Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 stycznia 2009r zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych Opracowano na podstawie publikacji Myjak i wsp. 2011
Kał Należy pobrać przed rozpoczęciem leczenia W przypadku antybiotykoterapii czy stosowania leków przeciwpasożytniczych (badanie kontrolne po leczeniu), po upływie 1-3 tygodni od zakończenia stosowania leków. Oddany do czystych pojemników z łopatką, nie może być zanieczyszczony moczem, wodą czy glebą. Zaleca się pobranie z trzech różnych miejsc do 2/3 wysokości pojemnika opisanego imieniem i nazwiskiem, datą i godz. pobrania Zaleca się 3x badanie kału w odstępach 2-3 dniowych, od pacjentów powracających z tropiku 4x ( ostatnie po prowokacji środkami czyszczącymi); przy podejrzeniu giardiozy lub amebozy 6x
Postacie dojrzałe lub fragmenty helmintów należy umieścić w pojemniku z solą fizjologiczną lub wodą i dostarczyć do laboratorium w ciągu 24 godzin Pobrane próbki kału dostarczyć jak najszybciej od momentu pobrania - wodnisty kał do 30min. - uformowany na obecność cyst/oocyst pierwotniaków do 72 godz. Do czasu badania przechowywane i transportowane w temp. +4st. C +10st. C Kał można utrwalać w SAF, PVA i formalinie do 5%
W badaniu makroskopowym określamy konsystencję- wodnisty, luźny, uformowany obecność śluzu, krwi, postaci dorosłych lub fragmentów pasożytów W badaniu mikroskopowym robimy preparaty : 1. W soli fizjologicznej 2. Podbarwiony płynem Lugola 2-5% 3. Zagęszczony metodą sedymentacji i flotacji 4. Gruby wg Kato i Miura 5. Trwałe barwione 6. Założenie hodowli in vitro w kierunku E. histolytica sensu lato, B. coli, Strongyloides, Ancylostoma, Trichostrongylus, test wykluwania miracydiów (hatching test) na obecność żywych jaj Schistosoma spp.
Ocena preparatów Rozmaz kału 2mg w soli fizjologicznej; pow. obiektywu 20,40,60x Preparat gruby wg Kato i Miura przykryty celofanem w poszukiwaniu oocyst Sarcocystis i Isospora Trwałe barwione hematoksylina, trichrom, Ziehl- Neelsen, pod imersją 100x Wynik Podana nazwa gatunkowa i postać rozwojowa pasożyta, czy jaja żywe lub martwe Schistosoma, Ascaris jaja zapłodnoine czy nie, orientacyjną liczbę form pasożytów : mało poniżej 2/10 pola widzenia, średnio 3-9/10, dużo powyżej 10/10; inne struktury makrofagi, krwinki czerwone, leukocyty wieloróżnojądrzaste, kryształy Charcot-Leydena, włókna mięsne, kule tłuszczowe
Wymaz okołoodbytniczy w kierunku Enterobius vermicularis Materiał pobrać przed leczeniem i ponownie 2-3 tygodni po zakończeniu (kontrola). Pobór rano przed myciem i oddaniem kału wg metody Halla (NIH), Grahama pow. 20x jaja lub dorosłe osobniki Zaleca się wykonanie 5 przylepców u dzieci w tygodniu.
Krew Krew pobieramy przed rozpoczęciem leczenia: - w przypadku podejrzenia malarii lub babeszjozy bezzwłocznie, także przy stosowaniu środków farmakologicznych - w przypadku podejrzenia leiszmaniozy czy filariozy, nie jest konieczne natychmiastowe pobranie materiału Z krwi włośniczkowej 2-3 rozmazy każdego rodzaju wykonane do 30min.,żylną do probówki na EDTA. W przypadku nie wykrycia malarii w pierwszym badaniu, badanie należy wykonywać co 6-8 godz. przez kolejne 3 dni; w przypadku wiciowców tkankowych 1x przez 3 kolejne dni. Przy filariozach należy pamiętać o cykliczności występowania mikrofilarii we krwi- co 8-12 godz. przez 3 kolejne dni.
Badanie próbki krwi powinno obejmować: Rozmaz bezpośredni w soli fizjologicznej( ruch świdrowców i mikrofilarii - obserwacja) Cienki rozmaz krwi w kierunku wszystkich gatunków pasożytów krwi Preparat grubej kropli w kierunku malarii i filariozy Ocena parazytemii Koncentrację wg Knotta- gruba kropla w kierunku mikrofilarii, łącznie z obliczeniem parazytemii Barwienie Giemzą, Wrighta, MGG, hematoksyliną z eozyną( różnicowanie mikrofilarii) Preparaty oglądamy 100pw Parazytemia procent zarażonych krwinek lub liczba pasożytów w 1μl krwi, ewentualnie liczbę pasożytów na 200 leukocytów ( Plasmodium), liczbę mikrofilarii w 1ml krwi.
Poza badaniem mikroskopowym stosuje się : Zakładanie hodowli in vitro w kierunku Leishmania i Trypanosoma cruzi Badanie w kierunku antygenów Plasmodium spp. oraz Wuchereria bancrofti, Loa loa Banie w celu wykrycia swoistych przeciwciał Badanie na obecność kwasów nukleinowych
Badanie materiału z układu moczowopłciowego Mocz jest materiałem używanym do wykrycia jaj Schistosoma haematobium i trofozoitów Trichomonas vaginalis, jaj owsika Schistosoma mocz 200 ml,kolekcjonowany miedzy 12.00-15.00, ewentualnie po wysiłku, przetrzymywany w chłonnym pomieszczeniu (zapobiega wylęgowi miracydiów) Wirowanie i wykonanie preparatu bezpośredniego ocena jaj ( żywe czy martwe) Trichomonas początkowy strumień moczu, odwirować i wykonać preparat bezpośredni oraz trwały, barwiony
Badanie materiału z dróg oddechowych Stosuje się do wykrycia jaj Paragonimus spp., rzadziej larw Strongyloides, Ancylostoma, Ascaris lumbricoides oraz Entamoeba histolytica, czy Cryptosporidium spp. Materiał: popłuczyny oskrzelowopęcherzykowe (BAL) lub plwocinę pobraną rano, jak najszybciej dostarczyć do laboratorium. 3x pobranie i badanie Po odwirowaniu materiału należy wykonać preparat bezpośredni
Badanie aspiratów Płyn mózgowo- rdzeniowy Trypanosoma spp. Acanthamoeba spp., Naegleria fowleri, Toxoplasma gondii ; materiał w ob. 5-10cm 3 w jałowym pojemniku w 37st. C jak najszybciej dostarczyć Treść dwunastnicza Giardia intestinalis, Strongyloides stercoralis, Fasciola hepatica, Cryptosporidium spp.; sonda dwunastnicza ( w 37st.C jak najszybciej dostarczona, ph=7-9), po odwirowaniu żółci preparat bezpośredni, rozmazy barwimy Giemzą
Z torbieli wątroby na obecność skoleksów lub materiału genetycznego Echinococcus granulosus i E. multilocularis Materiał uzyskany śródoperacyjnie, nie poleca się biopsji cienkoigłowej (protoskoleksy w torbieli mogą się rozsiać) Wykonanie badania do 6 godz., schłodzenie materiału 4+ - 10+ st. C, płyn z torbieli odwirować i wykonać co najmniej 3 preparaty bezpośrednie. Do badań molekularnych materiał schłodzony, zamrożony lub utrwalony w 70-96% alkoholu etyl. do 7 dni
Materiał pobrany podczas rektoskopii lub z ropni wątroby/płuc ( Entamoeba histolytica, Balantidium coli) materiał ze zmian śluzówki lub ropni powinien być zmieszany z solą fizjologiczną i badany bezpośrednio pod mikroskopem ; należy wykonać preparat trwale barwiony (trichrom, hematoksylina), utrwalony w etanolu lub zamrożony przesłany do badań molekularnych
Materiał z gruczołów limfatycznych, szpiku, śledziony W kierunku ruchliwych postaci trypomastigota Trypanosoma spp., amstigota biopsja cienkoigłowa ze szpiku, śledziony w zarażeniu Leishmania donovani Wykonujemy rozmazy, utrwalić w metanolu i wybarwić Giemzą, zabezpieczyć do badań molekularnych Ze zmian skórnych lub odciskowy Leiszmaniozy skórne lub śluzowo- skórne Postacie amastigota wykryte w rozmazach, utrwalone, barwione j.w. Wskazane założenie hodowli in vitro ( podłoże NNN)
Materiał tkankowy do badań histopatologicznych materiał stanowią: barwione lub nie preparaty mikroskopowe bloczki parafinowe utrwalony w formalinie utrwalony w alkoholu przeznaczony do badań molekularnych barwienie hematoksylina z eozyną, PAS ( E. multilocularis) larwy włośnia z wycinka mięśnia naramiennego (0.5g) wykrywamy met. kompresorową, trawienie trypsyną lub pepsyna ( sztuczny sok żołądkowy)
Badania mikroskopowe krew pełna na EDTA (włośniczkowa z opuszki palca 3 lub 4, u dzieci z pięty) do probówki z kapilarą (200-500µl) lub krew z żyły( 2ml), do laboratorium w ciągu 2 godzin Cienki i gruby rozmaz krwi zabarwiony Giemsą Ocena 1cm 2 rozmazu lub 300pól widzenia oraz ocena parazytemii ( w cienkim 500 policzonych erytrocytów, w grubym rozmazie liczba pasożytów w 1µl krwi oraz białe krwinki ( 8000/1µl krwi)
Badania serologiczne- wczesna faza 5-10ml krwi na skrzep, po 2 tygodniach druga próbka krew przechowywana: świeża w temp. 5 0 C, do badań późniejszych w zamrażalce, do transportu w -20 0 C Płyn mózgowo-rdzeniowy 1ml przechowywać w temp. pokojowej; oznaczenia pciał w PMR powinny być wykonane równolegle z oznaczeniami pciał w krwi Test ELISA, RF( czynnik reumatoidalny) Czynniki interferujące w badaniu: obecny w surowicy czynnik reumatoidalny, swoiste dla antygenu pciała IgG, jony żelaza, zanieczyszczenia bakteryjne, wielokrotne zamrażanie
Badania metoda PCR Krew pobrana na EDTA ( nie na heparynę) - 3ml, do 24godzin w temp. pokojowej, dłuższy czas chłodnia PMR 1-2ml w temp. chłodni ( 5st. C) Wymazy z miejsc chorobowych wykonywać jałową bagietka, koniec zanurzyć w jałowym płynie soli fizjologicznej i bezzwłocznie dostarczyć do laboratorium Mocz 10-20ml pierwszy strumień po 2 godzinach od ostatniego oddania moczu i bezzwłocznie dostarczony do laboratorium BAL 1-2 ml dostarczyć zaraz po pobraniu Wycinki tkanek 0,2 g do sterylnego pojemnika z jałowa solą fizjologiczną, szybko dostarczyć