Futbol amerykański zasady gry Dla osoby oglądającej mecz futbolu po raz pierwszy, która nie zna zasad tego sportu, gra może wydawać się chaotyczna i niezorganizowana. Jednak, kiedy pozna się podstawowe reguły i zrozumie, jakie jest zadanie każdego z graczy, nagle wszystko staje się proste i logiczne. Rozpoczęcie Mecz futbolu rozpoczyna się od losowania. Zawodnik drużyny gości wybiera stronę rzuconej monety. Jeśli wygra losowanie ma do wyboru trzy opcje: odebranie wykopu rywali (by od razu zacząć grę formacją ataku i jak najszybciej zdobyć punkty), wybranie strony boiska bądź przeniesienie możliwości wyboru na drugą połowę meczu. Podczas gry na boisku przebywa jedenastu zawodników każdej z drużyn. Zespół, który wygrał losowanie, otrzymuje piłkę od drużyny przeciwnej poprzez wykop (kickoff). Jest on wykonywany także po zdobyciu punktów przez zespół przeciwnika. Przed wykopem piłki na boisko wchodzą zawodnicy "formacji do zadań specjalnych" (special team). Wykopujący piłkę ustawia ją na linii 35-jarda na specjalnej podstawce, która umożliwia stabilną pozycję piłki. Zawodnicy teamu wykopującego ustawiają się przed piłką wzdłuż linii. W środku stoi kopacz (kicker). Jego zadaniem jest jak najdalsze wykopanie piłki, najlepiej aż do strefy końcowej (end-zone). Wykop próbują złapać zawodnicy zespołu przeciwnego, zwykle są to gracze ustawieni najbliżej swojej strefy końcowej - nazywani kick-returners. Na sygnał kickera drużyny wykopującej, zawodnicy z kopaczem pośrodku formacji ruszają do przodu i następuje wykop piłki. Zawodnicy wykopującego piłkę special teamu nie mogą przekroczyć linii 30 jarda, zanim piłka nie zostanie kopnięta. Odbierający piłkę kick-returner, po jej złapaniu musi podjąć decyzję: biec z piłką w stronę pola punktowego rywali bądź zdecydować się na zakończenie akcji w miejscu złapania piłki. W przypadku, gdy kick-returner złapie piłkę w strefie końcowej może zgłosić sędziemu rezygnację z biegu przyklękając jednym kolanem. W takim wypadku zespół odbierający rozpocznie atakować na 20 jardzie swojej połowy. Czasem zdarza się, że kick-returner może dobiec nawet do strefy końcowej przeciwnika (end-zone) i zdobyć przyłożenie (touchdown), więc decyzja dotycząca wyboru rozwiązania nie jest taka oczywista. Może się również zdarzyć, że źle kopnięta przez kickera piłka wyleci poza linię boczną boiska. Nie jest to dobra wiadomość dla drużyny kopacza, ponieważ w takim wypadku formacja atakująca rywali będzie wznawiała grę na 40 jardzie swojej połowy, uzyskując w ten sposób znakomitą pozycję wyjściową. Zadania ataku Po ustaleniu miejsca rozpoczęcia akcji na boisko wchodzą jedenastoosobowe formacje ataku (offense) i obrony (defense). Drużyna atakująca zaczyna grę z ustalonej linii wznowienia akcji (line of scrimmage). Drużyna atakująca, dowodzona przez rozgrywającego (quarterbacka), próbuje zdobyć przyłożenie, czyli przenieść piłkę do pola punktowego przeciwnika, za które przysługuje aż 6 punktów. Dodatkowo po takiej akcji pojawia się możliwość zdobycia 1 punktu z tzw. podwyższenia (conversion) kopnięciem lub 2 dodatkowych punktów za dużo 1
trudniejszą do wykonania i rzadko spotykaną opcję (two points conversion). W takim przypadku drużyna atakująca ma jedną próbę, aby z drugiego jarda (w lidze akademickiej i rozgrywkach europejskich z trzeciego) dotrzeć do pola punktowego rywali może to być oczywiście zarówno akcja biegowa jak i podaniowa. Innym sposobem zdobycia punktów przez drużynę atakującą jest kopnięcie do bramki (field goal). Gdy drużyna stwierdzi, że nie uda się jej dotrzeć z piłką do strefy końcowej może próbować zdobyć 3 punkty z celnego kopnięcia piłki do bramki przez kopacza zwanego placekickerem. Formacji atakującej przysługują cztery próby tzn. downs. Aby utrzymać piłkę w posiadaniu drużyna atakująca musi w czterech próbach przesunąć się w stronę pola punktowego przeciwnika, o co najmniej 10 jardów. Po zdobyciu wymaganej odległości atak otrzymuje następne cztery próby i wznawia grę od pierwszej próby w miejscu zakończenia akcji. Zdobywając tym sposobem jardy, formacja ataku zbliża się systematycznie do pola punktowego (end-zone) drużyny broniącej w celu zdobycia przyłożenia. Jeżeli formacji atakującej nie uda się pokonać odległości 10 jardów w 4 próbach, musi oddać piłkę drużynie broniącej. Zadania obrony Zawodnicy obrony drużyny przeciwnej usiłują uniemożliwić zdobywanie jardów drużynie atakującej. W tym celu starają się przewidzieć plany atakujących i wyprzedzać ich posunięcia. Po rozpoczęciu akcji próbują rozszyfrować grę przeciwnika i jak najszybciej złapać zawodnika posiadającego piłkę. Często obronie udaje się cofnąć atak nawet o kilka jardów i może się zdarzyć, że np. w 3 próbie zawodnicy ataku są zmuszeni zdobyć 16 jardów, by nie stracić piłki. Największym sukcesem obrony jest przechwycenie piłki rzuconej górą (interception) bądź, gdy sprawi, że przeciwnik zgubi piłkę (fumble). Zawodnik defensywy, który wyłuska piłkę (fumble recovery), może wtedy, przy wsparciu kolegów z formacji, próbować zdobyć przyłożenie. Huddle Przed wznowieniem gry drużyna atakująca tworzy tzw. huddle - zawodnicy ustawiają się w kręgu pochylając się do przodu, a rozgrywający przekazuje im, jaką zagrywkę wybrał na następną akcję. Często jest ona ustalana drogą radiową z głównym trenerem. Utworzone przez graczy huddle pozwala na zminimalizowanie hałasu kibiców dobiegającego z trybun, oraz redukuje szanse podsłuchania rodzaju wybranej zagrywki przez obrońców rywali. Podobnie jak drużyna atakująca, formacja obrony tworzy huddle, w którym ustala m.in. czy każdy zawodnik będzie krył jednego przeciwnika, czy ktoś będzie próbował się przedrzeć do rozgrywającego i przewrócić go na ziemię, zanim zdąży rzucić piłkę itp. Field goal i punt Gdy po trzech próbach atakowi nie udało się zdobyć wymaganych 10 jardów, a odległość do bramki nie jest zbyt duża, atakujący mogą się zdecydować na kopnięcie piłki między słupki bramki znajdującej się na linii kończącej boisko. Podczas wykonywania field goal na boisku znajduje się special team. Jeden z graczy (tzw. holder) klęcząc na jednym kolanie około 7 jardów za rzucającym do niego piłkę kolegą z zespołu (snaper) łapie futbolówkę i ustawia ją na boisku, podtrzymując ją palcami i ułatwiając w ten sposób wykonanie celnego kopnięcia do bramki przez kopacza (place kickera). Za celnie wykonany field goal drużyna zdobywa 3 punkty. W ten sam sposób wykonywane są tzw. podwyższenia w celu zdobycia dodatkowego punktu po przyłożeniu. W odróżnieniu od omówionego wcześniej kopnięcia kickoff, które rozpoczyna grę, podczas wykonywania field goal nie można używać podstawki podtrzymującej 2
piłkę. Field goal jest najczęściej kopany w czwartej, ostatniej próbie (4th down). Najdalszy celny field goal w NFL został kopnięty na odległość 63 jardów, czyli przeszło 55 metrów. Natomiast, gdy odległość do bramki jest zbyt duża, by zdobyć w następnej akcji przyłożenie bądź wykonać celne kopnięcie za trzy punkty, do wykonania ostatniej 4 próby na boisko wchodzi special team i kopacz (punter), który wykopuje piłkę z powietrza w celu skutecznego oddalenia akcji od swojego pola punktowego. Wykop puntera wyłapuje zawodnik special teamu drużyny odbierającej (tzw. punt returner), który może (podobnie jak kickreturner) rozpocząć bieg, by wypracować jak najlepszą pozycję wyjściową dla ataku lub też przed złapaniem piłki może zasygnalizować sędziemu ręką tzw. "fair catch" czyli rezygnację z biegu. W takim wypadku atak drużyny odbierającej punt, wznawia grę z miejsca, w którym punt-returner złapał piłkę. Punt returner może również nie łapać piłki. Jeżeli wyląduje ona poza placem gry, drużyna odbierająca punt rozpoczyna grę z linii, gdzie piłka opuściła boisko. Jeżeli piłka zatrzyma się w strefie end-zone, wtedy jest sędziowie sygnalizują touchback i drużyna odbierająca punt rozpoczyna grę z 20 jarda swojej połowy. Niekiedy zdarza się, że drużyna atakująca próbuje w czwartej, ostatniej próbie zdobyć brakujące jardy nie wykopując piłki, ryzykując w razie niepowodzenia oddanie piłki rywalom w miejscu rozpoczęcia czwartej próby. Bywa to dla nich znakomitą pozycją wyjściową przeprowadzenia kontrataku. Ustawienie drużyn przed wznowieniem akcji Przed każdym kolejnym wznowieniem gry obydwie formacje (atak i obrona) ustawiają się twarzą do siebie, po przeciwnych stronach piłki znajdującej się na linii wznowienia akcji. Zawodników obrony i ataku oddziela wirtualna strefa neutralna (neutral zone) wyznaczana przez końce piłki i biegnąca od jednej do drugiej linii bocznej. Przepisy narzucają to, że przed rozpoczęciem akcji na linii wznowienia (tuż przed strefą neutralną) musi być przynajmniej siedmiu zawodników ataku. Dodatkowo ustawienie np. skrzydłowych i tight endów warunkuje to czy będą oni w danej akcji uprawnieni do złapania piłki rzuconej do nich górą przez ich rozgrywającego. Rozpoczęcie zagrywki czyli snap Każde ofensywne zagranie rozpoczyna się od tzw. snapu. Zawodnik ataku stojący w środku linii ofensywnej (center) trzyma ustawioną na murawie piłkę i na przekazany sygnał podaje piłkę do tyłu, (zwykle) pomiędzy swoimi nogami, do stojącego za nim rozgrywającego. Piłka jest zazwyczaj snapowana na komendę quarterbacka "hut, gdzie np. na drugie hut (ustala się to w huddle) center oddaje piłkę rozgrywającemu. Znajomość sygnału rozpoczęcia akcji daje atakowi w pierwszej chwili po jej rozpoczęciu przewagę, stąd rozgrywający zmieniają praktycznie przed każdym zagraniem sygnał rozpoczęcia. Dopiero po wysnapowaniu piłki pozostali zawodnicy mogą rozpocząć akcję i przekroczyć linię wznowienia akcji. Rozgrywający może wybrać jeden z trzech typów akcji: może oddać piłkę (hand-off) running backowi, którego zadaniem jest ominięcie lub przedarcie się przez obronę rywala i dobiegnięcie z piłką jak najbliżej strefy końcowej przeciwnika. Innym wariantem jest akcja podaniowa. W tym przypadku rozgrywający rzuca piłkę do przodu do skrzydłowego (wide receiver), który musi złapać piłkę i podobnie jak running back dobiec jak najdalej. Jest to dosyć ryzykowny wariant, gdyż obrona może przechwycić rzuconą piłkę. Podczas każdej próby zawodnikom przysługuje tylko jedno podanie do przodu. Piłki rzuconej do przodu nie może wyłapać zawodnik linii ofensywnej. Rozgrywający ma też możliwość sam pobiec w stronę pola punktowego rywali jednak takie zagrania obserwuje się relatywnie rzadko gdyż quarterback jest najbardziej ochranianym graczem, a w akcji biegowej mógłby zostać kontuzjowany. 3
Zatrzymanie akcji Po wysnapowaniu, piłka jest określana jako piłka w grze (live ball). Akcja ataku może być zatrzymana przez sędziego w następujących okolicznościach: Przewrócenie gracza z piłką (tackle) Zawodnik ataku będący w posiadaniu piłki w rezultacie udanego tackle obrońcy, dotyka murawy boiska jakąkolwiek częścią swojego ciała za wyjątkiem swoich rąk. W lidze NFL zawodnik z piłką w wypadku przypadkowego poślizgnięcia się może wstać i kontynuować swoją akcję, pod warunkiem, że nie został dotknięty przez obrońcę, kiedy leżał na boisku. Wymuszenie zatrzymania akcji (forward progress stopped) Obrona, nie powala zawodnika, ale pchając przeciwnika cofa go w stronę jego pola punktowego zmuszając go do dobrowolnej rezygnacji z dalszego biegu. Wypadnięcie z pola gry (Out of bounds) Zawodnik posiadający piłkę dotykając dowolną częścią swojego ciała linii bocznej boiska wypada z pola gry. Niezaliczone podanie (incomplete pass) Piłka podawana do przodu, dotyka boiska przed jej złapaniem. Przewinienie (Foul) W szczegółowych przepisach gry w futbol amerykański opisane są sytuacje, w których sędziowie przerywają grę (rzucając na murawę żółtą chustkę, czyli tzw. flagę), sygnalizując tym samym przewinienie. Zdobycie punktów (Scoring) Drużyna zdobywa punkty poprzez touchdown (przyłożenie), field goal lub safety. Gracze drużyny, która zdobyła punkty, wznawiają grę wykonując kickoff. Fumble Fumble polega na nieoczekiwanym upuszczeniu piłki przez zawodnika będącego w jej posiadaniu lub wytrąceniu mu piłki na skutek udanego i przepisowego zagrania obrońcy. Odzyskanie takiej "bezpańskiej" piłki przez zawodnika jednej z drużyn nazywa się recovery. Fumble zostanie uznane także, jeżeli piłka jest podawana do tyłu (tzw. lateral pass) i dotknie powierzchni boiska. Jeżeli piłka zostaje wytrącona graczowi, który wcześniej został z nią przewrócony na ziemię to nie jest to fumble, gdyż piłka przed jej wytrąceniem była już poza grą (dead ball). Punktowanie 1) Przyłożenie (touchdown) - 6 punktów - wprowadzenie piłki w pole punktowej przeciwników. 2) Podwyższenie za jeden punkt (point after touchdown) - dodatkowy punkt za celne kopnięcie do bramki po przyłożeniu. 3) Podwyższenie za dwa punkty (two points conversion) 2 punkty - po zdobyciu przyłożenia zamiast kopania za jeden punkt zawodnicy ponownie wprowadzają piłkę w pole punktowe przeciwników. 4) Celne kopnięcie do bramki (field goal) - 3 punkty 5) Safety - 2 punkty - przewrócenie przez obronę zawodnika formacji atakującej będącego w posiadaniu piłki w jego własnym polu punktowym. 4
Czas gry Rzeczywisty czas gry w meczu futbolu amerykańskiego to 48 minut. Spotkanie podzielone jest na cztery kwarty po 12 minut. Przerwa między drugą i trzecią kwartą trwa 20 minut, natomiast pozostałe przerwy (między pierwszą i drugą kwartą oraz między trzecią i czwartą) trwają tylko minutę. Gdy dochodzi do dogrywki czas nie jest odmierzany, mecz kończy się, gdy jedna z drużyn osiągnie przewagę punktową po jednej serii zagrań dla każdego z zespołów. Zasadniczą różnicą w mierzeniu czasu gry pomiędzy futbolem a np. piłką nożną jest zatrzymywanie czasu gry w futbolu amerykańskim. Czas jest zatrzymywany, między innymi, w jednej z następujących sytuacji: Przyłożenie, field goal, safety, extra point. Niezaliczone podanie do przodu. Zawodnik z piłką wybiegnie poza boisko. Drużyna atakująca uzyskała pierwszą próbę. Mierzenie sędziowskie mające ustalić czy drużynie atakującej udało się zdobyć 10 jardów Zawodnikowi w posiadaniu piłki spadnie kask. Czas startuje w momencie dotknięcia kopniętej piłki, a zatrzymywany jest, gdy piłka stanie się martwa (dead ball) oraz startuje w momencie snapu, lub na sygnał sędziego gotowi do gry (ready to play). W futbolu atak jest w posiadaniu piłki tak długo, jak jest w stanie zdobywać kolejne cztery próby na przejście 10 jardów, ale po każdej zakończonej akcji drużyna atakująca musi w ciągu 40 sekund wznowić grę (tylko 25 sekund - jeżeli gra została zatrzymana przez sędziego z przyczyn technicznych). Jeżeli ofensywa nie zmieści się w tym limicie i spóźni rozpoczęcie kolejnego wznowienia będzie ukarana przesunięciem linii wznowienia gry o 5 jardów do tyłu. Przewinienia Rzucona przez sędziego żółta flaga oznacza popełnienie przez zawodnika jednej z drużyn przewinienia. Czasem zdarza się, że na boisku ląduje więcej flag gdyż przewinienia popełniło kilku graczy bądź paru sędziów zauważyło to samo przewinienie. W zależności od rodzaju faulu gra jest zatrzymywana od razu lub kara zostaje wymierzona po zakończeniu danej akcji (chyba że rezultat akcji jest bardziej sprzyjający drużynie, przeciwko której popełniono przewinienie). Kapitanowi zespołu, przeciw którym zostało popełnione przewinienie sędzia przedstawia, jakie ma opcje w odniesieniu do popełnionego przewinienia - przyjęcia bądź odrzucenia kary. Najczęściej odgwizdywane przewinienia to: Niedozwolona formacja ofensywna (illegal formation) - na linii wznowienia akcji stoi mniej niż siedmiu zawodników ofensywy Zbyt szybki (przed wysnapowaniem piłki) start zawodnika formacji ofensywnej (falstart) Przytrzymywanie zawodników obrony (holding) Opóźnianie rozpoczęcia akcji (delay of game). Zawodnik obrony znajdował się za lub w strefie neutralnej w momencie snapu (offside). W zależności od rodzaju przewinienia sędziowie ordynują przesunięcie piłki w stronę pola punktowego zespołu popełniającego wykroczenie o 5, 10 bądź 15 jardów. www.pzfa.pl 2007 5