalizowanego w Klinice Psychiatrii Dorosłych UM w Poznaniu. SUMMARY Jadassohn s syndrome (linear nevus sebaceus syndrome) is relatively common (1/1000 live births) congenital syndrome among phacomatoses. Characteristic symptoms include syndromespecific sebaceous nevi (nevi of Jadassohn) in Voight or Blaschko lines, mental retardation and epileptic seizures resulting from CNS developmental abnormalities (Solomon, Esterly 1975). The article presents the course and effects of pharmacological therapy of behavioral and mood disorders in 19-years old patient with Jadassohn syndrome, hospitalized twice at the Department of Adult Psychiatry in Poznan University of Medical Sciences. Słowa kluczowe: zespół Jadassohna, zespół linijnego znamienia łojotokowego, lit, karbamazepina, risperidon Key words: Jaddasohn s syndrome, linear nevus sebaceous syndrome, lithium, carbamazepine, risperidone Sprawozdanie Report JOANNA BRĄGOSZEWSKA 1, ARTUR WIŚNIEWSKI 2 Sprawozdanie z I Szkoły Neuropsychofarmakologii Dzieci i Młodzieży ECNP (Wenecja, Włochy, 19 24 lutego 2012 r.) Report from ECNP School of Child and Adolescent Neuropsychopharmacology (19 24 February 2012, Venice, Italy) 1 Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 2 Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny 6 Errata Erratum Do artykułu w FPN 2012: 28(1): 41 49 Zarejestrowane wskazania do stosowania leków przeciwpsychotycznych w Polsce 7
To the article in FPN 2012: 28(1): 41 49 Registered indications for antipsychotic drugs in Poland