Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Karola Namysłowskiego w Szczebrzeszynie PROGRAM NAUCZANIA Przedmiot główny KLARNET cykl sześcioletni Opracowanie: Józef Tokarz 1
CELE NAUCZANIA 1. Zainteresowanie ucznia muzyką. 2. Rozbudzenie zamiłowania do muzyki. 3. Rozwijanie uzdolnień muzycznych ucznia w sposób dostosowany do jego wieku i predyspozycji. 4. Nauczanie podstaw gry na instrumencie. 5. Rozwijanie umiejętności technicznych i interpretacyjnych. 6. Nauczanie zasad notacji w stopniu umożliwiającym samodzielne odczytanie zapisu nutowego. 7. Przygotowanie do samodzielnego opracowywania krótkich i łatwych utworów. 8. Wdrożenie do systematycznego i świadomego ćwiczenia. 9. Rozwijanie naturalnej potrzeby ekspresji twórczej ucznia i kształcenie wyobraźni artystycznej. 10. Rozwijanie umiejętności muzykowania zespołowego. 11. Przygotowanie ucznia do publicznych występów estradowych, zachęcanie do aktywnego uczestnictwa w życiu muzycznym. 12. Zapoznanie ucznia z podstawową wiedzą o muzyce. 12. Kształtowanie wrażliwości estetycznej i poczucia piękna. 14. Przygotowanie absolwentów do dalszego kształcenia w szkole muzycznej II stopnia. 2
TREŚCI NAUCZANIA 1. Podstawowa wiedza z zakresu historii instrumentu, budowy instrumentu i jego części, obsługi oraz konserwacji. 2. Podstawy prawidłowego aparatu gry (prawidłowa postawa, ułożenie rąk, właściwy sposób wydobycia dźwięku). 3. Wybrane elementy techniki gry 4. Podstawy interpretacji utworu zgodnej z zapisem, budową formalną i elementami stylu. 5. Zasady notacji właściwej dla danego instrumentu oraz techniki czytania a Vista łatwych utworów. 6. Przygotowanie do samodzielnej pracy nad łatwym utworem w zakresie poprawnego odczytania tekstu, ćwiczenia i korygowania błędów. 7. Przygotowanie do praktyki estradowej, z uwzględnieniem podstawowych elementów obycia estradowego, m. in. W zakresie technik opanowania pamięciowego utworu oraz koncentracji i pokonywania tremy. 8. Podstawowe formy muzykowania zespołowego. 9. Literatura muzyczna dla danego instrumentu, dobrana przez nauczyciela w zależności od możliwości i z uwzględnieniem jego preferencji. 10. Program na zakończenie etapu edukacyjnego. 3
KLASA I ZADANIA TECHNICZNO WYKONACZE - wiadomości z zakresu historii instrumentu - budowa instrumentu, podstawy jego konserwacji - zasady higieny grającego - prawidłowa postawa podczas gry na instrumencie - układ rąk i palców, zasady palcowania - technika wydobycia dźwięku, technika zadęcia, rola warg, języka, krtani - technika oddychania - kształtowanie dźwięku (dźwięki długowytrzymywane) - wprowadzenie artykulacji non legato i legato - nauka gry z nut - rozwijanie umiejętności gry pamięciowej, zespołowej i z akompaniamentem. Formy sprawdzania osiągnięć ucznia: Podstawową formą sprawdzenia umiejętności ucznia jest występ publiczny (popis). W klasie pierwszej ocenę wystawia nauczyciel w zależności od umiejętności ucznia, od ilości i jakości występów publicznych oraz w zależności od zrealizowanego materiału nauczania. 4
LITERATURA (do wyboru ) SZKOŁY, ETIUDY: 1. T. Hejda Szkoła na klarnet cz. I 2. J. Madeja Technicznasszkoła na klarnet cz. I 3. L. Kurkiewicz Wybór etiud i ćwiczeń z. I 4. L. Lic Popularna szkoła na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności UTWORY: Łatwe utwory solowe wybrane ze Szkół na klarnet oraz: 1. S. Foster Laura Lee 2. H. C. Work Zegar Dziadunia 3. A. Gretry Marsz 4. R. Schuman Melodia 5. J. Haydn Piosenka 6. J. B. Lully Piosenka 7. G. B. Lully Menuet 8. M. Rimsky0Korsakow Zimowe zabawy 9. P. Harris On the Sea 10. P. Harris Royal Procession 11. P. Harris Serenade for Ester 12. P. Harris Cup of Tea 13. P. Harris Hedgehog 14. P. Harris Ghostly Murmurings 15. P. Harris Golsden Hill 16. P. Harris Cakes and Cream 17. P. Harris Monsters 5
KLASA II ZADANIA TECHNICZNO WYKONACZE - kształtowanie dźwięku na długich wartościach nut - wyrabianie biegłości palców - ćwiczenia oddechowe, doskonalenie techniki zadęcia - wprowadzenia artykulacji staccato - nauka czytania nut a Vista - rozwijanie umiejętności gry pamięciowej, zespołowej i z akompaniamentem Formy sprawdzania osiągnięć ucznia: EGZAMIN: - Gama majorowa i minorowa, pasaż rozłożony - 2 etiudy zawierające różne problemy techniczne - 2 utwory solowe lub z akompaniamentem (jeden z pamięci) LITERATURA (do wyboru) SZKOŁY, ETIUDY: 1. T. Hejda Szkoła na klarnet cz. I 2. J. Madeja Technicznasszkoła na klarnet cz. I 3. L. Kurkiewicz Wybór etiud i ćwiczeń z. I 4. L. Lic Popularna szkoła na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności 6
UTWORY: 1. P. Harris Calm Waters 2. Wyczyński Taniec Polski 3. C. Gervaise Allemande 4. J. S. Bach Mussette aus der Englischen Suite Nr 3 5. F. Schubert Keringo Walcer 6. S.Foster Nelly Bly 7. B Winter Białe skrzydła 8. Ch. K. Harris Tęsknię za tobą Luizo 9. J. Brahms Lulaby 10. G. Bizet Torreador Song 11. J. Brahms Taniec 12. J. Brahms Kołysanka 13. J. S. Bach Gawot 14. L. van Beethoven Suseł 15. P. Czajkowski Piękny Dzień 16. W. A. Mozart Walc 17. F. Schubert Walc - lub inne o podobnym stopniu trudności 7
KLASA III ZADANIA TECHNICZNO WYKONACZE - kształtowanie dźwięku na długich wartościach nut - wyrabianie biegłości palców - doskonalenie techniki zadęcia i techniki oddechowej - doskonalenie artykulacji legato i staccato - stopniowanie dynamiki - podstawy interpretacji utworu zgodnie z zapisem, budowa formalną i elementami stylu - nauka czytania nut a vista - rozwijanie umiejętności gry pamięciowej, zespołowej i z akompaniamentem Formy sprawdzania osiągnięć ucznia: EGZAMIN: - gama majorowa i minorowa, tercje (w gamie majorowej), pasaż rozłożony - 2 etiudy zawierające różne problemy techniczne - 2 utwory z akompaniamentem (1 wykonywany z pamięci) LITERATURA (do wyboru) SZKOŁY, ETIUDY: 1. T. Hejda Szkoła na klarnet cz. I 8
2. J. Madeja Technicznasszkoła na klarnet cz. I 3. L. Kurkiewicz Wybór etiud i ćwiczeń z. I 4. L. Lic Popularna szkoła na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności UTWORY: Wybrane utwory solowe i z akompaniamentem fortepianu, duety wybrane ze Szkół na klarnet oraz: 1. P. Harris Pony and Trap 2. P. Harris Merlins Cave 3. P. Harris Tractor 4. P. Harris Herlequin 5. M. Rose Folksong 6. M. Rose Gavotte 7. D. M. Sienkiewicz Zimowy spacer 8. D. M. Sienkiewicz Kołysanka 9. H. Purcell Aria 10. J. Brahms Piotruś 11. B. Files Kołysanka 12. A. Rowley Mr. Punch 13. B. Bartok Allegro Ironico 14. W. A. Mozert Ave Verum Corpus 15. A. Rowley Mrs Judy 16. S. Majkapar Walc - lub inne o podobnym stopniu trudności 9
KLASA IV ZADANIA TECHNICZNO WYKONACZE - kształtowanie dźwięku na długich wartościach nut - wyrabianie biegłości palców - doskonalenie techniki zadęcia i techniki oddechowej - doskonalenie artykulacji legato i staccato - stopniowanie dynamiki - nauka samodzielnego przygotowania utworu, poprawnego odczytania tekstu - sposoby wykonywania ozdobników - problemy interpretacji utworów - nauka czytania nut a vista - rozwijanie umiejętności gry pamięciowej, zespołowej i z akompaniamentem Formy sprawdzania osiągnięć ucznia: EGZAMIN: - gama majorowa i minorowa, tercje (w gamie majorowej), pasaż rozłożony - 2 etiudy zawierające różne problemy techniczne 2 utwory z akompaniamentem (1 wykonywany z pamięci) 10
LITERATURA (do wyboru) SZKOŁY, ETIUDY: 1. T. Hejda Szkoła na klarnet cz. I 2. J. Madeja Techniczna szkoła na klarnet cz. I 3. L. Kurkiewicz Wybór etiud i ćwiczeń z. I 4. L. Lic Popularna szkoła na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności UTWORY: 1. C. M. Weber Walc 2. S. Majkapar Kołysanka 3. L. van Beethoven Oda do radości 4. M. Balfe I Dreamt that I Dwelt in Marble Halls 5. C. Baermann Romanze 6. Rowy van Hest Shanty 7. P. Harris March of the Clarinet Teachers 8. G. Verdi Pieśń Matadorów 9. C. M. Weber Taniec 10. C. M. Weber Pieśń Myśliwych 11. R. Schuman Grenadier 12. M. Rose March 13. M. Rose Serenade 14. M. Rose Aubade 15. D. M. Sienkiewicz Jesienny Walczyk 16. D. M. Sienkiewicz Karnawałowy walczyk 17. D. M. Sienkiewicz Marsz 18. D. M. Sienkiewicz Melancholia 19. C. M. Weber Sonatina 11
20. B. Bartok Wieczór na wsi 21. W. A. Mozart Rondo. Allegretto 22. E. Sowa Traumende Klarinette 23. W. A. Mozart Sonatina 24. K. Stamitz Rondo 25. P. W. A. Mozart Rondo 26. J. Pachelbel Canon in D 27. P. Czajkowski Jezioro Łabędzie (temat) - utwory solowe i z akompaniamentem fortepianu, duety wybrane ze Szkół na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności KLASA V ZADANIA TECHNICZNO WYKONACZE - kształtowanie dźwięku na długich wartościach nut - wyrabianie biegłości palców - doskonalenie techniki zadęcia i techniki oddechowej - doskonalenie artykulacji legato i pojedynczego staccato - rozwijanie świadomej wyobraźni muzycznej - wibracja - stopniowanie dynamiki - sposoby wykonywania ozdobników - problemy interpretacji utworów - nauka czytania nut a vista - rozwijanie umiejętności gry pamięciowej, zespołowej i z akompaniamentem 12
Formy sprawdzania osiągnięć ucznia: EGZAMIN: - gama majorowa i minorowa, tercje (w gamie majorowej), pasaż rozłożony - 2 etiudy zawierające różne problemy techniczne - 2utwory solowe lub z akompaniamentem (jeden wykonywany z pamięci) LITERATURA (do wyboru) SZKOŁY, ETIUDY: 1. T. Hejda Szkoła na klarnet cz. I 2. J. Madeja Techniczna szkoła na klarnet cz. I 3. L. Kurkiewicz Wybór etiud i ćwiczeń z. I 4. L. Lic Popularna szkoła na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności UTWORY: 1. D. M. Sienkiewicz Melancholia 2. C. M. Weber Sonatina 3. B. Bartok Wieczór na wsi 4. W. A. Mozart Rondo. Allegretto 5. E. Sowa Traumende Klarinette 6. W. A. Mozart Sonatina 7. K. Stamitz Rondo 8. P. W. A. Mozart Rondo 13
9. J. Pachelbel Canon in D 10. P. Czajkowski Jezioro Łabędzie (temat) 11. M. Rose Intermezzo 12. M. Rose Barcarolle 13. C. M. Weber Walc 14. F. Schubert Laendler 15. W. A. Mozart Marsz 16. N. Paganini Melodia 17. G. Ph. Teleman Gigue - utwory solowe i z akompaniamentem fortepianu, duety wybrane ze Szkół na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności KLASA VI ZADANIA TECHNICZNO WYKONACZE - kształtowanie dźwięku na długich wartościach nut - wyrabianie biegłości palców - doskonalenie techniki zadęcia i techniki oddechowej - doskonalenie artykulacji legato i staccato - stopniowanie dynamiki - sposoby wykonywania ozdobników - problemy interpretacji utworów - nauka czytania nut a vista - rozwijanie umiejętności gry pamięciowej, zespołowej i z akompaniamentem 14
Formy sprawdzania osiągnięć ucznia: EGZAMIN: - 2 etiudy zawierające różne problemy techniczne - 1 utwór z akompaniamentem wykonywany z pamięci - 1 utwór kameralny LITERATURA (do wyboru) SZKOŁY, ETIUDY: 1. T. Hejda Szkoła na klarnet cz. I i II 2. J. Madeja Technicznasszkoła na klarnet cz. I i II 3. L. Kurkiewicz Wybór etiud i ćwiczeń z. III 4. L. Lic Popularna szkoła na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności UTWORY: 1. E. Sowa Traumende Klarinette 2. W. A. Mozert Sonatina 3. K. Stamitz Rondo 4. P. W. A. Mozart Rondo 5. J. Pachelbel Canon in D 6. P. Czajkowski Jezioro Łabędzie (temat) 7. G. Gershwin The Man I Love 8. G. Ph. Teleman Aria 9. L. van Beethoven Polonaise 10. C. Franc Piece 15
11. M. Hajdu Burlesca 12. L. van Beethoven Sonatina 13. L. van Beethoven Menuet 14. D. M. Sienkiewicz Wakacyjny walczyk 15. D. M. Sienkiewicz Walc c-mool 16. D. M. Sienkiewicz Walc a - mool 17. D. M. Sienkiewicz Liryczny Walczyk - utwory solowe i z akompaniamentem fortepianu, duety wybrane ze Szkół na klarnet - lub inne o podobnym stopniu trudności. Ocena końcowa ustalana jest przez komisję egzaminacyjną w trybie egzaminu promocyjnego dla uczniów klas II-IV. Dla uczniów klasy I ocena wystawiana jest przez nauczyciela prowadzącego. 16
OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW 1. Znajomość podstawowych wiadomości z historii instrumentu i umiejętność nazywania poszczególnych części klarnetu, składania i rozkładania instrumentu oraz podstaw jego konserwacji i czyszczenia. Znajomość zasad higieny. Umiejętność samodzielnego strojenia instrumentu. 2. Opanowanie prawidłowej postawy, właściwego trzymania klarnetu, ułożenia rąk i palców. Umiejętność prawidłowego zadęcia oraz swobodnego posługiwania się aparatem oddechowym z uwzględnieniem znaczenia artykulacyjnego narządów jamy ustnej, warg i mięśni twarzy. 3. Opanowanie podstaw techniki gry z uwzględnieniem umiejętności gry długich dźwięków, osiągnięcia podstawowego stopnia biegłości palcowej, stopniowego opanowania gry w poszczególnych rejestrach oraz opanowania umiejętności korekty intonacji. 4. Umiejętność frazowania i operowania podstawowymi sposobami artykulacji. Zgodna z zapisem realizacja metrorytmiki, agogiki i dynamiki. Interpretowanie utworu zgodne z jego budową formalną. 5. Znajomość notacji oraz umiejętność samodzielnego i bezbłędnego odczytania tekstu nutowego. Umiejętność prawidłowego grania a vista łatwych utworów w wolnym tempie z uwzględnieniem precyzji rytmicznej. 6. Umiejętność samodzielnego opracowania łatwego utworu pod względem techniczno-wykonawczym (palcowanie, oddechy, frazowanie, dynamika, interpretacja). Umiejętność samodzielnej pracy nad utworem. Umiejętność świadomego ćwiczenia i korekty własnych błędów. 7. Umiejętność koncentrowania się i pokonywania tremy podczas wykonywania utworu. Posługiwanie się różnymi formami zapamiętywania. Przyswojenie podstawowych elementów obycia estradowego. Umiejętność dokonywania właściwej samooceny wykonania utworu. 17
8. Umiejętność gry pod kierunkiem nauczyciela w prostych formach muzykowania zespołowego (np.: unisono, klarnetowe zespoły kameralne, gra z akompaniamentem). 9. Opanowanie literatury klarnetowej w następującym zakresie: etiudy o zróżnicowanej problematyce technicznej, utwory na klarnet z akompaniamentem (od klasycyzmu do XX wieku), forma cykliczna (do wyboru całość lub część: sonatiny, wariacji, koncertu), utwory kameralne (duet i trio). 10. Poprawne wykonanie dwóch etiud o zróżnicowanej problematyce technicznej (w tym jednej z pamięci), jednego utworu solowego z akompaniamentem z pamięci, jednego utworu kameralnego. 18
KOMENTARZ DO REALIZACJI PROGRAMU NAUCZANIA Ogólna koncepcja programu nauczania Osiągnięcia przez ucznia wszystkich celów nauczania wymaga zastosowania odpowiednich procedur, zgodnie z którymi realizowane będą w sposób konsekwentny i przemyślany założone treści nauczania. Podstawową sprawą jest tutaj samodzielne i systematyczne ćwiczenie ucznia, które pozwala rozwijać wirtuozowskie elementy techniki klarnetowej. Ważnym czynnikiem jest pomoc nauczyciela, który powinien wskazywać sposoby ćwiczenia, podsunąć plan ćwiczeń i sprawić, by ćwiczenie nie było jedynie czynnością fizyczną, ale by zawierało zaangażowanie emocjonalne ucznia, umożliwiające tym samym rozwijanie strony wyrazowej opracowywanej formy. Systematyczne lekcje instrumentu pozwalają na kontrolowanie przez nauczyciela wszystkich czynników ćwiczenia, dostosowywanie ich do poziomu zdolności ucznia, odpowiednie dobieranie literatury do wykonania, udzielanie konkretnych i jasnych wskazówek, korygowanie ewentualnych błędów. Na każdej lekcji warto choć kilka minut przeznaczyć na naukę czytania a vista i przygotowywanie krótkich fragmentów studiów orkiestrowych zachęcając tym samym ucznia do wysłuchania utworu orkiestrowego, którego ten fragment dotyczy. Zaleca się stopniowanie trudności utworów. Ważne, aby uczeń samodzielnie przygotowywał utwory, aby ćwiczył zdolność wykorzystywania pełnej wiedzy muzycznej niezbędnej do właściwej interpretacji danej formy. Procedurą niezbędną do osiągania celów i treści nauczania jest czynne uczestnictwo w życiu muzycznym szkoły, w festiwalach muzycznych, warsztatach instrumentalnych i jeśli uczeń jest odpowiednio przygotowany w konkursach i przesłuchaniach. 19
Należy zachęcać uczniów do słuchania literatury muzycznej oraz uczestnictwa w koncertach zarówno w formie czynnej jak i biernej. Wszelkie sposoby zdobywania wiedzy muzycznej są niezwykle cenne i wpływają na rozwój osobowości artystycznej ucznia. Wskazówki metodyczne: Proces opanowania prawidłowego aparatu gry jest procesem ciągłym i długotrwałym. Należy nieustannie go kontrolować i ulepszać. Zadaniem nauczyciela jest sprawdzenie i ustalenie, co należy poprawić i rozwijać w sposobie ustawienia aparatu gry, aby z korzyścią wpływał on na rozwój ucznia. Postawa ucznia powinna być całkowicie naturalna, ciało rozluźnione i swobodne. Wszelkie wskazówki dotyczące poszczególnego roku nauki trzeba również dostosowywać do indywidualnych potrzeb ucznia i w przypadku ucznia wybitnie zdolnego wskazane jest podwyższenie wymagań edukacyjnych. Należy to jednak uczynić w sposób niezwykle przemyślany, aby ucznia motywować do systematycznej pracy i stymulować jego rozwój. Bardzo ważnym czynnikiem w grze na klarnecie jest ćwiczenie oddechu i rozluźnienie aparatu gry. W tym celu należy przeprowadzać na zajęciach ćwiczenia oddechowe wzmacniające pracę mięśni przepony i liczne ćwiczenia dźwiękowe mające na celu uzyskanie swobodnego zdęcia. Osiągnięcie rozwoju techniki wirtuozowskiej gry na klarnecie jest możliwe dzięki przemyślanej i właściwie rozplanowanej dla każdego ucznia pracy nad różnymi czynnikami gry takimi jak: technika palcowa, artykulacja, rozwój rozpiętości dynamicznej, praca nad barwą dźwięku i wyrazem artystycznym. Gamy należy grać na każdej lekcji urozmaicając sposoby ich wykonania poprzez zmianę artykulacji, stopniowe przyspieszenie tempa, wykonywanie pasaży, wykorzystując za każdym razem całą skalę instrumentu. 20
W ciągu każdego roku nauki zaleca się ciągłe wykonywanie gam majorowych i minorowych we wspomnianych wcześniej kombinacjach, Nauczyciel powinien czuwać ponadto nad rozwijaniem umiejętności pamięciowego opanowania materiału przez ucznia. Należy wskazać podopiecznemu metody pamięciowe i techniki uczenia się tak, aby mógł uczyć się świadomie, aby zlikwidować i zminimalizować możliwość popełniania błędów. Niezbędna jest poza tym umiejętność koncentracji i opanowania estradowego. Uczeń powinien oswoić się z tremą, opanowywać ją i uczynić z niej czynnik mobilizujący. Nie ma lepszego sposobu na obycie estradowe, jak częste występy publiczne. Warto również czuwać nad tym, aby uczeń potrafił oceniać swoje występy. Dyskusja na temat wartościowych stron wykonania, ale i popełnionych błędów, niezwykle konstruktywnie wpływa na rozwój grającego i na kształtowanie jego samodzielności w pracy nad sobą. Uczeń ma wtedy świadomość swoich osiągnięć i niedociągnięć. Rozumie tok pracy i łatwiej motywuje się do pracy nad wszelkimi niedostatkami. Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania Aby program nauczania mógł być zrealizowany muszą zaistnieć odpowiednie warunki do jego realizacji. Niezbędnym jest odpowiednia frekwencja ucznia na zajęciach oraz jego zaangażowanie. Do odpowiedniego rozwoju potrzebny jest instrument oraz akcesoria (stroiki) umożliwiające prawidłowe wydobycie dźwięku. Aby uczeń osiągnął umiejętności gry na instrumencie umożliwiające ukończenie szkoły niezbędna jest również wytężona praca indywidualna w domu. Na wszechstronny rozwój muzyczny ucznia wpływają występy publiczne. 21