w zdrowym styl u Probiotyki terapia na miarę Od kilku lat probiotyki sà propagowane jako naturalne stymulatory odpornoêci. Producenci przeêcigajà si w coraz to nowych doniesieniach o efektywnoêci u ywanych przez siebie szczepów bakteryjnych. Mamy wi c jogurty, mleka i serki probiotyczne, suplementy diety z bakteriami probiotycznymi, tabletki do ucia bàdê pro- i prebiotyczne produkty ywnoêciowe dla niemowlàt. A jak wyglàda rzeczywista przydatnoêç probiotyków i czy wszystkie dzia ajà równie skutecznie? zdj.: The Image Bank, Visuals Unlimited/ Getty Images/Flash Press Media Probiotykoterapia nie jest wcale odkryciem wspó czesnym. Ju nasi przodkowie zauwa yli, e nieco zepsute, czyli sfermentowane mleko czy warzywa mogà byç spo ywane przez d u szy ni normalnie czas. To zawarte w kiszonkach bakterie fermentacji mlekowej pe ni y rol naturalnej substancji konserwujàcej, jednoczeênie korzystnie wp ywajàc na zdrowie. Pliniusz Starszy w 76 r. n. e. propagowa spo ywanie fermentowanych produktów mlecznych osobom z dolegliwoêciami o àdkowo-jelitowymi oraz wracajàcym do zdrowia. Rozwój wiedzy na temat probiotykoterapii nastàpi z poczàtkiem XX wieku. W czasach, kiedy mikrobów bano si jak ognia by a to iêcie rewolucyjna teoria: Czytelnik, który posiada ma à wiedz w tej dziedzinie, mo e byç zdziwiony moimi zaleceniami, aby spo ywaç du e ilo- Êci bakterii, poniewa ogólnie panuje przekonanie, e sà one szkodliwe. Ta opinia jest b dna. Istnieje wiele dobroczynnych bakterii, wêród których pa- eczki kwasu mlekowego zajmujà poczesne miejsce pisa Ilia Miecznikow. Niestety, koncepcja probiotykoterapii odesz a wkrótce w zapomnienie dr n. med. Mirosława Gałęcka dr n. biol. Patrycja Szachta Instytut Mikroekologii w Poznaniu 5
w zdrowym stylu za sprawà rosnàcej popularno- Êci antybiotyków. Leki te dzia a- y bowiem szybko i skutecznie hamowa y rozwój chorób infekcyjnych. Do czasu Chorobotwórcze drobnoustroje bardzo szybko zacz y uodparniaç si na nadmiernie i niew aêciwie stosowane leki. Proces ten ciàgle post puje opornoêç bakterii na antybiotyki jest jednym z najwi kszych problemów wspó czesnej medycyny. Fakt, e antybiotykoterapia nie sta a si lekiem na ca e z o, przyczyni si do triumfalnego powrotu terapii naturalnych, w tym równie probiozy. Wspó czeênie probiotykiem nazywamy produkt zawierajàcy odpowiednio du à iloêç ÊciÊle okreêlonych drobnoustrojów Ilia Miecznikow ojciec koncepcji probiozy. Niema y udzia w badaniach przypisuje si polskim naukowcom. W roku 1888 profesor Brudziƒski, pediatra i neurolog, obserwowa popraw stanu zdrowia u niemowlàt z zaburzeniami jelitowymi po podaniu bakterii produkujàcych kwas mlekowy. DoÊwiadczenia polskiego naukowca zosta y wykorzystane przez Rosjanina, Ili Miecznikowa, uznawanego za ojca koncepcji probiozy. Ów wybitny mikrobiolog (zw aszcza tzw. bakterii kwasu mlekowego), pozytywnie wp ywajàcych na ludzkie zdrowie. Najcz Êciej do produkcji wykorzystuje si drobnoustroje z rodzaju Lactobacillus, Bifidobacterium, Enterococcus, Escherichia coli oraz niepatogenne dro d e Saccharomyces boulardii. Niezmiernie istotna jest iloêç bakterii w preparacie (uwa a si, e efekt leczniczy wywiera minimalna dawka 10 6-10 8 komórek/gram produktu) oraz zastosowanie okreêlonego szczepu, którego w aêciwoêci prozdrowotne udowodnione zosta y w licznych badaniach klinicznych. Przekonanie, e najskuteczniejszy jest preparat zawierajàcy ró ne szczepy, najlepiej w jak najwi kszej iloêci, jest b dne. i immunolog obserwowa nacj bu garskà, s ynàcà z elaznego zdrowia i d ugowiecznoêci. Doszed do wniosku, e cechy te sà bezpoêrednio powiàzane ze spo ywaniem znacznych iloêci tradycyjnego mlecznego jogurtu oraz napoju alkoholowego zwanego kumysem. Miecznikow uwa a bowiem, e proces starzenia si jest wynikiem zatrucia organizmu toksynami produkowanymi przez szkodliwe bakterie w jelitach. Sformu owa wi c tez, e podstawà dla utrzymania zdrowia jest spo ywanie dobroczynnych bakterii mlekowych, które w jego przekonaniu, zast powa y z e bakterie. Jakimi zasadami kierowaç si wi c przy wyborze odpowiedniego dla siebie probiotyku? Dost pne na rynku produkty probiotyczne zawierajà szczepy bakterii pochodzàcych z ludzkiego przewodu pokarmowego. Drobnoustroje te sà dok adnie sprawdzone pod kàtem skutecznoêci dzia ania i bezpieczeƒstwa dla zdrowia. Uwa a si, e korzyêci z przyjmowania probiotyków wynikajà z ich zdolnoêci do skutecznej walki z bakteriami chorobotwórczymi, stymulowania naszego uk adu odpornoêciowego i uszczelniania Êluzówki jelita. Wiele chorób jest wynikiem zaburzenia równowagi bakteryjnej w jelicie. Odpowiednio dobrany probiotyk przywraca zachwianà harmoni. SkutecznoÊç profilaktyczna i lecznicza bakterii probiotycznych potwierdzona zosta a w wielu badaniach naukowych. Nale y jednak zaznaczyç, e produkty te nie sà cudownym panaceum i dzia ajà skutecznie jedynie w okreêlonych jednostkach chorobowych. 6
w zdrowym styl u 2Probiotyki zaleca si równie jako uzupe nienie terapii antybiotykami. Leki te, oprócz bakterii b dàcych przyczynà choroby, niszczà równie po àdane bakterie w przewodzie pokarmowym. Zmniejszenie liczby naszych sprzymierzeƒców promuje rozwój mikrobów potencjalnie szkodliwych, które w stanie zdrowia wyst pujà w jelicie w mniejszoêci (np. Clostridum 3difficile). To z kolei prowadzi do rozwoju tzw. biegunki poantybiotykowej lub towarzyszàcej leczeniu. Z tego wzgl du probiotykoterapia powinna towarzyszyç ka demu leczeniu antybiotykami. Terapia probiotycznym szczepem LGG wydaje si ponadto stanowiç obiecujàcà opcj leczniczà dla osób obcià onych atopowym zapaleniem skóry (AZS). Systematyczne przyjmowanie probiotyku przez ostatni trymestr cià y przez matki z atopià, a nast pnie przez noworodki zmniejszy o wyst powanie wyprysku atopowego o 25%. Nie wszystkie bakterie probiotyczne są skuteczne w terapii biegunek. Wykazano, że pożądane właściwości ma bakteryjny szczep Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) oraz niepatogenny drożdżak Saccharomyces boulardii. Według doniesień redukują one ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej i zakaźnej o 20-50% lub skracają czas jej trwania o około dzień. Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus w jogurcie. Najlepiej potwierdzonà dotychczas cechà probiotyków jest zapobieganie biegunkom, a w przypadku ich wystàpienia skracanie czasu choroby. Po yteczne bakterie sà skuteczne zw aszcza w przypadku zaburzeƒ wywo anych chorobotwórczymi drobnoustrojami. Z tego wzgl du profilaktycznà probiotykoterapi zaleca si osobom podró ujàcym do krajów tropikalnych. Obca, nieznana flora, z którà organizm nie umie sobie radziç, jest bowiem cz sto przyczynà zaburzeƒ o àdkowo-jelitowych. Bakterie probiotyczne mogà w tym przypadku skutecznie walczyç z patogenami. Szczepy probiotyczne sà równie nadziejà dla alergików. U pacjentów z alergià wziewnà probiotyczny Lacto- casei znaczàco z a- 1bacillus godzi niepo àdane objawy. Podobne efekty obserwowano u pacjentów z alergià pokarmowà i nietolerancjà laktozy. Alergia wywo ana spo yciem pokarmów jest najcz Êciej wynikiem zbyt s abej bariery 4jelitowej. Przez nieszczelnà Êcian jelita do krwi przenikajà substancje alergizujàce, powodujàc obronnà reakcj organizmu. Szczepy probiotyczne, zw aszcza LGG i Lactobacillus plantarum 299V, stymulujà wydzielanie Êluzu, b dàcego naturalnym uszczelniaczem jelita oraz wytwarzajà substancje o charakterze cytoprotekcyjnym. Dzi ki temu na powierzchni jelit tworzy si ochronna warstwa. Spo- ywanie fermentowanych produktów mlecznych mo e przynieêç ulg osobom z objawami nietolerancji laktozy. Defekt ten polega na niedoborze enzymu laktazy, rozk adajàcego cukier mlekowy. Obecne w produkcie bakterie kwasu mlekowego, dostarczajàc w asnego enzymu, usprawniajà rozk ad laktozy, dzi ki czemu dochodzi do ograniczenia objawów nietolerancji: bólów brzucha, wzd ç czy zaparç. Skuteczne w tym wzgl dzie sà zarówno szczepy Lactobacillus jak i Bifidobacterium. 7
5 w zdrowym stylu Trwajà badania nad wp ywem probiotyków na szeroko poj tà odpornoêç. Wykazano bowiem, e bakterie te korzystnie modulujà odpowiedê immunologicznà. Na tym polu wyró nia si zw aszcza szczep Enterococcus faecalis, który spowodowa znaczàcy wzrost odpornoêci u pacjentów z przewlek ym zapaleniem oskrzeli. Równie wspomniany wielokrotnie szczep LGG wydaje si mieç tu zastosowanie. Systematyczne podawanie go dzieciom zaowocowa o zmniejszeniem epizodów goràczki, mniejszà liczbà infekcji oraz ograniczonà koniecznoêcià podawania antybiotyku w porównaniu z grupà nieotrzymujàcà probiotyku. Fakt ten jest istotny zw aszcza dla dzieci przebywajàcych w du ych skupiskach ( obki, przedszkola, szpitale), gdzie atwo o rozwój choroby infekcyjnej. Najnowsze doniesienia o probiotykach Êledzà z pewnoêcià pacjenci z nieswoistà chorobà zapalnà jelit (NZJ). Wspomniana grupa chorób ma charakter przewlek y, a celem terapii jest uzyskanie stanu remisji, czyli ustàpienia objawów, wyciszenia choroby. Przyczyna choroby jest nadal niejasna, lecz podejrzewa si udzia flory jelitowej. Postanowiono wi c okreêliç przydatnoêç szczepów prozdrowotnych u pacjentów z tà chorobà. 9Dla osób z zapaleniem zbiornika ka owego (pouchitis) najskuteczniejszy okaza si probiotyczny zestaw VSL#3 (cztery szczepy bakterii z rodzaju Lactobacillus, trzy szczepy bakterii z rodzaju Bifidobacterium oraz Streptococcus thermophilus). Równie pacjenci z zaburzeniami czynnoêciowymi przewodu pokarmowego (zespó jelita nadwra liwego IBS) mogà znaleêç ulg w probiotykoterapii. Systematyczne przyjmowanie szczepu Lactobacillus plantarum 299V agodzi objawy choroby takie jak wzd cia, md oêci, zaparcia, bóle brzucha. Podobne objawy towarzyszà terapii majàcej na celu usuni cie Helicobacter pylori z ustroju osób skolonizowanych. Przyczynà niepowodzenia, tzw. eradykacji jest cz stokroç dyskomfort towarzyszàcy leczeniu. Istotny jest wi c fakt, e szczepy Lactobacillus acidophilus oraz Lactobacillus rhamnosus znacznie zmniejszajà nasilenie objawów niepo àdanych. Natomiast szczep Lactobacillus casei DN-114 001 dodatkowo poprawia skutecznoêç leczenia, nawet o 30%. 6 7 8 10 Pałeczki Lactobacillus acidophilus. Badania wykaza y, e szczep Escherichia coli Nissle 1917 równie skutecznie podtrzymuje remisj choroby, co standardowe leki (np. mesalazyna) u pacjentów z wrzodziejàcym zapaleniem jelita grubego. Niestety, probiotyki nie znajdujà na razie zastosowania u pacjentów z chorobà LeÊniowskiego-Crohna. Olbrzymià uwag przywiàzuje si do badaƒ nad przeciwnowotworowymi w aêciwoêciami probiotyków. Badania przeprowadzone in vitro wykaza y, e bakterie probiotyczne sà zdolne do przekszta cania struktury karcynogenów (substancji rakotwórczych), co ogranicza ich chorobotwórcze w aêciwoêci bàdê prowadzi do degradacji zwiàzku. Dzia anie przeciwnowotworowe jest równie wynikiem hamowania aktywnoêci enzymów promujàcych proces nowotworzenia (np. nitroreduktaza). W aêciwoêci takie wykazano dotychczas dla szczepów Bifidobacterium longum. Badania nad potencjalnymi mo liwoêciami wykorzystania probiotyków ciàgle trwajà i obejmujà mi dzy innymi terapi autyzmu oraz profilaktyk martwiczego zapalenia jelit u dzieci.
w zdrowym stylu Nie ma przesady w twierdzeniu, e wi kszoêç odpornoêci pochodzi z jelit. Zaznaczyç nale y, e probiotykoterapia jest wysoce skuteczna w przywracaniu równowagi w przewodzie pokarmowym. Styl ycia, jaki prowadzimy, nadu ywanie leków, z a dieta i stres, niezwykle niekorzystnie wp ywajà na mikroflor jelitowà. Nasze w asne drobnoustroje endogenne (od których wywodzà si bakterie probiotyczne) pe nià wiele istotnych funkcji. Nie tylko skutecznie eliminujà bakterie chorobotwórcze, zabezpieczajàc nas przed infekcjami, ale stymulujà odpornoêç, wspomagajà trawienie i wytwarzajà niezb dne witaminy. Jelito grube, b dàce najwi kszym siedliskiem bakterii w naszym ciele, jest zatem swoistym generatorem naszego zdrowia i dobrego samopoczucia. Zaburzenie równowagi tego wysoce czu ego ekosystemu odbija si niekorzystnie na stanie ca ego organizmu. Terapia probiotyczna jest wówczas niezastàpiona. Aby jednak przynios a ona po àdany efekt, nale y w pierwszej kolejnoêci ustaliç, z jakimi nieprawid owoêciami mamy do czynienia innymi s owy: których bakterii mamy w organizmie za ma o, a których zbyt wiele. U ka dej osoby terapia powinna byç wi c poprzedzona badaniem mikroflory przewodu pokarmowego i dobrana indywidualnie. Aby z agodziç dolegliwoêci, nale y bowiem Wybrane preparaty probiotyczne dostępne na polskim rynku POSTAĆ LICZBA ŻYWYCH KOMÓREK /DAWKA PREPARAT WYKORZYSTANY DROBNOUSTRÓJ I JEGO UDOWODNIONE DZIAŁANIE proszek (saszetki) 4 x 10 9 jtk Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium szczepy ograniczają wzdęcia, zaparcia i bóle brzucha ACIDOLAC krople, tabletki do żucia 1 x 10 8 jtk Lactobacillus reuterii BIOGAJAL proszek (saszetka), 3 x 10 9, 6 x 10 9 jtk Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) działanie w biegunkach i AZS DICOFLOR 30/60 Saccharomyces boulardii działanie w biegunkach ENTEROBIOTIC ENTEROL Saccharomyces boulardii działanie w biegunkach 250 mg proszek 1 x 10 6 jtk Bifidobacterium lactis, Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) działanie w biegunkach i AZS IDO-FORM KID 1 x 10 8 jtk Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus rhamnosus szczepy ograniczają objawy niepożądane leczenia Helicobacter pylori LACIDOFIL fiolka do sporządzania roztworu 2 x 10 9, 1 x 10 10 jtk Lactobacillus rhamnosus działanie w biegunkach, szczep ogranicza objawy niepożądane leczenia Helicobacter pylori LAKCID FORTE 10
w zdrowym styl u proszek Lactobacillus rhamnosus ogranicza objawy niepożądane w czasie leczenia Helicobacter pylori Lactobacillus plantarum, Bifidobacterium longum szczep o działaniu przeciwnowotworowym LACTORAL dojelitowe 1 x 10 9 jtk Lactococcus lactis, Lactobacillus casei łagodzi objawy alergii wziewnej i pokarmowej, Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidum szczepy ograniczają wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha PROBACTI4 ENTERIC 2 x 10 9 jtk Lactobacillus acidophilus ogranicza wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha, Bifidobacterium lactis, Lactobacillus bulgaricus, Streptococcus thermophilus PROBIOLAC 10 x 10 9 jtk Lactobacillus plantarum 299V uszczelnia jelito, działa cytoprotekcyjnie, łagodzi objawy zespołu jelita nadwrażliwego SANPROBI proszek (saszetki) 5 x 10 8 jtk, 5 x 10 8 jtk, 5 x 10 8 jtk, 5 x 10 8 jtk Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidum ograniczają wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha, Lactobacillus casei łagodzi objawy alergii wziewnej i pokarmowej, Lactococcus lactis SYMBIOLACT COMP 6 x 10 8 jtk, 4 x 10 8 jtk, 6 x 10 8 jtk Lactobacillus bulgaricus, Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidum ograniczają wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha TRILAC dostarczyç do organizmu te bakterie, których nam brakuje, nie zaê dowolne drobnoustroje probiotyczne. Mikroflora przewodu pokarmowego cz owieka dzieli si na bakterie pe niàce rol ochronnà (Lactobacillus, Bifidobacterium i inne) oraz wp ywajàce na odpowiedê immunologicznà (m.in. Escherichia coli, Enterococccus). W jelitach bytuje równie flora proteolityczna, czyli drobnoustroje, które w okreêlonych warunkach mogà byç chorobotwórcze (na przyk ad Proteus, Pseudomonas). W stanie zdrowia takie mikroorganizmy sà trzymane w ryzach przez pozosta à cz Êç ekosystemu jelitowego, co nie pozwala na ich nadmierne namno enie i ewentualny rozwój infekcji. Zaburzenie równowagi w organizmie, b dàce wynikiem niezdrowego trybu ycia (stres, niew aêciwa dieta) oraz nadu ywania antybiotyków i innych leków prowadzi do zmiany stosunków jakoêciowych i iloêciowych w jelitach. Skutkiem tego jest rozwój nie tylko chorób przewodu pokarmowego, ale równie ogólnoustrojowych. Brak homeostazy w przewodzie pokarmowym mo e uwidaczniç si mi dzy innymi wypryskiem atopowym bàdê astmà oskrzelowà. Ze strony samego przewodu pokarmowego mo emy natomiast spodziewaç si takich dolegliwoêci, jak wzd cia, biegunki czy zaparcia, nietolerancja po- 11
w zdrowym stylu karmowa, przewlek e stany zapalne i inne. Aby skutecznie leczyç te bàdê inne dolegliwo- Êci, konieczne jest wi c okreêlenie, jakie zmiany zasz y w profilu ekosystemu jelitowego (liczba bakterii na 1 g ka u) i zastosowaç celowanà terapi probiotycznà. W przeciwnym wypadku b dziemy jedynie agodziç objawy choroby, podczas gdy jej prawdziwa przyczyna pozostanie niezmieniona a to uniemo liwia uzyskanie trwa ej poprawy zdrowia. Probiotyki wydają się wielce obiecującą alternatywą, zarówno profilaktyczną, jak i leczniczą. Należy jednak uwzględnić badania nad działaniem określonych szczepów w przypadku danej choroby i wybierać preparaty o sprawdzonej skuteczności, nie zaś dowolny produkt oznaczony nazwą probiotyczny. Korzystne cechy określonego probiotyku są właściwe tylko dla niego, toteż nie spodziewajmy się pozytywnych efektów, stosując inny, nawet pokrewny, szczep bakteryjny. Najlepszym postępowaniem jest zawsze ustalenie składu mikroflory przewodu pokarmowego i zastosowanie indywidualnie dobranej probiotykoterapii. Tylko wówczas możemy mieć pewność, że bakterie, które przyjmujemy, to probiotyki na miarę. R E K L A M A PROBACTI 12