Zeszyty Naukowe nr 788 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2008 Studium Doktoranckie Wydziału Zarządzania Atrakcyjność turystyczna Krakowa a rozwój bazy noclegowej w latach 2000 2005 1. Wprowadzenie Turystyka rozwija się na obszarach, które posiadają odpowiednie walory środowiska naturalnego i kulturowego. Aby jednak ruch turystyczny mógł się rozwijać, a tym samym atrakcje turystyczne były dostępne, konieczne jest istnienie zespołu urządzeń i instytucji, które składają się na bazę materialno-organizacyjną. W związku z tym niezbędna jest dobra infrastruktura sprzyjająca atrakcyjności turystycznej, udostępnianiu usług, usprawnianiu ruchu turystycznego i zwiększaniu jego liczebności, różnorodności oraz zmniejszaniu sezonowości 1. Ogromne znaczenie dla rozwoju turystyki ma istniejąca baza noclegowa stanowiąca główny element zagospodarowania turystycznego. Jej stan wpływa na jakość produktu turystycznego. Jednym z najlepiej rozwiniętych obszarów turystycznych w Polsce jest Kraków. W związku z szeroko pojętą atrakcyjnością Krakowa rozwija się jego baza noclegowa. Punktem zwrotnym dla rozwoju branży hotelarskiej, podobnie jak i innych dziedzin, był rok 1989, kiedy to zmienił się ustrój polityczny państwa. Transformacja gospodarki z systemu centralnie planowanego na system gospodarki rynkowej stworzyła korzystne warunki do rozwoju sektora prywatnego. Dzięki temu rozpoczęły się inwestycje w sektorze bazy noclegowej, posiadającej wówczas charakter socjalny i niekomercyjny. Powstało wiele nowych obiektów, a stare uległy likwidacji bądź modernizacji. 1 Więcej o wskaźniku atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej w: Regionalne aspekty rozwoju turystyki, red. G. Gołembski, PWN, Warszawa Poznań 1999, s. 69 93.
110 Równocześnie w ostatnich latach nastąpił szybki rozwój ruchu turystycznego w Krakowie. Stopniowa poprawa infrastruktury w Polsce, a także uruchamianie nowych połączeń z innymi częściami Europy przez tanie linie lotnicze sprawiają, że przyjeżdża do Krakowa coraz więcej turystów z zagranicy. W związku z wymienionymi powyżej zmianami pojawia się pytanie, czy rozwój bazy noclegowej w Krakowie jest skorelowany z wielkością ruchu turystycznego. Celem niniejszego artykułu jest analiza tendencji rozwojowych bazy noclegowej w Krakowie w latach 2000 2005 na tle zmian w wielkości i strukturze ruchu turystycznego. Powinna ona umożliwić sformułowanie wniosków dotyczących dalszego rozwoju bazy noclegowej w tym mieście. 2. Rola bazy noclegowej w obsłudze ruchu turystycznego w miastach Baza noclegowa stanowi jeden z podstawowych elementów zagospodarowania turystycznego regionu. Tworzą ją wszystkie obiekty oferujące usługi noclegowe. Baza hotelarska obejmuje: hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, kempingi i pola biwakowe. W jej ramach wyróżnia się: obiekty hotelowe (hotele, motele) i bazę parahotelową (pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, kempingi i pola biwakowe). Do bazy pozahotelarskiej zalicza się: kwatery prywatne, domy rodziny i znajomych, własne domy i mieszkania oraz tzw. inne obiekty noclegowe, czyli akademiki, hotele studenckie, internaty, bursy, hotele letnie, domy pielgrzyma, domy parafialne, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe. Obiekty zbiorowego zakwaterowania tworzą zarówno sklasyfikowana na podstawie ustawy 2 baza hotelarska, jak i tzw. inne obiekty noclegowe. Rozwój bazy noclegowej zależy zwykle od atrakcji danego regionu, gdyż to one stanowią podstawową motywację do odwiedzin dla turystów. Największe znaczenie mają one w wypadku turystyki wypoczynkowej. Istotną rolę odgrywają wtedy również produkty bazy noclegowej. Oprócz interesującego miejsca pobytu, często wyróżniającego się walorami przyrodniczymi i zabytkami, ważne jest położenie obiektu noclegowego, jego wyposażenie i dodatkowa oferta programowa umożliwiająca ciekawe spędzenie czasu. Korzystanie z odpowiedniej bazy noclegowej związane jest często z celem podróży. W przeciwieństwie do pobytów wakacyjnych, urlopowych, w atrakcyjnych kurortach i niewielkich miejscowościach posiadających naturalne walory turystyczne, szczególnie przyrodnicze, podróżuje się do miast głównie w interesach i celach niewypoczynkowych (wyjątkiem jest wypoczynek weekendowy). 2 Ustawa o usługach turystycznych z dnia 29 sierpnia 1997 r., art. 36.
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 111 Zgodnie z przyjętą w Polsce definicją prawną, miasto to historycznie ukształtowana jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych, posiadająca prawa miejskie bądź status miasta nadany w trybie określonym przepisami 3. Do składników struktury miejskiej, decydującej o atrakcyjności turystycznej, zaliczyć można: rzeki i jeziora, ogrody botaniczne i zoologiczne, parki narodowe i krajobrazowe, źródła lecznicze, zabytki architektury, muzea i rezerwaty archeologiczne, muzea sztuki i zbiory artystyczne, obiekty historyczno-wojskowe, miejsca i muzea martyrologii, kościoły i obiekty sakralne, zabytki działalności gospodarczej i techniki, współczesne imprezy kulturalne, muzea specjalistyczne i obiekty unikatowe 4. Ze względu na różnorodność atrakcji turystycznych dostępnych w miastach wykształciło się wiele form ruchu turystycznego. Do najczęściej występujących należy turystyka kulturowa. Podstawę jej rozwoju stanowią zabytki architektury oraz muzea. Pełni ona funkcję poznawczą, ponieważ polega na przybywaniu do obszarów lub obiektów o wybitnych walorach artystycznych, historycznych i patriotycznych, wchodzących w skład materialnego i niematerialnego dziedzictwa odwiedzanej społeczności 5. Turystyka kulturowa cieszy się dużym zainteresowaniem zarówno wśród turystów indywidualnych, jak i zorganizowanych. Preferują oni zazwyczaj pobyty krótkookresowe weekendowe lub kilkudniowe, podczas których zwiedzają zabytki, najciekawsze muzea lub wystawy, uczestniczą w koncertach bądź korzystają z dyskotek, pubów lub restauracji. Im ciekawsze atrakcje zapewnia dane miasto, tym większy odnotowuje ruch turystyczny. Oprócz interesujących zabytków architektury i sztuki, organizowanych imprez i festiwali oraz jakości świadczonych usług bardzo ważną rolę odgrywa atmosfera miasta oraz stan bezpieczeństwa. Dopełnieniem obrazu miasta jest standard usług gastronomicznych i noclegowych. Baza noclegowa, z której najchętniej korzystają zwiedzający, to hotele trzygwiazdkowe, pensjonaty i domy wycieczkowe. Duże znaczenie ma jakość oferowanych usług, a więc odpowiedni standard pokoi, zakres usług żywieniowych i rozrywkowych, a także obsługa. Personel obiektu noclegowego dzięki uprzejmości i udzielaniu rzetelnych informacji związanych z danym miejscem może przyczynić się do ciekawszego spędzenia czasu wolnego przez turystę. Niejednokrotnie zadowoleni z obsługi turyści, wracając do danego miasta, zatrzymują się w tym samym obiekcie noclegowym, chętnie również polecają go swoim znajomym. 3 http:// pl. wikipedia.org/wiki/miasto, 5.10.2006. 4 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa 2002, s. 72 142. 5 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny albo jak organizować poznanie świata, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2002, s. 143.
112 Miasta są także częstym celem wycieczek dzieci i młodzieży. Baza noclegowa obsługująca turystykę szkolną to głównie domy wycieczkowe, schroniska oraz kempingi. Miejsca te muszą spełniać szczególne wymogi bezpieczeństwa z uwagi na młody wiek uczestników wycieczek. Grupy młodzieżowe preferują obiekty noclegowe oferujące atrakcyjne formy rozrywki, m.in. dyskoteki oraz bilard. Wiele miast powstało i rozwinęło się dzięki posiadanym źródłom leczniczym. Miasta takie uzyskują status uzdrowisk. Głównym powodem pobytu w uzdrowisku są cele zdrowotne. Dotyczy to zarówno osób pragnących poddać się leczeniu, rehabilitacji czy rekonwalescencji po przebytych chorobach, jak i osób wyczerpanych stresującą pracą oraz turystów chcących szybko odzyskać pełnię sił fizycznych i psychicznych. Korzystający z uzdrowisk oczekują fachowej opieki, relaksu, odpowiednich zabiegów leczniczych bądź pielęgnacyjnych oraz dobrego standardu zakwaterowania. W Polsce w odpowiedzi na rosnące wymagania turystów w ostatnich latach wybudowano wiele nowych, kameralnych obiektów uzdrowiskowych spa i wellness o standardzie hoteli trzy- i czterogwiazdkowych, wyposażonych w centra odnowy biologicznej, fitness cluby, baseny oraz gabinety kosmetyczne. Niektóre miasta rozwinęły się dzięki turystyce pielgrzymkowej. Miejsca kultu, objawień, męczeńskiej śmierci za wiarę oraz spoczynku świętych, przyciągają wiernych z całego świata. Silna potrzeba przeżyć religijnych, skupienia, modlitwy, a także rozwoju duchowego wpływa na duże zainteresowanie tą formą turystyki. Wyróżniające się wspaniałą i często niepowtarzalną architekturą budowle sakralne stanowią ponadto ważny cel poznawczy. Standard obiektów noclegowych preferowany przez grupy religijne nie należy do najwyższych. Są to zazwyczaj domy pielgrzyma lub hotele dwu- i trzygwiazdkowe. Jakość świadczonych usług powinna być jednak wysoka. Obiekty takie powinny mieć kaplicę, w której grupy pielgrzymkowe mogą gromadzić się na wspólną modlitwę. Ważna jest również miła i serdeczna atmosfera oraz spokój (np. w takim obiekcie nie powinny znajdować się kasyna lub centra rozrywkowe). Jedną z najszybciej rozwijających się form turystyki jest turystyka biznesowa. Podróże służbowe to wszystkie wyjazdy, których cele związane są z pracą bądź interesami podróżującego. Najczęściej płaci za nie właściciel firmy, nie zaś podróżujący pracownik. Budżet imprez biznesowych jest zazwyczaj kilkakrotnie wyższy niż podróży w celach wypoczynkowych. Podróżujący służbowo, mimo że mieszkają w hotelach krócej niż klienci podróżujący w celach rekreacyjnych, wydają dwukrotnie więcej pieniędzy na różne usługi. W związku z tym są oni najważniejszymi klientami dla hoteli cztero- i pięciogwiazdkowych. Hotele biznesowe i konferencyjne powinny spełniać określone wymagania w zakresie: lokalizacji, oferty usługowej, pomieszczeń konferencyjnych, technik medialnych, wyposażenia pokoi, usług gastronomicznych, usług służących zago-
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 113 spodarowaniu czasu wolnego, obsługi konferencji oraz kompetencji personelu hotelowego 6. W wyniku dużego wzrostu ruchu turystycznego na świecie rynek usług noclegowych stał się bardzo zróżnicowany. Tworzą go konsumenci poszukujący zarówno tanich noclegów, jak i goście hoteli luksusowych. Rozwój obiektów noclegowych jest odpowiedzią na określone potrzeby turystów. Inne potrzeby mają podróżujący w celach wypoczynkowych, a inne podróżujący w celach biznesowych. Ruch turystyczny w miastach sprzyja inwestycjom w bazę noclegową, liczba istniejących obiektów noclegowych wpływa zaś na wielkość tego ruchu. Zbyt mała liczba miejsc noclegowych lub zła jakość świadczonych przez nie usług może ograniczać długość pobytu turystów w danym miejscu, co niewątpliwie powoduje ich przemieszczanie się w inne rejony i mniejsze wpływy z turystyki. Istnieje zatem związek pomiędzy stanem bazy noclegowej a ruchem turystycznym. Silne zależności łączą również urbanizację i rozwój bazy noclegowej. Z jednej strony rozwój tej bazy przyspiesza procesy urbanizacyjne, z drugiej natomiast rozwój miast i aglomeracji sprzyja jej rozwojowi. 3. Atrakcyjność turystyczna Krakowa Kraków należy do miast o dużym ruchu turystycznym. O atrakcyjności miasta decyduje bogactwo kulturowe, walory przyrodnicze, a przede wszystkim dziedzictwo historyczne. Jako dawna stolica Polski przyciąga zarówno turystów krajowych, jak i zagranicznych. Kraków jest miastem historii, która w szczególny sposób wyraża tożsamość narodu polskiego. Stąd wynika jego znaczenie dziejowe dla kultury narodowej. To także miasto najstarszego w Polsce uniwersytetu i papieża Jana Pawła II, dawna siedziba królów, miejsce koronacji i pogrzebów monarchów, prawdziwy zwornik dziejów ojczystych, niemal księga historii 7. Do dziś Kraków pozostał jednym z najpiękniejszych miast Polski i najpoważniejszym po stolicy ośrodkiem nauki i sztuki. Miasto muzeów i pamiątek historycznych pozostaje jednocześnie nadal twórczym ośrodkiem sztuki o znacznej renomie międzynarodowej 8. Według szacunkowych wyliczeń Instytutu Sztuki PAN, w Krakowie znajduje się pół mln wysokiej klasy ruchomych zabytków sztuki i kultury materialnej. Prawdziwe skarby kryją krakowskie kościoły i klasztory oraz kolekcje prywatne, rzadko ujawniane. W 32 krakowskich muzeach znajduje się ponad 2 mln eksponatów, czyli ok. 1/4 zbiorów muzealnych kraju. 6 M. Schreiber, Kongress und Tagunsmmanagement, Oldenbourg, München 2002, s. 134. 7 M. Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, PWN, Warszawa Kraków 1993, s. 9. 8 T. Chruścicki, F. Stolot, Muzea Krakowa, Arkady, Warszawa 1994, s. 10 11.
114 W Krakowie zachowało się 5789 obiektów zabytkowych o wysokiej wartości artystycznej i historycznej, w tym 133 klasztory i kościoły, 5 tys. domów mieszkalnych, 60 fortyfikacji, 5 układów urbanistycznych, 73 rezydencje i pałace (por. tabela 1). Tabela 1. Obiekty zabytkowe w Krakowie Wyszczególnienie 2004 Ogółem 5789 Kościoły 72 Klasztory 46 Inne obiekty sakralne 15 Zamki (ruiny) 1 Budynki użyteczności publicznej 85 Pałace 36 Dwory 37 Domy mieszkalne 5000 Budynki gospodarcze 80 Układy urbanistyczne 5 Fortyfikacje 60 Parki, ogrody, aleje 112 Stanowiska archeologiczne 83 Zabytkowe zespoły uzdrowiskowe 2 Zabytki cmentarne 25 Zabytki techniki 13 Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.kobidz.pl, 7.10.2006. Wpisany na pierwszą listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO Kraków skupia najwięcej, spośród znajdujących się w Polsce, zabytków o najwyższej wartości w skali światowej. Kraków jest zatem miastem, w którym doskonale rozwija się turystyka kulturowa. Obecna jest tu również turystyka pielgrzymkowa. Dla chrześcijan ważnym miejscem stały się Łagiewniki, w których rozwinął się kult Miłosierdzia Bożego. Znalazły się one na mapie wielkich światowych sanktuariów obok Lourdes, Fatimy czy Santiago de Compostela. Nierozłącznie kojarzony z dzielnicą żydowską Kazimierz, z jego zabytkowymi synagogami, jest celem corocznych pielgrzymek społeczności żydowskiej z całego świata. Liczne zabytki architektury, muzea i wystawy, galerie, teatry, ciekawe koncerty, a także festiwale, których odbywa się tu rocznie ponad 40, m.in. Międzynarodowy Festiwal Kultury Żydowskiej, Festiwal Tańców Dworskich, słynne Trien-
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 115 nale Grafiki, czy wielkie widowiska, np. Wianki, Noc Sylwestrowa, przyciągają turystów z całego świata. W ciągu ostatnich 10 lat w obrębie zabytkowego centrum i na Kazimierzu pojawiły się setki stylowych kawiarenek, pubów i restauracji. Działają w nich teatry, kabarety, koncertują znani muzycy. Kraków jest miejscem, w którym tradycja w harmonijny sposób łączy się ze współczesnością, a dbałości o wielowiekowe dziedzictwo towarzyszy rozwój nowoczesnych technologii. Jako trzecie co do wielkości miasto Polski jest ważnym ośrodkiem finansowym, kulturalno-naukowym i gospodarczym, postrzeganym jako wartościowy dla inwestorów partner, co potwierdzają międzynarodowe instytucje zajmujące się oceną wiarygodności kredytowej 9. Kraków jest drugim po Warszawie centrum naukowo-badawczym. W 750-tysięcznym mieście kształci się dziś ok. 160 tys. młodych ludzi. Działa tu 18 wyższych uczelni, w tym tak znakomite jak Uniwersytet Jagielloński, Politechnika Krakowska, Uniwersytet Ekonomiczny czy Akademia Górniczo-Hutnicza. Jest to znaczący kapitał i świetna baza rozwoju zróżnicowanego sektora gospodarczego. Prężnie działające uczelnie oraz instytuty, a także często odbywające się sympozja i konferencje przyciągają ludzi nauki i biznesu. Atutem Krakowa jest również jego dogodne położenie na skrzyżowaniu ważnych tras komunikacyjnych. Dostępność komunikacyjna stale jest zwiększana przez realizowane i planowane inwestycje. Szybkie i wygodne połączenia kolejowe, m.in. ze stolicą (2 i pół godziny ekspresem do Warszawy), oraz Międzynarodowy Port Lotniczy z licznymi krajowymi, europejskimi i paneuropejskimi połączeniami są z pewnością nie bez znaczenia dla ceniących swój czas przedsiębiorców i biznesmenów. Oprócz walorów kulturowych Kraków posiada również walory przyrodnicze. Nie wpływają one jednak w znacznym stopniu na wielkość ruchu turystycznego, gdyż decydującą rolę odgrywają wartości kulturowe. Różnorodność krajobrazową i przyrodniczą Kraków zawdzięcza położeniu geograficznemu znajduje się na styku trzech krain o zróżnicowanej budowie geologicznej: Wyżyny Krakowskiej, Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Karpackiego. Wysoką wartość przyrodniczą potwierdza wyznaczenie na terenie miasta obszarów oraz korytarzy ekologicznych o znaczeniu międzynarodowym. Obszarem szczególnie ważnym jest zachodnia część miasta położona na terenie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Małopolska Organizacja Turystyczna, w przeprowadzonym Badaniu Ruchu Turystycznego w Krakowie w latach 2003 i 2005, sporządziła na podstawie wskazań respondentów ranking 10 głównych atrakcji turystycznych Krakowa (por. tabela 2). Wynika z niego, że największymi atrakcjami pozostają Rynek Główny i Wawel. Z roku na rok rośnie rola sanktuarium w Łagiewnikach. Coraz większe uznanie zdobywa kultura i rozrywka oraz gastronomia. 9 http://www.krakow.pl/gospodarka/?id=10-powodow, 7.10.2006.
116 Tabela 2. Atrakcje turystyczne miasta wskazywane przez respondentów w latach 2003 i 2005 Atrakcje Pozycja w rankingu 2003 2005 Rynek Główny (w tym Stare Miasto, Droga Królewska) 2 1 Wawel (w tym katedra, Dzwon Zygmunta, komnaty i inne) 1 2 Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach 9 3 Sukiennice (wraz z muzeum) 5 4 Bazylika Mariacka (w tym Ołtarz Wita Stwosza) 3 5 Kultura i rozrywka (teatry, filharmonia, opera, wystawy, koncerty, kina, kluby, dyskoteki, imprezy) 6 Kazimierz 4 7 Gastronomia (obiekty i potrawy) 8 Pozostałe katolickie obiekty sakralne (kościoły, klasztory, okno papieskie, cmentarze i inne) 6 9 Tereny spacerowe (Błonia, Planty, wały wiślane, bulwary i inne) 9 Barbakan (w tym Brama Floriańska i ulica Floriańska) 7 Kopce 8 Park wodny 10 Źródło: Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2005. Raport końcowy, Małopolska Organizacja Turystyczna, Kraków 2005, s. 135. 4. Wielkość ruchu turystycznego w Krakowie i preferencje jego uczestników w zakresie bazy noclegowej Analiza wielkości ruchu turystycznego w Krakowie i preferencji jego uczestników w zakresie wyboru bazy noclegowej została opracowana na podstawie wyników badań ankietowych przeprowadzonych w mieście w latach 2003 2005 przez Małopolską Organizację Turystyczną 10 na zlecenie Urzędu Miasta Krakowa. System zbierania danych opierał się na informacjach uzyskiwanych bezpośrednio w obiektach zakwaterowania zbiorowego oraz w miejscach najbardziej popularnych. Respondentami byli odwiedzający Kraków: turyści, zarówno krajowi, jak i zagraniczni (korzystający z co najmniej jednego noclegu, przebywający w mieście nie dłużej niż 90 dni), oraz przyjeżdżający na jeden dzień (niekorzystający 10 Projekt finansowany ze środków kontraktu wojewódzkiego oraz budżetu Miasta Krakowa.
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 117 z noclegu). Przybyli oni w celu poznawczym, wypoczynkowym, zawodowym, religijnym, rodzinnym, zdrowotnym itp. 11 Z przeprowadzonych badań wynika, że w kolejnych analizowanych latach wzrosła liczba osób przyjeżdżających do Krakowa (por. tabela 3). W 2003 r. odnotowano 5,5 mln odwiedzających, z czego 64% stanowili turyści, czyli osoby, które nocowały w mieście lub poza nim. Rok później miasto odwiedziło 900 tys. osób więcej, aż o 2 mln wzrosła liczba turystów. W kolejnym roku zaobserwowano wzrost liczby odwiedzających o 700 tys., liczba turystów pozostała jednak na poziomie z roku poprzedniego. Zmieniła się natomiast struktura przyjeżdżających do Krakowa. W kolejnych latach zdecydowanie wzrosła liczba odwiedzających z zagranicy, z których 97% stanowili turyści. Tabela 3. Szacunkowa liczba odwiedzających Kraków w latach 2003 2005 według MOT (w tys.) Ogółem odwiedzający razem Odwiedzający 2003 2004 2005 krajowi razem krajowi razem krajowi Wyszczególnienie zagraniczni zagraniczni zagraniczni 5 500 4 800 700 6 400 4 864 1 536 7 100 4 800 2 300 Turyści 3 500 2 820 680 5 500 4 000 1 500 5 500 3 250 2 250 Źródło: Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2005, s. 30. Tabela 4. Struktura odwiedzających Kraków według celu ich podróży w latach 2003 2005 Cel główny przyjazdu 2003 2004 2005 Zwiedzanie zabytków 58,95 30,41 34,86 Wypoczynek 18,25 23,18 15,60 Odwiedziny krewnych lub znajomych 7,05 10,13 9,65 Sprawy służbowe (biznes) 3,37 7,94 6,47 Rozrywka (kluby, dyskoteki, puby) 3,80 6,10 4,01 Cel religijny 0,55 4,71 9,65 Inny cel 1,10 4,16 4,16 Tranzyt 0,00 3,24 2,62 11 Szerzej na temat metodologii i charakterystyki badań zob. Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2004. Raport końcowy, MOT, Kraków 2004, s. 4 5, www.mit.malopolski. pl/files/brtk2004.pdf, 10.10.2006.
118 cd. tabeli 4 Cel główny przyjazdu 2003 2004 2005 Udział w kongresie, szkoleniu 0,80 3,10 2,74 Edukacja 2,40 2,39 2,56 Udział w imprezie kulturalnej 1,35 1,30 1,39 Turystyka aktywna (kwalifikowana) 0,75 1,19 0,49 Odwiedziny miejsc rodzinnych 0,70 1,16 1,11 Zakupy 0,50 0,48 1,76 Cel zdrowotny 0,05 0,24 0,68 Udział w zawodach sportowych 0,00 0,20 0,65 Poznanie walorów przyrody 0,25 0,07 0,06 Brak informacji 1,54 Ogółem 99,87 100,00 100,00 Źródło: Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2004, s. 38; Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2005, s. 55. Analiza odpowiedzi zawartych w ankietach pozwala wnioskować, że głównym celem przyjazdów do Krakowa w latach 2003 2005 było zwiedzanie zabytków, a zatem turystyka kulturowa (por. tabela 4). W 2003 r. zadeklarowało taki cel jako najważniejszy 58,95% przyjeżdżających. Dużo mniejszą rolę (o 40,7 punktu procentowego mniej wskazań) odgrywał wypoczynek. Pozostałe cele miały udziały kilkuprocentowe: 7% odwiedziny krewnych lub znajomych, 3,8% rozrywka, 3,37% sprawy służbowe. Odwiedzający Kraków w 2004 r. również najczęściej przyjeżdżali do miasta, aby zwiedzać jego zabytki (30,41%). Na drugim miejscu pod względem częstotliwości wskazań, znalazł się wypoczynek prawie 5 punktów procentowych więcej w stosunku do roku poprzedniego (23,18%). Ok. 1/10 przybywających (10,13%) deklarowała odwiedziny krewnych i znajomych. Udział powyżej 5% miały jeszcze sprawy służbowe i biznesowe (7,94%) oraz rozrywka (6,10%). Inne cele realizowane były w znacznie mniejszym stopniu. W 2005 r. 34,86% przyjeżdżających deklarowało potrzebę zwiedzenia zabytków miasta, natomiast dla 15,60% odwiedzających głównym celem był wypoczynek. Na trzecim miejscu (9,65%) uplasowały się odwiedziny krewnych lub znajomych oraz cel religijny (o 5 punktów procentowych więcej wskazań niż w roku poprzednim i o 9 punktów procentowych więcej niż w 2003 r.). We wszystkich badanych latach najrzadziej wskazywano na chęć poznania walorów przyrodniczych, co w przypadku miasta historycznego, jakim jest Kraków, nie zaskakuje.
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 119 Na rys. 1 przedstawiono stan wykorzystania bazy noclegowej przez turystów w Krakowie w latach 2003 2005. Z badań przeprowadzonych przez MOT wynika, że najchętniej wybieraną formą zakwaterowania były hotele. Należy jednak podkreślić, że na nocleg w hotelach decydowali się głównie turyści zagraniczni, stanowiący ponad 70% wszystkich korzystających z bazy noclegowej w Krakowie cudzoziemców. Polacy stanowili ok. 25 30% turystów krajowych śpiących w mieście. Ogółem w 2004 r. najwięcej turystów wybrało hotel (tj. 52% przybyłych do Krakowa). Relatywnie dużym zainteresowaniem cieszyły się noclegi u rodziny i znajomych. Częściej korzystali z nich turyści krajowi niż zagraniczni: w 2003 r. 11% więcej turystów krajowych niż zagranicznych wybrało nocleg u rodziny i znajomych, w 2004 r. 18,2% więcej, w 2005 r. 11,5% więcej. Należy zaznaczyć, że występuje tendencja malejąca, jeśli chodzi o korzystanie z takiej formy noclegów. W mniejszym stopniu na nocleg wybierano domy wycieczkowe i schroniska; częściej korzystali z nich turyści krajowi. W porównaniu z latami poprzednimi rzadziej wybierano na miejsca noclegowe schroniska, kwatery prywatne i motele; spadek wynosił odpowiednio: 8,38, 9,11 i 2,21 punktu procentowego. Udział nocujących w ośrodkach wczasowych i zakładach uzdrowiskowych wyniósł 0%. Hotel Motel Pensjonat Dom wycieczkowy Obiekt noclegowy Schronisko Kemping/pole namiotowe Zakład uzdrowiskowy Ośrodek wczasowy Kwatera prywatna Znajomi/rodzina Własne mieszkanie Inny obiekt Brak odpowiedzi 0 10 20 30 40 50 60 2003 2004 2005 Rys. 1. Stopień wykorzystania bazy noclegowej w Krakowie w latach 2003 2005 (w %) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2005, s. 85.
120 W badaniach rynku turystycznego przeprowadzonych przez MOT uwzględniono również opinie turystów odwiedzających Kraków na temat jakości świadczonych usług turystycznych. Oceny dokonywano w pięciostopniowej skali: bardzo dobrze, dobrze, przeciętnie, źle, bardzo źle. Wyniki uzyskane w 2005 r. świadczą o tym, że baza noclegowa nie budzi zastrzeżeń, turyści wystawiają jej głównie dobrą i bardzo dobrą ocenę. 5. Rozwój bazy noclegowej w Krakowie Podstawowymi wskaźnikami charakteryzującymi stan bazy noclegowej są liczba obiektów i miejsc noclegowych. Rozwój infrastruktury hotelarskiej w stolicy Małopolski bardzo interesująco przedstawia się na tle danych ogólnopolskich. W latach 2001 2004 zmniejszyła się w Polsce zarówno liczba obiektów, jak i miejsc noclegowych 12. Stan bazy noclegowej w 2004 r. stanowi zaledwie 89% bazy z 2000 r. Zjawisko to związane było zarówno z procesem kategoryzacji obiektów hotelarskich, jak i wyłączaniem z rynku obiektów najsłabszych. Likwidowano schroniska, ośrodki kolonijne, domki turystyczne, kempingi i pola biwakowe oraz ośrodki wypoczynku weekendowego i świątecznego. Zmniejszyła się liczba pensjonatów. W 2001 r. pensjonatów było o 1/4 mniej niż w roku poprzednim. Natomiast w 2004 r. liczba pensjonatów zmniejszyła się o 41% w stosunku do 2000 r. W tym samym okresie zmalała o ponad połowę liczba domów wycieczkowych. Na zmianę struktury bazy noclegowej wpłynął najsilniej duży spadek liczby ośrodków wczasowych (o 27,4%). Tylko część z nich przekształcono w hotele, większość została zlikwidowana. W latach 2001 2003 w Polsce liczba hoteli wzrosła o 19,6% (tj. o 189 obiektów). Liczba ta nie obejmuje wszystkich oddanych do użytku hoteli, ale jedynie obrazuje zmiany (różnicę między nowo oddawanymi i zamykanymi obiektami). W Krakowie w odróżnieniu od pozostałej części kraju liczba turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania wzrosła (por. tabela 5). Niewątpliwie wiąże się to z dużą atrakcyjnością stolicy Małopolski. Przeważają tu obiekty hotelowe, nie ma natomiast ośrodków wczasowych i kolonijnych ani pól biwakowych. Wynika to z charakteru dużego miasta, oferującego pobyty turystyczne związane ze zwiedzaniem zabytków architektonicznych, muzeów, wystaw, z udziałem w koncertach, a także pobyty w celach biznesowych, uczestnictwo w konferencjach i sympozjach. 12 Turystyka w 2000 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2001; Turystyka w 2001 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2002; Turystyka w 2002 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2003; Turystyka w 2004 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2005.
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 121 W 2000 r. w Krakowie funkcjonowało 86 obiektów noclegowych, w tym 45 hoteli. W 2004 r. odnotowano 121 obiektów ogółem, z czego 80 stanowiły hotele. Liczba hoteli w 2004 r. uległa niemal podwojeniu i wynosiła 178% stanu z 2000 r. Tabela 5. Obiekty noclegowe w Krakowie według rodzajów (stan na dzień 31 lipca) Rodzaje obiektów 2000 2001 2002 2003 2004 Ogółem 86 97 96 111 121 Hotele 45 49 62 69 80 Motele 3 1 2 2 Pensjonaty 2 4 4 6 6 Inne obiekty hotelowe.... 4 Domy wycieczkowe 5 4 7 5 5 Schroniska 1 Schroniska młodzieżowe 5 3 2 2 4 Ośrodki wczasowe Ośrodki kolonijne Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe 1 1 1 Domy pracy twórczej Zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych 1 1 1 1 1 Kempingi 2 3 3 3 3 Pola biwakowe Zakłady uzdrowiskowe.. 1 1 1 Inne obiekty wykorzystywane w celach turystycznych 25 28 15 21 15 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Turystyka w województwie małopolskim w latach 2000 2001. Informacje i opracowania statystyczne, Urząd Statystyczny, Kraków 2002, s. 20 21; Turystyka w województwie małopolskim w latach 2002 2003. Informacje i opracowania statystyczne, Urząd Statystyczny, Kraków 2004, s. 22 23; Bank Danych Regionalnych GUS opublikowany w Internecie, www.stat.gov.pl, 22.11.2005. Analizując tendencje rozwojowe infrastruktury hotelarskiej w Krakowie w latach 2000 2004, można zauważyć wzrost liczby hoteli wyższych kategorii. Fakt ten upoważnia do wnioskowania, że istnieje popyt na produkty turystyczne lepszej jakości. Wzrost liczby przyjazdów turystów zagranicznych, bogacenie się polskiego społeczeństwa, a także rozwój turystyki biznesowej sprzyjają powstawaniu nowych hoteli oraz modernizowaniu już istniejących. Przedsiębiorcy inwestują najchętniej w hotele z trzema gwiazdkami, natomiast najmniej chętnie w hotele z pięcioma gwiazdkami i jedną gwiazdką. Tendencje te przedstawia tabela 6.
122 Tabela 6. Hotele w Krakowie według kategorii (stan na dzień 31 lipca) Hotele Rok pięcio- cztero- trzy- dwu- jedno- w trakcie ogółem gwiazdkowkowkowkowkowzacji gwiazd- gwiazdgwiazd- gwiazd- kategory- 2000 45 5 19 13 8. 2001 49 4 24 14 7. 2002 62 6 28 15 5 8 2003 69 6 37 14 5 7 2004 80 2 7 44 14 6 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Turystyka w 2000 r., s. 18; Turystyka w 2001 r., s. 18; Turystyka w 2002 r., s. 18; Turystyka w 2004 r., s. 60. Wśród krakowskich hoteli dominują obiekty trzygwiazdkowe. W 2004 r. pojawiły się dwa pierwsze hotele pięciogwiazdkowe. Od 2002 r. obiekty noclegowe poddawane są ponownej kategoryzacji. Dotyczy to zarówno obiektów hotelowych, którym przyznawane są gwiazdki (od jednej do pięciu), jak i pozostałych obiektów, które dzielone są na kategorie od I (najwyższa) do III (najniższa). Spośród wszystkich obiektów zbiorowego zakwaterowania zdecydowanie najliczniejszą grupę tworzą hotele. Rys. 2 przedstawia udział hoteli w bazie noclegowej Krakowa. Ich liczba zwiekszyła się znacznie w latach 2002 2004. 140 120 Liczba obiektów noclegowych 100 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 Baza noclegowa ogółem Hotele Rys. 2. Udział hoteli w bazie noclegowej Krakowa w latach 2000 2004 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 123 Wraz ze zmniejszeniem się bazy noclegowej w naszym kraju spadła liczba miejsc noclegowych. W 2004 r. stanowiły one 90% miejsc dostępnych w 2000 r. 13 W Krakowie natomiast liczba miejsc noclegowych zwiększyła się prawie o połowę, wzrost wyniósł w 2004 r. 148% w stosunku do 2000 r. Dane te prezentuje tabela 7. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania dysponowały ponad 10 tys. miejsc noclegowych w 2000 r. i ich liczba rosła przez kolejne dwa lata. W 2003 r. liczba miejsc noclegowych stanowiła 92% miejsc w roku poprzednim; wzrosła ponownie w roku następnym. Najmniejszą liczbą miejsc noclegowych dysponowały ośrodki szkoleniowo- -wypoczynkowe oraz zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych. Tendencję malejącą zaobserwowano również w wypadku zakładów uzdrowiskowych, mimo stałej liczby tych obiektów. Tabela 7. Liczba miejsc noclegowych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w Krakowie według rodzajów (stan na dzień 31 lipca) Rodzaje obiektów 2000 2001 2002 2003 2004 Ogółem 10 312 11 752 15 638 14 452 15 286 Hotele 6 617 6 878 9 018 9 528 10 407 Motele 231 128 198 301 Pensjonaty 90 139 142 176 125 Inne obiekty hotelowe.... 204 Domy wycieczkowe 475 407 616 387 390 Schroniska 41 Schroniska młodzieżowe 693 815 600 583 722 Ośrodki wczasowe Ośrodki kolonijne Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe 22 40 47 Domy pracy twórczej Zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych 66 66 55 55 66 Kempingi 300 450 475 475 430 Pola biwakowe Zakłady uzdrowiskowe.. 150 140 100 Inne obiekty wykorzystywane w celach turystycznych 2 049 2 685 4 454 2 863 2 541 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Turystyka w województwie małopolskim w latach 2000 2001, s. 42 43; Turystyka w województwie małopolskim w latach 2002 2003, s. 42 43; Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl, 22.11.2005. 13 Por. Turystyka w 2004 r. (i poprzednie edycje).
124 Podobnie jak w całej Polsce grupą szczególnie wyróżniającą się były hotele. W 2000 r. obiekty te oferowały 64% ogólnej liczby miejsc noclegowych, a w 2004 r. już 68%. Dynamika wzrostu liczby miejsc w hotelach wyniosła więc 157% w 2004 r. w stosunku do 2000 r. Zdecydowanie największą liczbą miejsc noclegowych w kolejnych latach dysponowały hotele trzygwiazdkowe (por. tabela 8). Tabela 8. Miejsca noclegowe i pokoje w hotelach w Krakowie według kategorii (stan na dzień 31 lipca) Rok ogółem pięciogwiazdkowe czterogwiazdkowe Hotele trzygwiazdkowe dwugwiazdkowe jednogwiazdkowe w trakcie kategoryzacji Miejsca noclegowe 2000 6 617 941 2 801 2 081 794. 2001 6 878 882 3 159 2 208 629. 2002 9 018 1 340 3 434 2 512 687 1 045 2003 9 528 995 4 623 2 147 625 1 138 2004 10 407 456 1 740 5 243 1 861 673 434 Pokoje 2000 3 290 484 1 459 971 376. 2001 3 398 454 1 623 1 035 286. 2002 4 369 637 1 746 1 210 297 479 2003 4 670 524 2 262 1 036 287 561 2004 5 183 293 879 2 600 888 333 190 Pokoje z łazienką i WC 2000 2 984 484 1 431 869 200. 2001 3 198 454 1 599 1 000 145. 2002 4 149 637 1 736 1 177 120 479 2003 4 484 524 2 261 1 013 129 557 2004 5 020 293 879 2 597 876 214 161 Źródło: Turystyka w 2001 r., s. 19 20 (i kolejne edycje). Dynamika wzrostu liczby hoteli trzygwiazdkowych wynosiła 187% w 2004 r. w porównaniu z 2000 r. Spadła natomiast liczba miejsc noclegowych przypadających na hotele niższych kategorii. Hotele z dwoma gwiazdkami posiadały o 220 miejsc mniej (tj. o 11%) w 2004 r. w stosunku do 2000 r., a hotele jednogwiazdkowe oferowały ich o 121 mniej (15% mniej). Podobnie jak w wypadku miejsc noclegowych, najwięcej pokoi posiadały hotele z trzema gwiazdkami. W kolejnych latach odnotowano wzrost liczby pokoi
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 125 w tych obiektach. Najwięcej przybyło ich w 2003 r. (o 516 w stosunku do roku poprzedniego). Również hotele tej kategorii dysponowały największą liczbą pokoi z łazienką i WC. 6. Wykorzystanie bazy noclegowej w Krakowie W celu określenia stopnia wykorzystania obiektów noclegowych należy dokonać analizy liczby osób korzystających z noclegów oraz liczby wynajętych pokoi i udzielonych noclegów. Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 9, w 2000 r. z noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania zlokalizowanych na terenie Krakowa skorzystało ponad 800,5 tys. osób, z czego 51% stanowili turyści zagraniczni. Tabela 9. Korzystający z noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania działających na terenie miasta Krakowa Rodzaje obiektów 2000 2001 2002 2003 2004 Ogółem 800 586 792 230 830 849 841 304 1 039 647 Hotele 575 830 539 436 600 194 624 358 816 981 Motele 6 417 17 885 8 200 7 130 12 520 Pensjonaty 10 180 8 769 11 434 11 005 7 185 Inne obiekty hotelowe.... 4 544 Domy wycieczkowe 36 687 41 423 78 873 21 542 24 417 Schroniska 47 Schroniska młodzieżowe 46 332 49 126 44 548 40 397 56 808 Ośrodki wczasowe Ośrodki kolonijne Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe 4 057 803 1 225 2 819 Domy pracy twórczej Zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych 1 443 1 490 1 275 1 430 1 404 Kempingi 2 694 5 198 6 099 7 685 9 468 Pola biwakowe Zakłady uzdrowiskowe.. 1 119 2 098 1 275 Inne obiekty wykorzystywane w celach turystycznych 116 946 128 053 77 882 122 840 105 045 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Turystyka w województwie małopolskim w latach 2000 2001, s. 64 65; Turystyka w województwie małopolskim w latach 2002 2003, s. 62 63; Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl, 22.11.2005.
126 W 2003 r. odnotowano w Krakowie 841,3 tys. turystów, czyli o 10,5 tys. osób więcej niż rok wcześniej. W 2004 r. liczba korzystających z obiektów turystycznych wzrosła do 1039,6 tys. (było ich zatem o 198 tys. więcej niż w roku poprzednim), zwiększył się również udział cudzoziemców wynosił 57%. Wyraźna tendencja wzrostowa na przestrzeni pięciu badanych lat dotyczyła kempingów. Każdego roku rosła liczba zatrzymujących się w nich osób. W 2004 r. ich liczba wzrosła trzyipółkrotnie w stosunku do 2000 r. W analogicznym okresie liczba turystów zagranicznych zwiększyła się o 6 tys. osób, co stanowiło czterokrotny wzrost. W 2001 r., w stosunku do roku poprzedniego, nastąpił wyraźny wzrost liczby osób korzystających z moteli (o 11,5 tys. osób), natomiast spadek odnotowały hotele (o 36,4 tys. osób) i pensjonaty (o 1,4 tys. osób). Należy jednak zaznaczyć, że w 2000 r. na terenie Krakowa nie istniał motel, który funkcjonowałby całorocznie. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, działały jedynie dwa motele udzielające noclegów sezonowo, w okresie od kwietnia do czerwca. W roku następnym działały już trzy motele funkcjonujące cały rok. Wśród korzystających z rejestrowanej bazy noclegowej w Krakowie odnotowano więcej cudzoziemców niż Polaków. Turyści zagraniczni najchętniej zatrzymywali się w hotelach i w schroniskach młodzieżowych oraz w innych obiektach niesklasyfikowanych. Nie korzystali natomiast z usług zakładów uzdrowiskowych. W latach 2000 2004 zdecydowanie najwięcej osób skorzystało z noclegów w hotelach. Stanowiły one w przybliżeniu 72% ogółu korzystających z bazy noclegowej w Krakowie. Odwiedzający zatrzymywali się najczęściej w hotelach trzygwiazdkowych. Zauważalny jest również wzrost liczby osób przyjętych w hotelach trzy- i czterogwiazdkowych, natomiast w hotelach dwugwiazdkowych i pozostających w trakcie kategoryzacji wystąpiła tendencja malejąca. W 2004 r. w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania udzielono 592,8 tys. noclegów więcej niż w 2000 r. Największy przyrost udzielonych noclegów (o 576,8 tys.) odnotowano w obiektach hotelarskich, tj. hotelach, motelach i pensjonatach; największy wzrost zauważono w wypadku hoteli. Spośród pozostałych obiektów największą dynamiką w zakresie wykorzystania bazy noclegowej charakteryzują się kempingi. Liczba udzielonych w nich noclegów rosła w każdym kolejnym roku. W 2004 r. odnotowano tutaj trzyipółkrotny wzrost w stosunku do 2000 r. Tendencję malejącą zaobserwowano w wypadku zakładów uzdrowiskowych. W 2003 r. w obiektach tych udzielono 2,2 tys. noclegów mniej niż w roku poprzednim, a w 2004 r. aż 3,4 tys. noclegów mniej niż w 2003 r. Znaczący wkład w liczbę udzielanych noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania miały tzw. inne obiekty wykorzystywane w celach turystycznych. W 2000 r. udział ten wynosił 16% ogółu udzielanych noclegów w Krakowie, w roku następnym 19%, a w 2004 r. zmniejszył się do 11%. W latach 2000 2003 w obiektach zlokalizowanych na terenie Krakowa 56% noclegów udzielono turystom zagranicznym.
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 127 Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w hotelach, mierzony stosunkiem liczby udzielonych noclegów do nominalnej liczby miejsc noclegowych, ukształtował się na najwyższym poziomie w 2000 r. i wynosił 46,3% (por. tabela 10). Natomiast najniższy wskaźnik, tj. 36,8%, uzyskano w 2002 r. Najlepsze wykorzystanie miejsc odnotowano w hotelach czterogwiazdkowych (sięgające co najmniej 44%). Najniższe wskaźniki odnotowały natomiast hotele, które były w trakcie kategoryzacji. Tabela 10. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w hotelach w Krakowie według kategorii (w %, stan na dzień 31 lipca) Hotele Rok pięcio- cztero- trzy- dwu- jedno- w trakcie ogółem gwiazdkowkowkowkowkowe gwiazd- gwiazd- gwiazd- gwiazd- katego- ryzacji 2000 46,3 50,1 46,4 44,7 46,3. 2001 42,5 49,4 42,4 41,8 34,0. 2002 36,8 50,2 36,7 34,2 39,7 24,5 2003 37,8 44,3 35,5 38,6 43,7 31,6 2004 44,0 46,3 49,1 45,4 38,7 45,4 25,5 Źródło: Turystyka w 2004 r. (i poprzednie edycje). W latach 2000 2003 liczba wynajętych pokoi w hotelach, motelach i pensjonatach w Krakowie utrzymywała się na średnim poziomie i wynosiła 650 tys. Turyści zagraniczni wynajmowali ok. 413 tys. pokoi rocznie (64%). W 2004 r. nastąpił wyraźny wzrost liczby wynajętych pokoi w obiektach hotelarskich o 267 tys. w stosunku do roku poprzedniego. W poszczególnych badanych latach spośród wynajętych pokoi we wszystkich obiektach hotelarskich najczęściej wynajmowano pokoje w hotelach (aż 98%). W 2004 r. wzrósł znacznie wskaźnik wykorzystania pokoi we wszystkich obiektach skategoryzowanych, a dla hoteli ogółem zwiększył się o 8,9 punktu procentowego (z 41,4% do 50,3%). Zmiana ta nastąpiła wskutek 20-procentowego wzrostu przyjazdów turystów do Krakowa. W 2004 r. miasto odwiedziło 6,4 mln osób. Najwyższym stopniem wykorzystania pokoi charakteryzowały się hotele czterogwiazdkowe, a najniższym obiekty pozostające w trakcie kategoryzacji. 4. Zakończenie Jak wynika z zaprezentowanych rozważań, na rozwój bazy noclegowej w Krakowie największy wpływ ma wielkość ruchu turystycznego. Z kolei przyjazdy
128 turystów do Krakowa determinowane są ogólnie panującą sytuacją polityczną, gospodarczą i społeczną w Polsce i na świecie. Po wielu latach prosperity w 2001 r. turystykę międzynarodową dotknął kryzys. Jego przyczyny tkwiły w ogólnym spadku koniunktury we wszystkich ważniejszych dziedzinach gospodarki, a także w wydarzeniach będących następstwem ataków terrorystycznych, wojny w Iraku i epidemii SARS. W Polsce początki kryzysu w turystyce pojawiły się w 1998 r. Spowolniony został wzrost liczby przyjazdów turystów zagranicznych i wpływów dewizowych. Turystyka przyjazdowa do Polski w latach 2001 2003 charakteryzowała się znacznie gorszymi wskaźnikami niż w innych krajach europejskich. W 2004 r. nastąpił znaczny wzrost przyjazdów turystów do Krakowa, w związku z tym zwiększyły się wskaźniki wykorzystania miejsc noclegowych w stolicy Małopolski. Bramą do Krakowa okazał się port lotniczy Kraków-Balice. Dzięki tanim liniom lotniczym, których udział w ruchu pasażerskim wynosi 48%, krakowskiemu lotnisku rocznie przybywa ponad 200 tys. pasażerów. Rynek hotelarski prawidłowo zareagował na potrzeby turystów wraz z dynamicznym rozwojem przyjazdowej turystyki zagranicznej nastąpiła rozbudowa bazy noclegowej. Największy udział w rynku miały hotele trzygwiazdkowe. W 2004 r. 44 obiekty posiadały 50% miejsc noclegowych i pokoi wszystkich hoteli. Przybywa hoteli o wyższym standardzie, które cenią sobie przede wszystkim turyści zagraniczni. Niektóre hotele starają się o podwyższenie swoich kategorii. Największą grupę wśród krakowskich hoteli stanowią obiekty kameralne, będące często własnością osób prywatnych i lokalnych firm. Z przeprowadzonej analizy wynika, że największe zapotrzebowanie istnieje w Krakowie na hotele o średnim standardzie, dobrej jakości i przystępnej cenie. Wymagania te spełniają hotele z trzema gwiazdkami. W województwie małopolskim przedsiębiorcy najchętniej inwestują w hotele z dwiema i trzema gwiazdkami, najrzadziej w hotele z pięcioma gwiazdkami i jedną gwiazdką. Niezwykle odczuwalny jest w Krakowie brak dużego centrum konferencyjnego. Jego powstanie warunkuje wzrost liczby podróży w celach naukowych i biznesowych. Wraz z rosnącą liczbą hoteli zwiększa się konkurencja i walka o klienta. Polskim rynkiem interesują się największe sieci hotelowe. W Krakowie w 2005 r. otwarto nowe hotele Radisson, Holiday Inn, Sas i Sheraton. Projekt strategii rozwoju turystyki na lata 2007 2013 (z dnia 17 maja 2005 r.), opracowany przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy, zakłada modernizację infrastruktury noclegowej w Polsce. Ma zostać stworzony system grantów i dotacji związanych z estetyzacją bazy noclegowej i otoczenia, a także w powiązaniu z instytucjami rynku pracy system grantów na tworzenie nowych miejsc pracy związanych z rozwojem bazy noclegowej. Szansą dla Polski jest wykorzystanie na budowę i modernizację bazy noclegowej odpowiednich środków z Unii Euro-
Atrakcyjność turystyczna Krakowa 129 pejskiej. Dalszy rozwój bazy noclegowej związany jest m.in. z sytuacją polityczno- -gospodarczą, tempem wzrostu PKB, uporządkowaniem planów zagospodarowania przestrzennego i tempem wzrostu inwestycji. Literatura Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2003. Raport końcowy, Małopolska Organizacja Turystyki, Kraków 2003. Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2004. Raport końcowy, Małopolska Organizacja Turystyki, Kraków 2004. Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2005. Raport końcowy, Małopolska Organizacja Turystyki, Kraków 2005. Bank Danych Regionalnych GUS, www.stat.gov.pl, 22.11.2005. Chruścicki T., Stolot F., Muzea Krakowa, Arkady, Warszawa 1994. Kaczmarek J., Stasiak A., Włodarczyk B., Produkt turystyczny albo jak organizować poznanie świata, Uniwersytet Łódzki, Łódź 2002. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., Geografia turystyki Polski, PWE, Warszawa 2002. Regionalne aspekty rozwoju turystyki, red. G. Gołembski, PWN, Warszawa Poznań 1999. Rożek M., Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, PWN, Warszawa Kraków 1993. Schreiber M., Kongress und Tagunsmmanagement, Oldenbourg, München 2002. Turystyka w województwie małopolskim w latach 2000 2001. Informacje i opracowania statystyczne, Urząd Statystyczny, Kraków 2002. Turystyka w województwie małopolskim w latach 2002 2003. Informacje i opracowania statystyczne, Urząd Statystyczny, Kraków 2004. Turystyka w 2000 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2001. Turystyka w 2001 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2002. Turystyka w 2002 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2003. Turystyka w 2004 r. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2005. The Attractiveness of Kraków as a Tourist Destination and the Development of the Accommodation Base in the Years 2000 2005 The aim of this article is to define the changes that occurred on the accommodation services market in Kraków in the years 2000 2005. To this end, the author analyses the development of hotel infrastructure. She presents the change in number of hotels, hostels, lodgings, etc., in successive years as well as the extent to which the existing accommodation base was used. Furthermore, she identifies the development conditions and trends of the hotel industry in Kraków.