Fauna nietoperzy (Chiroptera) rojących się przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (Babiogórski Park Narodowy)

ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (2): 128 136, 2011 Fauna nietoperzy (Chiroptera) rojących się przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (Babiogórski Park Narodowy) Bat fauna (Chiroptera) swarming before the entrance of the Dymiąca Piwnica Cave (Babia Góra Na onal Park) KRZYSZTOF PIKSA 1, WOJCIECH J. GUBAŁA 2 1 Instytut Biologii Uniwersytet Pedagogiczny 31 054 Kraków, ul. Podbrzezie 3 e-mail: piksak@gmail.com 2 Centrum Informacji Chiropterologicznej Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN 31 016 Kraków, ul. Sławkowska 17 Słowa kluczowe: Karpaty, Myo s bechsteinii, M. emarginatus, M. mystacinus complex, rojenie. W artykule opisano rojenie się nietoperzy przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (1337 m n.p.m.). W latach 2008 2010 odłowiono 290 nietoperzy należących do ośmiu gatunków w tym czterech nowych dla Babiogórskiego Parku Narodowego. Przedyskutowano status nowych gatunków nietoperzy dla tego obszaru oraz przedstawiono strukturę dominacyjną rojących się nietoperzy. Wyniki przedstawiono na tle rezultatów badań nietoperzy z innych regionów polskich Karpat. Wstęp Latem i wczesną jesienią na półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego przy otworach jaskiń i innych schronień podziemnych pojawia się ogromna liczba nietoperzy często znacznie przewyższająca liczebnością i bogactwem gatunkowym tą notowaną w okresie zimowym (Furmankiewicz, Górniak 2002; Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004; Mysłajek i in. 2008; Piksa 2008). Zjawisko to ze względu na swój masowy charakter zostało nazwane rojeniem (swarming) (Davis 1964). W trakcie tej aktywności nietoperze (głównie samce) przylatują z sąsiednich obszarów, wlatują do obiektów i przebywają w nich przez pewien czas, po czym zdecydowana większość opuszcza schronienia. Jako kwatery dzienne miejsca rojenia wykorzy- stywane są tylko przez znikomą część wykazujących tą aktywność nietoperzy. Rojenie jest zjawiskiem złożonym, a przyczyny i funkcja tej aktywności nie są do końca wyjaśnione. Większość badaczy skłania się ku hipotezie, że jest to związane z rozrodem (Fenton 1969; Parsons i in. 2003), według innych z pokazywaniem przez dorosłe matki młodym osobnikom potencjalnych miejsc zimowania i rojenia (Fenton 1969; Piksa 2008) oraz, że obiekty te wykorzystywane są jako miejsca odpoczynku w trakcie migracji (Whitaker 1998). Wiele prac opisuje w różnych aspektach tą aktywność w Europie (Parsons i in. 2003) i w Polsce (Furmankiewicz, Górniak 2002; Gottfried 2009), w tym także w Karpatach (Węgiel i in. 2004; Stanik, Gubała 2005; Bator i in. 2008; Mysłajek i in. 2008; Piksa 2008). Brak natomiast informacji na temat rojenia nietoperzy 128

K. Piksa i W.J. Gubała Rojenie nietoperzy na Babiej Górze w Masywie Babiej Góry. Celem niniejszej pracy było więc uzupełnienie tej wiedzy, a w szczególności poznanie bogactwa gatunkowego i określenie statusu nietoperzy z grupy Myotis mystacinus sensu lato, tj. nocka Brandta M. brandtii, nocka wąsatka M. mystacinus i nowo stwierdzonego dla Polski, obecnego w Karpatach, nocka Alkatoe M. alcathoe (Niermann i in. 2007). Materiał i metody Babia Góra leży we wschodniej części Beskidu Żywieckiego, jest najwyższym masywem w Beskidach i jednocześnie najwyższym wzniesieniem w obrębie tzw. Karpat fliszowych. Jej szczyt wznosi się na wysokość 1725 m n.p.m. i wyrasta o 200 500 m ponad otaczające ją obszary. Masyw ten zbudowany jest głównie z piaskowcowo-łupkowych utworów fliszowych (Szwagrzyk 2003). Największą jaskinią masywu Babiej Góry jest Dymiąca Piwnica. Jest ona niewielkim obiektem posiadającym jeden otwór położony na wysokości 1337 m n.p.m. Jeszcze do niedawna jej długość wynosiła 55 m, głębokość 10,5 m (Pukowski, Szura 2005), obecnie jej długość wynosi 86,5 m (C. Szura npbl.). Jest to pseudokrasowa jaskinia osuwiskowa typu szczelinowego (crevice type), pustkę stanowi większa sala o wymiarach 7 2,5 m i wysokości do 2,5 m, oraz odchodzące od niej wąskie korytarze. Najbliższe otoczenie obiektu porasta naturalna świerczyna karpacki bór górnoreglowy Plagiothecio-Piceetum tatricum. Pomiędzy sklepieniem utworzonym ze zwartych koron świerków a runem leśnym tworzy się wolna przestrzeń będąca dogodnym miejscem żerowania nietoperzy. Prace terenowe prowadzone były w latach 2008 2010 w okresie od lipca do września. Polegały one na całonocnych odłowach nietoperzy w sieci chiropterologiczne rozpięte przed otworem jaskini i przy nim. Schwytane w sieci nietoperze identyfikowano do gatunku, mierzono, ważono, określano ich płeć. Dodatkowo w trakcie prac zbierano ektopasożyty. Nietoperze po wykonaniu podstawowych czynności były natychmiast wypuszczane w miejscu złowienia. Odłowy prowadzono za zgodą Ministerstwa Środowiska i Dyrekcji Babiogórskiego Parku Narodowego. Wyniki Łącznie w trakcie pięciu nocy odłowiono 290 nietoperzy z 8 gatunków (tab. 1): nocka dużego Myotis myotis, nocka Bechsteina M. bechsteinii (ryc. 1), nocka Brandta, nocka wąsatka, nocka orzęsionego M. emarginatus (ryc. 2), nocka Natterera M. nattereri, nocka rudego M. daubentonii i gacka brunatnego Plecotus auritus. Nie stwierdzono obecności nocka Alkatoe. Najliczniej odławianymi nietoperzami były nocek Brandta i gacek brunatny (odpowiednio 27,2 i 26,6%). Stosunkowo licznie reprezentowane były również nocki wąsatek (13,8%), orzęsiony (11,7%) i duży (11,4%). Udziały pozostałych gatunków nie przekraczały kilku procent. U wszystkich gatunków nietoperzy przeważały samce (tab. 1). Najwyższą wartością proporcji płci charakteryzowały się nocki orzęsiony i rudy (u których nie odłowiono samic) oraz gacek brunatny (0,86), najniższą zaś nocek wąsatek (0,60). W okresie zimowym w jaskini obserwuje się hibernujące nietoperze z grupy nocka wąsatka M. mystacinus sensu lato (1 3 osobników). Dyskusja Wyniki badań wykazały, że mimo niewielkich rozmiarów i położenia stosunkowo wysoko nad poziomem morza jaskinia Dymiąca Piwnica jest bardzo ważnym miejscem rojenia nietoperzy uczestniczy w tej aktywności wielokrotnie więcej nietoperzy niż obserwuje się tu zimą. W trakcie badań stwierdzono obecność 8 gatunków nietoperzy spośród 25 występujących w Polsce. Bogactwo gatunkowe rojących się tu nietoperzy nie jest tak duże jak w okresie rojenia w innych rejonach Karpat polskich. W polskiej części Tatr w trakcie rojenia stwierdzono obecność 16 gatunków nietoperzy (Piksa 2008; Piksa i in. 2011), w Beskidzie 129

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 2, 2011 Tab. 1. Charakterystyka fauny nietoperzy odłowionych przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica Tab. 1. Characteris cs of the bat fauna caught at the opening of the Dymiąca Piwnica Cave Gatunek Species Proporcje płci Sex ra o Suma Total Dominacja Dominance (%) Nocek duży Myo s myo s (Borkhausen 1797) 9 24 0,73* 33 11,4 Nocek Bechsteina Myo s bechsteinii (Kuhl 1817) 1 5 0,83 6 2,1 Nocek Na erera Myo s na ereri (Kuhl 1817) 3 12 0,80* 15 5,2 Nocek orzęsiony Myo s emarginatus (Geoffroy 1806) 34 1,00 34 11,7 Nocek Brandta Myo s brand i (Eversmann 1845) 16 63 0,80* 79 27,2 Nocek wąsatek Myo s mystacinus (Kuhl 1817) 16 24 0,60 NS 40 13,8 Nocek rudy Myo s daubentonii (Kuhl 1817) 6 1,00 6 2,1 Gacek brunatny Plecotus auritus (Linnaeus 1758) 11 66 0,86* 77 26,6 Suma/ Total 56 234 290 * Stosunek liczbowy płci różny od jedności (P 0,05)/ Males to females sex ra o significantly different from unity (P 0.05). NS Stosunek liczbowy płci nie jest różny od jedności (P > 0,05) (do analiz wykorzystano test chi-kwadrat lub dokładny test Fischera)/ Males to females sex ra o not significantly different from unity (P > 0.05) (chi-square test or Fisher s exact tests were used to analysis). Niskim i Sądeckim 13 gatunków (Węgiel i in. 2004), w Ciężkowicko-Rożnowskim Parku Krajobrazowym 12 (Bator i in. 2008). Mniejsza, w porównaniu z innymi regionami Karpat, liczba odnotowanych gatunków wynika zapewne z kilku czynników: stosunkowo surowego klimatu, jaki towarzyszy usytuowaniu obiektu; niewielkich rozmiarów jaskini, a co za tym idzie mniejszej atrakcyjności dla nietoperzy jako potencjalnego zimowiska lub miejsca rojenia; mniejszej niż w innych regionach częstości i regularności prowadzonych badań. Nie stwierdzono np. ciepłolubnego podkowca małego Rhinolophus hipposideros (regularnie odławianego na niższych położeniach Karpat polskich), nietoperzy z rodzaju mroczek Eptesicus, mroczka posrebrzanego Vespetilio murinus czy gatunków typowo leśnych. Z danych faunistycznych na uwagę zasługuje odnotowanie czterech nowych dla Babiej Góry gatunków nocków: dużego, Bechsteina, Brandta i orzęsionego (por. Wołoszyn, Postawa 2003). Fauna nietoperzy Babiogórskiego Parku Narodowego liczy więc obecnie 12 gatunków. Dla porównania, fauna nietoperzy blisko położonych górskich parków narodowych, o stosunkowo dobrzej poznanej chiropterofaunie jest bogatsza. Liczy ona w Tatrzańskim Parku Narodowym 19 gatunków (Danko, Piksa 2010), a w Pienińskim Parku Narodowym 20 (Sitowski 1948; Paszkiewicz i in. 1995; 1998; Piksa i in. npbl.). Znacznie mniejsza liczba stwierdzonych gatunków nietoperzy w BPN związana jest zapewne z brakiem kompleksowych, regularnych badań poświęconych tej grupie ssaków, mniejszą heterogennością siedlisk oraz słabym poznaniem jaskiń tego obszaru. Spośród nowych gatunków na szczególną uwagę zasługuje obecność nocka Bechsteina i nocka orzęsionego. Wprawdzie o wystąpieniu tego ostatniego w jaskini Dymiąca Piwnica wspominają Pukowski i Szura (2005), to jednak w rzeczywistości informację tę zamieszczono omyłkowo obserwowany nietoperz należał do Myotis mystacinus sensu lato (C. Szura, W.J. Gubała inf. ustna). Nocek Bechsteina jest gatunkiem typowo leśnym preferującym drzewostany liściaste zwłaszcza dojrzałe (Baagøe 2001; Ciechanowski, Piksa 2004). Biorąc pod uwagę charakter najbliższego otoczenia jaskini (bór świerkowy), jego stwierdzenie w tym miejscu może wydawać się zaskoczeniem. Należy jednak pamiętać, że jego obecność związana jest 130

K. Piksa i W.J. Gubała Rojenie nietoperzy na Babiej Górze Ryc. 1. Nocek Bechsteina odłowiony przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (20.08.2009 r., fot. K. Piksa) Fig. 1. Bechstein s bat caught before entrance on the Dymiąca Piwnica Cave (20 August 2009, photo by K. Piksa) tu przede wszystkim z aktywnością zwaną rojeniem. Nietoperz ten w tym okresie może być spotykany poza obrębem siedlisk kojarzonych z tym gatunkiem, a nawet w miejscach, których unika. Na przykład w Tatrach w okresie rojenia stwierdzono go w jednej z jaskiń piętra alpejskiego Wielkiej Litworowej (1907 m n.p.m.), której najbliższe otoczenie pozbawione jest całkowicie zadrzewień i zakrzewień (Piksa 2008). Nocek Bechsteina jest gatunkiem osiadłym niewykonującym dalekich przelotów (maksymalny przelot to 35 km), jako dzienne kwatery wykorzystuje przede wszystkim dziuple drzew, a preferowanymi żerowiskami są dojrzałe lasy liściaste (Baagøe 2001; Ciechanowski, Piksa 2004). Biorąc pod uwagę obecność w masywie Babiej Góry dorosłej samicy z dobrze widocznymi łysinkami wokółsutkowymi, preferowanych żerowisk (zespół buczyny karpackiej i kwaśnej buczyny), dojrzałych drzewostanów z licznymi dziuplami potencjalnymi schronieniami dla tego nietoperza, można stwierdzić, że gatunek ten rozmnaża się na tym obszarze. Dużym zaskoczeniem, jak na tę wysokość, jest obecność ciepłolubnego nocka orzęsionego. Występowanie tego gatunku przy otworze jaskini Dymiącej Piwnicy i oddalonej o około 13 km jaskini Oblica może sugerować obecność kolonii rozrodczej tego gatunku w sąsiedztwie Babiej Góry. Nocek orzęsiony jest gatunkiem zasiedlającym przede wszystkim strychy budynków (Gaisler 1971; Furmankiewicz, Postawa 2004; Dietz i in. 2009). W obrębie parku narodowego raczej brak tego typu schronień. Na brak kolonii rozrodczych tego gatunku w obrębie masywu Babiej Góry może wskazywać nienotowanie obecności samic w odłowach. 131

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 2, 2011 Ryc. 2. Nocek orzęsiony odłowiony przy otworze jaskini Dymiąca Piwnica (2.08.2008 r., fot. K. Piksa) Fig. 2. Geoffroy s bat caught before entrance on the Dymiąca Piwnica Cave (2 August 2008, photo by K. Piksa) Odłowione samce na Babiej Górze jako schronienia dzienne wykorzystują prawdopodobnie szczeliny skalne i jaskinie. Świadczy o tym fakt, że większość odłowionych nietoperzy (24 na 34 odłowionych) na futrze i błonach lotnych posiadała ślady jaskiniowego błota. Kolejnym nowym dla Babiej Góry gatunkiem jest nocek duży. Jest pospolity w polskich Karpatach i licznie notowany w jaskiniach zarówno zimą, jak i w okresie rojenia (Węgiel i in. 2004). Jego obecność tutaj nie jest więc zaskoczeniem. Odnotowanie w odłowach dorosłych samic (z łysinkami wokółsutkowymi) i młodych osobników (tj. urodzonych w danym roku) świadczy, że w sąsiedztwie Babiej Góry znajduje się kolonia rozrodcza tego gatunku. Jako kwatery dzienne nocek duży wykorzystuje przede wszystkim obszerne strychy budynków, np. kościołów (Dietz i in. 2009). Kolonie rozrodcze tego nietoperza mogą być więc usytuowane w budynkach na obrzeżach parku narodowego lub w jego sąsiedztwie. Z trzech gatunków nocków z grupy mystacinus występujących w Polsce na Babiej Górze odnotowano nocka Brandta i nocka wąsatka, nie stwierdzono obecności nocka Alkatoe. 132 Podobnie jak przy innych jaskiniach Karpat fliszowych, w okresie tzw. rojenia (Węgiel i in. 2004; Bator i in. 2008) z tej grupy najliczniejszy był nocek Brandta. Obecność dorosłych samic z dobrze widocznymi łysinkami wokółsutkowymi i osobników młodych świadczy, że gatunek ten rozmnaża się na Babiej Górze. Schronieniami dziennymi tego gatunku mogą być szczeliny drewnianych budynków położonych w lasach i na ich obrzeżach, dziuple i szczeliny pod korą drzew czy też skrzynki lęgowe dla ptaków i nietoperzy itp. (Dietz i in. 2009). Babia Góra zapewnia więc preferowane schronienia dzienne dla tego gatunku. Biorąc pod uwagę strukturę dominacyjną rojących się nietoperzy, wyniki uzyskane w niniejszych badaniach nieznacznie różnią się od uzyskanych w innych regionach Karpat fliszowych natomiast zasadniczo odbiegają od uzyskanych w Tatrach. Wspólną cechą wszystkich jaskiń Beskidów jest liczna obecność w okresie rojenia gacka brunatnego. Jest on najliczniej odławianym gatunkiem w Beskidzie Sądeckim i Beskidzie Niskim, gdzie stanowił prawie połowę odłowionych nietoperzy (46,4%) (Węgiel i in. 2004) oraz w Beskidzie Wyspowym

K. Piksa i W.J. Gubała Rojenie nietoperzy na Babiej Górze (25,6%) (Piksa i in. 2011). Licznie (choć drugi pod względem liczebności) był także odławiany przy otworze jaskini Oblica (30,8%) w Beskidzie Żywieckim (Stanik, Gubała 2008) i Beskidzie Śląskim (22,6%) (Mysłajek i in. 2008). Najmniej licznie obserwowano go przy otworach jaskiń Pogórza Rożnowskiego i Ciężkowickiego (18%) (Bator i in. 2008). W Tatrach jego udział w okresie rojenia sięga kilku procent (Piksa 2008). Najliczniej odławianym nietoperzem w okresie rojenia w niniejszych badaniach był nocek Brandta. W pozostałej części Karpat polskich jego liczebność w tym okresie nie jest tak wysoka, jego udział w odłowach przy otworach jaskiń waha się od 2,8% jaskinia Oblica (Stanik, Gubała 2008) do 11,9% jaskinie Beskidu Sądeckiego i Niskiego (Węgiel i in. 2004). Biorąc pod uwagę położenie nad poziomem morza jaskini Dymiąca Piwnica, zaskakująco częsta jest obecność ciepłolubnego nocka orzęsionego. Jego liczebność w okresie rojenia jest tu nawet wyższa niż przy innych niżej położonych jaskiniach Beskidów. Dla porównania udział nocka orzęsionego w odłowach przy otworach jaskiń Beskidu Niskiego i Sądeckiego sięgał 10,3% (Węgiel i in. 2004), Beskidu Wyspowego 12,1% (Piksa i in. 2011). Liczniej w polskiej części Karpat nocek orzęsiony odławiany był tylko przy otworze jaskini Oblica w Beskidzie Żywieckim (45,8%) (Stanik, Gubała 2005). Przedstawione powyżej różnice pomiędzy jaskiniami w strukturze dominacyjnej rojących się nietoperzy wynikają nie tyle z uwarunkowań lokalnych i specyfiki danego rejonu, ile w dużej mierze także z nieregularnego prowadzenia badań i różnego ich nasilenia w różnych okresach rojenia. W trakcie rojenia wiele gatunków nietoperzy różni się między sobą (czasami znacznie) czasem pojawu i sezonową dynamiką liczebności (Furmankiewicz, Górniak 2002; Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004; Piksa 2008; Piksa i in. 2011). Są gatunki, które pojawiają się na początku rojenia i licznie obserwowane są w lipcu oraz w pierwszej połowie sierpnia (np. nocek Brandta), a następnie ich liczebność znacznie maleje lub są nieobecne; są też takie, które w lipcu i na początku sierpnia są nieobecne lub ich obecność jest znikoma, a ich szczyt aktywności przypada na wrzesień i październik, np. gacek brunatny, nocek Natterera (Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004; Piksa 2008; Piksa i in. 2011). Stąd, w zależności od okresu prowadzenia odłowów lub ich częstotliwości i regularności, uzyskane wyniki dotyczące udziałów poszczególnych gatunków mogą się niekiedy znacznie różnić między sobą. Warunkiem koniecznym do uzyskania właściwej liczebności, odzwierciedlającej rzeczywiste proporcje poszczególnych gatunków nietoperzy w trakcie rojenia, jest regularność prowadzonych badań, tj. w regularnych odstępach czasu (np. co dwa tygodnie) w ciągu całego okresu rojenia (Piksa 2008). W przeciwnym razie, można uzyskać wyniki nieodzwierciedlające rzeczywistej proporcji między gatunkami. Ponieważ odłowy nietoperzy na Babiej Górze i w innych regionach Karpat Zewnętrznych (Węgiel i in. 2004; Bator i in. 2008) prowadzone były nieregularnie, do ocen liczebności poszczególnych gatunków nietoperzy i ich udziałów w zespołach rojących się osobników należy podchodzić z ostrożnością. Jedną z charakterystycznych cech, wręcz wpisanych w naturę rojenia, jest wyraźna przewaga samców nad samicami (Furmankiewicz, Górniak 2002; Parsons i in. 2003; Węgiel i in. 2004). W niniejszych badaniach obserwowano podobną tendencję. Niemal u wszystkich gatunków nietoperzy znacząco przeważały samce, a u niektórych samice były nieobecne. Jedynie u nocka wąsatka przewaga samców nie była tak wyraźna. Co ciekawe, podobne wartości proporcji płci lub nawet wyraźna przewaga liczebna samic u tego gatunku obserwowane były także w Beskidzie Wyspowym (Piksa i in. 2011), w pewnym okresie także w Tatrach (Piksa 2008). O tym, że proporcje płci u tego gatunku w trakcie rojenia są prawie wyrównane, pisze także Dietz i inni (2009). Warto wspomnieć o statusie ochronnym gatunków nowych dla Babiej Góry. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt nocek orzęsiony za- 133

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 2, 2011 kwalifikowany został do kategorii EN gatunek bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożony wyginięciem (Wołoszyn 2002b), nocek Bechsteina do NT gatunek niższego ryzyka, bliski zagrożenia (Wołoszyn 2002a), nocek duży i nocek Brandta to gatunki niezagrożone (Głowaciński 1992, 2001). W polskiej części Karpat nocek orzęsiony ma status EN, pozostałe VU (gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wyginięcie) (Witkowski i in. 2003). Włączone są także do Czerwonej listy IUCN nocek Bechsteina do kategorii NT (Hutson i in. 2008c), nocek duży, nocek orzęsiony i nocek Brandta do LC (gatunek najmniejszej troski) (Hutson i in. 2008a, b; IUCN 2010). Ponadto chronione są także na postawie kilku uregulowań międzynarodowych: Konwencji Berneńskiej (Załącznik II), Konwencji Bońskiej (Załącznik II), Dyrektywy Siedliskowej (Załącznik IV) i Porozumienia o ochronie nietoperzy w Europie (EUROBATS) (Załącznik I). Ponadto nocek duży, Bechsteina i orzęsiony wymienia się w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, jako gatunki wymagające tworzenia Specjalnych Obszarów Ochrony Natura 2000. W przypadku nocka Bechsteina i nocka Brandta utrzymanie obecnego stanu populacji w obrębie parku narodowego nie powinno nastręczać większych problemów, biorąc pod uwagę reżim ochronny parku narodowego. Nocek duży i nocek orzęsiony znajdują tu prawdopodobnie optymalne i suboptymalne żerowiska, kolonie rozrodcze zaś zlokalizowane są zapewne poza obrębem parku. Podstawowym więc zadaniem dla utrzymania stanu populacji tych gatunków w Babiogóskim Parku Narodowym będzie zlokalizowanie tych kolonii i objęcie ich ochroną. Jak wykazały obecne badania, stan poznania fauny Babiej Góry jest jeszcze niedostateczny. Biorąc pod uwagę postępującą eksplorację jaskiń w masywie Babiej Góry i charakter siedlisk, można spodziewać się obecności jeszcze kilku gatunków nietoperzy, m.in. nocka Alkatoe, karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus, karlika drobnego P. pygmaeus i mopka Barbastella barbastellus. PIŚMIENNICTWO Baagøe H.J. 2001. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1818) Bechsteinfledermaus. W: Niethammer J., Krapp F. (red.). Handbuch der Säugetiere Europas, Aula-Verlag 4 (I), Wiebelsheim: 443 471. Bator A., Szkudlarek R., Węgiel A. 2008. Skład gatunkowy i struktura populacji nietoperzy odławianych na terenie Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego. Nietoperze 9: 193 202. Ciechanowski M., Piksa K. 2004. Nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii). W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa: 357 363. Danko Š., Piksa K. 2010. Nietopiere Tatier. W: Koutna A. (red.). Tatry. Příroda, historie, život. Tom 1. Baset, Praha: 258 273. Davis W.H. 1964. Fall swarming at bats at Dixon cave, Kentucky. Bull. Nat. Speleol. Soc. 26: 82 83. Dietz C., von Helversen O., Nill D. 2009. Nietoperze Europy i Afryki Północnej. Multico, Warszawa. Fenton M.B. 1969. Summer activity of Myotis lucifugus (Chiroptera: Vespertilionidae) at hibernacula in Ontario and Quebec. Can. J. Zool. 47: 597 602. Furmankiewicz J., Górniak J. 2002. Seasonal changes in number and diversity of bats species (Chiroptera) in the Stolec mine (SW Poland). Przyr. Sudetów Zach. 2: 49 70. Furmankiewicz J., Postawa T. 2004. Nocek orzęsiony (Myotis emarginatus). W: Adamski P., Bartel R., Bereszyński A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 6. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa: 374 380. Gaisler J. 1971. Zur Ökologie von Myotis emarginatus in Mitteleuropa. Decheniana-Beihefte 18: 71 82. Głowaciński Z. (red.) 1992. Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa. Głowaciński Z. (red.) 2001. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa. Gottfried I. 2009. Use of underground hibernacula by the barbastelle (Barbastella barbastellus) out- 134

K. Piksa i W.J. Gubała Rojenie nietoperzy na Babiej Górze side the hibernation season. Acta Chiropterol. 11: 363 373. Hutson A.M., Spitzenberger F., Aulagnier S., Coroiu I., Karataş A., Juste J., Paunovic M., Palmeirim J., Benda P. 2008a. Myotis myotis. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4 [www.iucnredlist.org], dostęp: 15.11.2010 r. Hutson A.M., Spitzenberger F., Aulagnier S., Nagy Z. 2008b. Myotis emarginatus. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4 [www.iucnredlist.org], dostęp: 20.11.2010 r. Hutson A.M., Spitzenberger F., Tsytsulina K., Aulagnier S., Juste J., Karataş A., Palmeirim J., Paunović M. 2008c. Myotis bechsteinii. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4 [www.iucnredlist.org], dostęp: 20.11.2010 r. Mysłajek R.W., Nowak S., Kurek K. 2008. Nietoperze Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Poradnik ochrony. Stowarzyszenie dla Natury Wilk, Twardorzeczka. Niermann I., Biedermann M., Bogdanowicz W., Brinkmann R., Bris Y. L., Ciechanowski M., Dietz C., Dietz I., Estók P., von Helversen O., Houédec A.L., Paksuz P., Petrov B. P., Özkan B., Piksa K., Rachwald A., Roue S. Y., Sachanowicz K., Schorcht W., Tereba A., Mayer F. 2007. Biogeography of the recently described Myotis alcathoe von Helversen and Heller 2001. Acta Chiropterol. 9: 361 378. Parsons K. N., Jones G., Davidson-Watts I., Greenaway F. 2003. Swarming of bats at underground sites in Britain implications for conservation. Biol. Conserv. 111: 63 70. Paszkiewicz R., Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Węgiel W. 1995. Materiały do chiropterofauny Pienin. Zimowe stanowiska nietoperzy. Pieniny Przyroda i Człowiek 3: 43 49. Paszkiewicz R., Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Węgiel W. 1998. Materiały do chiropterofauny Pienin letnie stanowiska nietoperzy. Pieniny Przyroda i Człowiek 6: 31 46. Piksa K. 2008. Swarming of Myotis mystacinus and other bat species at high elevation in the Tatra Mountains, southern Poland. Acta Chiropterol. 10: 69 79. Piksa K., Bogdanowicz W., Tereba A. (2011). Swarming of bats at different elevations in the Carpathian Mountains. Acta Chiropterol. 13: 113 122. Pukowski J., Szura C. 2005. Jaskinie Babiogórskiego Parku Narodowego. Zacisk 25. Sitowski L. 1948. Przyczynek do znajomości fauny Parku Narodowego w Pieninach. Ochr. Przyr. 18: 133 142. Stanik K., Gubała W.J. 2008. Nietoperze Jaskini Oblica. Materiały konferencyjne Wpływ środowiskowych warunków na wybór hibernakulum przez nietoperze, Bytom 28 30 września 2008 r.: 147 149. Szwagrzyk J. 2003. Środowiska i szata roślinna masywu Babiej Góry. W: Wołoszyn B.W., Wołoszyn D. Celary W. (red.). Monografia fauny Babiej Góry. Kom. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 11 26. Węgiel A., Szkudlarek R., Gottfried T. 2004. Skład gatunkowy, aktywność i struktura populacji nietoperzy odławianych latem przy otworach jaskiń w Beskidach. Nietoperze 5: 95 105. Whitaker J. 1998. Life history and roost switching in six summer colonies of eastern pipistrelles in buildings. J. Mammal. 79: 651 659. Witkowski Z.J., Król W., Solorz W. (red.). 2003. Carpathian list of endangered species. WWF, IOP PAN, Vienna Kraków. Wołoszyn B.W. 2002a. Myotis bechsteinii (Kuhl, 1817). W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa: 4 51. Wołoszyn B.W. 2002b. Nocek orzęsiony. W: Głowaciński Z. (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 53 54. Wołoszyn B.W., Postawa T. 2003. Drobne ssaki: owadożerne, nietoperze i gryzonie (Insectivora, Chiroptera, Rodentia) masywu Babiej Góry. W: Wołoszyn B.W., Wołoszyn D., Celary W. (red.). Monografia fauny Babiej Góry. Kom. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 441 463. 135

Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 67, zeszyt 2, 2011 SUMMARY Piksa W., Gubała W.J. Bat fauna (Chiroptera) swarming before the entrance of the Dymiąca Piwnica Cave (Babia Góra Na onal Park) Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (2): 128 136, 2011 Research was carried out during swarming season between 2008 and 2010 in Babia Góra Mountain (southern Poland). Near the entrance of the Dymiąca Piwnica Cave (alt. 1337 m) 290 bats from eight species were caught: greater mouse-eared bat Myotis myotis, Bechstein s bat Myotis bechsteinii, Brandt s bat Myotis brandtii, Geoffroy s bat Myotis emarginatus, Natterer s bat M. nattereri, whiskered bat M. mystacinus sensu stricte, Daubenton s bat M. daubentonii and brown long-eared bat Plecotus auritus. Four of these greater mouse-eared bat, Bechstein s bat, Brand s bat and Geoffroy s bat are new species for Babia Góra Mountain. The most numerous species were M. brandtii and P. auritus comprising respectively 27.2% and 26.6% of the captured bats. Relatively numerous were also M. mystacinus (13.8%), M. emarginatus (11.7%) and M. myotis (11.4%). Remaining species were found in small numbers. Sex ratio was male-biased in all species. Status of new bat species is discussed in the light of the findings. Occurrence of suitable feeding areas, summer shelters, adult postlactating females and juveniles suggest that M. bechsteinii and M. brandtii can form maternity colonies in this area. M. myotis and M. emarginatus probably form breeding colonies outside of the Babia Góra National Park. 136