Lepiej zapobiegać niż leczyć Znacznie korzystniej jest zapobiegać chorobom ptaków, niż je leczyć. Często jednym z powodów występowania chorób staje się niewłaściwie utrzymany wybieg. Powinien on być, suchy porośnięty darnią, czysty oraz cały starannie ogrodzony siatką. Niezbędne jest również przeprowadzanie choć raz w roku dokładnej dezynfekcji wybiegu. W tym celu można zastsować 10% wapno chlorowane lub używać wapna palonego w ilości około 1400 kg na 1 ha. Z wybiegu dla kur nie powinny korzystać inne gatunki ptaków. Niezbędne jest także zapewnienie ptakom właściwych warunków higienicznych w pomieszczeniach. Drób znaczną część życia przebywa w zamkniętych budynkach. Dlatego też warunki w pomieszczeniu zawsze muszą odpowiadać fizjologicznym wymaganiom poszczególnych gatunków drobiu, a zatem musi tu być sucho, zapewniona odpowiednia temperatura, dobre oświetlenie oraz należyta wentylacjia. Ponadto, chociaż raz w roku pomieszczenie powinno być starannie dezynfekowane. Do bielenia pomieszczeń można używać 10% świeżo przygotowanego mleka wapiennego względnie 5% roztworu wapna palonego. Dezynfekując pomieszczenia najpierw rozpryskujemy środki dezynfekcyjne na podłogę, następnie na sufit, a póżniej na ściany. Aby ograniczyć przenoszenie zarazków do pomieszczenia dla drobiu, przed wejściem należy umieścić matę dezynfekcyjną nasaczoną roztworem bakteriobójczym. W tym celu można stosować 2% roztwór sody kaustycznej lub 3% roztwór lizolu. Osoby przeprowadzające dezynfekcję powinny zachować dużą ostrożność, aby uniknąć zatrucia czy poparzenia. Służy temu odzież ochronna, rękawice, maski oraz ochronne okulary. Źródłem występowania wielu chorób u drobiu często staje się głęboka ściółka. Powinna ona być sucha, ciepła, higroskopijna - nie może być pylista ani spleśniała. Na ściółkę nadaje się szczególnie cięta słoma żytnia. Ściółka wilgotna sprzyja powstawaniu chorób dróg oddechowych oraz zapaleniu stawów. Szkodliwe są też gazy gromadzące się w pomieszczeniach niedostatecznie wentlowanych. Szczególnie dotyczy to amoniaku i dwutlenku węgla. Dobremu zdrowiu drobiu sprzyja niezbyt duże zagęszczenie ptaków na 1m 2, a także jakość paszy oraz technika jej zadawania. Niedostateczna ilość białka, soli mineralnych i witamin prowadzi nie tylko do wychudzenia ptaków, spadku nieśności, ale również do zmniejszenia poziomu odporności na choroby. Przede wszystkim chodzi tutaj o witaminy A, C, E, PP oraz witaminy z grupy B. Źródłem zachorowania staje się często zadawanie pasz zanieczyszczonych, spleśniałych, porażonych wołkiem zbożowym, roztoczami, rdzą lub zawierających sporysz czy toksyczne produkty przemiany materii pleśni (mykotoksyny). Poza tym szkodliwe są nagłe zmiany pasz. Przejścia z jednych na inne należy zawsze dokonywać stopniowo. Ważne jest także zaopatrywanie ptaków w czystą, nieskażoną wodę do picia o temperaturze 8-12 o C. Należy pamiętać, że bez wody pitnej ptaki giną po upływie 2-3 dni. Właściciel stada nie zawsze sam może poznać czy wszystkie ptaki są zdrowe. Jednak obawę powinno budzić, gdy nietypowo poruszają się, niechętnie pobierają paszę, są osowiałe, słabo oraz nienormalnie oddychają. Ale trzeba wiedzieć, że wiele chorób ma podobne objawy, dlatego tylko lekarz weterynarji może postawić właściwą diagnozę oraz zastosować odpowiednie metody leczenia. 32
SPRZĘT I TECHNOLOGIE
Z chorób zakaźnych występujących wśród drobiu należy wymienić pomór rzekomy ptaków. Jest to choroba zarówno zakaźna jak i zaraźliwa, wywołana przez wirus. Atakuje drób grzebiący - a więc kury, indyki i perlice. Jej objawy to: osowiałość, trudność w oddychaniu, charczenie i pianie z jednoczesnym wypływem śluzu z nosa. Zakaźną oraz zaraźliwą chorobą dobiu jest również cholera ptaków - wywołana przez bakterie. Występuje nie tylko u drobiu grzebiącego, ale także u wodnego. Pojawia się ona najczęściej w okresie lata i wczesnej jesieni. Typowymi objawami choroby są: wypływ pienistego płynu z nosa, osowiałość, duże pragnienie i chwiejny chłód. Do uciążliwych chorób należy też gruźlica ptaków. Dotyczy ona szczególnie kur jednorocznych oraz starszych. Drób dotknięty tą zakaźną chorobą bakteryjną zakaża bydło, trzodę chlewną i jest niebezpieczny dla ludzi. Ptak chory na gruźlicę, chociaż ma apetyt, szybko jednak traci na wadze, bledną mu dzwonki oraz grzebień, występuje biegunka. Ponadto u osobników chorych są nastroszone pióra, wydłuża się dziub, następuje zanik mięśni piesiowych oraz wyraźnie spada nieśność. U drobiu obserwuje się jeszcze choroby wywołane przez grzyby i zatrucia. Aby skutecznie chronić drób przed chorobami trzeba bacznie obserwować zarówno jego wygląd, jak i zachowanie, a także przestrzegać podstawowych zasad higieny w pomieszczeniu, na wybiegu oraz przy żywieniu. Dlaczego nie można trzymać kilku gatunków drobiu w jednym pomieszczeniu Poszczególne gartnki drobiu i ich grupy wiekowe są wrażliwe na różnego rodzaju choroby. Stanowi to główny powód, dla którego nie powinno się trzymać razem ptaków różnych gatunków, a także młodzieży z osobnikami dorosłymi, nawet tego samego gatunku. Nie bez znaczenia pozostaje również kontakt drobiu ze zwierzętami gospodarczymi. Dla przykładu należy wymienić pomór rzekomy drobiu, który nie stanowi obecnie problemu dzięki szeroko stosowanej szczepionce. Jest jednak bardzo groźnym schorzeniem drobiu grzebiącego. Źródłem zakażenia może być między innymi drób wodny, który sam nie jest wrażliwy na tę chorobę. Przy zetknięciu się jednak z chorymi na pomór kurami staje się przez okres 2-3 tygodni nosicielem i siewcą wirusa. Jeżeli w tym czasie zostanie on przeeniesiony do środowiska kur zdrowych, możne stać się poważnym źródłem zakażenia. Podobnie dzieje się z gruźlicą drobiu, która występuje najczęściej w drobnych gospodarstwach wiejskich. Między innymi na pojawienie się gruźlicy w tych środowiskach wpływa trzymanie kilkuletnich kur, niehigieniczne warunki chowu, nieracjonalne żywienie oraz łączenie wszystkich gatunków drobiu razem, niezależnie od ich wieku. W takich przypadkach istnieją wyjątkowo sprzyjające warunki dla przenoszenia się prątka nie tylko z osobników dorosłych na młode, ale także z jednego gatunku drobiu na drugi. Należy pamiętać, że prątek gruźlicy typu ptasiego jest również chorobotwórczy dla trzody chlewnej. Zatem zakażony drób może być niebezpieczny dla trzody i odwrotnie. Chociaż bydło nie wykazuje wrażliwości na zakażenie prądkiem, to przy zetknięciu się z nim daje przez pewien czas reakcje tuberkulinowe. Nie można też pominąć zakaźnego zapalenia jelit ślepych i wątroby u indyków (czarna główka). Choroba ta występuje u indyków w każdym wieku, najczęściej jednak od 2 do 16 tygodnia życia, w okresie koralenia. Rzadziej chorują inne ptaki grzebiące. Lato, kiedy ptaki przebywają na wybiegach, bardziej sprzyja występowaniu tej choroby niż pozostałe pory roku. Chorobę wywołuje wiciowiec Histomonas Meleagridis. Przeby- 34
SPRZĘT I TECHNOLOGIE
wa on okresowo (nawet 4 lat) w jajach nicieni z rodzaju Heterakis, bytujących w jelitach ślepych u ptaków, głównie kur i indyków. Wydalane wraz z kałem jaja tych pasożytów stanowią jedno z najpoważniejszych źródeł zakażenia, ponieważ są bardzo odporne na czynniki atmosferyczne i zachowują żywotność poza organizmem ptaka nawet do 8 miesięcy. Heterakis bardzo często występuje u kur, tak więc będąc nosicielami chorobotwórczego wiciowca, odgrywają one bardzo poważną rolę w występowaniu czarnej główki u indyków. Stąd też chów tych ptaków powinien być prowadzony oddzielnie. Nie sposób jednak wymienić wszytkich jednostek chorobowych. Istotne jest, że istnieje u ptaków wrażliwość gatunkowa na różne choroby. Fakt, że ptak nie wykazuje objawów chorobowych nie jest równoznaczny z tym, że nie jest nosicielem i siewcą zarazków. Zatem należy zwracać baczną uwagę na drób nowo zakupiony (konieczna kwarantanna), kontakty z drobiem i innych właścicieli (sąsiadów) oraz kontakty różnych gatunków drobiu we własnej zagrodzie. Jeżeli chodzi o niebezpieczeństwo wspólnego trzymania młodzieży z osobnikami dorosłymi, to wynika stąd, że istnieje wiele schorzeń związanych z wiekiem ptaka. Na przykład, na pilorozę zapadają kurczęta w wieku do 3 tygodni życia. W tym czasie obserwuje się zachowania i padnięcia, następnie objawy chorobowe stopniowo ustają, ptaki pozornie powracają do zdrowia, ale zarazki wywołujące tę chorobę nadal bytują w ich organizmie. Osobnki te przez całe życie pozostają nosicielami i siewcami zarazków. Jeżeli więc, takiego ptaka połączymy z piskletami, zostaną one natychmiast zakażone i pojawiają się u nich objawy chorobowe prowadzące do śmierci. Młode ptaki są bardzo wrażliwe i podatne na wszelkiego rodzaju choroby: bakteryjne i pasożytnicze. Podczas gdy u sztuk starszych brak będzie objawów chorobowych, bądź też schorzenie bedzie miało charakter przewlekły - u młodzieży występują objawy w postaci ostrej oraz liczne upadki. Ponadto przebyte przez młodzież choroby rzutują na ich zdrowotność produktywność w wieku dojrzałym. Wszystkie wymienione niebezpieczeństwa są tym wieksze im większe są stada drobiu. Kosztowniejsze jest również leczenie, ponieważ nie leczy się pojedynczych sztuk tylko całe stado znajdujące się w danym obiekcie. Zatem ciągle aktualne pozostaje powiedzenie "lepiej zapobiegać niż leczyć" Dr inż. Alina Rachwał 36