STRESZCZENIE Tłuszcze roślinne i rybie stanowią rezerwuar kwasów tłuszczowych rodzin Ω3 i Ω6 dostarczających organizmowi wielu związków istotnych dla jego prawidłowego funkcjonowania. Przyjmowane z pokarmem tłuszcze bogate w polienowe kwasy tłuszczowe poddawane są często smażeniu, co powoduje spadek ich korzystnych właściwości biologicznych i żywieniowych, przyczyniając się w efekcie do zaburzenia homeostazy organizmu. Z uwagi na skład kwasów tłuszczowych, oleje charakteryzują się różną stabilnością oksydacyjną, konieczne jest zatem przeprowadzanie badań oceniających wpływ utlenionych olejów roślinnych na zaburzenia homeostazy organizmu, a szczególnie na enzymatyczny i nieenzymatyczny układ antyoksydacyjny biorący udział w unieszkodliwianiu wolnych rodników i reaktywnych form tlenu powstających w organizmie narażonym na dietę obfitującą w utlenione tłuszcze. Czynnikiem wspomagającym stabilność olejów jest stosowanie dodatków do diety w postaci substancji o charakterze antyoksydacyjnym. Szczególne zainteresowanie w ostatnich latach wzbudził kwas liponowy (ALA), jako substancja antyoksydacyjna, modulująca procesy oksydacyjno-redukcyjne organizmu. Celem pracy było zbadanie wpływu diety wysokotłuszczowej i kwasu alfa-liponowego na proces peroksydacji lipidów oraz stężenie wybranych wskaźników nieenzymatycznego układu antyoksydacyjnego szczurów utrzymywanych na diecie wysokotłuszczowej, bogatej w olej roślinny poddany obróbce wysokotemperaturowej. Cele szczegółowe: 1. Wpływ diety wysokotłuszczowej na proces peroksydacji lipidów, oceniany poprzez stężenie nadtlenków lipidowych oraz dialdehydu malonowego w surowicy krwi. 2. Wpływ skojarzonej diety wysokotłuszczowej i kwasu liponowego na proces peroksydacji lipidów, oceniany poprzez stężenie nadtlenków lipidowych oraz dialdehydu malonowego w surowicy krwi. 3. Wpływ podaży kwasu liponowego na stężenia wybranych parametrów nieenzymatycznego układu przeciwutleniającego w warunkach stresu oksydacyjnego indukowanego dietą. Badania przeprowadzono na 36 szczurach, samcach. Zwierzęta pochodziły z hodowli Centralnej Zwierzętarni Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Projekt badań na zwierzętach uzyskał akceptację Lokalnej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach (KNW-022/LKE-1-25/08 z dnia 19.03.2008 r.). Zwierzęta podzielono na 6 grup (n=6) według schematu: Grupa kontrolna K utrzymywana na diecie standardowej Grupa OU utrzymywana na diecie standardowej z 10% dodatkiem utlenionego oleju rzepakowego Grupa ALA10 utrzymywana na diecie standardowej z dodatkiem kwasu α-liponowego w dawce 10 mg/kg m.c. szczura
Grupa OU+ALA10 utrzymywana na diecie standardowej z 10% dodatkiem utlenionego oleju oraz kwasu α-liponowego w dawce 10 mg/kg m.c. szczura Grupa ALA50 utrzymywana na diecie standardowej z dodatkiem kwasu α-liponowego w dawce 50 mg/kg m.c. szczura Grupa OU+ALA50 utrzymywana na diecie standardowej z 10% dodatkiem utlenionego oleju oraz kwasu α-liponowego w dawce 50 mg/kg m.c. szczura. Olej rzepakowy dodawany do paszy, poddawany był utlenianiu w temp. 180 0 C w termostacie z wymuszonym obiegiem powietrza przez okres 6 godzin. Dzienne dawki oleju wynosiły 10g/kg m.c. szczura, a kwasu α-liponowego odpowiednio 10 lub 50 mg/kg m.c. szczura. Ilość stosowanych dodatków przeliczana była i modyfikowana z czasem trwania eksperymentu, na masę zwierzęcia. Powyższe substancje podawane były przez 3 miesiące. Po tym czasie zwierzęta usypiano stosując iniekcję dootrzewnową. Celem realizacji zamierzeń pracy, odpowiednio w surowicy lub osoczu krwi oznaczono całkowity potencjał antyoksydacyjny osocza (FRAP), stężenie ceruloplazminy, grup sulfhydrylowych (PSH) oraz stężenie witamin A i E. Równocześnie oznaczono stężenie dialdehydu malonowego (MDA) i nadtlenków lipidowych (LHP) jako parametrów określających nasilenie procesu peroksydacji lipidów. W pracy wykazano, że dieta wysokotłuszczowa bogata w utleniony olej roślinny: 1. Nasila proces peroksydacji lipidów obserwowany poprzez wzrost stężenia dialdehydu malonowego oraz nadtlenków lipidowych w surowicy krwi. 2. Powoduje nasilenie utleniania grup sulfhydrylowych, co świadczy o niekorzystnym wpływie zastosowanej diety na status oksydacyjny organizmu. 3. Zaburza profil nieenzymatycznego układu antyoksydacyjnego szczura, gdyż pod jej wpływem dochodzi do silnej mobilizacji całkowitego układu antyoksydacyjnego (FRAP), ceruloplazminy oraz witaminy E. Łączne podawanie z dietą wysokotłuszczową bogatą w utleniony olej kwasu liponowego, szczególnie w dawce 10 mg/ kg. m.c.: 1. Hamuje proces peroksydacji lipidów, obserwowany przez stężenie MDA oraz LHP. 2. Ochrania wolne grupy sulfhydrylowe przed utlenianiem. 3. Powoduje obniżenie stężenia witaminy E, co może świadczyć o przejęciu aktywności antyoksydacyjnej przez kwas liponowy. 4. Nie wpływa na stężenie witaminy A w surowicy krwi, co świadczy o braku skuteczności ALA w tym zakresie. 5. Przeprowadzone badania wskazują na znaczenie kwasu liponowego (ALA) jako substancji antyoksydacyjnej w zakresie dalszego poznania procesu peroksydacji lipidów w organizmie żywym. 1
SUMMARY Vegetable and fish fats are a reservoir of fatty acids of the Ω3 and Ω6 families, which provide the body with many compounds that are essential for its correct functioning. Fats rich in unsaturated fatty acids, consumed with food, are often fried, which reduces their beneficial biological and nutritional properties, contributing as a result to disturbances in homeostasis of the body, which are caused among other things by oxidative stress. Due to the composition of fatty acids, oils are characterized by different oxidative stability, thus it is necessary to perform studies which assess the influence of oxidized vegetable oils upon disturbances in homeostasis of the body, in particular upon the enzymatic and non-enzymatic antioxidant system, which participates in neutralization of free radicals and reactive oxygen species, formed in the body exposed to a diet rich in oxidized fats. A factor that is adjunctive to the stability of oils is the application of additions to diet, in the form of substances having antioxidant character. In recent years, particular interest has been attached to alpha-lipoic acid (ALA), as an antioxidant substance, which modulates to oxidation-reduction processes in the organism. The aim of the study was examine and determine the influence of alphalipoic acid upon the concentration of selected indicators of non-enzymatic antioxidant system in rats kept on high fat diet, rich in vegetable oil subjected to high temperature processing. Specific objectives: 1. The influence of high fat diet upon the process of lipid peroxidation, assessed through the concentration of lipid peroxides and malondialdehyde in blood serum. 2. The influence of combined high fat diet and lipoic acid upon the process of lipid peroxidation, assessed via the concentration of lipid peroxides and malondialdehyde in blood serum. 3. The influence of lipoic acid upon concentrations of selected parameters of non-enzymatic antioxidant system in conditions of oxidative stress evoked by high fat diet with the addition of oxidized vegetable oil. The study has been conducted on 36 male rats. The animals were bred in the Centre of Experimental Medicine of the Medical University of Silesia (Centrum Medycyny Doświadczalnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego - ŚUM) in Katowice, Poland. The experiment on animals obtained approval of the Local Ethical Committee for Exeriments on Animals (Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń na Zwierzętach) (KNW-022/LKE-1-25/08, of 19.03.2008). The animals have been divided into 6 groups (n=6) according to the following scheme: Control group K fed a standard diet (HDS) OU group fed a standard diet with the addition of 10% oxidized rapeseed 2
ALA 10group fed a standard diet with the addition of α-lipoic acid in the dose of 10 mg/kg of rat body mass OU+ALA10 group fed a standard diet with 10% addition of oxidized oil and α-lipoic acid in the dose of 10 mg/kg of rat body mass ALA50 group fed a standard diet with the addition of α-lipoic acid, in the dose of 50 mg/kg of rat body mass OU+ALA50 group fed a standard diet with 10% addition of oxidized oil, as well as α-lipoic acid in the dose of 50 mg/kg of rat body mass. Rapeseed oil added to fodder was oxidized in the temp. of 180 degrees C, in a thermostat with induced circulation of air for 6 hours. The daily doses of oil amounted to 10g/kg of rat body mass, while those of the α-lipoic acid -10 or 50 mg/kg of rat body mass, respectively. The amount of additives used was recalculated and modified per body mass of animals, over the time of the experiment. The above named substances were administered for the period of 3 months. After that time, the animals were anaesthetized by means of intraperitoneal injection. In order to achieve the aims of the study, in blood plasma or blood serum respectively the following have been determined: total antioxidant potential of blood plasma (FRAP), the concentration of ceruloplasmin, protein sulfhydryl groups (PSH), as well as the concentration of vitamins A and E. At the same time, the concentration of malondialdehyde (MDA) and lipid hydroperoxides (LHP) has been determined, as parameters determining the intensity of lipid peroxidation process, induced by high fat diet rich in vegetable oil, which is subject of high temperature treatment. It has been demonstrated in the study that high fat diet rich in oxidized vegetable oil: 1. Intensifies the process of lipid peroxidation, which is observed via increased concentration of malondialdehyde and lipid peroxides in blood serum; 2. Causes intensified oxidation of sulfhydryl groups, which is the evidence of disadvantageous influence of the applied diet upon the oxidative status of the body; 3. Disturbs the profile of non-enzymatic antioxidant system in rats, as under its influence a substantial mobilization of total antioxidant potential (FRAP), ceruloplasmin, and vitamin E takes place. Administration of lipoic acid with high fat diet rich in oxidized oil, in particular in the dose of 10 mg/ kg of rat body mass: 1. Inhibits the process of lipid peroxidation, which is observed via the concentration of MDA and LHP; 2. Protects free sulfhydryl groups against oxidation. 3
3. Causes reduced concentration of vitamin E, which may testify that the lipoic acid took over the antioxidant activity; 4. Does not influence the concentration of vitamin A in blond serum, which proves the absence of ALA efficacy in that respect. 5. The study indicates the importance of lipoic acid (ALA) as antioxidant substances to further knowledge of the process of peroxidation of lipids in a living organism. 4