Załącznik do Uchwały Rady Miasta Piekary Śląskie z dnia... 3-LETNI GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY W PIEKARACH ŚLĄSKICH NA LATA 2012-2014 Piekary Śląskie 2012 1
Spis treści I. Wprowadzenie II. Założenia Programu III. Diagnoza IV. Zasoby instytucjonalne V. Odbiorcy Programu VI. Cel programu VII. Zadania VIII. Oczekiwane rezultaty IX. Źródła finansowania programu X. Sposób monitorowania realizacji programu 2
I. Wprowadzenie Rodzina jest najważniejszym środowiskiem w życiu człowieka, kształtuje jego osobowość, system wartości, poglądy, styl życia. Rodzice czy opiekunowie są wzorem dla dzieci. Ważną rolę w prawidłowo funkcjonującej rodzinie odgrywają wzajemne relacje pomiędzy członkami oparte na miłości i zrozumieniu. W przypadku dezintegracji rodzina nie jest w stanie realizowa ć podstawowych zadań, role wewnątrz rodzinne ulegaj ą zaburzeniu, łamane są reguły, a zachowania poszczególnych członków rodziny staja się coraz bardziej niezgodne z normami prawnymi i moralnymi oraz oczekiwaniami społecznymi. Dom rodzinny jest pierwszym i nadrzędnym środowiskiem wychowawczym w życiu dziecka, które dla swojego prawidłowego rozwoju potrzebuje zapewnienie mi łości, poczucia bezpieczeństwa i zaspokojenia jego potrzeb. Jednym z elementów oddzia ływania na wychowanie i rozwój emocjonalny dziecka stanowią interakcje zachodzące między jej członkami, którzy w sposób świadomy, bądź nieświadomy oddziałują na osobowość dziecka i przekazują mu swój system wartości, tradycje, poglądy. Pomyślny rozwój dziecka jest możliwy w prawidłowo funkcjonującej rodzinie, jednak zdarzają się sytuacje, w których dom rodzinny nie spe łnia swojej podstawowej funkcji. W tym przypadku dziecko ma prawo do specjalnej ochrony i pomocy państwa. Działania instytucji i służb działających na rzecz dziecka i rodziny powinny być zintegrowane i uwzględniać prawo do zachowania tożsamości dziecka i jego prawa do utrzymania kontaktów z rodzicami. Rodzina dysfunkcyjna, to rodzina w której występują istotnie nieprawidłowości w zaspakajaniu podstawowych potrzeb biologicznych i psychospo łecznych dziecka. Problemy w takich rodzinach mają charakter wielopokoleniowego procesu tworząc przez to błędne koło, które ciężko rodzinie przerwać wyłącznie własnymi siłami. Należy zauważyć, że wspieranie rodziny, to jednocze śnie rozwój i wzmacnianie społeczności lokalnej. W rodzinie bowiem dorastaj ą kolejne pokolenia, kształtuje się kapitał ludzki, który w przyszłości będzie tworzył społeczeństwo i wpływał na tempo jego rozwoju. Umieszczenie dziecka w systemie pieczy zast ępczej nie oznacza rozwiązania problemu rodziny. Z uwagi na więzi emocjonalne dziecka z rodziną i środowiskiem konieczne jest motywowanie rodziców do zmian oraz praca prowadz ąca do stworzenia prawidłowych warunków rozwoju dziecka w rodzinie naturalnej i jego powrót do domu. II. Założenia Programu Do zadań własnych gminy określonych w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej należy opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wsparcia rodziny. Program ten ma na celu zapewnienie ka żdemu dziecku prawa do stabilnego, trwałego i rodzinnego środowiska wychowawczego. Zakłada się, że realizacja programu, wraz z 3-letnim gminnym programem rozwoju pieczy zastępczej, spowoduje ograniczenie umieszcze ń dzieci w pieczy zastępczej oraz umożliwi powrót dzieci do rodzin biologicznych. Zadania ujęte w programie zmierzaj ą w kierunku wspierania rodziny przeżywającej trudności celem przywrócenia rodzinie zdolno ści do prawidłowego wypełniania ról społecznych. Opierając się na założeniach ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zast ępczej gmina rozszerzyła działalność między innymi o zatrudnienie asystentów rodziny. Wdrożenie programu asysty rodzinnej ma na celu wsparcie rodzin w prawidłowym ich funkcjonowaniu i wychowaniu dzieci tak, aby nie musiały one opuszczać swojego naturalnego środowiska. Asystent reaguje na sygna ły wskazujące na powstawanie w rodzinie problemów związanych z prawidłowym jej funkcjonowaniem otrzymywane z różnych źródeł, m.in. od pracownika socjalnego, pedagoga szkolnego, policji, piel ęgniarki środowiskowej. Rola asystenta rodziny zaczyna się już na etapie profilaktyki i polega na aktywnym wspieraniu rodziny. Zadaniem asystenta jest całościowe wspieranie rodzin zagrożonych różnego rodzaju dysfunkcjami. Celem pracy asystenta jest osiągnięcie przez rodzinę podstawowego poziomu stabilności życiowej, która umożliwi jej wychowywanie dzieci. Jego głównym zadaniem jest niedopuszczenie do oddzielenia dziecka od rodziny. Powyższe działania wzmocnione będą przez rodziny wspierające. Rodzina w kryzysie będzie mogła skorzystać ze wsparcia ze strony innej rodziny z jej bliskiego środowiska. Rolą rodziny 3
wspierającej jest pomoc rodzinie przeżywającej trudności w opiece i wychowaniu dziecka, prowadzeniu gospodarstwa domowego, kszta łtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych. Aby skutecznie zapobiegać dysfunkcji rodziny koniecznością jest zaangażowanie wszystkich instytucji, które wspierają rodzinę. Najważniejszą sprawą jest zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju dla dzieci i młodzieży w taki sposób, aby zapobiegać powielaniu nieprawidłowych wzorców z przeszłości. Pozostawienie rodziny bez fachowego wsparcia i pomocy specjalistycznej mo że spowodować wzrost zjawiska dalszej ich degradacji i skutkować będzie różnymi negatywnymi konsekwencjami. Program realizowany jest m.in. w oparciu o: ustawę z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zast ępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887), ustawę z dnia 14 marca 2004r. o pomocy społecznej (tekst jednolity z 2009r. Dz. U. Nr 175, poz. 1362 z póżn. zm.), ustawę z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdzia łaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.), ustawę z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jednolity z 2002r. Dz. U. Nr 147, poz. 1231), program nawiązuje do Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych miasta Piekary Śląskie na lata 2011 2015 oraz Programu pomocy dziecku i rodzinie w Piekarach Śląskich na lata 2009 2015. III. Diagnoza Diagnoza dotycząca dysfunkcjonalności rodzin w zakresie pełnienia funkcji opiekuńczowychowawczych została dokonana w oparciu o dane Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Piekarach Śląskich. W 2011r. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Piekarach Śląskich objął różnymi rodzajami pomocy 1528 środowisk. Ze wsparcia tutejszego Ośrodka skorzystały 652 rodziny, w tym 280 rodzin niepełnych oraz 254 rodzin wielodzietnych. Zgodnie z rozeznaniem środowiska bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych występuje w 198 rodzinach. Do Punktu Interwencji Kryzysowej MOPR w 2011r. wpłynęło 99 Niebieskich Kart w związku z przemocą domową. Część tych rodzin przy zapewnieniu wsparcia profesjonalnych służb jest w stanie zapewni ć dziecku właściwy rozwój fizyczny i emocjonalny, co daje szans ę na pozostawienie dziecka w rodzinie naturalnej. Po dokonaniu dogłębnej analizy rodzin należy uznać, że istnieje zagrożenie, iż działania podejmowane przez Ośrodek okażą się niewystarczające, między innymi ze względu na brak współpracy rodziny, i w sytuacji zagrożenia dobra dziecka zajdzie konieczność umieszczenia go w pieczy zastępczej. Ilość środowisk ze względu na dominujące w nich problemy w latach 2010, 2011 Powód trudnej sytuacji życiowej Liczba środowisk korzystających z pomocy w 2010 roku % w stosunku do liczby ogólnej Liczba środowisk korzystających z pomocy w 2011 roku Ubóstwo 1083 70,65 983 64,33 Sieroctwo 3 0,2 1 % w stosunku do liczby ogólnej 0,06 Bezdomność 58 3,78 46 3,01 Bezrobocie 956 62,36 925 60,54 Niepełnosprawność 477 31,16 445 29,12 Długotrwała lub ciężka choroba Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego 452 29,48 473 30,96 122 7,96 198 12,96 4
Alkoholizm 216 14,09 219 14,33 Narkomania 2 0,13 8 0,52 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego 20 1,34 42 2,75 Z przedstawionych danych wynika, że głównymi przyczynami pozostawania w trudnej sytuacji osób i rodzin jest bezrobocie, niepełnosprawność i długotrwała choroba, co przyczynia się do trudnej sytuacji materialnej rodzin. Poważnym problemem jest również bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. W 2011r. tut. Ośrodek odnotował 198 takich rodzin, co stanowi 12,96% ogó łu rodzin korzystających z pomocy tut. Ośrodka. IV. Zasoby instytucjonalne Program realizowany będzie poprzez współpracę z instytucjami i organizacjami dzia łającymi na rzecz dziecka i rodziny, m.in.: 1. Właściwe Wydziały Urzędu Miasta 2. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie 3. Zespół Interdyscyplinarny ds. przeciwdzia łania przemocy w rodzinie w Piekarach Śląskich 4. Dom Dziecka 5. Komenda Miejska Policji 6. Gminna Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 7. Placówki oświatowe 8. Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna 9. Kuratorzy rodzinni 10. Powiatowy Urząd Pracy 11. Organizacje pozarządowe (m.in. Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka, Piekarskie Stowarzyszenie Rodzin Abstynenckich) 12. Ochronka Charytatywna przy Parafii św. Bartłomieja i NMP V. Odbiorcy programu Adresatami programu są rodziny przeżywające trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczowychowawczej oraz rodziny, w których dzieci umieszczone zosta ły w pieczy zastępczej. VI. Cel programu Głównym celem programu jest wspieranie rodzin w odzyskaniu lub wzmacnianiu prawidłowego funkcjonowania oraz tworzenie sprzyjających do tego warunków. Cele szczegółowe 1. Poprawa funkcjonowania rodzin przeżywających trudności i wymagających wsparcia i pomocy. 2. Dążenie do reintegracji rodziny poprzez podejmowanie dzia łań na rzecz powrotu dziecka do rodziny naturalnej. 3. Stworzenie efektywnego systemu wsparcia rodzin w wypełnianiu funkcji rodzicielskich. 4. Podniesienie jakości świadczonych usług rodzinie 5
VII. Zadania Cele programu Sposób realizacji Realizatorzy 1. Poprawa funkcjonowania rodzin przeżywających trudności i wymagających wsparcia i pomocy 1. Zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny 2.Tworzenie warunków do działań rodzin wspierających 3. Wsparcie finansowe 4. Umożliwienie rodzinom dostępu do poradnictwa specjalistycznego i rodzinnego, w tym prowadzenie programów kierowanych do rodzin, dzieci i młodzieży MOPR, Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna, Dom Dziecka, kuratorzy, placówki oświatowe 2. Dążenie do reintegracji rodziny poprzez podejmowanie działań na rzecz powrotu dziecka do rodziny naturalnej 3. Stworzenie efektywnego systemu wsparcia rodzin w wypełnianiu funkcji rodzicielskich 1. Współpraca asystenta rodziny, koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej oraz instytucji działających na rzecz rodziny 2. Poradnictwo specjalistyczne i rodzinne 1. Współpraca instytucji, stowarzyszeń, organizacji pozarządowych działających na rzecz dziecka i rodziny. 3. Rozwijanie działalności profilaktycznej i edukacyjnej 4. Organizowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży m.in. poprzez sport, rekreację, kulturę, rozwój placówek wsparcia dziennego świetlice, kluby świetlice MOPR, Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Dom Dziecka, Wszystkie instytucje i organizacje działające na rzecz dziecka i rodziny oraz sportowe, kulturalne i rekreacyjne 4. Podniesienie jakości świadczonych usług rodzinie 1. Systematyczne doskonalenie zawodowe pracowników instytucji i organizacji działających na rzecz rodziny poprzez udział w szkoleniach, warsztatach, superwizji (w tym tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji asystentów rodziny) 2. Organizowanie i finansowanie szkoleń dla rodzin wspierających 3. Finansowanie kosztów pomocy, o której mowa w art. 29 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej ponoszonych przez rodziny wspierające Wszystkie instytucje i organizacje działające na rzecz dziecka i rodziny 6
VIII. Oczekiwane rezultaty 1. Podniesienie poziomu rozwoju profesjonalnych form pomocy rodzinie w środowisku. 2. Konsolidacja działań różnych grup społecznych, organizacji pozarządowych, instytucji. 3. Zapewnienie profesjonalnej pomocy dziecku i rodzinie. 4. Poprawa funkcjonowania rodzin przeżywających trudności i wymagających wsparcia. 5. Wzrost kompetencji opiekuńczo-wychowawczych rodzin. 6. Podniesienie świadomości z zakresu planowania i funkcjonowania rodziny. 7. Zmniejszenie liczby rodzin dysfunkcyjnych 8. Zmniejszenie liczby dzieci umieszczanych w pieczy zast ępczej. 9. Zwiększenie liczby dzieci powracających z pieczy zastępczej do rodziny biologicznej. IX. Źródła finansowania programu Program realizowany będzie ze środków: budżetu miasta, budżetu państwa, funduszy unijnych, budżetów organizacji pozarządowych X. Sposób monitorowania realizacji programu Koordynatorem 3 - letniego gminnego programu wspierania rodziny na lata 2012 2014 jest Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Piekarach Śląskich. Monitorowanie i ewaluacja odbywać się będzie poprzez gromadzenie i analiz ę danych sporządzoną na podstawie informacji uzyskanych od podmiotów uczestniczących w realizacji zadań. 7