4.1. ekologiczna Teoretyczne aspekty polityki ekologicznej W klasycznej teorii polityki Arystotelesa pojęcie to rozumiano jako sztukę rządzenia państwem w celu osiągnięcia dobra wspólnego. Można więc przyjąć, że polityka ekologiczna to świadoma i celowa działalność państwa, samorządów terytorialnych i podmiotów gospodarczych w zakresie gospodarowania środowiskiem, czyli użytkowania jego zasobów i walorów, ochrony i kształtowania ekosystemów lub wybranych elementów biosfery. Realizacja tak rozumianej polityki ekologicznej następuje poprzez ekologizację ogólnej polityki państwa oraz polityk problemowych i działowych, a także poprzez sformułowanie ogólnych celów, zasad i kierunków działania w sferze środowiska w określonym czasie. Przedmiotem polityki ekologicznej jest środowisko przyrodnicze, jego stan oceniany w punktu widzenia potrzeb biologicznych, społecznych i gospodarczych ludzi. Podstawowym wyznacznikiem kreowania polityki ekologicznej jest zapewnienie przyrodniczych podstaw zdrowia i dobrej życia ludzi. Przy tym, jak słusznie zauważa J. Śleszyński, nie chroni się w środowisku wszystkiego, a norm jego ochrony nie dostosowuje do najsłabszych lub najbardziej wrażliwych elementów biosfery. W istocie nawet populacji ludzkiej nie chronimy w taki sposób, że bierzemy pod uwagę najsłabsze lub najbardziej wrażliwe osobniki [Śleszyński 2000, s.152]. Warto podkreślić słuszność takiego ujmowania polityki ekologicznej. Istnieją bowiem inne, bardziej radykalnie poglądy na ten problem. Wiele grup społecznego ruchu ekologicznego, szczególnie reprezentujących nurt tak zwanej ekologii głębokiej uważa, że przedmiotem polityki ekologicznej powinny być wszelkie formy życia, a ich niszczenie jest dopuszczalne wyłącznie w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb ludzi [Kiełczewski, 2001]. Takie podejście jest bez wątpienia szlachetne, ale nieracjonalne i nierealistyczne. Jego przyjęcie byłoby równoznaczne z koniecznością przyjęcia reguły powstrzymania się od niemal wszelkich form aktywności cywilizacyjnej ludzi oraz uznaniem zasady podporządkowania ochronie środowiska wszystkich aspektów egzystencji człowieka. Tymczasem ogół społeczeństwa postrzega raczej problemy ochrony środowiska na równi z innymi celami i ambicjami życiowymi i tym samym dąży do godzenia ich między sobą nie ustalając ściśle określonej hierarchii. Zapewne tak powinno być również w sferze polityki ekologicznej.
Drugim pod względem ważności przedmiotem polityki ekologicznej są potrzeby społeczne. Wprowadza się ochronę pewnych obiektów, obszarów lub ekosystemów, ponieważ stanowią one dziedzictwo narodowe, miejsce kultu, rekreacji, badań naukowych i edukacji lub zaspokajają inne potrzeby. Na trzecim miejscu znajdują się potrzeby gospodarcze. Ich zaspokojenie musi być regulowane tak, żeby nie ograniczać potrzeb biologicznych i społecznych, ale równocześnie nie doprowadzić do zahamowania rozwoju gospodarczego i ograniczenia wzrostu dobrobytu społecznego. Hierarchizacja postrzegania potrzeb w polityce ekologicznej jest zgodna z ideą zrównoważonego rozwoju i wynika z faktu, że wiele zasobów walorów i usług środowiska przyrodniczego ma charakter dóbr publicznych, które są dostępne powszechnie i na ogół nie mają ceny. Skłania to ich użytkowników do nadmiernej eksploatacji, a tym samym do degradowania środowiska. Dlatego niezbędna jest interwencja państwa, która ma użytkowanie środowiska uczynić bardziej racjonalnym. ekologiczna jest powiązana z polityką gospodarczą i społeczną, a zharmonizowanie tych polityk kształtuje polityka zrównoważonego rozwoju. Jest to polityka obejmująca wdrażanie zmian o charakterze cywilizacyjnym w sferze gospodarczej, społecznej i ekologicznej w kierunku zgodnym z ideą zrównoważonego rozwoju. ta w pierwszym rzędzie powinna zapewnić zaspokojenie potrzeb współczesnych i przyszłych pokoleń oraz zachowanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego bez uszczerbku dla postępu cywilizacyjnego i ekonomicznego społeczeństwa. Warto podkreślić, że zrównoważony rozwój stanowi konstytucyjną zasadę ustrojową Rzeczypospolitej Polskiej. Miejsce polityki zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej w ogólnej polityce państwa i w ilustruje schemat 4.1.
Schemat 4.1. Miejsce polityki zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej w ogólnej polityce państwa OGÓLNA POLITYKA PAŃSTWA zrównoważonego rozwoju społeczna gospodarcza ekologiczna Polityki szczegółowe Polityki szczegółowe ochrony przyrody gospodarki wodnej ochrony klimatu i atmosfery ochrony powierzchni Ziemi gospodarki przestrzennej Źródło: opracowanie własne. Sposób prowadzenia polityki ekologicznej zależy od ogólnych uwarunkowań polityki państwa. jest grą interesów różnych grup społecznych, a więc zależy od uznawanych przez nich wartości kulturowych, nawyków, mody i obyczajów, a także od konkretnych materialnych i niematerialnych interesów a nawet emocji. Stanowi więc odzwierciedlenie dążeń, ambicji, poglądów i nacisków politycznych w społeczeństwie. Ponadto polityka jest uwarunkowana przez ustrój społecznogospodarczy. Można wymienić model liberalny i model socjaldemokratyczny polityki. Liberalna polityka ekologiczna odwołuje się do indywidualnej przedsiębiorczości i odpowiedzialności w sferze ochrony środowiska. Często bazuje na rozwiązaniach, które zmierzają do urynkowienia dóbr i usług środowiska, a więc do objęcia go systemem cen rynkowych. socjaldemokratyczna raczej akcentuje odpowiedzialność państwa za ochronę środowiska i jej standardy oraz powiązanie polityki ekologicznej z polityką gospodarczą i społeczną. ekologiczna powinna być skuteczna, efektywna i sprawiedliwa. Skuteczna polityka ekologiczna to taka, która rozwiązuje problemy związane z gospodarowaniem środowiskiem. Jednak realizacja celów tej polityki powinna być rozpatrywana w aspekcie niezbędnych nakładów i spodziewanych (zakładanych) efektów. Sprawiedliwość polityki ekologicznej polega na obciążeniu kosztami zachowania środowiska tych jednostek, które uzyskują korzyści lub tych, którzy
przyczyniają się do jego zanieczyszczenia. Między tymi zasadami mogą występować sprzeczności, stąd w praktyce bardzo trudno jest wypracować model sprawiedliwej polityki ekologicznej. Pojawia się więc pogląd, że politykę sprawiedliwą można utożsamiać z polityką społecznie akceptowalną. Każda polityka ma określone cele, ustala zasady i narzędzia realizacji. Cele polityki ekologicznej stanowią problem o charakterze teoretycznym i praktycznym. W literaturze zwraca się uwagę, że intencję każdej polityki można wyrazić tylko za pomocą wiązki celów, uzależnionych od siebie w sposób bezpośredni i pośredni. Wiązkę celów otwiera cel nadrzędny (schemat 4.2.). Określa on perspektywiczną wizję, którą zamierza urzeczywistnić polityka. Cel nadrzędny może być osiągany według różnych strategii. Cel główny wynika z wybranej strategii, określa drogę dojścia do celu nadrzędnego. Strategia ta zostaje rozpisana na cele szczegółowe, które obejmują cele podporządkowane pierwszego, drugiego i ewentualnie kolejnych poziomów o układzie hierarchicznym wobec celu głównego oraz cele pośrednie i uboczne powiązane z celem głównym w sposób pośredni. Schemat 4.2. Struktura celów polityki ekologicznej CEL NADRZĘDNY Cele pośrednie x y z... Cel główny 1 2 3 4 5 6... Cele podporządkowane poziomu pierwszego a b c d e f... Cele uboczny Cele podporządkowane poziomu drugiego 1 2... cele bezpośrednie x y... cele pośrednie Źródło: opracowanie własne. Zasady polityki ekologicznej określają sposób jej kształtowania i wdrażania. Zależą one od wielu uwarunkowań, miedzy innymi od charakteru ogólnej polityki państwa, stanu środowiska przyrodniczego, poziomu rozwoju i kondycji gospodarki, nastrojów społecznych, zobowiązań międzynarodowych. Można wyróżnić trzy grupy takich zasad: określające charakter polityki ekologicznej (np. skuteczność, obiektywność, bezstronność itp.);
wskazujące relacje między polityką ekologiczną a polityką gospodarczą, społeczną i międzynarodową; kierunkujące narzędzia realizacji polityki ekologicznej. Zasady polityki ekologicznej były opracowywane przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Unię Europejską, a także wynikały z praktyki wielu państw, w tym także Polski. W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku eksponowano następujące zasady polityki ekologicznej: Zasada zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym zwróceniem uwagi na równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność traktowania polityki ekologicznej jako jednej z podstawowych polityk problemowych państwa na równi z polityką gospodarczą i społeczną. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, co oznacza konieczność uwzględniania w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego, traktowana w następujących kategoriach: sprawiedliwości międzypokoleniowej; sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej; równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Zasada regionalizacji rozumiana jako: regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej; uznanie prawa samorządów do ustalania regionalnych lub lokalnych wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych; skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie. Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej oznacza stworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju. Zasada zanieczyszczający płaci oznacza, że przedmiot korzystający ze środowiska jest odpowiedzialny finansowo za przestrzeganie wszystkich wymagań w zakresie jego ochrony oraz za szkody wynikające z jego działalności, bez względu na to, czy działalność ta jest zgodna z prawem, czy niezgodna.
Zasada prewencji oznacza przestrzeganie następującej hierarchii przedsięwzięć ochronnych: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń i innych uciążliwości; recykling, tj. zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania; ochrona końca rury z zastosowaniem zintegrowanego podejścia do ograniczania i likwidacji odpadów oraz innych zagrożeń. Zasada przezorności zakłada, że wdrażania nowych rozwiązań, szczególnie w zakresie biotechnologii i modyfikowanych organizmów powinno być podejmowane dopiero wtedy, gdy istnieje naukowo udowodniona pewność efektów i skutków ich wdrażania (stosowania). Zasada stosowania najlepszych dostępnych, uzasadnionych ekonomicznie technik i technologii oznacza, że uciążliwość ekologiczna technologii jest wiodącym aspektem jej oceny. Zasada subsydiarności oznacza umiejscowienie kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na takim szczeblu zarządzania (wojewódzkim, powiatowym, gminnym), który zapewni skuteczne i efektywne podejmowanie decyzji. Narzędzia zarządzania (środki i instrumenty) powinny umożliwić osiągniecie zakładanych celów oraz zapewniać kompatybilność polityki ekologicznej z polityką gospodarczą i społeczną. W polityce ekologicznej można wyróżnić kilka polityk szczegółowych. Są to: polityka ochrony przyrody i zachowania bioróżnorodności, polityka ochrony atmosfery i klimatu, polityka ochrony powierzchni ziemi (te trzy polityki łącznie są nazywane polityką ochrony środowiska) oraz polityka gospodarki wodnej i polityka gospodarowania przestrzenią (polityka przestrzenna). ochrony przyrody datuje się od 1926 roku. Powołana rok wcześniej Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP) opracowała założenia konserwatorskiej ochrony przyrody. Założenia te w rzeczywistości miały charakter polityki ochrony przyrody, chociaż nie miały takiej nazwy. Były one realizowane przez kilka dziesięcioleci, pomimo radykalnej zmiany granic i ustroju społeczno-politycznego kraju po drugiej wojnie światowej. Na bazie tych założeń opracowano dwie ustawy o ochronie przyrody, z 10 marca 1934 roku oraz z 10 grudnia 1949 roku, która
obowiązywała przez ponad 40 lat. W Polsce stworzono jedną z pierwszych w świecie spójną koncepcję konserwatorskiej ochrony przyrody, obejmującej ochronę w formie parków narodowych, rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków chronionych. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych została ona uzupełniona o takie formy, jak: parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne i zespoły przyrodniczokrajobrazowe. Na przełomie XX i XXI wieku polityka ochrony przyrody została wzmocniona dzięki koncepcji zachowania różnorodności biologicznej, która obejmuje nie tylko dziko żyjące, ale także udomowione gatunki, odmiany i rasy. Dzięki temu w latach dziewięćdziesiątych opracowano mapę ostoi przyrody w Polsce, czyli miejsca występowania nie mniej niż 1% europejskiej populacji danego gatunku lub jedno ze 100 największych miejsc występowania gatunku lub siedlisk w Europie, albo jedno z pięciu najważniejszych stanowisk gatunku lub siedlisk w regionie. W latach 2004-2009 wyznaczono obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. W 2003 roku Rząd RP przyjął dokument Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej (znowelizowany w 2007 roku). Celem nadrzędnym zaprogramowanych działań było zachowania bogactwa różnorodności biologicznej w skali lokalnej, krajowej i globalnej na wszystkich poziomach organizacji przyrody: genetycznym, gatunkowym, ekosystemowym i krajobrazowym. gospodarki wodnej pojawiła się w okresie międzywojennym na bazie praktycznych działań w zakresie gospodarki wodnej podejmowanych jeszcze w poszczególnych zaborach. W Polsce Ludowej do końca lat siedemdziesiątych polityka wodna była jedną z polityk szczegółowych państwa. W latach osiemdziesiątych została włączona do polityki ochrony środowiska. W pierwszych latach bieżącego wieku następuje ponowne wyodrębnianie się polityki gospodarki wodnej. Powstał Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej jako samodzielna jednostka administracyjna nadzorowana przez ministra środowiska. Uniezależniono od regionalnej i lokalnej administracji Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, które powoli stają się gospodarzami wód w zlewni. ochrony środowiska stanowiła kolejny nurt współczesnej polityki ekologicznej państwa. Według J. Śleszyńskiego polityka ochrony środowiska, to forma zorganizowanego społecznie działania, które zmierza do osiągnięcia celów
związanych z ochroną elementów środowiska przyrodniczego (wód, powietrza, powierzchni ziemi i klimatu) poprzez realizację logicznie uporządkowanych przedsięwzięć, których skala i zakres zależą od dostępnych środków i technicznych możliwości realizacji.[śleszyński, 2000] ochrony środowiska wyłoniła się z polityki gospodarczej, w odróżnieniu od polityki ochrony przyrody i polityki gospodarki wodnej które kształtowała się samodzielnie. Przez dłuższy czas ochronę środowiska traktowano jako jeden z elementów polityki gospodarczej. W latach siedemdziesiątych funkcjonowało pojęcie polityka gospodarcza w dziedzinie ochrony środowiska. W latach osiemdziesiątych polityka ochrony środowiska rozwijała się równolegle do polityki ochrony przyrody i polityki przestrzennej. Zaczęły się nią zajmować organy państwa: Sejm, Najwyższa Izba Kontroli, ministerstwa, województwa, gminy i państwowe podmioty gospodarcze. Sądy zaczęły orzekać w sprawach karnych i sprawach z powództwa cywilnego (odszkodowawczych i negatoryjnych). W pierwszych latach bieżącego stulecia w ramach polityki ochrony środowiska wyłoniły się kolejne polityki szczegółowe: polityka ochrony atmosfery i klimatu oraz polityka ochrony ziemi. Przedmiotem zainteresowania pierwszej z nich jest czystość powietrza atmosferycznego, ochrona warstwy ozonowej atmosfery i przeciwdziałanie antropogennej emisji gazów cieplarnianych. ochrony ziemi jest obecnie zbiorem różnych działań jak poprzednio polityka ochrony środowiska. Obejmuje ona: rozpoznanie geologiczne kraju i użytkowanie kopalin; ochronę gruntów rolnych i leśnych; gospodarkę odpadami. Gospodarka odpadami dopiero w 2009 roku została całkowicie podporządkowana Ministrowi Środowiska, jednak wciąż ma on trudności z jej realizacją ze względu na różne interesy jednostek nadzorowanych przez innych ministrów. W 2010 roku wciąż nie można było mówić o jednolitej polityce gospodarowania odpadami w Polsce. Problemem ochrony gleb zajmuje się ministerstwo rolnictwa i rozwoju wisi. Podejmowane są różne działania w tym obszarze, niemniej na obecnym etapie jeszcze nie ma podstaw do wydzielenia takiej polityki szczegółowej. gospodarki przestrzennej również ma rodowód z okresu pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości. Pojawiła się w latach dwudziestych XX wieku, najpierw w rozumieniu architektonicznego zagospodarowania krajobrazu, a następnie objęła
problemy gospodarczego i pozagospodarczego wykorzystania powierzchni ziemi. W Polsce gospodarka przestrzenna nie jest w gestii ministra środowiska. Zajmuje się tym minister gospodarki regionalnej. Założenia polityki przestrzennej przyjęte w 1997 roku nie odpowiadają współczesnej rzeczywistości. Nad nową koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju wciąż trwa ożywiona dyskusja, ale brak konsensusu lub politycznego stanowiska władz. Każda polityka problemowa i szczegółowa może być reaktywna lub prewentywna. Bogusław Fiedor [2002, s. 256-257] te charakterystyki opisuje następująco: reaktywna polityka ekologiczna jest rozumiana jako realizacja przedsięwzięć, których celem jest eliminacja bądź minimalizacja zanieczyszczeń i odpadów wytworzonych w procesach produkcji i konsumpcji, a także ograniczenie uciążliwości ekologicznej zanieczyszczeń i odpadów już wytworzonych; prewentywna polityka ekologiczna polega na stymulowaniu w gospodarce przechodzenia od tak zwanych technologii brudnych do technologii czystych, które charakteryzuje stosunkowo niski poziom polutogenności. W Polsce w minionych dwóch dziesięcioleciach polityka ekologiczna powoli ewoluowała od reaktywnej do prewentywnej. Proces ten jeszcze nie został zakończony. ekologiczna państwa Pierwszy w Polsce dokument pod tytułem polityka ekologiczna państwa opracowano i przyjęto w 1990 roku, gdy nowe władze stanęły przed pilną potrzebą rozwiązania trudnych problemów środowiskowych kraju, a jednocześnie koniecznością dostosowania polityki środowiskowej do realiów rynkowych i do oparcia jej na zasadzie rozwoju zrównoważonego. W dokumencie tym jednoznacznie określono, że obowiązek ochrony środowiska stanowi element prawidłowego gospodarowania i jest wymagany przepisami prawa. Każdy przepis prawny odnoszący się do korzystania ze środowiska i jego ochrony w jednakowym stopniu dotyczy wszystkich podmiotów gospodarczych i musi być ściśle przestrzegany, bez stosowania odstępstw i wyjątków. W ówczesnej rzeczywistości w Polsce były to stwierdzenia wręcz rewolucyjne. Dokument ekologiczna państwa odegrał ogromną rolę stymulującą wobec wszystkich struktur państwowych w ich działaniach prośrodowiskowych. W istotny sposób przyczynił się do podniesienia świadomości ekologicznej społeczeństwa. Wrosły też nakłady na inwestycje ochrony środowiska. W Polsce w 1988 roku
wynosiły one 0,5 mld USD, w 1991 roku 0,8 mld USD, a w 1998 r. - już 2,8 mld USD (1,6% PKB). Konsekwentnie wdrażano mechanizmy prawne i ekonomiczne polityki ekologicznej. To wszystko sprawiło, że nastąpiło istotne zmniejszenie presji na środowisko i poprawa jego parametrów. Między innymi w latach 1990-2000 emisja pyłów do powietrza zmniejszyła się o 75%, emisja związków siarki o 53%, a emisja związków azotu o 35%. W rezultacie zmniejszyło się zanieczyszczenie powietrza, szczególnie w regionach uprzemysłowionych. Ilość nieoczyszczonych ścieków odprowadzanych od rzek spadła o ponad 77%, co poprawiło jakość wód w rzekach, szczególnie z punktu widzenia wskaźników fizykochemicznych. W omawianym okresie ponad dwukrotnie wzrosła powierzchnia obszarów chronionych, w tym ponad dwukrotnie powierzchnia parków krajobrazowych, a ponad 1,8-krotnie powierzchnia parków narodowych i rezerwatów przyrody. Poprawa stanu środowiska w Polsce stała się faktem, który wywarł wpływ zarówno na poprawę samopoczucia społecznego, jak i na poprawę efektywności gospodarowania. W 2001 roku przyjęto nową ustawę Prawo ochrony środowiska 1. Ustawa ta wprowadziła zasadę okresowego opracowywania polityki ekologicznej powiązanego z kadencją Sejmu. Powinna ona być opracowana przez rząd i przyjęta przez Sejm na początku kadencji na cztery lata z perspektywą projekcji zadań na kolejne cztery lata. Ustawa stanowi, że polityka ekologiczna ma na celu stworzenia warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska (art. 13) i powinna określać w szczególności: cele ekologiczne; priorytety ekologiczne; poziomy celów długoterminowych; rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe (art.14). W tym stanie prawnym rola II polityki ekologicznej państwa ograniczyła się do pełnienia funkcji ogólnych wytycznych w sferze użytkowania i ochrony środowiska na pierwsze dziesięciolecie XXI wieku. 1 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [tekst jednolity Dz.U. 2008, Nr 25, poz. 150].
Obecnie 2 obowiązuje przyjęty przez Sejm RP dokument ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do 2016 roku. W dokumencie tym przyjęto siedem kierunków działań systemowych: 1. Uwzględnianie zasad ochrony środowiska w strategiach sektorowych. Wskazano jako pilne zadanie doskonalenia metodologii wykonywania ocen oddziaływania na środowisko dla dokumentów strategicznych, projektantów tych dokumentów oraz osób oceniających. 2. Aktywizacja rynku na rzecz ochrony środowiska, uruchomienie takich mechanizmów prawnych, ekonomicznych i edukacyjnych, które prowadziłyby do rozwoju proekologicznej produkcji towarów oraz do kształtowania świadomych postaw konsumentów zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Działanie te powinny objąć pełną internalizację kosztów zewnętrznych związanych z presją na środowisko. 3. Zarządzanie środowiskiem, a szczególnie upowszechnienie systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach. Wśród zadań prowadzących do osiągnięcia celu wskazuje się takie, jak: upowszechnienie wśród społeczeństwa logo EMAS 3, normy ISO 14001 4 i CP (czystej produkcji) jako znaków jakości środowiskowej firmy; podniesienie prestiżu instytucji publicznej posiadającej certyfikat zarządzania środowiskowego; wprowadzenie promocji (dodatkowe punkty) zielonych zamówień. 4. Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, a szczególnie podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą myśl globalnie, działaj lokalnie. Kształtowanie świadomości ekologicznej powinno być ukierunkowane na pobudzanie proekologicznych zachowań konsumenckich, prośrodowiskowych nawyków i odpowiedzialności za stan środowiska. Wymaga to między innymi doskonalenia metod udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, rozwój szkolnej edukacji ekologicznej (nauczycieli, dzieci i młodzieży), promowanie proekologicznego etykietowania. 5. Rozwój badań i postęp techniczny, zwiększenie roli polskich placówek badawczych we wdrażaniu ekoinnowacji w przemyśle oraz w produkcji wyrobów 2 W 2011 roku. 3 Dobrowolny system audytu i zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie lub urzędzie. 4 Norma ISO 14001 Zarządzanie środowiskowe.
przyjaznych dla środowiska, a także doskonalenie systemu monitoringu środowiska. 6. Odpowiedzialność za szkody w środowisku, stworzenie prewencyjnego systemu zapobiegania szkodom w środowisku oraz egzekwowania realizacji obowiązku naprawy wyrządzonej szkody. 7. Wzmocnienie rangi planowania przestrzennego poprzez:.wdrożenie metodycznych wskazań sposobu wykorzystywania w planach zagospodarowania przestrzennego opracowań ekofizjograficznych i prognoz oddziaływania na środowisko; wdrożenie oceny oddziaływania na środowisko projektu dokumentu pt.: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego; opracowanie planów ochrony obszarów Natura 2000; wdrożenie koncepcji korytarzy ekologicznych; uwalnianie od zabudowy obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Realizacja zadań postawionych w Polityce ekologicznej państwa w latach 2009-2012 będzie wymagała nakładów w wysokości 66,2 mld zł (w cenach z 2007 r.), w tym na ochronę wód 36,1 mld zł, ochronę powietrza atmosferycznego 19,3 mld zł, gospodarkę odpadami 6,7 mld zł i inne działania 4,1 mld zł. Zakłada się, że powyższe nakłady zostaną pokryte ze środków prywatnych w 43%, pozostałe zaś ze środków publicznych, w tym: środków jednostek samorządu 11%, środków funduszy ekologicznych 21%, budżetu państwa 5% i środki zagraniczne, głównie Unii Europejskiej 20%.