Dobre Praktyki Europejskiego Funduszu Spo³ecznego w Polsce

Dobre Praktyki Europejskiego Funduszu Spo³ecznego w Polsce The European Social Fund in Poland: Best Practices Projekty wyróżnione w konkursie Dobre Praktyki EFS 2012 Projects prized in the competition ESF Best Practices 2012

2 El bieta Bieñkowska Minister Rozwoju Regionalnego Minister of Regional Development

Szanowni Państwo, efekty realizacji Programu Kapita³ Ludzki widaæ na ka dym kroku, w szko³ach, przedszkolach, przedsiêbiorstwach, s³u bie zdrowia, urzêdach. Wszystkie te optymistyczne zmiany w otoczeniu s¹ wynikiem dzia³añ osób, które dziêki uzyskanemu wsparciu z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego mog³y rozpocz¹æ realizacjê swoich marzeñ i kreowaæ otaczaj¹c¹ rzeczywistoœæ. Osi¹gniête sukcesy, zarówno naukowca-wynalazcy mobilnego biura zasilanego energi¹ s³oneczn¹, w³aœcicielki kawiarni Bibeloty Cafe, jak i m³odzie y niepe³nosprawnej zklubu integracyjnego RAZEM w Kielcach, uczestników projektów dofinansowanych z EFS nagrodzonych w tegorocznej edycji konkursu, œwiadcz¹ o ogromnej sile oddzia³ywania Programu Kapita³ Ludzki na poprawê jakoœci ycia. Dzieje siê tak poniewa projekty finansowane z EFS odpowiadaj¹ na rzeczywiste potrzeby spo³eczeñstwa. Ich zadaniem jest dotarcie z pomoc¹ do tych najbardziej potrzebuj¹cych, do ludzi, którzy maj¹ najtrudniejsz¹ sytuacjê na rynku pracy, pobudzenie ich potencja³u i wskazanie kierunków osobistego rozwoju. Aby zachêcaæ do korzystania z mo liwoœci jakie oferuje Program Kapita³ Ludzki oraz upowszechniaæ przyk³ady modelowo realizowanych projektów w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego, ju od szeœciu lat Ministerstwo Rozwoju Regionalnego organizuje konkurs Dobre Praktyki EFS. Spoœród zg³oszonych projektów konkursowych wybierane s¹ te, które wyró niaj¹ siê pod wzglêdem efektów realizacji, trwa³oœci wyników oraz wywieranego wp³ywu na poprawê sytuacji uczestników projektu i spo³ecznoœci lokalnej. Do VI edycji konkursu nades³ano 105 zg³oszeñ, spoœród których wy³oniono 4 laureatów konkursu i przyznano 6 wyró nieñ specjalnych. Nagrodzone projekty uzyska³y tym samym tytu³ Najlepsza inwestycja w cz³owieka 2012. Przedstawieni w albumie twórcy projektów dziêki swojej pracy i kreatywnoœci w pe³ni zas³uguj¹ na wyró nienie przyznane im w konkursie Dobre praktyki EFS 2012. Realizowane przez nich projekty s³u ¹ budowaniu lepszej rzeczywistoœci i s¹ inspiracj¹ do podjêcia pierwszego kroku w przysz³oœæ dla kolejnych projektodawców. Dear Sir or Madam, the effects of implementation of the Human Capital Programme are visible at every turn, in schools, nursery schools, enterprises, health care, offices. All these optimistic changes in the environment happened as a result of people activity who, due to support from the European Social Fund, could realize their dreams and create the surrounding reality. The achieved successes, among which there is the success of a scientist-inventor with his mobile office powered by solar energy, the owner of the Bibeloty Cafe, young people with disabilities from the Integration Club "Razem" in Kielce, participants in the projects co-financed by the ESF rewarded in this year's contest edition, prove that the Human Capital Programme has a huge potential to improve the quality of people's life. This is because the projects financed by the ESF respond to the real needs of society. Their mission is to ensure assistance for those most in need, to people who are in the most difficult situation on the labor market, to stimulate their potential, help them to achieve personal growth and greater self knowledge. To encourage the use of the possibilities offered by the Human Capital Programme and popularize examples of standardly implemented projects as part of the European Social Fund, the Ministry of Regional Development has been organizing a competition "Best Practices ESF" for six years. Of the reported competition projects there are selected the ones that stand out in terms of the effects of implementation, permanency of results and the influence on the improvement of the situation of the project participants and the local community. 105 applications were sent for the 6th edition of the competition, of which four laureates were selected and six special awards were given. The winning projects received the title of "Best investment in human 2012". The authors of the projects, presented in this album, fully deserve the award granted to them in the ''Best Practices ESF 2012'' competition by virtue of their hard work and creativity. The projects accomplished by them are a path to build a better reality and an inspiration for the future generation of project originators. Wszystkim Nagrodzonym serdecznie gratulujê. My sincere congratulations to all Winners. 3

SPIS TREŚCI Table of contents Edukacja Education DiAMEnT dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty 5 DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy, talents Śladami Dedala mierz wysoko, ale rozważnie 11 Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful Małe przedszkole jest fajne 17 A small nursery school is great Utworzenie dodatkowych oddziałów przedszkolnych w mieście Kartuzy 23 The creation of additional nursery branch in Kartuzy Rynek pracy Labour market Zielona Praca 29 Green job Inkubator dojrzałej przedsiębiorczości 35 Incubator of a mature entrepreneurship Integracja społeczna Social integration Wybierz przyszłość innowacyjne narzędzia wspierające interwencję socjalną 41 Choose the future - innovative tools that support social intervention RAZEM utworzenie Młodzieżowego Klubu Integracyjnego w Kielcach 47 RAZEM (TOGETHER) - Creating Integration Club for Young People Kadry dla gospodarki Manpower for the economy Zielony transfer 53 Green transfer Mój biznes 59 My business Projekty zg³oszone przez Instytucje Poœrednicz¹ce i Instytucje Poœrednicz¹ce II stopnia: DiAMEnT dostrzec i aktywizowaæ mo liwoœci, energiê, talenty; Ma³e przedszkole jest fajne; Zielona Praca; RAZEM utworzenie M³odzie owego Klubu Integracyjnego w Kielcach; Zielony transfer. Projekty zg³oszone przez beneficjentów: Œladami Dedala mierz wysoko, ale rozwa nie; Utworzenie dodatkowych oddzia³ów przedszkolnych w mieœcie Kartuzy; Inkubator dojrza³ej przedsiêbiorczoœci; Wybierz przysz³oœæ innowacyjne narzêdzia wspieraj¹ce interwencjê socjaln¹; Mój biznes. Projects submitted by the Intermediate Bodies and IInd level Intermediate Bodies: DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy, talents; A small nursery school is great; Green job; RAZEM (TOGETHER) - Creating Integration Club for Young People; Green transfer. Projects submitted by beneficiaries: Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful; The creation of additional nursery branch in Kartuzy; Incubator of a mature entrepreneurship; Choose the future - innovative tools that support social intervention; My business. 4

EDUKACJA Education Ma³opolska szlifuje diamenty Malopolska polishes diamonds DiAMEnT dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy and talents 5

DiAMEnT dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy and talents 6 Informacje o projekcie: Tytu³ projektu: DiAMEnT dostrzec i aktywizowaæ mo liwoœci, energiê, talenty Program: PO KL, Priorytet IX -,,Rozwój wykszta³cenia i kompetencji w regionach, Poddzia³anie 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostêpie do edukacji oraz zmniejszanie ró nic w jakoœci us³ug edukacyjnych Beneficjent: Ma³opolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli Kraków Strona internetowa: www.mcdn.edu.pl Partnerzy: Wy sza Szko³a Biznesu - National-Louis University w Nowym S¹czu, National - Louis University w Chicago Czas realizacji: 1 marca 2009 r. 31 grudnia 2013 r. Obszar realizacji: województwo ma³opolskie Wartoœæ projektu: 20 000 000,00 z³ (w tym 16 999 982,00 z³ wk³adu EFS) W projekcie wyszukiwano uczniów zdolnych i tworzono grupy o podobnych uzdolnieniach kierunkowych. The project searched for gifted students; groups of students with similar abilities were created. Information about the project: The title of the project: "DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy and talents'' Program: Priority IX of the Human Capital Operational Programme - ''Development of education and competencies in the regions'' Sub-measure 9.1.2 - Equalization of educational chances of students from groups with hindered access to education and diminishing the disproportion in the quality of educational services Beneficiary: Ma³opolska Teacher Training Center, Cracow Website: www.mcdn.edu.pl Partners: Nowy S¹cz School of Business - National-Louis University, National Louis University (NLU) Duration: March 1, 2009 - December 31, 2013 Region: Ma³opolskie voivodeship The value of the project: 20 000 000,00 PLN (including 16 999 982.00 PLN as the contribution of the European Social Fund)

Jak założyć park linowy, poprawić atrakcyjność najbliższej okolicy, albo zaprojektować robota do badania dna morskiego? To tylko wybrane przykłady zagadnień, jakie rozwiązywali uczniowie uczestniczący w projekcie DiAMEnT. DiAMEnT to innowacyjny projekt, kierowany do uczniów zdolnych. Jego celem jest opracowanie nowatorskiego systemu pracy z uczniami uzdolnionymi, pozwalaj¹cego na wspieranie talentów w zakresie jêzyka angielskiego, matematyki, technologii informacyjno-komunikacyjnych i przedsiêbiorczoœci oraz na rozwijanie twórczego myœlenia. Projekt zak³ada wsparcie dzieci z klas 1-3 szkó³ podstawowych, poprzez wprowadzenie programu wspieraj¹cego rozwój twórczego myœlenia oraz wy³onienie drog¹ diagnozy grupy dzieci i m³odzie y o uzdolnieniach kierunkowych (klasy 4-6 szkó³ podstawowych, gimnazja, szko³y ponadgimnazjalne), a nastêpnie wdro enie zasady pull out. Polega ona na wy³awianiu uczniów zdolnych i tworzeniu grup o podobnych uzdolnieniach kierunkowych poza standardowym nurtem pracy dydaktycznej szko³y. Wszystkie zajêcia by³y prowadzone w oparciu o autorskie programy, innowacyjn¹ metod¹ projektu z elementami strategii PBL (problem based learning), czyli uczenia siê na bazie problemu. Poszukuj¹c odpowiedzi na stawiane podczas zajêæ pytania m³odzi ludzie przeprowadzali wywiady, nagrywali filmy, tworzyli prezentacje multimedialne i strony internetowe, organizowali konkursy, projektowali gry komputerowe i œcie ki terenowe, budowali makiety. How to create a rope park, improve the attractiveness of the local area, or design a seabed robot? These are just a few examples of problems which students participating in the DiAMEnT projects were trying to solve. DiAMEnT is an innovative project directed to the gifted students. The project aims at developing new ways of working with talented ones. Especially, it supports those who are skilled in the field of English, mathematics, information and communications technology, entrepreneurship. It also helps students to develop creative thinking. The project is implemented in primary schools (children grades 1-3), in junior high schools and in high schools. Through the introduction of a program and encouragement in solving tasks specified in it, a group of talented students with a sense of creative thinking is selected and then, on the basis of a "pull out" technique, groups of students with similar abilities are formed. Those gifted students with similar specific abilities work together outside the mainstream of standard school curriculum. All education classes would be then taught based on new teaching programs, innovative methods with the elements of PBL strategy (problem based learning) in which students learn about the subject through the experience of problem solving. In the process of finding an answer to a problem, young people have to conduct interviews, record videos, prepare multimedia presentations, create websites, organize competitions, design computer games or off-road paths, and build maquettes. DiAMEnT dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy and talents Forum Młodych Talentów. Young Talents Forum. 7

DiAMEnT dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy and talents 8 Szansa na autentyczny rozwój Krystyna Dynowska-Chmielewska, kierownik projektu DiAMEnT: DiAMEnT powsta³ jako odpowiedÿ na jeden z najistotniejszych problemów naszego sytemu oœwiaty - brak systemowych rozwi¹zañ na rzecz uczniów zdolnych. Idea realizacji projektu zrodzi³a siê na poziomie Zarz¹du Województwa Ma³opolskiego, który jako pierwszy w kraju siêgn¹³ po mo liwoœci, jakie stwarza Program Kapita³ Ludzki, w celu wypracowania nowatorskiego systemu pracy z uczniem zdolnym. Proponuj¹c zmianê sposobu myœlenia o wspieraniu uzdolnieñ uczniów i pokazuj¹c, jak tê now¹ filozofiê zastosowaæ w praktyce, zaprojektowaliœmy i przetestowaliœmy nowatorskie rozwi¹zania programowe i organizacyjne. Testowanie innowacji odby³o siê na niespotykan¹ skalê - z ró nych form wsparcia skorzysta³o ok. 4500 nauczycieli, dyrektorów szkó³, wizytatorów, przedstawicieli jednostek samorz¹du terytorialnego oraz ponad 46 000 uczniów. Dziêki pozyskaniu do wspó³pracy ró nych podmiotów œrodowiska oœwiatowego, stworzyliœmy koalicjê na rzecz pracy z uczniem zdolnym, która gwarantuje trwa³oœæ rezultatów. Jednak najwiêkszym sukcesem projektu jest fakt, e wszystkim uczestnikom daje on szansê na autentyczny rozwój. Uczniom pozwala rozwijaæ talenty i buduje wiarê we w³asne mo liwoœci. Nauczycielom umo liwia odkrycie nowych metod i zmianê sposobu myœlenia o pracy z uczniami zdolnymi. Samorz¹dom lokalnym i dyrektorom szkó³ daje poczucie sprawstwa i wskazuje po ¹dane kierunki budowania polityki oœwiatowej. Dla nas jako realizatorów przeprowadzenie tak ambitnego, trudnego i z³o onego przedsiêwziêcia to ogromne wyzwanie, ale jednoczeœnie wspania³a edukacyjna, zawodowa i yciowa przygoda. Opportunity for genuine development Krystyna Dynowska-Chmielewska DiAMEnT project manager: - DiAMEnT was created as an answer to one of the most important problems of our educational system - the lack of system solutions for gifted students. The idea of the project was born out of Ma³opolska Voivodship Board which was the first in our country that picked up the opportunities offered by the Human Capital Programme in order to develop innovative ways of working with gifted students. By proposing a change in the way of thinking about supporting the talents of students and showing how this new philosophy may work in practice, we have designed and tested innovative curricular and organizational solutions. The testing of innovations was carried out on an unprecedented scale - about 4,500 teachers, school principals, inspectors, representatives of local government units and more than 46 000 students have benefited from various forms of support. As a result of starting a cooperation between different entities from the educational environment, we have created a coalition in aid of gifted students, which guarantees the sustainability of the results. However, the biggest success of the project is that it gives all participants a chance for genuine development. It allows students to develop talents and build confidence in their own abilities. The teachers start to discover new teaching methods and change their way of thinking about working with students, especially the gifted ones. The project gives a sense of agency to local governments, and it shows school principals a desired directions in education policy. Finally, for us, the executors of such an ambitious, difficult and complex project, it is a huge challenge, but also a great educational, professional and life experience.

Zara ali swoj¹ energi¹ Iwona Majkowska-Kochan, nauczycielka Powiatowego Ośrodka Wspierania Uczniów Zdolnych w Wadowicach, język angielski, szkoła podstawowa: Udzia³ w projekcie by³ dla mnie ciekawym doœwiadczeniem, zarówno zawodowym, jak i osobistym. Podczas realizacji zajêæ mia³am przyjemnoœæ spotkaæ m³odych ludzi pe³nych pasji i zaanga owania, du o wymagaj¹cych od siebie, ciekawych œwiata, zara aj¹cych swoj¹ energi¹. Praca w projekcie da³a wiele satysfakcji, ale te wymaga³a du ej kreatywnoœci i elastycznoœci wyobraÿnia uczniów nie ma granic! Ten typ pracy They passed on their energy Iwona Majkowska-Kochan, teacher at Gifted Students Support Center in Wadowice, English, primary school: - Participation in the project was an interesting experience for me, both on the professional and personal level. During the classes I had the pleasure of meeting young people full of passion and commitment, who demanded a lot from each other, who were curious and passed on their energy. Working as part of the project gave a lot of satisfaction, but also, it required creativity and flexibility - students' imagination has no limits! This type of work teaches cooperation, partnership, equal treatment for all members of the group, it does not impose the role of mentor for a teacher. Gifted Students Support Center classes require a long and careful preparation, so that they would be attractive to students and did not resemble standard classroom teaching. The teacher's task is, therefore, to use a lot of interesting teaching methods and techniques and aids, such as multimedia, that are appealing to very demanding audience. Praca w projekcie dała wiele satysfakcji, ale też wymagała dużej kreatywności i elastyczności wyobraźnia uczniów nie ma granic! uczy wspó³dzia³ania, partnerskiego traktowania cz³onków grupy, nie narzuca roli mentora. Zajêcia w POWUZ wymagaj¹ d³ugiego, starannego przygotowania, tak, aby by³y atrakcyjne dla ucznia, nie przypomina³y lekcji w szkole. Zadaniem nauczyciela jest wiêc wykorzystanie wielu ciekawych pomocy, multimediów, form i metod pracy atrakcyjnych dla niezwykle wymagaj¹cych odbiorców. DiAMEnT dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy and talents 9

DiAMEnT dostrzec i aktywizować możliwości, energię, talenty DiAMEnT - see the possibilities, recognize abilities, energy and talents 10 Bêd¹ kreowaæ nasz¹ przysz³oœæ Zbigniew Solak, nauczyciel Powiatowego Ośrodka Wspierania Uczniów Zdolnych w Bochni, przedsiębiorczość, szkoła podstawowa: They will create our future Zbigniew Solak, teacher at Gifted Students Support Center in Bochnia, entrepreneurship, primary school: - I have to admit that the DiAMEnT project was a great life adventure for me. First and foremost, I participated in the implementation of all its elements, starting from teachers' training, the diagnosis of the participants (as the school principal and the one who carried out the verification of diagnostic tests), a person who carried out trainings for teachers, and finally a teacher with a two years' experience in conducting entrepreneurship classes for gifted students. I met many fantastic people, really passionate in many areas, I had the privilege of working with young people, who for sure will create our future. For me it was a challenging time, hard work and personal development in many aspects and time spent in best possible way. Muszê stwierdziæ, e projekt DiAMEnT by³ dla mnie wspania³¹ yciow¹ przygod¹. Przede wszystkim uczestniczy³em w realizacji jego wszystkich ogniw, od szkoleñ dla edukatorów, przez diagnozê uczestników (w roli dyrektora szko³y oraz przeprowadzaj¹cego weryfikacjê testów diagnozuj¹cych), prowadzenie szkoleñ dla nauczycieli po dwuletnie prowadzenie zajêæ dla uczniów zdolnych z przedsiêbiorczoœci. Spotka³em siê z wieloma fantastycznymi ludÿmi, prawdziwymi pasjonatami w wielu dziedzinach, mia³em zaszczyt pracowaæ z m³odymi ludÿmi, którzy na pewno bêd¹ kreowaæ nasz¹ przysz³oœæ. By³ to dla mnie czas pe³en wyzwañ, wytê onej pracy i rozwoju osobistego w wielu aspektach ycia, czas wykorzystany najlepiej, jak tylko mog³em to uczyniæ.

EDUKACJA Education Przez trudy do gwiazd Through hardships to the stars Śladami Dedala mierz wysoko, ale rozważnie Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful 11

Informacje o projekcie: Tytu³ projektu: Œladami Dedala mierz wysoko, ale rozwa nie Program: PO KL, Priorytet IX Rozwój wykszta³cenia i kompetencji w regionach, Dzia³anie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich Beneficjent: Gimnazjum im. Józefa Pi³sudskiego w Sierakowicach Strona internetowa: www.gimnazjum.sierakowice.pl Czas realizacji: 1 marca 2012 r. 31 lipca 2012 r. Obszar realizacji: gmina Sierakowice Wartoœæ projektu: 49 990,20 z³ (w tym 42 491,67 z³ wk³adu EFS) Information about the project: The title of the project: "Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful" Program: Priority IX of the Human Capital Operational Programme - ''Development of education and competencies in the regions'' Sub-measure 9.5 - Independent local educational initiatives on rural areas Beneficiary: Jozef Pilsudski Junior High School in Sierakowice Website: www.gimnazjum.sierakowice.pl Duration: March 1, 2012 - July 31, 2012. Region: Sierakowice municipality The value of the project: 49 990.20 PLN (including 42 491.67 PLN as the contribution of the European Social Fund) Dzięki projektowi uczniowie mogli poznać pracę pilotów i instruktorów. The project familiarized students with the profession of an aviator and a flight instructor. Śladami Dedala mierz wysoko, ale rozważnie Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful 12

Trzeba mierzyć wysoko uważa Adrian Klawikowski, nauczyciel historii z gimnazjum w Sierakowicach, który postanowił zarazić młodzież swoją pasją do lotnictwa. Murarz, stolarz, fryzjerka, ksiêgowa. To nie wszystko, rynek pracy na tych zawodach siê nie koñczy. Tylko jak przekonaæ o tym m³odzie z ma³ych miejscowoœci? Jak zachêciæ do realizacji marzeñ? Gimnazjum w Sierakowicach znalaz³o na to pomys³. Zaczê³o siê wiele lat wczeœniej. Zafascynowany lotnictwem Adrian Klawikowski, w 2007 r. za³o y³ Ko³o Symulacji Lotniczych (KSL), dziêki wsparciu finansowemu szko³y, gminy i sponsorów. Szko³a wziê³a te udzia³ w ogólnopolskim konkursie Wydawnictwa Nowa Era pt. Projekt z klas¹ (2011 r.). Projekt KSL zdoby³ g³ówn¹ nagrodê: 5 tys. z³, która zosta³a przeznaczona na dzia³alnoœæ Ko³a. Kolejnym krokiem by³y fundusze z PO KL, dofinansowanie pozwoli³o na seriê wyjazdów, aby m³odzie mog³a na w³asne oczy przekonaæ siê, jak z³o onym œwiatem jest lotnictwo i ile daje mo liwoœci podjêcia ciekawej pracy. Wczeœniej Adrian Klawikowski dziêki zdobytym kwalifikacjom z powodzeniem realizowa³ projekty z PO KL: Przystanek nauka na terenie Gimnazjum w Sierakowicach (PO KL Priorytet IX, Poddzia³anie 9.1.2), celem którego by³o wyrównywanie szans edukacyjnych dla m³odzie y z obszarów wiejskich poprzez organizacjê dodatkowych zajêæ pozalekcyjnych (w projekcie bra³o udzia³ 208 uczestników) oraz Wêdkarstwo drog¹ do poznania i odkrywania piêkna przyrody dla Ko³a Wêdkarskiego Sum (PO KL, Priorytet IX, Dzia³anie 9.5, 70 uczestników). W projekcie Œladami Dedala na zajêciach pozalekcyjnych uczniowie poznali podstawow¹ wiedzê z zakresu mechaniki lotu, meteorologii i nawigacji lotniczej czy angielskiej frazeologii lotniczej. Obok teorii wa na by³a te praktyka, m³odzie mog³a æwiczyæ w zbudowanym w³asnymi si³ami symulatorze lotów i na w³asnej skórze przekonali siê, jak to jest, gdy siada siê za W projekcie Śladami Dedala na zajęciach pozalekcyjnych uczniowie poznają podstawową wiedzę z zakresu mechaniki lotu, meteorologii i nawigacji lotniczej czy angielskiej frazeologii lotniczej. You have to aim high - claims Adrian Klawikowski, a history teacher at Junior High School in Sierakowice who decided to pass on to students his passion for aviation. A bricklayer, carpenter, hairdresser, accountant, that's not all, the labor market in not limited only to such professions. How to convince young people from small towns that they may aim high? How to encourage students that they are able to fulfill they dreams? Junior High School in Sierakowice knows how. It all started many years ago. Adrian Klawikowski fascinated by aviation established in 2007 the Flight Simulation Group - (KSL) with financial support from the school, the community and sponsors. The school also took part in a national competition organized by "Nowa Era" publishing house entitled "Projekt z klas¹" (First-rateproject) (2011). KSL project has won the first prize: 5 thousand polish zlotys which was contributed to the Flight Simulation Group activity. The next step were HCOP funds, funding allowed for a series of trips; young people were able to see with their own eyes how the world of aviation is complicated and how many interesting job opportunities it may give. Earlier in his life Adrian Klawikowski as a result of his qualifications which he gained was able to successfully manage other HCOP projects: "Science station" in Junior High School in Sierakowice (HCOP, Priority IX, submeasure 9.1.2) that aimed at equalizing the educational changes for young people from rural areas through organizing extracurricular activities (208 students took part in the project) and "Fishing- a way to experience and discover the beauty of nature" for a Fishing Club entitled "Sum" (in eng. sheatfish) (HCOP, Priority IX, measure 9.5, 70 participants) In "Follow the footsteps of Daedalus" project during extracurricular activities, the students had the chance to gain the basic knowledge of the mechanics of flight, meteorology, air navigation and English phraseology connected with aviation. In addition to the theory, they might gain practical skills. Young people might practice in a flight simulator and see by themselves what it's like when you stand at the helm of an aircraft. Part of activities were carried out as home-learning course, however, students were able to visit the Republic of Poland Śladami Dedala mierz wysoko, ale rozważnie Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful 13

Uczestnicy projektu na dobre,,zarazili się lataniem. The participants of the project became fascinated by "flying". Śladami Dedala mierz wysoko, ale rozważnie Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful sterami. Czêœæ zajêæ prowadzona by³a w trybie home-learning, ale uczniowie goœcili m.in. w Bazie Lotniczej Marynarki Wojennej RP w Siemirowicach, czy w Porcie Lotniczym Poznañ- awica. W projekcie Œladami Dedala uczestniczy³o 20 uczniów, w tym dziewiêæ dziewcz¹t, które mog³y siê przekonaæ, e lotnictwo nie jest dziedzin¹ wy³¹cznie zarezerwowan¹ dla mê czyzn, a praca dla kobiet nie koñczy siê tu na stanowisku stewardessy. Dziêki projektowi wszyscy mogli poznaæ pracê pilotów i instruktorów, stewardów i stewardess, oficerów operacyjnym lotniska, kontrolerów ruchu powietrznego. Projekt trwa³ 5 miesiêcy, jego zwieñczeniem by³ Konkurs Wiedzy Lotniczej w ramach Szkolnego Dnia Lotnictwa. Uczniowie musieli wykazaæ siê nie tylko wiedz¹ teoretyczn¹, ale i praktyczn¹ odbyæ lot na symulatorze. Piêcioro najlepszych w nagrodê polecia³o do Hamburga, do fabryki Airbusa, na warsztaty pod has³em Od deski kreœlarskiej do A380, gdzie zobaczyli, jak powstaj¹ samoloty, dowiedzieli siê te, w jaki sposób firma wybiera, szkoli i zatrudnia pracowników. Dziêki funduszom z PO KL projekt bêdzie kontynuowany. W Œladami Dedala edycja druga weÿmie udzia³ 20 osób. Marine Corpse Air Station in Siemirowice or Poznañ- awica Airport. 20 students participated in "follow the footsteps of Daedalus" project including nine girls who were convinced that aviation is not an area exclusively reserved for men, and women professions connected with the field of aviation is not limited to being an air hostess. By means of the project everyone had a chance to familiarize themselves with the profession of a flight instructor, flight attendant, aviator, air traffic controller. The project lasted five months, and ended with a Aviation Knowledge Competition organized during Aviation Day at the school. Students had to demonstrate not only theoretical knowledge but also practical - in a flight simulator. Five best students won the award - a flight to Hamburg to the Airbus factory - for workshops under a slogan "From the drawing board to A380" where they saw how planes are created and how the company selects, trains and employs people. Thanks to the financial resources from the Human Capital Operational Programme the project will be continued. In the second edition "Follow the footsteps of Daedalus" 20 students is going to participate. 14

O marzenia trzeba walczyæ Adrian Klawikowski, koordynator i pomysłodawca projektu Śladami Dedala : Lotnictwo od zawsze by³o moj¹ pasj¹, ale zdrowie nie pozwoli³o mi na to, by zostaæ lotnikiem w rzeczywistoœci. Za³o y³em wiêc wirtualn¹ liniê lotnicz¹. Kilka lat temu pomyœla³em - czemu by nie przekazaæ tej wiedzy uczniom? Dziœ wiem, e za³o enie Ko³a Symulacji Lotniczych, to by³a jedna z najlepszych decyzji w moim yciu. Jednak nasze dzia³ania, ze wzglêdu na brak pieniêdzy, by³y ograniczone do szkolnej piwnicy. Dlatego siêgn¹³em po œrodki europejskie. Pieni¹dze z PO KL okaza³y siê zaœ idealnym Ÿród³em dofinansowania tego typu projektu. Dziêki dofinansowaniu nasze dzia³ania przyjê³y inn¹ skalê, wiêkszoœæ rzeczy mogliœmy zobaczyæ na w³asne oczy. Co cieszy, zarówno w instytucjach lotniczych, jak i firmach prywatnych spotykaliœmy siê z ogromn¹ otwartoœci¹. A ja dziêki projektowi mogê obserwowaæ, jak rodzi siê fascynacja lotnictwem wœród m³odzie y. I mo emy udowodniæ, e chcieæ to móc, e o marzenia trzeba walczyæ i zdobywaæ je ciê k¹ prac¹, e mo na mierzyæ wysoko. Uda³o nam siê te pokazaæ, e dobra szko³a to taka, która poszerza horyzonty, która pokazuje mo liwoœci, ale do niczego nie zmusza. You have to fight for your dreams Adrian Klawikowski, Coordinator and initiator of the project "Follow the footsteps of Daedalus'': - Aviation has always been my passion, but my health did not allow me to be an aviator in reality. So I created a virtual air school. Several years ago, I had a thought - why not pass my knowledge to students? Today, I know that the establishment of Flight Simulation Group was one of the best decisions in my life. However, our work, due to the lack of money, have been limited to a school basement. Therefore, I decided to gain European Union funds. Money from HCOP proved to be an ideal source of funding of this type of project. Thanks to funds our activities took a different turn, we were able to see the most of the things we learn about with our own eyes. We were warmly welcomed both in the air institutions and private companies. Through the project I can see how fascination with aviation is born among young people. We can prove that if you want something very much, you are able able to fulfill your dreams and aim high, but you have to fight and work very hard at the same time. We also were able to show that a good school is one that broadens horizons, which shows the possibilities but does not impose anything. Śladami Dedala mierz wysoko, ale rozważnie Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful 15

Śladami Dedala mierz wysoko, ale rozważnie Follow the footsteps of Daedalus - aim high, but be careful Chcê zostaæ pilotem Klaudia Chmielecka, uczestniczka projektu Śladami Dedala : Zainteresowa³am siê lotnictwem w gimnazjum w Sierakowicach. Projekt, w którym uczestniczy- ³am, wiele mi da³. Mi³o wspominam spotkanie z kapitanem Airbusa A320, który opowiedzia³ nam nie tylko o swojej pracy, ale tak e krok po kroku o drodze, jak¹ trzeba przebyæ, eby staæ siê pilotem. Dla mnie by³o to bardzo wa ne, bo w przysz³oœci chcia³abym zostaæ w³aœnie pilotem. Niesamowite wra enia pozosta³y tak e z wyjazdu do Hamburga, do fabryki Airbusa. Czu³am siê jakbym ogl¹da³a program Discovery. Niezmiernie ciekawe by³y dla mnie te zajêcia w symulatorze lotów. Projekt by³ wspania³y, by³a to ogromna szansa, któr¹ z radoœci¹ wykorzysta³am. Teraz uczê siê w technikum lotniczym w Warszawie na profilu awionik. Mam nadziejê, e po technikum dostanê siê do szko³y lotniczej w Dêblinie. Lotnictwo to moja pasja Eryk Woelke, absolwent gimnazjum w Sierakowicach: Dziêki projektowi pozna³em funkcjonowanie lotniska, bo byliœmy na wycieczce w Poznaniu. Niesamowitym doœwiadczeniem by³a te wizyta w fabryce Airbusa. Zobaczy³em jak robi siê samoloty, zobaczy³em ogrom tej fabryki, która zatrudnia 15 tysiêcy osób. Dziêki projektowi i uczestnictwie w Kole Symulacji Lotniczych zacz¹³em siê pasjonowaæ lotnictwem. Projekt dodatkowo pobudzi³ mnie do dzia³ania w tym kierunku, dlatego teraz uczê siê w pierwszej klasie technikum lotniczego w Warszawie. I zamierzam pog³êbiaæ w ten sposób swoj¹ pasjê i ostatecznie zostaæ pilotem. I want to be an aviator Klaudia Chmielecka participant in the "Follow the footsteps of Daedalus'' project: - I became interested in aviation in junior high school in Sierakowice. The project in which I participated taught me much. One of my best memories include a meeting with the captain of the Airbus A320, who was telling us not only about his work, but also about each step a young person has to go through in order to be an aviator. It was very important for me, because I want to be an aviator in future. I also cannot forget the amazing experience from the trip to Hamburg to the Airbus factory. I felt as if I was watching a Discovery program. The classes in a flight simulator were for me extremely interesting. The project was incredible, it was a great fun, and opportunity I took advantage of. Now I'm at the Air Force technical School in Warsaw with the specialization of "avionics". I hope that after graduating this school I would enroll to Aviation School in Dêblin. Aviation is my passion Eryk Woelke, Junior High School in Sierakowice graduate: - "What the project gave me?'' Thanks to it understood how the airport functions, we were on a trip to Poznan. A visit to the Airbus factory was also an amazing experience. I saw how the planes are built, I was delighted by the enormousness of the company. It employs 15,000 people. The fact that I took part in the project and then in the Flight Simulation Group made me fascinated with aviation. The project also prompted me to go further in this direction, so now I'm at Air Force technical School in Warsaw at the first grade. I'm going to deepen my passion and eventually become an aviator. 16