DETERMINANTY ROZWOJU AGROTURYSTYKI W POLSCE (NA PRZYK ADZIE WYBRANYCH REGIONÓW)

Oeconomia 6 (2) 2007, 113 121 DETERMINANTY ROZWOJU AGROTURYSTYKI W POLSCE (NA PRZYK ADZIE WYBRANYCH REGIONÓW) Lucyna Przezbórska 1 Akademia Rolnicza w Poznaniu Streszczenie. W pracy przedstawiono wyniki bada dotycz cych uwarunkowa prowadzenia dzia alno ci agroturystycznej w czterech województwach: ma opolskim, podkarpackim, pomorskim i zachodniopomorskim. Czynniki sprzyjaj ce i ograniczaj ce funkcjonowanie gospodarstw agroturystycznych zosta y okre lone i ocenione przez w a cicieli badanych gospodarstw na poziomie gmin, w których gospodarstwa powsta y i funkcjonuj. Kwaterodawcy do najwa niejszych determinantów sprzyjaj cych rozwojowi agroturystyki zaliczyli w asne umiej tno ci i wiedz oraz cechy osobowo ciowe cz onków swoich rodzin, z czynników zewn trznych atrakcje krajobrazowo-przyrodnicze terenu i atrakcje antropogeniczne. Za oboj tne dla rozwoju agroturystyki uznano mo liwo ci pozyskania zewn trznego wsparcia fi nansowego inwestycji w gospodarstwach oraz uwarunkowania organizacyjno-prawne. Nie odnotowano istotnych ró nic w ocenie uwarunkowa rozwojowych agroturystyki w poszczególnych regionach. S owa kluczowe: agroturystyka, rozwój, uwarunkowania, determinanty, regiony, Polska WPROWADZENIE Gospodarka turystyczna staje si dla wielu regionów Polski bardzo istotnym czynnikiem rozwoju. Na terenach wiejskich, zw aszcza atrakcyjnych pod wzgl dem walorów przyrodniczo-krajobrazowych, coraz intensywniej rozwijaj si turystyka wiejska i agroturystyka. Obie wymienione formy turystyki s bardzo specyfi czne w stosunku do innych rodzajów turystyki, a ich rozwój opiera si w du ej mierze na zasobach naturalnych, historycznych i kulturalnych danego rodowiska, anga owaniu ró nych podmiotów spo- ród miejscowej spo eczno ci oraz zintegrowaniu turystyki z innymi aspektami rozwoju spo eczno ci i gospodarki lokalnej [Gaworecki 2003]. Agroturystyka ponadto jest bardzo mocno powi zana z rolnictwem i funkcjonuj cym gospodarstwem rolnym [Majewski, Lane 2001]. Ju w latach 90. turystyka na terenach wiejskich i zalesionych, obok kilku in- Adres do korespondencji Corresponding author: Lucyna Przezbórska, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Wydzia Ekonomiczno-Spo eczny, Katedra Ekonomiki Gospodarki ywno ciowej, ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Pozna, e-mail: lucyna@au.poznan.pl

114 L. Przezbórska nych form turystyki, zosta a okre lona przez zagranicznych ekspertów jako jeden z pi ciu podstawowych produktów turystycznych Polski, który ma szans by konkurencyjny na rynkach mi dzynarodowych [Majewski 1997]. Eksperci stwierdzili, e konkurencyjno polskiej turystyki wiejskiej i agroturystyki wynika w a nie z walorów krajobrazowych i przyrodniczych, ale tak e z bogactwa kulturowego wsi, zachowanych tradycyjnych form gospodarowania oraz mniejszego ni w krajach zachodnioeuropejskich zanieczyszczenia rodowiska naturalnego [Majewski 1997; Dzia ania... 2001]. Czynniki te jednocze nie s najcz ciej wymieniane jako jedne z g ównych determinantów rozwoju agroturystyki w Polsce [np. Sikora 1995; Strzembicki 1997; Meyer 2004]. DETERMINANTY ROZWOJU AGROTURYSTYKI W POLSCE Problematyka uwarunkowa rozwoju turystyki oraz okre lenia atrakcyjno ci ró nych obszarów z punktu widzenia rozwoju turystyki pojawia a si w polskiej literaturze od dawna. Pierwsze próby oceny ilo ciowej czynników rozwoju turystyki metod bonitacji punktowej podj to ju w okresie mi dzywojennym na Podhalu [Go embski 1999]. Pó niej metodyk t stosowano jeszcze wielokrotnie. W latach 90. Drzewiecki [1992] wykorzysta metod bonitacji punktowej do oceny agroturystycznej atrakcyjno ci rodowiska wiejskiego (oceny warto ci wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej WPR). Drzewiecki [1992] metod t zastosowa nast pnie do przeprowadzenia waloryzacji atrakcyjno ci agroturystycznej Polski na poziomie gmin. Z jego analizy wynika o, e 66% obszaru kraju tworzy podstawy sprzyjaj ce rozwojowi agroturystyki. Z punktu widzenia niniejszej pracy najistotniejsze s jednak cechy, które Drzewiecki [1992] uzna jako mierniki jako ci WPR, a tym samym podstawowe determinanty rozwoju agroturystyki. By y to: g sto zaludnienia, udzia rolniczej gospodarki indywidualnej w powierzchni u ytków rolnych, udzia k i pastwisk w powierzchni u ytków rolnych, udzia lasów i wód w ca kowitej powierzchni gminy, typy osadnictwa wiejskiego oraz udzia osób utrzymuj cych si ze róde pozarolniczych. Dobrane przez Drzewieckiego [1992] cechy by y wielokrotnie wykorzystywane do okre lania atrakcyjno ci agroturystycznej ró nych obszarów. Cechy te wynikaj ze rodowiska geografi cznego, w którym powstaj i funkcjonuj gospodarstwa agroturystyczne i kwatery turystyki wiejskiej. rodowisko to bowiem jest ród em walorów turystycznych. Najwi ksze znaczenie dla tworzenia produktu agroturystycznego maj dwie cechy tego rodowiska: zró nicowanie i zmienno [Meyer 2004]. Kombinacja zasobów przyrodniczych wyst puj cych na danym obszarze ( ) oraz jego odmienno jest cz sto czynnikiem decyduj cym o turystycznym wykorzystaniu (b d nie) obszaru [Meyer 2004]. Walory przyrodnicze i krajobrazowe rodowiska geografi cznego s te najcz ciej uznawane za podstawowe determinanty powstawania i rozwoju gospodarstw agroturystycznych. Walory te bowiem spe niaj w agroturystyce ró norodne funkcje: z jednej strony s to funkcje typowo u ytkowe, gdy walory wykorzystywane s bezpo rednio do tworzenia produktów lub us ug turystycznych, np. wody do uprawiania sportów, lasy do grzybobrania, z drugiej za strony pe ni one tak e funkcje estetyczne. W ród determinantów rozwoju agroturystyki s wi c one wymieniane najcz ciej. Spo ród innych czynników wp ywaj cych na rozwój agroturystyki najcz ciej wymienia si te : atrakcje Acta Sci. Pol.

Determinanty rozwoju agroturystyki w Polsce... 115 stworzone przez cz owieka (walory antropogeniczne), infrastruktur oraz dost pne us ugi (w tym dost pno komunikacyjn danego obszaru, zagospodarowanie turystyczne), a tak e ludno zamieszkuj c dany teren i jej go cinno (w tym tak e kwaterodawców i ich predyspozycje do prowadzenia dzia alno ci agroturystycznej) [Sikora 1995; Strzembicki 1997; Go embski 1999; Ko uchowski 2005]. RÓD A DANYCH I METODY ICH POZYSKANIA W pracy podj to prób oceny uwarunkowa rozwoju agroturystyki powstawania i funkcjonowania gospodarstw agroturystycznych z punktu widzenia samych kwaterodawców z czterech wybranych województw. W badaniach ankietowych okre lili oni czynniki sprzyjaj ce i limituj ce prowadzenie dzia alno ci agroturystycznej oraz ocenili ich wp yw na funkcjonowanie swoich gospodarstw. Dane pierwotne dotycz ce uwarunkowa rozwojowych gospodarstw agroturystycznych pozyskano z bada przeprowadzonych metod wywiadu standaryzowanego (tzw. bada ankietowych). Badania odby y si jesieni 2006 r. w czterech województwach (dwóch podgórskich: ma opolskim i podkarpackim oraz dwóch nadmorskich: pomorskim i zachodniopomorskim tab. 1), w których gospodarstwa agroturystyczne zacz y powstawa stosunkowo najwcze niej i w których funkcjonuje ich relatywnie najwi cej. Powszechnie przyjmuje si tak e, e warunki do prowadzenia dzia alno ci agroturystycznej s tam najkorzystniejsze. Gospodarstwa agroturystyczne, które wzi y udzia w badaniach, przyjmowa y go ci przynajmniej przez jeden sezon, to znaczy powsta y nie pó niej ni na pocz tku 2006 r. Dobrano je wed ug kryterium atwego dost pu (pos uguj c si systemem od drzwi do drzwi, a badania przeprowadzono w tych gospodarstwach agroturystycznych, których w a ciciele wyrazili zgod na uczestniczenie w nich). Badania nie maj wi c charakteru Tabela 1. Liczba badanych gospodarstw agroturystycznych a liczba funkcjonuj cych gospodarstw agroturystycznych w wybranych województwach w 2006 r. Table 1. Number of surveyed agritourism farms and number of operating agritourism farms in the selected regions of Poland in 2006 Województwo Liczba gospodarstw agroturystycznych funkcjonuj cych ogó em badanych Udzia gospodarstw badanych w ogólnej liczbie funkcjonuj cych gospodarstw agroturystycznych (%) Ma opolskie 1185 45 3,8 Podkarpackie 980 50 5,1 Pomorskie 601 50 8,3 Zachodniopomorskie 441 50 11,3 Ogó em: 3207 195 6,1 ród o: Opracowanie w asne na podstawie bada ankietowych oraz opracowania Zasoby bazy noclegowej indywidualnego zakwaterowania w Polsce w 2006 roku, przygotowanego przez Departament Turystyki w Ministerstwie Gospodarki, 18.12.2006 [w:] http://www.mgip.gov.pl Source: Own elaboration based on questionnaire survey and on study Resources of individual accommodation in Poland in 2006 by Department of Tourism, Ministry of Economy, 18.12.2006 [in:] http://www.mgip.gov.pl Oeconomia 6 (2) 2007

116 L. Przezbórska pe ni reprezentacyjnego dla ca ej populacji gospodarstw agroturystycznych z czterech wybranych regionów, cho ze wzgl du na liczb kwaterodawców uczestnicz cych w badaniach ( cznie uzyskano dane ze 195 gospodarstw agroturystycznych: po 50 z województw podkarpackiego, pomorskiego i zachodniopomorskiego oraz 45 z województwa ma opolskiego tab. 1) mo na na ich podstawie sformu owa pewne uogólnienia i wst pne wnioski dotycz ce uwarunkowa rozwojowych gospodarstw agroturystycznych. WYNIKI Uczestnicz cy w badaniach w a ciciele gospodarstw agroturystycznych oceniali cznie oko o 30 ró nych uwarunkowa, w ró nych uj ciach rozwoju agroturystyki na poziomie gmin, w których zlokalizowane by y ich gospodarstwa. Czynniki sprzyjaj ce lub ograniczaj ce prowadzenie dzia alno ci agroturystycznej oceniano wed ug skali, w której: 1 oznacza a czynnik bardzo ograniczaj cy, 2 czynnik ograniczaj cy, 3 czynnik bez znaczenia, 4 czynnik sprzyjaj cy, 5 czynnik bardzo sprzyjaj cy. Oceniane determinanty dzia alno ci agroturystycznej mo na podzieli na kilka podstawowych grup: przyrodniczo-krajobrazowe, spo eczne, organizacyjne, fi nansowe i prawne. W pracy przedstawiono wybrane wyniki przeprowadzonych bada. Spo ród wszystkich wymienianych determinantów rozwoju agroturystyki najwy ej oceniono uwarunkowania przyrodniczo-krajobrazowe (atrakcje krajobrazowo-przyrodnicze terenu wodne, l dowe itd.), cho oceny dokonane przez w a cicieli gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych województwach ró ni y si (tab. 2). rednia ocena tej grupy determinantów by a wy sza w województwach podgórskich ni nadmorskich, a w szczególno ci w województwie ma opolskim, gdzie uznano je zdecydowanie jako bardzo sprzyjaj ce ( rednia ocena wynios a 4,9), podczas gdy w województwie zachodniopomorskim rednia ocena wynios a 4,3, czyli uznano t grup uwarunkowa jako sprzyjaj ce. Na podstawie innych pyta, na które odpowiadali kwaterodawcy, mo na stwierdzi, e ró nice w ocenie tej grupy determinantów w pewnej mierze odzwierciedlaj znaczenie uwarunkowa przyrodniczo-krajobrazowych dla sezonowo ci dzia ania badanych gospodarstw i mo liwo ci wyd u enia sezonu turystycznego. Na terenach podgórskich, gdzie sezon turystyczny trwa praktycznie ca y rok (co w du ej mierze wynika w a nie z walorów naturalnych), by y one oceniane wy ej ni na terenach nadmorskich, gdzie sezon turystyczny jest na ogó krótszy i sprowadza si w zasadzie do okresu od wiosny do jesieni. Podkre li nale y tak e, e w a ciciele gospodarstw agroturystycznych w województwie zachodniopomorskim byli w swoich ocenach znacznie bardziej sceptyczni i przyznawali oceny wyra nie ni sze ni w trzech pozosta ych regionach. We wszystkich województwach wysoko oceniono tak e uwarunkowania spo eczne funkcjonowania gospodarstw agroturystycznych, w tym w asne umiej tno ci i wiedz dotycz c prowadzenia przedsi wzi agroturystycznych oraz cechy osobowo ciowe cz onków rodziny (np. otwarto, yczliwo, uprzejmo, elastyczno ). Czynniki te otrzyma y przeci tn ocen na poziomie 4,3 4,4, a najwy ej zosta y ocenione w województwie pomorskim (ocena 4,6). We wszystkich województwach jako sprzyjaj ce uznano tak e atrakcje stworzone przez cz owieka: przyrodnicze (np. parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty), architektoniczne (np. zabytki), kulturowe (np. muzea), rekreacyjne (np. obiekty sportowo-rekreacyjne). Acta Sci. Pol.

Determinanty rozwoju agroturystyki w Polsce... 117 Tabela 2. Ocena czynników sprzyjaj cych i ograniczaj cych prowadzenie dzia alno ci agroturystycznej Table 2. Estimation of positive and negative determinants of agritourism activity Atrakcje krajobrazowo-przyrodnicze terenu wodne, l dowe itd. Umiej tno ci i wiedza dotycz ce prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego Przeci tna ocena czynnika w województwie: pomorskim Czynniki sprzyjaj ce/czynniki ograniczaj ce ma opolskim podkarpackim zachodniopomorskim ogó em 4,9 4,7 4,5 4,3 4,6 4,5 4,5 4,6 4,2 4,4 Cechy osobowo ci cz onków rodziny 4,4 4,3 4,6 4,0 4,3 Atrakcje stworzone przez cz owieka: przyrodnicze, architektoniczne, kulturowe, rekreacyjne itd. Miejscowa ludno i jej go cinno (mo liwo wspó pracy z innymi gospodarstwami) Infrastruktura i us ugi (w tym: zagospodarowanie turystyczne terenu) ODR-u Uwarunkowania organizacyjne i prawne agroturystyki w Polsce stowarzyszenia agroturystycznego Mo liwo zewn trznego wsparcia fi nansowego gospodarstw agroturystycznych (kredyty preferencyjne, rodki UE itp.) ród o: Opracowanie w asne na podstawie bada ankietowych. Source: Own elaboration based on questionnaire survey. 4,0 4,4 4,3 4,1 4,2 3,8 4,0 4,2 3,2 3,8 2,9 3,9 4,1 3,4 3,6 3,4 3,6 3,5 2,9 3,3 3,6 3,4 3,4 2,8 3,3 3,2 3,5 3,6 2,7 3,3 3,3 3,0 3,3 2,7 3,1 We wszystkich badanych regionach nisko oceniono natomiast mo liwo zewn trznego wsparcia fi nansowego gospodarstw agroturystycznych za pomoc kredytów preferencyjnych, rodków funduszy strukturalnych UE itp. Z innych pyta ankiety wiadomo, e tylko 1/3 badanych kwaterodawców (61 gospodarstw) korzysta a z ró nego rodzaju zewn trznych róde fi nansowania inwestycji w swoich gospodarstwach, z tej grupy tylko 10 z funduszy unijnych (SAPARD, SPO). Nisko oceniono tak e pomoc doradcz i wsparcie ze strony stowarzysze agroturystycznych (cho 151 badanych gospodarstw, czyli ponad 77%, nale y do stowarzysze ) oraz pomoc doradcz i wsparcie ze strony o rodków doradztwa rolniczego. Uznano, e w zasadzie ich pomoc doradcza i wsparcie nie ma znaczenia dla funkcjonowania badanych gospodarstw agroturystycznych. Jest to o tyle ciekawe, e w a ciciele 159 gospodarstw (81,5% ogó u badanych) uczestniczyli w ró nego rodzaju szkoleniach, dotycz cych prowadzenia dzia alno ci agroturystycznej, organizowanych w a nie przez ODR-y lub stowarzyszenia, a 151 korzysta o z ró nego rodzaju pomocy doradców w zakresie Oeconomia 6 (2) 2007

118 L. Przezbórska prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego (77,4% badanych). Jednocze nie 130 kwaterodawców oceni o wspó prac z doradcami z ODR-ów jako dobr lub bardzo dobr. Wydaje si wi c, e ankietowani byli w swoich odpowiedziach do niekonsekwentni. Nale y tak e zwróci uwag na stosunkowo nisk ocen infrastruktury i dost pno ci us ug w województwie ma opolskim ( rednia ocena 2,9, czyli bez znaczenia dla rozwoju gospodarstw). Jednocze nie w tym samym regionie w a ciciele 33 gospodarstw uznali, e poziom rozwoju infrastruktury oraz dost pno us ug sprzyjaj lub bardzo sprzyjaj prowadzeniu dzia alno ci agroturystycznej (tab. 3), a tylko w jednym gospodarstwie okre lono ten czynnik jako ograniczaj cy dla rozwoju agroturystyki. W czterech analizowanych regionach a 137 ankietowanych (70,2% ogó u badanych) stwierdzi o, e czynnik infrastrukturalny jest czynnikiem sprzyjaj cym lub bardzo sprzyjaj cym rozwojowi agroturystyki. W tabelach 3 i 4 zestawiono liczby obiektów agroturystycznych, w których w a ciciele ocenili poszczególne determinanty funkcjonowania gospodarstw jako bardzo sprzyjaj ce Tabela 3. Czynniki sprzyjaj ce prowadzeniu dzia alno ci agroturystycznej Table 3. Positive determinants of agritourism activity Czynniki sprzyjaj ce Umiej tno ci i wiedza dotycz ce prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego Liczba gospodarstw, które oceni y czynniki jako bardzo sprzyjaj ce lub sprzyjaj ce w województwach: pomorskim ma opolskim podkarpackim zachodniopomorskim ogó em 45 50 49 43 187 Cechy osobowo ci cz onków rodziny 44 48 48 44 184 Atrakcje krajobrazowo-przyrodnicze terenu wodne, l dowe itd. Atrakcje stworzone przez cz owieka: przyrodnicze, architektoniczne, kulturowe, rekreacyjne itd. Infrastruktura i us ugi (w tym: zagospodarowanie turystyczne terenu) Miejscowa ludno i jej go cinno (mo liwo wspó pracy z innymi gospodarstwami) stowarzyszenia agroturystycznego ODR-u Uwarunkowania organizacyjne i prawne agroturystyki w Polsce Mo liwo zewn trznego wsparcia fi nansowego gospodarstw agroturystycznych (kredyty preferencyjne, rodki UE itp.) ród o: Opracowanie w asne na podstawie bada ankietowych. Source: Own elaboration based on questionnaire survey. 44 49 50 34 177 38 49 48 39 174 33 45 41 18 137 17 43 43 19 122 28 24 23 10 85 20 31 20 10 81 16 26 27 6 75 16 4 16 7 43 Acta Sci. Pol.

Determinanty rozwoju agroturystyki w Polsce... 119 Tabela 4. Czynniki ograniczaj ce prowadzenie dzia alno ci agroturystycznej Table 4. Negative determinants of agritourism activity Czynniki ograniczaj ce Mo liwo zewn trznego wsparcia fi nansowego gospodarstw agroturystycznych (kredyty preferencyjne, rodki UE itp.) stowarzyszenia agroturystycznego Uwarunkowania organizacyjne i prawne agroturystyki w Polsce Miejscowa ludno i jej go cinno (mo liwo wspó pracy z innymi gospodarstwami) ODR-u Infrastruktura i us ugi (zagospodarowanie turystyczne terenu) Atrakcje stworzone przez cz owieka: przyrodnicze, architektoniczne, kulturowe, rekreacyjne itd. Umiej tno ci i wiedza dotycz ce prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego Atrakcje krajobrazowo-przyrodnicze (naturalne) terenu wodne, l dowe itd. Liczba gospodarstw, które oceni y czynniki jako bardzo ograniczaj ce lub ograniczaj ce w województwach: pomorskim ma opolskim podkarpackim zachodniopomorskim ogó em 5 6 0 19 30 4 4 1 18 27 6 4 0 17 27 19 1 0 5 25 1 2 1 13 17 1 1 0 10 12 1 1 0 1 3 0 0 0 2 2 0 1 0 1 2 Cechy osobowo ci cz onków rodziny 0 0 0 0 0 ród o: Opracowanie w asne na podstawie bada ankietowych. Source: Own elaboration based on questionnaire survey. lub sprzyjaj ce (tab. 3) oraz ograniczaj ce lub bardzo ograniczaj ce prowadzon przez nich dzia alno (tab. 4). Wyniki zamieszczone w tabelach 3 i 4 w zasadzie potwierdzaj wcze niejsze oceny determinantów rozwojowych, cho dodatkowo zwraca uwag fakt, e niemal 96% kwaterodawców ze wszystkich regionów (187 gospodarstw), w których przeprowadzano badania, oceni o w asne umiej tno ci i wiedz dotycz c prowadzenia gospodarstw agroturystycznych jako sprzyjaj c lub bardzo sprzyjaj c i niemal tyle samo (94,4%, czyli 184 w a cicieli obiektów agroturystycznych) uzna o za takie cechy osobowo ci cz onków swoich rodzin. By y to determinanty, które otrzyma y najwi ksz liczb ocen najwy szych. Zaraz za determinantami spo ecznymi znalaz y si atrakcje przyrodniczo-krajobrazowe oraz antropogeniczne. Zastanawia natomiast mo e fakt, e tylko 43 kwaterodawców za czynnik sprzyjaj cy lub bardzo sprzyjaj cy prowadzeniu dzia alno ci agroturystycznej uzna o mo liwo zewn trznego wsparcia fi nansowego gospodarstw agroturystycznych (w województwie podkarpackim tylko 4 ankietowanych, Oeconomia 6 (2) 2007

120 L. Przezbórska a w zachodniopomorskim 7 ankietowanych, cho w obu województwach w 33 gospodarstwach przeprowadzano inwestycje w a nie z kredytów lub z dofi nansowaniem ze rodków unijnych). Dodatkowo a w 30 gospodarstwach, w tym a w 17 z województwa zachodniopomorskiego, oceniono, e jest to czynnik ograniczaj cy dla rozwoju gospodarstw agroturystycznych (tab. 4). W 67 gospodarstwach oceniono, e procedury pozyskania rodkówfi nansowych z programów UE s zbyt skomplikowane, a w 33, e warunki otrzymania dofi nansowania s zbyt wysokie. Lepsze oceny wystawiono kredytom bankowym na dzia alno agroturystyczn w tym przypadku tylko w 8 gospodarstwach kwaterodawcy ocenili mo liwo ci ich pozyskania le lub bardzo le. Na Pomorzu Zachodnim stosunkowo du o ankietowanych uzna o tak e jako czynnik ograniczaj cy lub bardzo ograniczaj cy dla rozwoju ich gospodarstw pomoc doradcz i szkoleniow ze strony stowarzysze agroturystycznych oraz uwarunkowania organizacyjne i prawne agroturystyki w Polsce. W Ma opolsce natomiast krytycznie oceniono miejscow ludno i jej go cinno, w tym tak e mo liwo ci wspó pracy z innymi gospodarstwami agroturystycznymi. We wszystkich regionach nie by o natomiast gospodarstw, w których jako barier rozwoju uznano by cechy osobowo ciowe cz onków rodzin prowadz cych dzia alno agroturystyczn. WNIOSKI Badania ankietowe przeprowadzone w czterech województwach: ma opolskim, podkarpackim, pomorskim i zachodnio-pomorskim, pozwoli y na uzyskanie opinii w a cicieli 195 gospodarstw agroturystycznych dotycz cych determinantów rozwojowych agroturystyki w tych regionach. Wi kszo kwaterodawców uzna a swoje umiej tno ci i wiedz dotycz c prowadzenia gospodarstw agroturystycznych oraz cechy osobowo ciowe cz onków swoich rodzin za podstawowe determinanty sprzyjaj ce rozwojowi agroturystyki; jednocze nie uznali, e pomoc doradcza i szkoleniowa oraz wsparcie ze strony zarówno o rodków doradztwa rolniczego, jak równie stowarzysze agroturystycznych nie ma specjalnego wp ywu na funkcjonowanie ich gospodarstw. Wi kszo z nich jednak uczestniczy a w szkoleniach dotycz cych prowadzenia dzia alno ci agroturystycznej organizowanych przez ODR-y lub stowarzyszenia oraz korzysta a z ich us ug doradczych. W a ciciele obiektów agroturystycznych za sprzyjaj ce dla rozwoju swoich gospodarstw uznali tak e atrakcje krajobrazowo-przyrodnicze terenu, w którym gospodarstwa funkcjonuj, oraz atrakcje antropogeniczne (obie grupy determinantów otrzyma y bardzo wysokie oceny, jakkolwiek te pierwsze otrzyma y redni ocen wy sz ). Na 195 badanych gospodarstw tylko w pi ciu stwierdzono, e czynniki te pewnym stopniu ograniczaj ich rozwój. We wszystkich badanych regionach za czynniki bez znaczenia dla rozwoju agroturystyki uznano mo liwo ci pozyskania zewn trznego wsparcia fi nansowego inwestycji w gospodarstwach (kredytów, a w szczególno ci dofi nansowania inwestycji ze rodków Unii Europejskiej) oraz uwarunkowania organizacyjno-prawne. Oceniono, e procedury pozyskania rodkówfi nansowych z programów UE s zbyt skomplikowane lub e warunki otrzymania dofi nansowania s zbyt wygórowane. Acta Sci. Pol.

Determinanty rozwoju agroturystyki w Polsce... 121 Nie odnotowano istotnych ró nic w ocenie uwarunkowa rozwojowych agroturystyki w poszczególnych regionach, jakkolwiek w a ciciele gospodarstw agroturystycznych z województwa zachodniopomorskiego przyznali poszczególnym determinantom przeci tne oceny nieznacznie ni sze ni w pozosta ych trzech województwach. PI MIENNICTWO Dzia anie w zakresie agroturystyki i turystyki wiejskiej. 2001: Biuletyn Informacyjny nr 5/2001, s. 6 12, MRiRW, ARiMR, Warszawa. Drzewiecki M. 1992: Wiejska przestrze rekreacyjna, Instytut Turystyki, Warszawa. Gaworecki W.W. 2003: Turystyka. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Go embski G. (red.) 1999: Regionalne aspekty rozwoju turystyki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Ko uchowski K. 2005: Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji. Podr cznik akademicki. Wydawnictwo Kurpisz S.A., Pozna. Majewski J. 1997: Turystyka wiejska przej ciowa moda czy rzeczywista szansa wsi?, [w:] Wielofunkcyjno wsi w warunkach bezrobocia, red. Gory ska-bittner B., Kaczmarek Z. Zak ad Filozofi i i My li Spo ecznej, AR im. A. Cieszkowskiego, Pozna, s. 45 60. Majewski J., Lane B. 2001: Turystyka wiejska i rozwój lokalny, Fundacja Fundusz Wspó pracy COFUND, Pozna. Meyer B. 2004: Turystyka jako ekonomiczny czynnik kszta towania przestrzeni, Rozprawy i Studia, t. 545 (DCXIX), Uniwersytet Szczeci ski, Szczecin. Sikora J. 1995: Agroturystyczny biznes. Poradnik organizatora turystyki. Ofi cyna Wydawnicza O rodka Post pu Organizacyjnego sp. z o.o., Bydgoszcz. Strzembicki L. 1997: Determinanty rozwoju turystyki wiejskiej w Polsce, [w:] Determinanty sukcesu w turystyce wiejskiej, V Ogólnopolskie Sympozjum Agroturystyczne, Kazimierz Dolny, 15 18 wrze nia 1997, Materia y konferencyjne, CDiEwR, Kraków, s. 9 14. Zasoby bazy noclegowej indywidualnego zakwaterowania w Polsce w 2006 roku. 2006: Departament Turystyki w Ministerstwie Gospodarki, 18.12.2006 [w:] [http://www.mg.gov. pl/turystyka/badania+rynku+turystycznego/statystyka+%28komunikaty+i+opracowani a%29/kwatery+agro+2006.htm]. DETERMINANTS OF AGRI-TOURISM DEVELOPMENT IN POLAND (ON THE EXAMPLE OF CHOSEN REGIONS) Abstract. The paper presents results of survey on positive and negative determinants of agritourism activity in four chosen regions of Poland, namely in two regions in the Carpathian Mountains (Ma opolska and Podkarpacie) and in two regions at the Baltic Sea coast (Pomerania and Western Pomerania). The owners of agritourism farms participated in the survey defi ned and estimated positive and negative determinates of agritourism development at the level of communes they function. According to the survey nature and landscape attractions, skills and knowledge of the entrepreneurs and personality characteristics of the entrepreneurs and their families are the most important and positive determinants of agritourism development in Poland. Key words: agritourism, development, condition, determinants, regions, Poland Zaakceptowano do druku Accepted for print: 15.06.2007 Oeconomia 6 (2) 2007