K.020/10 POLSKIE SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE Warszawa, marzec 2010 roku W sondażu zrealizowanym w dn. 4 7 lutego 2010 r. TNS OBOP zbadał dwie podstawowe sfery życia społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Sondaż pokazuje kolejny raz, że Polacy nie są społeczeństwem zrzeszonym. Tylko 9% badanych podało, że jest członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół 91% odpowiedziało, że nie jest. Dwa razy więcej badanych, 17% okazało się uspołecznionymi w ostatnim roku włączało się do wspólnych działań lub podejmował jakieś działania na rzecz swojej społeczności, osiedla, wsi, gminy, swego najbliższego otoczenia, miejscowych instytucji, parafii, szkoły, sąsiadów, innych ludzi. W przypadku 84% działań podejmowanych przez osoby zrzeszone w jakichś organizacjach, działania te miały związek z członkostwem ludzi w organizacjach. Słabe społeczeństwo obywatelskie w Polsce obywa się w dużej mierze bez formalnych organizacji, ale organizacje pomogłyby mu się umocnić. Ośrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o.; ul. Wspólna 56; 00-687 Warszawa; NIP: 521-10-18-407; REGON: 011162458 Bank BPH S.A. nr konta: 97 1060 0076 0000 3210 0016 7608; Sąd Rejonowy dla M.St. Warszawy XII Wydział, nr KRS 0000100746; Kapitał zakładowy: 1.000.000 zł, w pełni opłacony t +48 22 598 98 98; f +48 22 598 99 99 e office@tns-global.pl; www.tns-global.pl
Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS OBOP. Systematycznie prowadzone w Polsce badania społeczne zgodnie pokazują, że Polacy są społeczeństwem bardzo słabo zrzeszonym niewielu Polaków jest członkiem organizacji dobrowolnych, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół. Takie organizacje i sieci tworzą społeczeństwo obywatelskie, ważną sferę życia społecznego, znajdującą się między jednostkami a państwem. Na tej podstawie formułowany jest wniosek o bardzo słabym rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. W ostatnim czasie w wielu wypowiedziach socjologów pojawiła się krytyka tego wnioskowania wraz z sugestywnym argumentem, że w Polsce społeczeństwo obywatelskie ma się lepiej niż wynika z sondaży, działa bez formalnego zrzeszania się i wyraża się w spontanicznym podejmowaniu i włączaniu się w działania na rzecz innych lub własnej społeczności. Argument ten ma znajdować poparcie w badaniach terenowych prowadzonych w różnych środowiskach. W badaniu TNS OBOP postanowiono skupić uwagę na tej właśnie, pozaorganizacyjnej sferze życia społeczeństwa obywatelskiego 1. W ORGANIZACJACH Sondaż pokazuje kolejny raz, że Polacy nie są społeczeństwem zrzeszonym. Tylko 9% badanych podało, że jest członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół 91% odpowiedziało, że nie jest. Być może gdyby pytanie byłoby jeszcze bardziej szczegółowe, a zwłaszcza, gdyby pytano oddzielnie o kolejne organizacje, to odsetek by nieco wzrósł, ale gdyby nawet się podwoił, to i tak ogólny wniosek o bardzo słabym zrzeszeniu się społeczeństwa by się nie zmienił. Trzy lata temu, w styczniu 2007 r. członkostwo w organizacjach zadeklarowało 10% badanych przez TNS OBOP. 1 Sondaż zrealizowano w dniach 4 7 lutego 2010 r. na ogólnopolskiej losowej reprezentatywnej próbie 1003 mieszkańców Polski powyżej 15 roku życia. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru dla tej wielkości próby wynosi +/- 3%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. 2
CZY JEST PAN(I) CZŁONKIEM JAKICHŚ ORGANIZACJI, STOWARZYSZEŃ, PARTII, KOMITETÓW, RAD, GRUP RELIGIJNYCH, ZWIĄZKÓW LUB KÓŁ? tak, jednej, 8 tak, dwóch 1 9 tak, trzech lub więcej 0 Nie 91 W DZIAŁANIU Zapytano też badanych o ich działania, wspólne, lub nawet samodzielne na rzecz ogółu lub innych ludzi, ale działań tych w pytaniu nie wiązano z organizacjami. Było ono niemal wszechobejmujące: Czy w ostatnim roku włączał(a) się Pan(i) do wspólnych działań lub sam podejmował jakieś, nawet bardzo skromne działania na rzecz swojej społeczności, osiedla, wsi, gminy, swego najbliższego otoczenia, miejscowych instytucji, parafii, szkoły, sąsiadów, innych ludzi?. CZY W OSTATNIM ROKU WŁĄCZAŁ(A) SIĘ PANI DO WSPÓLNYCH DZIAŁAŃ LUB SAM PODEJMOWAŁ JAKIEŚ, NAWET BARDZO SKROMNE DZIAŁANIA NA RZECZ SWOJEJ SPOŁECZNOŚCI, OSIEDLA, WSI, GMINY, SWEGO NAJBLIŻSZEGO OTOCZENIA, MIEJSCOWYCH INSTYTUCJI, PARAFII, SZKOŁY, SĄSIADÓW, INNYCH LUDZI? tak, więcej niż 3 razy 7 tak, 2-3 razy 5 17 tak, raz 5 Nie 83 Tym razem, uspołecznionymi okazało się 17% badanych, dwa razy więcej niż okazało się zrzeszonymi. Zapewne, gdyby o te działania pytano używając nie jednego, wszystko obejmującego pytania, ale wielu pytań szczegółowych, to podobnie jak w przypadku pytania o zrzeszanie się, odsetek ten by nieco wzrósł. Z tego porównania wynika, że faktycznie Polacy są zdecydowanie bardziej uspołecznieni niż zrzeszeni, ale i tak poziom ich uspołecznienia jest bardzo skromny. Zdecydowana większość Polaków nie angażuje się w cokolwiek, co by nie dotyczyło ich samych, czy ich rodzin. Tak czy inaczej, jesteśmy zbiorowością ludzi ksobnych. 3
Zbadano także, na czym te działania polegały. Wyniki badania podano w tabeli. Czy w ostatnim roku włączał(a) się Pani do wspólnych działań lub sam podejmował jakieś, nawet bardzo skromne działania na rzecz swojej społeczności, osiedla, wsi, gminy, swego najbliższego otoczenia, miejscowych instytucji, parafii, szkoły, sąsiadów, innych ludzi? Na czym te działania polegały? Wyniki wśród ogółu badanych (N=1003) Wyniki wśród osób, które deklarowały podejmowanie działań (N=167) organizacja lub pomoc w organizacji imprez 3 21 działalność na rzecz kościoła 3 20 działalność we wspólnocie mieszkaniowej/ na osiedlu 3 18 pomoc sąsiadom 2 13 działalność na rzecz szkoły/ przedszkola 2 12 organizacja lub pomoc w organizacji zbiórki pieniędzy lub darów 2 12 pomoc w pracach budowlanych i remontowych 2 12 przekazanie pieniędzy na cel charytatywny 2 11 członkostwo w organizacji 1 7 działalność w ochotniczej straży pożarnej 1 6 uczestnictwo w działaniach samorządu 1 5 praca charytatywna 1 5 przekazywanie darów 0 1 inne 1 3 nie podejmowali żadnych działań w ostatnim roku 83 Wyniki nie sumują się do 100% - badani mogli angażować się w więcej niż jedno działanie Miejscem działań na rzecz ogółu lub innych ludzi jest, w naturalny sposób, najbliższe sąsiedztwo, parafia, przedszkole lub szkoła swojego dziecka, a pomoc sąsiadom i działalność dobroczynna są wyróżniającymi się rodzajami takich działań. 4
ORGANIZACJE I DZIAŁANIA Pozostaje jednak pytanie o związek tych działań z przynależnością do organizacji. Działania takie podejmowało 70% osób należących do jakichś organizacji i już tylko 11% spośród tych, którzy są niezrzeszeni. Trzeba jednak pamiętać, że członkostwo w organizacjach deklarowało tylko 9% badanych, podczas gdy podejmowanie jakichkolwiek działań na rzecz ogółu lub innych ludzi, niemal dwukrotnie więcej osób (17%). Jednocześnie też podejmowanie działań przez osoby zrzeszone nie musi wynikać z ich członkostwa w organizacjach. Jak wynika z deklaracji badanych, w przypadku 84% ogółu działań podejmowanych przez osoby zrzeszone w jakichś organizacjach miało związek z członkostwem tych ludzi w organizacjach. PRZYNALEŻNOŚĆ DO ORGANIZACJI WŁĄCZANIE SIĘ LUB SAMODZIELNE PODEJMOWANIE W OSTATNIM ROKU DZIAŁAŃ NA RZECZ SPOŁECZNOŚCI, NAJBLIŻSZEGO OTOCZENIA, więcej niż 3 razy MIEJSCOWYCH INSTYTUCJI, SĄSIADÓW, INNYCH LUDZI 2-3 razy raz nie Tak, należą 36 28 6 30 Nie, nie należą 4 3 4 89 Zbyt kategoryczne wnioskowania przyczynowe ze względu na niewielkie liczebności (osób zrzeszonych i osób uspołecznionych) nie są uprawnione. Można jednak powiedzieć, że połowa ludzi robiących coś dla ogółu lub dla innych, robi to bez udziału w formalnych organizacjach, nie są im do tego potrzebne na elementarnym szczeblu życia zbiorowego, w sąsiedztwie czy parafii. Ci jednak, co do organizacji należą, częściej podejmują się działań obywatelskich. Słabe społeczeństwo obywatelskie w Polsce obywa się w dużej mierze bez formalnych organizacji, ale organizacje pomogłyby mu się umocnić. 5
Czy w ostatnim roku włączał(a) się Pani do wspólnych działań lub sam podejmowa ł jakieś, nawet bardzo skromne działania na rzecz swojej społeczności, osiedla, wsi, gminy, swego najbliższego otoczenia, miejscowych instytucji, parafii, szkoły, sąsiadów, innych ludzi? OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA PRAKTYKI RELIGIJNE SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ DZIECI W GOSPODARSTWIE ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ POGLĄDY POLITYCZNE OCENA KIERUNKU ZMIAN W KRAJU PREFERENCJE PARTYJNE PRZYNALEŻNOŚĆ DO ORGANIZACJI mężczyźni kobiety 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60 + podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyższe i licencjat jeszcze się uczą miasta do 20 tys. miasta 20-100 tys. miasta 100-500 tys. miasta pow. 500 tys. miasto kierownicy, specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni aktywni zawodowo nie pracujący regularnie praktykujący nieregularnie praktykujący niepraktykujący dobra średnia zła nie ma jest jedno lub więcej w ogóle się nie interesują raczej się nie interesują raczej się interesują bardzo zainteresowani niezainteresowani zainteresowani lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe dobry kierunek zły kierunek PO PSL PiS SLD Inne tak, należą nie, nie należą nigdzie DANE W PROC. tak, więcej tak, 2-3 LICZBA niż 3 razy razy tak, raz nie OSÓB 7 5 5 83 1003 9 6 4 81 479 5 5 5 85 524 8 16 7 69 80 1 6 3 89 195 7 3 7 84 174 10 7 5 78 153 8 4 4 84 180 9 3 3 86 222 5 2 4 89 168 6 4 6 84 241 7 5 3 84 344 10 5 6 79 125 7 13 6 75 126 8 7 5 80 381 7 4 2 87 130 5 4 7 84 196 8 4 5 83 177 5 6 1 88 120 8 7 5 80 381 6 4 4 85 622 5 9 3 82 78 11 7 10 72 45 6 4 4 85 128 5 7 5 83 153 27 8 6 60 30 4 11 86 51 8 3 4 85 217 4 2 0 93 65 7 13 6 75 126 4 1 2 93 110 8 7 5 81 434 6 4 4 85 569 10 6 4 80 532 4 4 4 89 336 5 6 7 82 136 12 4 5 80 202 4 6 5 84 654 10 3 1 85 147 7 3 5 86 640 7 9 4 79 363 2 4 4 91 226 6 5 6 83 400 10 6 3 81 313 17 9 6 69 64 4 5 5 86 626 11 6 3 79 377 18 1 2 79 70 2 10 1 87 83 9 11 4 76 131 9 5 7 79 213 5 4 5 87 506 11 5 7 77 306 6 5 3 86 587 2 6 5 87 110 9 4 8 79 240 16 12 72 19 9 6 13 72 105 15 9 76 28 14 3 2 81 27 7 5 1 87 114 36 28 6 30 88 4 3 4 89 915 6
Czy jest Pan(i) członkiem jakichś organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, rad, grup religijnych, związków lub kół? OGÓŁEM PŁEĆ WIEK WYKSZTAŁCENIE GRUPA SPOŁECZNO - ZAWODOWA AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA PRAKTYKI RELIGIJNE SAMOOCENA SYTUACJI MATERIALNEJ DZIECI W GOSPODARSTWIE DOMOWYM mężczyźni kobiety 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60 + podstawowe zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne wyższe i licencjat jeszcze się uczą miasta do 20 tys. miasta 20-100 tys. miasta 100-500 tys. miasta pow. 500 tys. miasto kierownicy, specjaliści prywatni przedsiębiorcy pracownicy administracji i usług robotnicy rolnicy gospodynie domowe emeryci renciści uczniowie i studenci bezrobotni aktywni zawodowo nie pracujący regularnie praktykujący nieregularnie praktykujący niepraktykujący dobra średnia zła nie ma jest jedno lub więcej ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ w ogóle się nie interesują raczej się nie interesują raczej się interesują bardzo zainteresowani ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ niezainteresowani zainteresowani POGLĄDY POLITYCZNE lewicowe centrolewicowe centroprawicowe prawicowe OCENA KIERUNKU ZMIAN W KRAJU PREFERENCJE PARTYJNE dobry kierunek zły kierunek PO PSL PiS SLD Inne DANE W PROC. tak, tak, tak, trzech LICZBA jednej dwóch lub więcej nie OSÓB 8 1 0 91 1003 8 2 0 90 479 7 0 0 93 524 16 1 83 80 5 95 195 6 1 93 174 8 3 88 153 6 1 93 180 9 1 0 90 222 3 1 1 95 168 5 2 93 241 9 0 91 344 11 2 86 125 12 1 87 126 9 2 0 90 381 3 2 95 130 6 1 93 196 9 91 177 11 1 0 88 120 9 2 0 90 381 7 1 0 92 622 14 1 85 78 15 85 45 6 1 93 128 4 3 93 153 10 90 30 2 98 51 9 0 0 91 217 7 4 89 65 12 1 87 126 3 97 110 8 2 91 434 7 1 0 92 569 8 2 0 90 532 6 1 0 94 336 10 90 136 11 1 88 202 6 1 0 93 654 9 4 0 87 147 7 1 0 92 640 8 2 90 363 3 97 226 7 2 0 91 400 10 1 0 89 313 15 3 82 64 6 1 0 93 626 11 1 0 88 377 9 91 70 11 89 83 14 2 0 84 131 7 3 90 213 6 0 0 94 506 10 2 88 306 7 1 0 92 587 6 0 94 110 8 2 0 89 240 21 5 75 19 12 2 86 105 13 87 28 3 97 27 4 0 96 114 7