TARNÓW, wrzesień

Informacja o stanie środowiska w 2016 roku W przypadku wykorzystania informacji zawartych w niniejszym opracowaniu prosimy o podanie źródła. Opracowano w Dziale Monitoringu Środowiska Delegatury WIOŚ w Tarnowie Autorzy: mgr inż. Maria Ogar mgr Iwona Para mgr inż. Teresa Prajsnar lic. Teresa Reczek TARNÓW, wrzesień 2017 2

SPIS TREŚCI 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA... 4 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2016 roku... 4 1.2. Omówienie wyników badań jakości powietrza na stacji w Bochni w 2016 roku... 11 1.3. Chemizm opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża... 18 2. MONITORING HAŁASU... 21 3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH... 25 4. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH... 27 5. MONITORING CHEMIZMU GLEB ORNYCH... 31 6. PODSUMOWANIE... 41 3

Informacja o stanie środowiska w 2016 roku Niniejsze opracowanie wykonano na podstawie informacji uzyskanych z badań monitoringowych, prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, oraz działań kontrolnych WIOŚ w Krakowie. W 2016 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie realizował zadania w oparciu o Program państwowego monitoringu środowiska województwa małopolskiego na lata 2016-2020 oraz Kierunki działania i plan pracy na 2016 rok. Bieżące i archiwalne informacje dotyczące stanu środowiska w województwie małopolskim znaleźć można na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA Badania i ocena jakości powietrza prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w podsystemie monitoring jakości powietrza. Celem funkcjonowania podsystemu jest uzyskiwanie informacji i danych dotyczących poziomów substancji w otaczającym powietrzu oraz wyników analiz i ocen w zakresie przestrzegania norm jakości powietrza. 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2016 roku Roczna ocena jakości powietrza1) w 3 strefach, wydzielonych na terenie województwa małopolskiego (Aglomeracja Krakowska, miasto Tarnów oraz strefa małopolska), została wykonana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w 2016 roku na stałych automatycznych (18) oraz mobilnych stacjach monitoringu (6). W strefie Aglomeracja Krakowska zlokalizowano 6 stacji stałych (ul. Bujaka, ul. Bulwarowa, ul. Dietla, os. Piastów, ul. Złoty Róg, al. Krasińskiego). W strefie miasto Tarnów2 stacje (ul. Bitwy pod Studziankami, ul. Ks. Romana Sitko). W strefie małopolskiej 10 stacji stałych (Nowy Targ, Nowy Sącz, Olkusz, Skawina, Trzebinia, Zakopane, Tuchów, Bochnia, Gorlice, Niepołomice). Ponadto w strefie małopolskiej prowadzono pomiary okresowe na 6 stacjach mobilnych (Dobczyce, Chrzanów, Muszyna, Wieliczka, Piwniczna, Kalwaria Zebrzydowska). Ocenę wykonano pod kątem spełniania kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla substancji: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), benzen 1 Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2016 roku, WIOŚ Kraków, kwiecień 2017 dostępna pod adresem: http://www.krakow.pios.gov.pl. 4

(C6H6), ozon (O3), pył zawieszony PM10 (PM10), pył zawieszony PM2,5 (PM2,5), oraz ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni) i benzo(a)piren (B(a)P) w pyle zawieszonym PM10. Ocena wykonana pod kątem spełniania kryteriów odniesionych dla ochrony roślin obejmowała: dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) oraz ozon (O3). Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy, stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). Klasyfikację stref wykonano dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń (tzn. występujących w najbardziej zanieczyszczonych rejonach) na obszarze aglomeracji lub innej strefy, dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin. Wartości dopuszczalne substancji w powietrzu zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 roku 2). Tab. 1. Wyniki klasyfikacji stref dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w rocznej ocenie pod kątem ochrony zdrowia Kod strefy Nazwa strefy PL1201 Aglomeracja krakowska PL1202 Miasto Tarnów PL1203 Strefa małopolska Klasyfikacja stref dla poszczególnych zanieczyszczeń SO 2 NO 2 CO C 6 H 6 O 3 *) O 3 **) PM10 PM2,5 I faza PM2,5 II faza Pb As Cd Ni B(a)P A C A A A D2 C C C1 A A A A C A A A A A D2 C A C1 A A A A C A A A A A D2 C C C1 A A A A C Tab. 2. Wyniki klasyfikacji stref pod kątem ochrony roślin Kod strefy Nazwa strefy Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń SO 2 NO x O 3 O 3 PL1203 Strefa małopolska A A A D2 *) **) 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2012 r., poz. 1031). 5

Informacja o stanie środowiska w 2016 roku Objaśnienia do tabel 1 i 2: * - wg poziomu docelowego,** - wg poziomu celu długoterminowego Dla wszystkich substancji podlegających ocenie, strefy zaliczono do jednej z poniższych klas: klasa A jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie nie przekraczały odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, klasa C jeżeli stężenia zanieczyszczenia na jej terenie przekraczały poziomy dopuszczalne lub docelowe (dla pyłu zawieszonego PM2,5 poziom dopuszczalny określony dla tzw. I fazy, równy 25 µg/m3 z terminem osiągnięcia do 1 stycznia 2015 roku), klasa C1 jeżeli stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 na jej terenie przekraczały poziom dopuszczalny określony dla II fazy, równy 20 µg/m3 z terminem osiągnięcia do 1 stycznia 2020 roku, klasa D2 jeżeli stężenia ozonu na jej terenie przekraczały poziom celu długoterminowego. Zgodnie z tą klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia do: klasy C zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. Aglomeracja Krakowska (NO2, pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5), 2. miasto Tarnów (pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10) 3. strefa małopolska (pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5). klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. Aglomeracja Krakowska 2. miasto Tarnów 3. strefa małopolska klasy C1, ze względu na przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM2,5 dla II fazy zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. Aglomeracja Krakowska 2. miasto Tarnów 3. strefa małopolska Zgodnie z klasyfikacją dla kryterium ochrony roślin do: klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu została zakwalifikowana: 1. strefa małopolska Wykonana klasyfikacja stref za 2016 rok potwierdziła występujące w poprzednich latach przekroczenia dopuszczalnych poziomów stężeń pyłu zawieszonego PM10 i docelowych 6

poziomów stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 na terenie województwa małopolskiego, a także dopuszczalnych poziomów stężeń dwutlenku azotu w Aglomeracji Krakowskiej, co wskazuje na konieczność realizacji działań określonych w Programie ochrony powietrza dla województwa małopolskiego wdrożonym uchwałą Nr XXXII/451/17 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 22.01.2017 roku. Strefa małopolska, do której należy powiat bocheński, zgodnie z wykonaną klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia, została zaliczona do klasy C ze względu na przekroczenia wartości normatywnych dla stężeń średniorocznych B(a)P i PM2,5 oraz częstości przekraczania wartości dopuszczalnych stężeń dobowych PM10. Ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu (O 3 ) strefa małopolska została zakwalifikowana do klasy D2 zarówno dla kryterium ochrony roślin jak i zdrowia. W powiecie bocheńskim obszary przekroczeń wartości kryterialnych B(a)P, norm dobowych pyłu zawieszonego PM10 (dopuszczalnej częstości przekroczeń) oraz przekroczenia poziomu celu długoterminowego ozonu zarówno dla kryterium ochrony zdrowia jak i roślin, objęły wszystkie gminy. Obszary przekroczenia norm średniorocznych stężeń pyłu zawieszonego PM10 objęły obszar Łapanowa a obszary przekroczenia w PM2,5 (tzw. I faza) objęły obszar miasta i gminy Bochni, Łapanowa i Żegociny. Obszary przekroczenia norm w PM2,5 (tzw. II faza) objęły obszar powiatu bocheńskiego z wyłączeniem gmin: Lipnicy Murowanej i Trzciany. Obszary przekroczeń wartości kryterialnych zostały wyznaczone na podstawie wyników pomiarów spełniających wymagania kompletności i jakości danych, II wariantu modelowania wykonanego przez ATMOTERM S.A. Wyniki modelowania stężeń PM10, PM2,5, SO2, NO2, B(a)P na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2016 oraz wariantu I modelowania ozonu przedstawionego w opracowaniu Wyniki modelowania ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza dla roku 2016. Mapy 1-5 przedstawiają rozkłady stężeń średniorocznych wybranych zanieczyszczeń powietrza, uzyskane z danych pomiarowych w 2016 roku, na obszarze województwa małopolskiego. 7

Mapa 1. Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM10 ( g/m 3 ) Mapa 2. Rozkład stężeń benzo(a)pirenu (ng/m 3 ) w pyle zawieszonym PM10 8

Mapa 3. Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 ( g/m 3 ) Mapa 4. Rozkład stężeń dwutlenku siarki ( g/m 3 ) 9

Mapa 5. Rozkład stężeń dwutlenku azotu ( g/m 3 ) 10

1.2. Omówienie wyników badań jakości powietrza na stacji w Bochni w 2016 roku Badania monitoringowe w 2016 roku prowadzono w stacji pomiarów zanieczyszczeń powietrza, zlokalizowanej w Bochni przy ul. Konfederatów Barskich. Na stacji prowadzone są 24-godzinne pomiary pyłu zawieszonego PM2,5 i PM10 oraz zawartości benzo(a)pirenu w pyle PM10. Tab. 3. Charakterystyka stacji monitoringu jakości powietrza w Bochni Lokalizacja stacji w Bochni Kod krajowy stacji MpBochKonfed Rok rozpoczęcia pomiarów 2011-01-01 Współrzędne geograficzne 49,969017 20,439511 Wysokość m n.p.m. 202 Typ stacji tło Typ obszaru miejski pomiary manualne Mierzone zanieczyszczenia PM10, PM2.5, benzo(a)piren - Czas uśredniania: 24-godzinny 11

Tab. 4. Poziomy dopuszczalne lub docelowe dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin, okresy, dla których uśrednia się wyniki pomiarów oraz dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów 3) Lp. Nazwa substancji 1 2 Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny lub docelowy substancji w powietrzu Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Poziom informowania ( g/m 3 ) e) 3 pył zawieszony 24 godziny 50 g/m 35 razy 200 PM10 a) rok kalendarzowy 40 g/m 3 - pył zawieszony PM2,5 rok kalendarzowy 25 g/m 3 b) 20 g/m 3 c) 3 benzo(a)piren d) rok kalendarzowy 1 ng/m 3 Objaśnienia: a) PM10 stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10μm mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne b) poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. (faza I), c) poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2020 r. (faza II), d) całkowita zawartość benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 e) wartość progowa informowania społeczeństwa o ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu PM10 W 2016 roku na stacji w Bochni wyniki pomiarów zanieczyszczeń powietrza przedstawiały się następująco: Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 wynosiło 35 µg/m 3, i nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego. W porównaniu do roku 2015 stężenie to spadło o ok. 3%, Liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnej wartości 24-godzinnej PM10 wynosiła 62, i była wyższa od częstości dopuszczalnej. Jednak w porównaniu do roku 2015 liczba ta była niższa o 16 % (74 dni w 2015 roku), 3 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031). 12

2016-01-01 2016-01-11 2016-01-21 2016-01-31 2016-02-10 2016-02-20 2016-03-01 2016-03-11 2016-03-21 2016-03-31 2016-04-10 2016-04-20 2016-04-30 2016-05-10 2016-05-20 2016-05-30 2016-06-09 2016-06-19 2016-06-29 2016-07-09 2016-07-19 2016-07-29 2016-08-08 2016-08-18 2016-08-28 2016-09-07 2016-09-17 2016-09-27 2016-10-07 2016-10-17 2016-10-27 2016-11-06 2016-11-16 2016-11-26 2016-12-06 2016-12-16 2016-12-26 [µg/m3] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM2,5 wynosiło 29 µg/m 3, i przekroczyło poziom dopuszczalny o 16 %. W porównaniu do roku 2015 stężenie to pozostało na tym samym poziomie. Stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu oznaczane w pyle zawieszonym PM10 wynosiło 5,9 ng/m 3 i przekroczyło poziom dopuszczalny o 490 %. W porównaniu z rokiem 2015 stężenie spadło o 2,2 ng/m 3 (27 % ). 250 PM10 norma dobowa poziom informowania 200 150 100 50 0 Wykres 1. Stężenia 24-godzinne pyłu zawieszonego PM10 w 2016 roku na stanowisku w Bochni Stężenia 24- godzinne PM10 notowane na stacji zawierały się w zakresie 6-197 ug/m 3. Średnia stężeń PM10 w miesiącach letnich wynosiła 23 µg/m 3. W okresie grzewczym, od października do marca, przy niższych temperaturach powietrza, średnia stężeń pyłu wynosiła ok. 47 µg/m 3. Głównie w tym okresie notowane były przekroczenia norm. Stężenia 24-godzinne PM2,5 notowane na stacji zawierały się w zakresie 5 180 ug/m 3. Średnia stężeń PM2,5 w miesiącach letnich wynosiła 17 ug/m 3. W okresie grzewczym, od października do marca, przy niższych temperaturach powietrza, średnia stężeń pyłu wynosiła 41 ug/m 3. 13

stężenie [ g/m 3 ] 2016-01-01 2016-01-11 2016-01-21 2016-01-31 2016-02-10 2016-02-20 2016-03-01 2016-03-11 2016-03-21 2016-03-31 2016-04-10 2016-04-20 2016-04-30 2016-05-10 2016-05-20 2016-05-30 2016-06-09 2016-06-19 2016-06-29 2016-07-09 2016-07-19 2016-07-29 2016-08-08 2016-08-18 2016-08-28 2016-09-07 2016-09-17 2016-09-27 2016-10-07 2016-10-17 2016-10-27 2016-11-06 2016-11-16 2016-11-26 2016-12-06 2016-12-16 2016-12-26 [ng/m3] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku Benzo(a)piren poziom docelowy 35 30 25 20 15 10 5 0 Wykres 2. Wyniki pomiarów stężeń benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 w 2016 roku na stanowisku w Bochni Najniższe notowane stężenie B(a)P wynosiło 0,12 ng/m 3, maksymalne 30,3 ng/m 3. Stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu oznaczane w pyle zawieszonym PM10 wynosiło 5,9 ng/m 3 (590 % poziomu docelowego) i było niższe o 2,2 ng/m 3 w porównaniu do roku 2015. Wysokie stężenia B(a)P w pyle PM10, znacznie przekraczające normę, notowano głównie w okresie grzewczym. 44 42 40 38 36 34 32 30 PM10 poziom dopuszczalny 42 41 39 36 36 35 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wykres 3. Zmiany stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 w latach 2011-2016 na stanowisku w Bochni 14

stężenie [ng/m 3 ] stężenie [ g/m 3 ] częstość przekroczeń Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 79 liczba dni z przekroczeniami 67 77 69 poziom dopuszczalny 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wykres 4. Liczba dni z przekroczeniami dopuszczalnej wartości 24-godzinnej PM10 w latach 2011-2016 na stanowisku w Bochni 74 62 PM2,5 poziom dopuszczalny 40 35 30 25 20 15 10 5 0 34 30 29 29 29 21 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wykres 5. Zmiany stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM2,5 w latach 2011-2016 na stanowisku w Bochni 12 10 8 B(a)P poziom docelowy 6 4 2 8 10,6 8,7 6 8,1 5,9 0 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wykres 6. Zmiany stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu w latach 2011-2016 na stanowisku w Bochni 15

Analiza wyników badań zanieczyszczeń powietrza na stanowisku w Bochni wykazała występowanie przekroczeń wartości normatywnych tak we wskaźniku PM10, PM2,5 jak i B(a)P w latach 2011-2016. Natomiast w 2016 roku, odnotowano najniższe stężenie średnioroczne PM10 i spadek stężenia B(a)P w pyle, które jednak nadal utrzymuje się powyżej normy. Problemem decydującym o jakości powietrza na obszarze powiatu nadal pozostaje niekorzystne oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków oraz szczególne lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. W 2016 roku w strefie małopolskiej stężenia średnioroczne pyłu PM10 na stanowiskach wynosiły od 24 do 43 µg/m 3 i zostały przekroczone na trzech z nich. Ilość dni z przekroczeniami dopuszczalnych dobowych norm wynosiła od 10 do 87, przy czym na 9 stanowiskach, w tym na stanowisku w Bochni, przekroczyła częstość dopuszczalną w roku kalendarzowym. Stężenia średnioroczne benzo(a)pirenu wynosiły 2,5-9,9 ng/m 3 i przekraczały normę na wszystkich stanowiskach w strefie, przy czym stanowisko w Bochni było w grupie o wysokich przekroczeniach poziomu docelowego (590% normy). Stężenia średnioroczne PM2,5 wynosiły 38-24 µg/m 3 i przekraczały normę na 7 stanowiskach spośród 9, na których prowadzono pomiary. Stanowisko w Bochni było w grupie o niższych przekroczeniach poziomu dopuszczalnego. 16

Kraków, ul. Bujaka Kraków, ul. Bulwarowa Tarnów, ul. Bitwy pod Studziankami *Kalwaria Zebrzydowska Nowy Sącz Nowy Targ Tuchów *Piwniczna Zdrój Zakopane *Wieliczka *Muszyna Bochnia Niepołomice Trzebinia *Chrzanów *Dobczyce Gorlice stężenie[ng/m 3 ] Al. Krasińskiego ul. Dietla ul. Złoty Róg ul. Bulwarowa ul. Bujaka Os. Piastów ul. Bł. Ks. Romana Sitko ul. Bitwy pod Studziankami Skawina *Kalwaria Zebrzydowska Nowy Sącz Tuchów Bochnia Niepołomice Trzebinia Nowy Targ *Wieliczka *Chrzanów Olkusz Zakopane *Dobczyce *Muszyna Gorlice *Piwniczna Zdrój stężenie[µg/m 3 ] częśtość przekraczania Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 60 50 40 30 20 10 0 57 165 49 118 41 40 39 85 74 78 37 37 69 65 PM10 - stężenie średnioroczne poziom dopuszczalny PM10 częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 24 godz. 31 39 43 43 41 87 82 39 74 35 35 34 34 34 32 31 31 62 62 59 43 43 44 29 28 26 33 24 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Aglomeracja Krakowska Miasto Strefa małopolska Tarnów Wykres 7. Rozkład stężeń średniorocznych oraz częstość przekroczeń normy dobowej pyłu zawieszonego PM10 na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku (gwiazdką * oznaczono stanowiska mobilne-pomiary okresowe) B(a)P - stężenie średnioroczne poziom docelowy 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 5,2 5 4,2 9,9 9,7 8,3 8,1 6,6 6,2 6,2 6,0 5,9 5,6 5,5 5,0 4,4 2,5 Wykres 8. Rozkład stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku (gwiazdką * oznaczono stanowiska mobilne- pomiary okresowe) 17

1.3. Chemizm opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża został uruchomiony w 1998 roku, jako jedno z zadań podsystemu monitoringu jakości powietrza Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Celem tego monitoringu jest określanie w skali kraju rozkładu ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych z mokrym opadem do podłoża w ujęciu czasowym i przestrzennym. Systematyczne badania składu fizykochemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych dostarczają informacji o obciążeniu obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi, tworząc podstawy do analizy istniejącego stanu. Badania monitoringowe prowadzi Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. W 2016 roku sieć pomiarowo-kontrolna składała się z 22 stacji badania chemizmu opadów atmosferycznych (stacji synoptycznych IMGW-PIB), gwarantujących reprezentatywność pomiarów dla oceny obszarowego rozkładu zanieczyszczeń oraz ze 162 posterunków opadowych charakteryzujących pole średnich sum opadów dla obszaru Polski. Na podstawie wyników pomiarów ilości wody opadowej w 2016 r., przy użyciu komputerowego systemu informacji przestrzennej (GIS), oszacowano wielkości ładunków jednostkowych i całkowitych obciążających województwo małopolskie i jego poszczególne powiaty. W ramach krajowego monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i oceny depozycji zanieczyszczeń do podłoża na obszarze województwa małopolskiego w 2016 roku prowadzono obserwacje na stacjach monitoringowych położonych w Nowym Sączu i na Kasprowym Wierchu. W 2016 roku na stacjach wykonano pomiary ph opadów, w celu oceny zakwaszenia wód opadowych. Wartości ph mieściły się w zakresie od 4,36 do 7,07, w tym: w Nowym Sączu od 4,37 do 7,06 (średnia roczna ważona ph 5,57), a na Kasprowym Wierchu od 4,36 do 7,07, (średnia roczna ważona ph 5,32). Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa małopolskiego wyniósł 54,4 kg/ha i był wyższy niż średni dla całego obszaru Polski o 25,0%. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił wzrost rocznego obciążenia o 6,2%, przy wyższej średniorocznej sumie wysokości opadów o 217,9 mm (o 31,7%). Największym ładunkiem badanych substancji w województwie małopolskim został obciążony powiat oświęcimski (63,6 kg/ha) Najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie dąbrowskim (37,9 kg/ha). 18

dąbrowski brzeski bocheński oświęcimski MAŁOPOLSKIE ładunek jednostkowy [kg/ha/rok] 37,9 46,9 54,1 54,4 63,6 Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 70 60 50 40 Wykres 9. Porównanie obciążenia powierzchniowego depozycją mokrą dla wybranych powiatów i województwa małopolskiego w 2016 roku 30 20 10 0 Na obszar powiatu bocheńskiego w 2016 roku wody opadowe wniosły: 1029 ton siarczanów, 912 ton azotu ogólnego, 588 ton wapnia, 422 tony chlorków, 379 ton azotu amonowego, 184 ton sodu, 217 ton azotynów i azotanów, 250 ton potasu, 81 ton magnezu, 25,4 tony fosforu, 13,7 tony cynku, 2,9 tony miedzi, 1,06 tony wolnych jonów wodorowych, 0,69 tony ołowiu, 0,27 tony niklu, 0,071 tony chromu i 0,086 tony kadmu. Wniesione wraz z opadami w 2016 roku ładunki całkowite poszczególnych zanieczyszczeń, w porównaniu do wielkości z roku 2015, były niższe dla 5 substancji (siarczany- 1,4%, chlorki -7,3 %, azotyny+azotany - 2,3 %, sód- 14,4 %, i jon wodorowy 10,9 %). Dla pozostałych 12 substancji zanotowano wzrost depozycji. Zmiany zawierały się w zakresie od 7,4% (azot amonowy) do 57,8 % (chrom). Siarczany Azotyny+azotany Chlorki Jon wodorowy Sód Kadm Ołów Nikiel Wapń Magnez Cynk Azot ogólny Azot amonowy Wykres 10. Zmiany wielkości ładunków całkowitych wniesionych na obszar powiatu bocheńskiego z opadem mokrym w 2016 roku w porównaniu do roku 2015 19 Miedź Potas Fosfor ogóln Chrom 20 10 0 10 20 30 40 50 60 70 [%]

Siarczany Chlorki Azotyny+azotany Azot amonowy Azot ogólny Sód Potas Wapń Magnez Fosfor ogólny Cynk Miedź Jon wodorowy Ołów Kadm Nikiel Chrom ładunki jednostkowe {kg/ha/rok] ładunki jednostkowe {kg/ha/rok] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku W 2016 roku wskaźnik obciążenia powierzchni powiatu bocheńskiego był na poziomie 54,1 kg/ha, i był wyższy od wskaźnika z roku 2015 (wynoszącego 51,6 kg/ha). Udział depozycji mokrej powiatu bocheńskiego w ogólnej depozycji województwa wynosił 4,3%. dąbrowski bocheński 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 brzeski województwo małopolskie 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00 Wykres 11. Porównanie depozycji poszczególnych zanieczyszczeń wniesionych z opadami atmosferycznymi w 2016 roku na obszar wybranych powiatów województwa małopolskiego Przedstawione wyniki badań monitoringowych pokazują, że zanieczyszczenia transportowane w atmosferze i wprowadzane wraz z mokrym opadem atmosferycznym na teren powiatu bocheńskiego stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziaływujących na środowisko naturalne tego obszaru. Spośród badanych substancji, szczególnie ujemny wpływ, na stan środowiska, mogą mieć kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne i metale ciężkie. Opady o odczynie obniżonym ( kwaśne deszcze ) stanowią znaczne zagrożenie zarówno dla środowiska wywołując negatywne zmiany w strukturze oraz funkcjonowaniu ekosystemów lądowych i wodnych, jak również dla infrastruktury technicznej (np. linie energetyczne). Związki biogenne (azotu i fosforu) wpływają na zmiany warunków troficznych gleb i wód. Metale ciężkie stanowią zagrożenie dla produkcji roślinnej. Występujące w opadach kationy zasadowe (sód, potas, wapń i magnez), są pod względem znaczenia ekologicznego przeciwieństwem substancji kwasotwórczych, biogennych i metali ciężkich. Ich oddziaływanie na środowisko jest pozytywne, ponieważ powodują neutralizację wód opadowych. 20

2. MONITORING HAŁASU Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi pomiary poziomów hałasu w środowisku emitowanego przez źródła komunikacyjne i przemysłowe. Zgodnie z programem PMŚ dla województwa małopolskiego na lata 2016-2020, w 2016 roku wykonano pomiary hałasu komunikacyjnego oraz przemysłowego. Pomiary hałasu prowadzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 czerwca 2011 roku 4). Przekroczenia wartości dopuszczalnych określono według Rozporządzenia MŚ z dnia 14 czerwca 2007 r. 5). Obliczenia wskaźnika L DWN wykonano według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. 6). Badania hałasu obejmowały wyznaczenie równoważnego poziomu dźwięku A (L AeqD, L AeqN ) oraz warunków poza akustycznych niezbędnych do interpretacji wyników i sporządzenia oceny klimatu akustycznego. Na potrzeby prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem, dla hałasu drogowego wyznaczone zostały wskaźniki: L DWN, L N. W województwie małopolskim w 2016 roku przeprowadzono pomiary poziomu hałasu komunikacyjnego łącznie w 18 punktach. Pomiary hałasu drogowego wykonano w 15 lokalizacjach, w tym w 12 punktach wykonano pomiary określając poziomy krótkookresowe (dobowe) L Aeq D oraz L Aeq N, mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, a w 3 punktach prowadzono pomiary długookresowe. Pomiary hałasu kolejowego przeprowadzono w 3 punktach. Badania wykazały przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu w wielu badanych punktach, zarówno w porze dnia jak i nocy. W pomiarach długookresowych w jednym punkcie (Nowy Sącz DK 75) dotrzymane zostały poziomy dopuszczalne. W pomiarach krótkookresowych przekroczenia odnotowano w 5 punktach w porze dziennej (2,4-8,8 db) oraz w 7 punktach w porze nocnej (2,4-7,7 db). Dla hałasu kolejowego w jednym punkcie (Żegiestów LK 96) dotrzymane były poziomy dopuszczalne. 4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. z 2011 r. Nr 140, poz.824). 5 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (tj.) (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 112). 6 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie sposobu ustalania wartości wskaźnika hałasu L DWN (Dz. U. 2010 Nr 215 poz. 1414 z późn. zm.). 21

liczba przekroczeń Informacja o stanie środowiska w 2016 roku W trzech punktach nie określono przekroczeń ze względu na brak ustaleń w planie zagospodarowania przestrzennego dot. Dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 pora dzienna pora nocna 8 7 6 4 3 2 brak przekroczeń 0-5 db 5-10 db Wykres 12. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) określone na 15 stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku W 2016 roku na obszarze powiatu bocheńskiego prowadzono pomiary monitoringowe hałasu drogowego krótkookresowego w jednym punkcie - Bochnia DK 965 (punkt nr 9 na mapie). Wyniki pomiarów wykazały przekroczenia wartości dopuszczalnych zarówno w porze dziennej jak i w porze nocnej i wyniosły odpowiednio 7,3 i 5,2 db. Mapa 6. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu hałasu komunikacyjnego na terenie województwa małopolskiego w 2016 roku 22

przekroczenie wartości dopuszczalnych[db] DK 75 - Nowy Sącz ul. Nowochruślicka DW 791 - Myślachowice DW 973 - Ilkowice DK 87 - Piwniczna-Zdrój DW 968 - Lubomierz DW 980 - Biecz DW 775 - Nowe Brzesko DW 966 -Tymowa DW 965 - Bochnia DW 975 - Sukmanie Nowy Sącz ul. Jagiellońska DW 781 - Olszyny DW 964 - Wola Batorska DW 794 - Dłużec DW 953 - Przytkowice LK nr 8 - Maków Podhalański LK nr 96 - Żegiestów LK nr 96 - Tuchów DK 75 - Nowy Sącz ul. Nowochruślicka DW 791 - Myślachowice DW 973 - Ilkowice DK 87 - Piwniczna-Zdrój DW 968 - Lubomierz DW 980 - Biecz DW 775 - Nowe Brzesko DW 966 -Tymowa DW 965 - Bochnia DW 975 - Sukmanie Nowy Sącz ul. Jagiellońska DW 781 - Olszyny DW 964 - Wola Batorska DW 794 - Dłużec DW 953 - Przytkowice LK nr 8 - Maków Podhalański LK nr 96 - Żegiestów LK nr 96 - Tuchów poziom hałasu [db] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 80 70 60 50 40 30 20 10 0 pora dzienna pora nocna hałas długookresowy hałas krótkookresowy hałas kolejowy Wykres 13. Wartości poziomów hałasu komunikacyjnego w 2016 roku w województwie małopolskim pora dzienna pora nocna 10 8,8 8 6 4 2 0 0 2,5 2,5 3,6 2,4 0 0 0 0 7,3 5,2 7,7 2,8 2,5 3,7 3,4 2,4 2,5 0 0 6,2 0 0 hałas długookresowy hałas krótkookresowy hałas kolejowy zielonym trójkątem oznaczono punkty, dla których brak ustaleń dot. dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku w planie zagospodarowania przestrzennego Wykres 14. Przekroczenia wartości dopuszczalnych hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) określone na 15 stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 2016 roku 23

Ponadto, w powiecie bocheńskim w 2016 roku prowadzone były, przez Zarząd Dróg Wojewódzkich w Krakowie (w trybie art.175 ust.1 Poś), pomiary hałasu pochodzącego od dróg wojewódzkich. Na podstawie dokumentacji przekazanej do WIOŚ przez wykonawcę przeprowadzono analizę wyników pomiarów. Badania w 2016 roku prowadzone na 4 odcinkach drogi wojewódzkiej nr 965 (Bochnia-Nowy Wiśnicz, długość odcinków łącznie 10,7 km) wykazały przekroczenia na całej badanej długości w dzień i w nocy (maksymalnie odpowiednio 6,7 i 4,2 db). Największą uciążliwość hałasową w zakresie hałasu przemysłowego w powiecie stanowiła praca zakładów zlokalizowanych pośród zabudowy mieszkalnej lub w niewielkiej odległości tj. myjni samochodowej, urządzeń w podmiotach różnych branż: wózki, piły, młyn, rozdrabniacz, szlifierki, procesy załadunku i rozładunku materiałów. W ramach działalności kontrolnej WIOŚ w zakresie emisji hałasu do środowiska w 2016 roku wykonano 10 kontroli pozaplanowych problemowych, w tym 8 interwencyjnych (na wniosek). W 7 przypadkach stwierdzono naruszenia przepisów w zakresie ochrony środowiska. Pomiary emisji hałasu przemysłowego przeprowadzono w 7 podmiotach. W 1 przypadku stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnej poziomu hałasu, określonej w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. Podjęte działania pokontrolne obejmowały: zarządzenia pokontrolne (8) zobowiązujące podmioty do ograniczenia nadmiernej uciążliwości hałasowej w środowisku, wystąpienia (16) do organów administracji rządowej i samorządowej (w tym: 6 do Starosty Bocheńskiego, 2 do Wójta Gminy Łapanów, 3 do Marszałka Województwa Małopolskiego, 3 do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Bochni, 2 do Burmistrza Miasta Bochni) oraz mandaty karne (2). Ponadto dla 2 zakładów wykonano kontrole na podstawie dokumentacji pomiarów w trybie art. 147 ust.1 Poś, przekazywanych do WIOŚ-Delegatura w Tarnowie i wprowadzono je do bazy EKOINFONET. Zakłady te dostosowały się do poziomów dopuszczalnych 7). 7 Opracowano na podstawie EKOINFONET - baza danych EHALAS (stan na dzień 20.03.2017 r.). 24

3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi pomiary poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Pomiary prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku 8). Badania polegały na pomiarze natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziałach częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 000 MHz. Celem pomiarów było określenie oddziaływania pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności. Ocenę poziomów pól elektromagnetycznych wykonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku 9). W 2016 roku WIOŚ w Krakowie wykonał badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w 45 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, po 15 dla trzech kategorii obszarów: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., pozostałe miasta oraz tereny wiejskie. Uzyskane w województwie małopolskim wartości średnie i maksymalne dla poszczególnych rodzajów obszaru wynosiły: dla kategorii centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys. wartość średnia wartość maksymalna 0,305 V/m 0,96 V/m (Kraków, ul. Powstańców Wielkopolskich) dla kategorii pozostałe miasta 0,297 V/m 0,62 V/m (Skawina) dla kategorii tereny wiejskie 0,134 V/m 0,84 V/m (Mietniów, gm. Wieliczka) Badania wykazały, że wartości natężenia PEM we wszystkich punktach na terenie województwa małopolskiego nie przekraczały wartości dopuszczalnej, wynoszącej 7 V/m. Na terenie powiatu bocheńskiego w 2016 roku pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych wykonano łącznie w 3 punktach: Bochnia i Nowy Wiśnicz (punkty nr 17, 16 na mapie; kategoria obszaru: pozostałe miasta) oraz Lipnica Murowana (punkt 8 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz.U. z 2007 Nr 221, poz.1645). 9 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883) 25

Skawina Bukowno Dąbrowa Tarnowska Chrzanów Nowy Wiśnicz Andrychów Skała Bobowa Bochnia Wojnicz Trzebinia Kalwaria Zebrzydowska Grybów Brzesko Sucha Beskidzka [V/m] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku nr 31 na mapie; kategoria obszaru: tereny wiejskie). Najwyższe wartości, ale nie przekraczające dopuszczalnych, notowano w Nowym Wiśniczu (0,34 V/m). Najniższe występowały na terenach wiejskich (Lipnica Murowana 0,1 V/m). Mapa 7. Lokalizacja punktów pomiarowych monitoringu pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa małopolskiego w 2016 roku 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0,62 0,61 0,51 0,46 0,34 0,34 0,31 0,3 próg czułości sondy - 0,1[V/m] 0,19 0,19 0,17 0,15 0,11 0,1 0,1 pozostałe miasta Wykres 15. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w 2016 roku w województwie małopolskim dla kategorii pozostałe miasta 26

Mietniów Polanka Wielka Bukowina Tatrzańska Łącko Nowe Brzesko Maniowy Lipnica Murowana Olesno Niedźwiedź Wiśniowa Jabłonka Zawoja Wierzchosławice Gromnik Kłaj [V/m] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0,84 próg czułości sondy - 0,1[V/m] 0,17 0,15 0,12 0,12 0,11 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 tereny wiejskie Wykres 16. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w 2016 roku w województwie małopolskim dla kategorii tereny wiejskie W 2016 roku na terenie powiatu bocheńskiego przeprowadzono 1 kontrolę w oparciu o dokumenty z badań automonitoringowych przesyłanych przez podmioty, dotyczącą promieniowania pól elektromagnetycznych. 4. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH Zgodnie z Planami Gospodarowania Wodami na obszarach dorzeczy na lata 2016-2021 w Polsce obowiązuje podział na 172 Jednolite Części Wód Podziemnych (JCWPd). Podstawą podziału jest model systemu hydrogeologicznego określony przez Państwowy Instytut Geologiczny, który opisuje strukturę systemu, wskazuje zależności istniejące w jego obrębie i zachodzące pomiędzy poszczególnymi składowymi systemu oraz interakcję systemu z otoczeniem. Model obejmuje dane dotyczące: 1. budowy geologicznej, 2. wykształcenie litologiczne, rozmieszczenie i rozprzestrzenienie oraz parametry hydrogeologiczne warstw wodonośnych, 3. elementy środowiskowe presje antropogeniczne, 4. czynniki wpływające na przebieg poszczególnych procesów w obrębie systemu. Zgodnie z zasadą przyjętą w Programie monitoringu JCWPd, w nowym podziale ograniczono liczbę poziomów wodonośnych poprzez łączenie ich w kompleksy wodonośne. Ponadto nowy podział nawiązuje do istniejącego podziału wód 27

powierzchniowych oraz zlewni poszczególnych rzek określonych w obowiązującym Podziale Hydrograficznym Polski. Zgodnie z obowiązującym podziałem wód podziemnych obszar powiatu bocheńskiego związany jest z 5 jednolitymi częściami wód podziemnych. Tab. 5. Powiązanie JCWPd z jednostkami administracyjnymi w powiecie bocheńskim Nr JCWPd Kod EU Powiat Gmina 132 PLGW2000132 Drwinia (gm. Wiejska) 148 PLGW2000148 Drwinia, Bochnia (cz.1) Drwinia, Bochnia, Bochnia, (cz.1i cz.2), Rzezawa, Żegocina, 149 PLGW2000149 Nowy Wiśnicz (miasto), Nowy Wiśnicz (obszar wiejski), bocheński Lipnica Murowana, 150 PLGW2000150 Trzciana, Żegocina, Lipnica Murowana 161 PLGW1000161 Drwinia, Bochnia (cz.1), Bochnia, Łapanów, Lipnica Murowana, Trzciana, Nowy Wiśnicz (obszar wiejski), Nowy Wiśnicz (miasto), Żegocina Program monitoringu JCWPd przewiduje prowadzenie obserwacji ilościowych i jakościowych następujących poziomów lub kompleksów poziomów wodonośnych: 1. pierwszy od powierzchni terenu kompleks wodonośny o zwierciadle swobodnym, najsilniej narażony na oddziaływanie presji z powierzchni terenu; 2. użytkowe poziomy wodonośne o zwierciadle napiętym, stanowiące główne źródło zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi; 3. wgłębny poziom wód zwykłych, narażony na przenikanie do nich wód słonych. Według podziału na 172 JCWPd, pierwszy kompleks wodonośny stanowią wody pierwszego poziomu wodonośnego bądź, w przypadku jego braku, głównego użytkowego poziomu wodonośnego. Ich cechą jest zwiększona podatność (duża wrażliwość) na oddziaływanie antropopresji na chemizm i stany wód podziemnych. Drugi kompleks wodonośny tworzą głębsze poziomy wodonośne, izolowane od wpływu presji antropogenicznych warstwami słabo-, pół- i nieprzepuszczalnymi. W skali regionalnej mogą być powiązane hydrodynamicznie z pierwszym kompleksem wodonośnym. Trzeci kompleks wodonośny to wody położonego najgłębiej w strukturze krążenia użytkowego poziomu wodonośnego. Zazwyczaj jest on zagrożony potencjalnym dopływem zmineralizowanych wód głębszych. W roku 2016 monitoring stanu jakościowego (chemicznego) w powiecie bocheńskim prowadzony był przez Państwową Służbę Hydrogeologiczną w 2 punktach pomiarowokontrolnych. Zakres badań obejmował elementy fizykochemiczne: - ogólne: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny; 28

- nieorganiczne: amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bor, chlorki, chrom, cyjanki, fluorki, fosforany, glin, kadm, magnez, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, wapń, wodorowęglany, żelazo oraz dodatkowo spoza listy wskaźników obowiązkowych: bar, beryl, cyna, cynk, kobalt, molibden, tal, tytan uran, wanad, - organiczne: pestycydy, trichloroeten, tetrachloroeten, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), indeks fenolowy. Tab. 6. Charakterystyka punktów pomiarowych monitoringu wód podziemnych w powiecie bocheńskim Nr punktu Identyfikator na punktu (UE) mapie PL2000148_0 21 01 53 PL2000161_0 01 Miejscowość Gmina PUWG 1992 X PUWG 1992 Y Nr JCWPd Stratygrafia Typ ośrodka Świniary Drwinia 604039,87 252253,89 148 NgM porowoszczelinowy Bochnia Bochnia (gm. 600819,34 235979,39 161 Q porowy Miejska) Objaśnienia: Stratygrafia: Q czwartorzęd, NgM-miocen Tab. 7. Szczegółowa klasyfikacja wód w punktach pomiarowo-kontrolnych powiatu bocheńskiego Nr punktu na mapie Identyfikator punktu (UE) Miejscowość Gmina Nr JCWPd Klasa Wskaźniki w klasie IV Wskaźniki w klasie V 21 PL2000148_001 Świniary Drwinia 148 V Al, HCO 3 NH 4, Na, B 53 PL2000161_001 Bochnia Bochnia (gm. miejska) 161 IV SO 4 Na podstawie wyników badań monitoringowych przeprowadzonych w roku 2016 stwierdzono, że stan chemiczny wód podziemnych w powiecie bocheńskim był słaby (IV klasa wody niezadowalającej jakości, V klasa wody złej jakości). 29

!( Klasy jakości wód podziemnych!( I klasa!(!(!( punkt pomiarowy II klasa III klasa IV klasa!( V klasa JCWPd 1 4 9 numer JCWPd rzeki_główne Użytkowanie terenu Lasy i ekosystemy seminaturalne Strefy podmokłe Tereny rolne Tereny wodne Tereny zantropogenizowane Mapa 8. Klasyfikacja jakości wód podziemnych w 2016 roku w punktach pomiarowych sieci krajowej w województwie małopolskim (kolorem liliowym wyróżniono obszar powiatu bocheńskiego) 30

5. MONITORING CHEMIZMU GLEB ORNYCH W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska dokonuje się badań i obserwacji gleby i ziemi oraz oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi. Zadaniem realizowanym w podsystemie monitoringu jakości gleby i ziemi jest monitoring chemizmu gleb ornych Polski, którego celem jest śledzenie zmian jakości gleb użytkowanych rolniczo, zachodzących pod wpływem rolniczej i pozarolniczej działalności człowieka. Wyniki badań monitoringowych gleb użytkowanych rolniczo stanowią podstawę do oceny zmian właściwości gleby i stanu jej zanieczyszczenia, a następnie do przeciwdziałania niekorzystnym skutkom tych zmian. Problem ten jest szczególnie ważny z uwagi na istotną zależność pomiędzy jakością gleby a jakością płodów rolnych i żywności. Monitoring chemizmu gleb ornych Polski realizowany jest od 1995 roku, w 5 letnich cyklach. Badania prowadzone są przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy (IUNG-PIB) w Puławach. W 2015 roku zakończono piąty cykl badań. Monitoring obejmuje wyłącznie użytki rolne, ze szczególnym uwzględnieniem gruntów ornych, na których istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy stanem gleby a bezpieczeństwem produkowanej żywności. Zanieczyszczenie powierzchni ziemi ocenia się na podstawie przekroczenia dopuszczalnych zawartości substancji powodujących ryzyko w glebie lub w ziemi. Sposób prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi określa aktualnie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. 10 Ocena stanu gleb w 2015 roku wykonana została według w.w. rozporządzenia Ministra Środowiska, zwanego dalej RMŚ oraz według metody klasyfikacji opracowanej przez IUNG 11. Krajową sieć monitoringu tworzy 216 punktów pomiarowych, zlokalizowanych na gruntach ornych całego kraju, w tym na terenie województwa małopolskiego 17 punktów pomiarowych. Punkty reprezentują obszary o różnym stopniu intensyfikacji produkcji rolnej oraz obszary znajdujące się w zasięgu oddziaływania różnego rodzaju zanieczyszczeń. Zakres badań obejmuje właściwości gleby takie jak: skład granulometryczny, kwasowość, zawartość materii organicznej, właściwości sorpcyjne, zawartość pierwiastków przyswajalnych dla roślin, zawartość makroelementów, pierwiastków śladowych, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), pestycydy, radioaktywność i zasolenie gleb. 10 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 września 2016 r. w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (Dz.U. z 2016 r. poz. 1395). 11 Kabata-Pendias A., i in. 1995. Podstawy oceny chemicznego zanieczyszczenia gleb. Metale ciężkie, siarka i WWA. Biblioteka Monitoringu Środowiska, s. 40, Warszawa. 31

Analizę jakości gleb wykonano w oparciu o opracowanie pod tytułem Raport z III etapu realizacji zamówienia Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2015-2017 12. Mapa 9. Lokalizacja punktów pomiarowych w sieci monitoringu chemizmu gleb ornych w województwie małopolskim Tab. 8. Charakterystyka gleb w punktach monitoringowych w województwie małopolskim l.p. Nr punktu Miejscowość Gmina Typ gleby 1 347 Oświęcim Oświęcim 2 349 Grojec Alwernia gleby płowe gleby brunatne wyługowane Klasa bonitacyjna IIIb IIIa Kompleks przydatności 4- żytni bardzo dobry (pszenno-żytni) 2 - pszenny dobry 3 351 Czajowice Wielka Wieś gleby płowe IIIa 2 - pszenny dobry 4 353 Oś. Pleszów M. Kraków czarnoziemy I zdegradowane 1 pszenny bardzo dobry 5 355 Posądza Koniusza gleby brunatne I właściwe 1 pszenny bardzo dobry 6 363 Biała Tarnów mady brunatne IVa 4- żytni bardzo dobry (pszenno-żytni) 7 365 Szczucin Szczucin mady brunatne IIIa 2 - pszenny dobry 8 417 Wadowice- Chocznia Wadowice 9 419 Jabłonka Jabłonka gleby płowe gleby płowe IIIb V 10 pszenny górski 12 - owsianoziemniaczany górski 12 Raport z III etapu realizacji zamówienia Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2015-2017, IUNG Puławy, kwiecień 2017. 32

10 421 Brzyczyna Mogilany 11 423 Pcim Pcim gleby brunatne właściwe mady brunatne IIIa IIIb 2 - pszenny dobry 10 pszenny górski 12 425 Łapczyca Bochnia gleby płowe IIIa 2 - pszenny dobry 13 427 Tymbark Tymbark 14 429 Sromowce Wyżne Czorsztyn 15 431 Biegonice M. Nowy Sącz 16 433 Zakliczyn Zakliczyn gleby brunatne wyługowane gleby brunatne wyługowane gleby brunatne kwaśne mady brunatne V IVb IVa II 12 - owsianoziemniaczany górski 12 - owsianoziemniaczany górski 11 zbożowy górski 2 - pszenny dobry gleby brunatne 17 435 Moszczenica Moszczenica IVa wyługowane 11 zbożowy górski Objaśnienia: Klasa bonitacyjna gleb ornych: klasa I gleby najlepsze, klasa II gleby bardzo dobre, klasa IIIa gleby dobre, Klasa IIIb gleby średnio dobre, IVa gleby średniej jakości, lepsze, klasa IVb gleby średniej jakości, gorsze, klasa V gleby słabe, klasa VI gleby najsłabsze. Klasa bonitacyjna gleb gruntów ornych i kompleks przydatności rolniczej gleb określają jakość gleby pod względem wartości użytkowej w zakresie funkcji produkcyjnej. Najczęściej reprezentowana była klasa bonitacyjna IIIa i IIIb razem 47% wszystkich lokalizacji. Klasy te określają gleby orne średnio dobre, o gorszych niż w przypadku klas I i II warunkach fizycznych i chemicznych, charakteryzujące się wahaniami poziomu wody w zależności od opadów atmosferycznych. Gleby klas najbardziej urodzajnych (I i II) występowały w 17,7% punktów. Gleby orne średnie klasa IVa i IVb występowały w 23,5% punktów. Te gleby są bardzo podatne na wahania poziomu wód gruntowych. Udział gleb słabych klasy V (gleby kamieniste, piaszczyste o niskim poziomie próchnicy) wynosił 11,8%. IVb 5,9% IVa 17,6% IIIb 17,6% V 11,8% I 11,8% II 5,9% Spośród kompleksów przydatności rolniczej najliczniej reprezentowany był kompleks 2 (pszenny dobry) 35,3% wszystkich punktów. Kompleksy górskie (10 pszenny, 11 zbożowy, 12 owsiano-ziemniaczany) występowały w 41,2% lokalizacjach. Udział większy niż 10% wszystkich lokalizacji miały ponadto kompleksy 1 (pszenny bardzo dobry), 4 (żytni bardzo dobry). IIIa 29,4% Wykres 17. Klasy bonitacyjne gleb użytkowanych rolniczo w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim 33

Odczyn gleb jest jednym z podstawowych parametrów fizykochemicznych gleby. Decyduje o przebiegu wielu procesów glebowych, wpływa na przyswajalność składników pokarmowych dla roślin i bezpośrednio oddziałuje na ich rozwój. Niewłaściwy odczyn gleb może wywoływać wiele negatywnych zmian w środowisku, powodując procesy degradacji gleby. Mapa 10. Odczyn gleb w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim W Małopolsce, na obszarach użytkowanych rolniczo, objętych monitoringiem chemizmu gleb, przeważają gleby kwaśne (ph 6,5). Według badań z 2015 roku większość gleb uprawnych województwa małopolskiego to gleby kwaśne w stopniu bardzo kwaśnym (41,2%), kwaśnym 23,5(%) i lekko kwaśnym (11,8%). Pozostałe to gleby obojętne o ph w granicach 6,7-6,9. Średnia wartość ph wynosiła 5,1 i była równa wartości krajowej. Największym zakwaszeniem (<4,5) charakteryzowały się gleby w punktach położonych w gminach: Jabłonka, Pcim, Wadowice, Tymbark, Tarnów, Alwernia i Bochnia. W porównaniu z wartościami mierzonymi w poprzednich cyklach istotnie zwiększyła się ilość gleb bardzo kwaśnych. Na przestrzeni lat 1995-2015 w punkcie 425-Łapczyca, zlokalizowanym w powiecie bocheńskim, obserwowany jest wzrost zakwaszenia gleb (spadek ph z 6,4 w roku 1995 na 4,4 w roku 2015). Taki stan obserwowany jest w całej Polsce. Jest to zjawisko niepokojące, świadczące o silnym zakwaszeniu gleb Polski. Uwidacznia się tym samym brak profilaktyki i usuwania skutków zakwaszenia, tj. zabiegów wapnowania gleb. Silne zakwaszenie gleb jest bardzo niepokojące i świadczy o wieloletnich zaniedbaniach w zakresie regulacji odczynu. 34

8 7 6 5 4 3 2 1 0 1995 2010 2015 6,7 6,9 6,8 6,7 5,8 5,6 5,2 5,2 4,8 4,9 4,3 4,1 4,4 3,7 3,4 3,6 3,8 347 349 351 353 355 363 365 417 419 421 423 425 427 429 431 433 435 Wykres 18. Odczyn gleb (ph) województwa małopolskiego w punktach monitoringowych w latach 1995, 2010 i 2015 Zanieczyszczenie gleb wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (WWA) Jedną z grup trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) są wielopierścieniowe węglowodorowy aromatyczne (WWA), z których część wykazuje silne właściwości toksyczne, mutagenne i rakotwórcze. WWA wraz z pyłami i opadami atmosferycznymi dostają się do środowiska glebowego, powodując w mniejszym lub większym stopniu jego zanieczyszczenie. Ponadto źródłem WWA dla gleb użytkowanych rolniczo mogą być osady ściekowe i komposty stosowane w celach nawozowych, ścieki i spływy z dróg asfaltowych, odcieki ze składowisk a także paliwo i smary stosowane do maszyn rolniczych. Mapa 11. Zanieczyszczenie gleb WWA w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim(wg RMŚ) 70,6% WWA 29,4% Wykres 19. Ocena zanieczyszczenia gleb WWA w województwie małopolskim w 2015 (wg RMŚ) zanieczyszczone niezanieczyszczone 35

[µg/kg] Informacja o stanie środowiska w 2016 roku W województwie małopolskim w 2015 roku gleby niezanieczyszczone WWA, zgodnie z RMŚ, występowały w 12 lokalizacjach (70,6%), natomiast gleby zanieczyszczone w 5 lokalizacjach (29,4%). Punkty z glebami zanieczyszczonymi WWA zlokalizowane były w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu lub lokalnych źródeł emisji tych związków zakładów przemysłowych (punkty: 425 Łapczyca, gm Bochnia, 417-Wadowice-Chocznia gm. Wadowice, 347-Oświęcim, 353-Os. Pleszów m. Kraków, 431-Biegonice m. Nowy Sącz). Najbardziej obciążone WWA były gleby w Oświęcimiu (nr 347), gdzie stwierdzono 3-10 krotne przekroczenie zawartości dopuszczalnej dla 7 WWA i były to wartości najwyższe w Polsce. W glebach w Łapczycy stwierdzono przekroczenie zawartości dopuszczalnej dla 4 WWA (benzo(a)antracen, benzo(a)piren, benzo(b)fluoranten, benzo(k)fluoranten). Stężenia tych związków zawierały się w zakresie 103,1-295 μg/kg. 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 347 353 417 425 431 norma chryzen benzo(a)antracen benzo(a)piren benzo(ghi)perylen benzo(b)fluoranten benzo(k)fluoranten indeno(1,2,3-cd)piren Wykres 20. Stężenia wybranych węglowodorów w glebach zanieczyszczonych WWA w województwie małopolskim w 2015 r. (5 profili, w których notowano przekroczenia przynajmniej jednego z WWA) Zgodnie z klasyfikacją wg wytycznych IUNG, w 2015 roku do grupy gleb niezanieczyszczonych (0 i 1 ) zaliczono 13 punktów badawczych (76,5%). Przy czym w dwóch punktach (355 Posądza, 419 Jabłonka) gleby sklasyfikowano jako niezanieczyszczone zawartość naturalna (0 ) a zawartość podwyższoną (1 ) stwierdzono w 11 punktach (349, 351, 363, 365, 421, 423, 427, 429, 431, 433, 436). 36

Małe zanieczyszczenie (2 ) stwierdzono w 1 punkcie (353 Os. Pleszów). Gleby zanieczyszczone (3 i 4 ) występują w 3 punktach, z czego w 2 punktach (417- Wadowice, 425 Łapczyca) stwierdzono zanieczyszczenie w stopniu 3. Najwyższe zanieczyszczenie WWA w województwie małopolskim (4 - gleba silnie zanieczyszczona) stwierdzono w punkcie 347 Oświęcim. 5,9% 11,8% 11,8% 5,9% WWA wg IUNG 64,7% 0 - nie zanieczyszczona (zawartość naturalna) 1 - nie zanieczyszczona (zawartość podwyższona) 2 - mało zanieczyszczona 3 - zanieczyszczona 4 - silnie zanieczyszczona 5 - bardzo silnie zanieczyszczona Wykres 21. Ocena zanieczyszczenia gleb WWA w województwie małopolskim w 2015 roku (wg wytycznych IUNG) Mapa 12. Zanieczyszczenie gleb WWA w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim (wg wytycznych IUNG) 37

954,4 1865,2 [µg/kg] 1418,6 8352,9 Informacja o stanie środowiska w 2016 roku 12000 10000 11391 1995 2010 2015 8000 6000 4000 2000 1798 0 347 349 351 353 355 363 365 417 419 421 423 425 427 429 431 433 435 Wykres 22. Σ13 WWA w glebach województwa małopolskiego w punktach monitoringowych w latach 1995-2015 (wg IUNG) W latach 1995-2015 w pięciu punktach w województwie (347, 417, 425, 433, 353) utrzymywały się wysokie wartości WWA. Istotny wzrost zawartości obserwowany w punktach tj. 347- Oświęcim (8-krotny wzrost Σ13 WWA) oraz 425 Łapczyca (5-krotny wzrost), jest efektem wzmożonego oddziaływania na gleby emisji przemysłowych oraz komunikacyjnych. Zanieczyszczenia środkami ochrony roślin Pomimo tego iż, od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku w naszym kraju obowiązuje zakaz używania pestycydów chloroorganicznych, stosowanych powszechnie w rolnictwie do zwalczania chorób i szkodników roślin, związki te nadal obecne są w glebach, co świadczy o ich dużej trwałości w środowisku. W glebach w województwie małopolskim stwierdzono zanieczyszczenie pestycydami chloroorganicznymi na dwóch obszarach, reprezentowanych przez punkty 417-Wadowice-Chocznia gm. Wadowice oraz 363-Biała gm. Mapa 13. Ocena zanieczyszczenia gleb pestycydami z grupy DDT/DDE/DDD w województwie małopolskim w 2015 roku 38

Tarnów. Najwyższe stężenia DDT/DDE/DDD, przekraczające normę, wynosiły w Wadowicach-Choczni 0,2 mg/kg i Białej 0,16 mg/kg (przy normie 0,12 mg/kg). Gleby w Łapczycy w 2015 roku nie były zanieczyszczone pestycydami chloroorganicznymi DDT/DDE/DDD. Całkowita zawartość pierwiastków śladowych Zawartość pierwiastków śladowych w glebie jest kształtowana przez czynniki naturalne i antropogeniczne. Spośród czynników antropogenicznych największy udział w zanieczyszczeniu gleb metalami mają emisje przemysłowe. Zanieczyszczenie gleb metalami może mieć wpływ na ich przydatność rolniczą i produktywność, właściwości biologiczne oraz jakość płodów rolnych. Mapa 14. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim (wg RMŚ) W 2015 r. w województwie małopolskim nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnych zawartości pierwiastków śladowych zgodnie z wartościami dopuszczalnymi określonymi w RMŚ. Wg wytycznych IUNG gleby niezanieczyszczone metalami stanowią 88,3% (15 profili) gleb badanych, z tego 41,2% gleb (7 profili) zakwalifikowano do stopnia zanieczyszczenia - 0 (zawartość naturalna) i mogą być wykorzystywane do produkcji rolniczej bez żadnych ograniczeń, a 47,1% do I stopnia zanieczyszczenia (zawartość lekko podwyższona), przy którym mogą być uprawiane wszystkie rośliny uprawy polowej z ograniczeniem warzyw 39 Metale 41,2% (Cd,Cu,Ni,Pb,Zn) 47,1% 11,8% 0 - niezanieczyszczona (zawartość naturalna) I - niezanieczyszczona (zawartość podwyższona) II - słabo zanieczyszczona Wykres 23. Ocena zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi w województwie małopolskim w 2015 roku (wg wytycznych IUNG)

przeznaczonych na przetwory i do bezpośredniej konsumpcji dla dzieci. Gleby uznane za zanieczyszczone metalami II stopień zanieczyszczenia (słabe zanieczyszczenie) stanowią 11,8% badanych gleb (2 profile 365-Szczucin, 427- Tymbark). Wskaźnikiem decydującym o klasyfikacji był nikiel. Na tych glebach dozwolona jest uprawa zbóż, roślin okopowych i pastewnych oraz użytkowanie kośne i pastwiskowe, natomiast rośliny uprawiane na tych glebach mogą być chemicznie zanieczyszczone, z uprawy należy zatem wykluczyć niektóre warzywa, m.in.: kalafior, szpinak, sałatę. Mapa 15. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi w punktach pomiarowych w 2015 roku w województwie małopolskim (wg wytycznych IUNG) W województwie małopolskim, jak też w skali całego kraju, nie ma zagrożenia zanieczyszczenia metalami ciężkimi gleb użytkowanych rolniczo. Według badań z 2015 roku w przypadku żadnego z analizowanych metali ciężkich nie zaobserwowano trendu akumulacji w warstwie powierzchniowej gleb obszarów użytkowanych rolniczo. Badania wykazały, że gleby w Łapczycy nie są zanieczyszczone metalami ciężkimi ( stopień zanieczyszczenia 0 zawartość naturalna). Monitoring chemizmu gleb ornych w województwie małopolskim w 2015 roku wskazuje przekroczenie dopuszczalnych standardów jakości gleby w grupie substancji powodujących ryzyko szczególnie istotne dla ochrony powierzchni ziemi dla WWA w pięciu punktach pomiarowych (Oświęcim, Oś. Pleszów m. Kraków, Wadowice-Chocznia, Łapczyca gm. Bochnia, Biegonice m. Nowy Sącz), dla pestycydów chloroorganicznych DDT/DDE/DDD w dwóch punktach pomiarowych (Wadowice-Chocznia, Biała gm. Tarnów). W żadnym z punktów pomiarowych nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnych 40