UDZIELANIE PIERWSZEJ POMOCY NA MIEJSCU WYPADKU DROGOWEGO. ZAGADNIENIA PRAWNE

Mariusz Goniewicz * Krzysztof Goniewicz UDZIELANIE PIERWSZEJ POMOCY NA MIEJSCU WYPADKU DROGOWEGO. ZAGADNIENIA PRAWNE Streszczenie W pracy przedstawiono analizę aktów prawnych, regulujących udzielanie pierwszej pomocy na miejscu wypadku drogowego. Szczególny nacisk położono na uświadomienie, że nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu jest przestępstwem poprzez zaniechanie. Wykonywanie zaś czynności pierwszej pomocy starannie, zgodnie z aktualnymi wytycznymi, nawet jeśli jest nieskuteczne, nie spowoduje konfliktu z prawem. Słowa kluczowe Wypadki drogowe, pierwsza pomoc, zagadnienia prawne. 1. Wstęp * * * Poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego, oceniany liczbą wypadków, a przede wszystkim rozmiarami ich skutków, kwalifikuje Polskę na jednym z ostatnich, pod tym względem, miejsc wśród krajów europejskich. W Polsce co czwarty zgon z powodów zewnętrznych jest wynikiem wypadku drogowego. W latach 1990 2010 do ponad 60% zgonów okołowypadkowych w naszym kraju doszło na miejscu wypadku, przed dotarciem poszkodowanego do szpitala. W Polsce wypadki drogowe są pierwszą przyczyną zgonów mężczyzn do 44. roku życia. Jest to trzykrotna nadumieralność w stosunku do Europy zachodniej [1, 4, 7]. W latach 1990 2010 na polskich drogach wydarzyło się 1 099 844 wypadków, w których zginęło 129 832 osób, a 1 385 244 zostało rannych [7]. Każdy człowiek może stać się uczestnikiem lub świadkiem wypadku drogowego, w wyniku którego zagrożone jest życie ludzkie. Bezczynne oczekiwanie na Ppłk. dr n. med. Mariusz Goniewicz, Kierownik Pracowni Ratownictwa Medycznego Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, mgr prawa Krzysztof Goniewicz, Uniwersytet Medyczny w Lublinie. 35

przyjazd zespołu ratownictwa medycznego, ale także obawa przed prawną odpowiedzialnością w przypadku spowodowania pogorszenia stanu zdrowia osoby rannej lub chorej, opóźnia moment rozpoczęcia pomocy i drastycznie zmniejsza szanse poszkodowanego na przeżycie czy pełny powrót do zdrowia. Wczesne wykonanie najważniejszych czynności pierwszej pomocy udrożnienie górnych dróg oddechowych, resuscytacja krążeniowo-oddechowa, zatamowanie masywnego krwawienia zewnętrznego, ułożenie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej może uratować życie wielu ofiarom wypadków [1, 3]. Nauczanie tych prostych czynności zawarte jest w programach większości kursów i szkoleń w zakresie pierwszej pomocy w Polsce, także na kursach dla osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami. Wszyscy absolwenci takich szkoleń powinni umieć prawidłowo zareagować w sytuacjach nagłych, czyli ocenić sytuację i bezpieczeństwo, rozpoznać stan zagrożenia życia, efektywnie wezwać pomoc specjalistyczną oraz bezpiecznie i samodzielnie zastosować zabiegi ratujące życie [2, 5]. Do udzielania pomocy osobie będącej w stanie zagrożenia życia lub zdrowia obligują nie tylko normy moralne, ale także przepisy prawa. Polskie ustawodawstwo zapewnia prawną ochronę życia i zdrowia ludzkiego. Polega ona nie tylko na powstrzymywaniu się od działań, które mogłyby doprowadzić do narażenia tych dóbr na niebezpieczeństwo, ale także na aktywności zmierzającej do uchylenia tego niebezpieczeństwa [11, 25]. Obowiązek udzielenia pomocy powstaje z chwilą zaistnienia sytuacji, w której zachodzi ryzyko bezpośredniego zagrożenia dla życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu, a kończy się w momencie śmierci albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub z chwilą ustania zagrożenia dla tych dóbr [25]. Prowadzący szkolenia muszą znać akty prawne odnoszące się do udzielania pierwszej pomocy, a także powinni poprawnie je interpretować i w najbardziej przystępny sposób przedstawiać słuchaczom [5]. Właściwe omówienie prawnych aspektów udzielania pierwszej pomocy na miejscu wypadku powinno uświadomić słuchaczom konsekwencje zaniechania działań w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia drugiego człowieka. Ale przede wszystkim powinno dać im pewność, że wykonywanie czynności pierwszej pomocy starannie, zgodnie z aktualnymi wytycznymi, nie spowoduje konfliktu z prawem. Podjęcie działań ratunkowych to jedyny sposób uniknięcia prawnej odpowiedzialności za nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. 2. Prawne podstawy udzielania pierwszej pomocy na miejscu wypadku drogowego Akty prawne regulujące udzielanie pierwszej pomocy na miejscu wypadku drogowego są następujące: ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym, 36

ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń. Artykuł 4 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym stanowi: Kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego lub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwości i umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań, zmierzających do skutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego [16]. Zgodnie z art. 44 ustawy Prawo o ruchu drogowym, kierujący pojazdem, w razie uczestniczenia w wypadku drogowym bez ofiar, zobowiązany jest do zatrzymania pojazdu w sposób nie powodujący zagrożenia dla ruchu drogowego, a także do przedsięwzięcia odpowiednich środków, w celu zapewnienia bezpieczeństwa ruchu w miejscu wypadku oraz do niezwłocznego usunięcia pojazdu z miejsca wypadku, aby nie powodował on zagrożenia lub tamowania ruchu drogowego. Natomiast w wypadku, w którym jest zabity lub ranny, kierujący pojazdem jest zobowiązany do udzielenia ofiarom wypadku niezbędnej pomocy oraz wezwania zespołu ratownictwa medycznego i Policji. Jeżeli wezwanie zespołu ratownictwa medycznego lub Policji wymaga oddalenia się, kierujący pojazdem, po wykonaniu tego zadania, jest zobowiązany niezwłocznie powrócić na miejsce wypadku. Niezmiernie ważne jest to, że powyższe przepisy dotyczą również innych osób uczestniczących w wypadku drogowym (np. pasażerów, świadków zdarzenia) [17]. Ustawodawca uznał, że każdy uczestnik wypadku drogowego ma obowiązek udzielenia pomocy ofiarom wypadku, nie tylko wtedy, gdy są w nim ranni, ale również wtedy, gdy są zabici. Istnienie takiego obowiązku jest uzasadnione tym, że należy nieść pomoc zawsze, i do uczestnika wypadku nie należy ocena, czy pomoc ta jest potrzebna. Zawsze musi on zainteresować się jego ofiarami [15]. W dwóch przytoczonych wyżej ustawach zawarte są regulacje, dotyczące podejmowania działań, mających na celu ratowanie zagrożonego życia i zdrowia. Te dwa akty prawne opierają udzielanie pierwszej pomocy na zasadzie solidarności międzyludzkiej (postawie dobrego samarytanina bezinteresownego pomagania ludziom będącym w potrzebie) oraz łańcuchu ratunkowym [3, 12, 13]. Łańcuch ratunkowy to przebieg udzielania pomocy rannym i chorym, od pierwszych chwil po wypadku lub zachorowaniu, aż do specjalistycznego leczenia we właściwych szpitalach. Stanowi on podstawę funkcjonowania systemów ratownictwa medycznego na świecie. Podobnie jak w każdym łańcuchu, siła i niezawodność systemu ratunkowego opartego o łańcuch ratunkowy zależy od siły i niezawodności każdego ogniwa tego systemu. Jeśli jedno z nich nie 37

funkcjonuje prawidłowo, to cały system jest zagrożony [3, 13]. Pierwsze ogniwa łańcucha ratunkowego wezwanie pomocy specjalistycznej i pierwsza pomoc na miejscu wypadku wielokrotnie decydują o życiu i zdrowiu poszkodowanych w nagłych zdarzeniach [6]. Kodeks karny, Kodeks cywilny i Kodeks wykroczeń, to akty prawne, w których zawarte są regulacje dotyczące zaniechania udzielania pierwszej pomocy. Za naruszenie obowiązku udzielania pierwszej pomocy przewidują one określone sankcje. Artykuł 162 k.k. stanowi: 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej [18]. Życie każdego człowieka, jako dobro najwyższe, znajduje się pod szczególną ochroną państwa. Art. 38 Konstytucji stanowi: Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia [8]. Jest ono przedmiotem ochrony, a uchybienie tej ochronie stanowi znamię przestępstwa, określonego w art. 162 1 k.k. Jednakże, jak to podniósł Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 30 listopada 2006 r., sygn. II AKa 299/06, przedmiotem ochrony jest także solidarność wobec zagrożonego człowieka, co znajduje swoje potwierdzenie w preambule do Konstytucji: Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej [21]. W rozumieniu artykułu 162 1 k.k. nieudzielenie pomocy jest przestępstwem powszechnym, gdyż jego podmiotem może być każdy człowiek, który mogąc udzielić pomocy osobie znajdującej się w niebezpieczeństwie bez narażania siebie lub innej osoby na podobne niebezpieczeństwo, tego nie czyni [3, 11, 25]. Przykładem takiego postępowania może być zaniechanie udzielenia pomocy osobie poszkodowanej w wypadku drogowym przez osobę, która nie jest narażona na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Natomiast nieudzielenie pomocy nie będzie przestępstwem w odniesieniu do osoby, która powstrzymuje się od czynności ratunkowych w obawie przed realnym niebezpieczeństwem, spowodowanym np. pożarem samochodu. Według A. Zolla, obowiązek niesienia pomocy nie jest bezwzględny. Życie każdego człowieka 38

stanowi taką samą wartość, i w związku z tym nie wymaga się od osoby, która może udzielić pomocy, aby narażała swoje życie lub zdrowie. Tak więc obowiązek udzielenia pierwszej pomocy nie powstaje wtedy, gdy jego wypełnienie narażałoby świadka lub uczestnika wypadku albo inną osobę na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Groźba bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu musi istnieć obiektywnie, także w chwili, gdy udzielenie pomocy było jeszcze możliwe [25]. Natomiast wiele kontrowersji budzi orzecznictwo sądowe, w którym zostało utrwalone stanowisko, według którego podmiotem czynu zabronionego, polegającego na nieudzielaniu pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie, nie jest sprawca tego niebezpieczeństwa pomimo tego, że ustawa nie daje podstaw do żadnych ograniczeń. Problem odpowiedzialności osoby sprowadzającej swoim zachowaniem bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i nieudzielającej zagrożonemu pomocy należy rozpatrywać pod kątem zbiegu przestępstw. Odpowiedzialność za umyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa eliminować będzie odpowiedzialność za nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie. Natomiast brak będzie podstaw do takiej eliminacji, gdy bezpośrednie niebezpieczeństwo zostało spowodowane nieumyślnie [25]. Sprawca, który umyślnie spowodował bezpośrednie niebezpieczeństwo śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, ponosi odpowiedzialność za to przestępstwo (art. 160 1 lub 2 k.k.), a nie za nieudzielenie następnie pomocy [11]. Przestępstwo określone w art. 162 1 k.k. ma charakter formalny. Do jego znamion należy skutek w postaci śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ofiary wypadku oraz fakt, że można je popełnić wyłącznie przez zaniechanie. Oznacza to, że sprawca czynu jest odpowiedzialny za niewykonanie obowiązku udzielenia pomocy [3, 11, 25]. Do odpowiedzialności karnej z art. 162 k.k. nie jest konieczne zaistnienie skutku zaniechania pomocy, ponieważ przestępstwo jest dokonane już w momencie samego zaniechania udzielania pomocy. Nie ma także żadnego znaczenia skuteczność czy też bezskuteczność udzielonej pomocy. Nieistotne jest, czy działanie, którego sprawca zaniechał, rzeczywiście przyniosłoby ratunek osobie, której życie lub zdrowie było zagrożone [9]. Przestępstwo określone w art. 162 1 k.k. ma charakter umyślny, czyli może być popełnione zarówno poprzez zamiar bezpośredni, jak i zamiar ewentualny [3]. Zdaniem Sądu Najwyższego, Dla popełnienia czynu z art. 162 1 k.k. wystarczy zamiar ewentualny, to znaczy, że wystarczające będzie, jeśli sprawca godzi się na nieudzielanie pomocy, mając świadomość okoliczności modalnych czynu. Ustawa nie wymaga, aby sprawca wiedział, że inny człowiek znajduje się w stanie zagrożenia, o jakim mowa w art. 162 1 k.k. Wystarczające jest bowiem, aby sprawca był świadom takiej możliwości [22]. Na przykład, osoba 39

leżąca przy drodze może znajdować się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Źródłem tego położenia może być sytuacja nagła, np. wypadek drogowy albo rozwijający się stan chorobowy, np. zawał serca. Uczestnik ruchu drogowego powinien zatrzymać się, ocenić stan ogólny takiej osoby i w razie konieczności natychmiast udzielić pierwszej pomocy. Według J. Kuleszy, tylko stwierdzenie zgonu nie wymaga podejmowania działań zmierzających do udzielenia pomocy w sytuacji określonej w art. 162 k.k. [9]. Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 17 lutego 1989 r. stwierdził, że Życie każdego człowieka niezależnie od wieku, stanu zdrowia (...), jest wartością naczelną i podlega jednakowej ochronie prawnej [23]. Warunkiem karalności na podstawie art. 162 1 k.k. jest niepodjęcie czynności zmierzających do udzielenia pomocy człowiekowi, którego życie lub w poważnym stopniu zdrowie, narażone jest na niebezpieczeństwo nawet gdyby szanse uchylenia tego niebezpieczeństwa były niewielkie [9]. Istnieją tylko dwa przypadki, w których wyłączona jest karalność przestępstwa nieudzielania pomocy człowiekowi znajdującemu się w bezpośrednim niebezpieczeństwie grożącym utratą życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Dotyczą one następujących sytuacji: gdy pomoc musiałaby polegać na poddaniu się zabiegowi lekarskiemu oraz gdy z okoliczności danego wypadku wynika, że możliwa jest natychmiastowa pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego bardziej powołanej, np. medycznego pogotowia ratunkowego [24]. Należy podkreślić, że w tym drugim przypadku bezkarność dotyczy jedynie sytuacji, gdy uchylający się od udzielenia pomocy ma realne podstawy, aby liczyć na możliwość niezwłocznej pomocy ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej. Obowiązkiem każdego uczestnika wypadku drogowego jest podjęcie natychmiastowych i niezbędnych działań, zmierzających do sprowadzenia takiej pomocy. Nieudzielenia pomocy nie można tłumaczyć domniemaniem, że wezwano już zespół ratownictwa medycznego. Nieusprawiedliwione domniemanie wystąpienia okoliczności wymienionych w art. 162 2 k.k. nie wyłączy odpowiedzialności za nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Zwolnienie z obowiązku udzielania pomocy będzie miało miejsce dopiero wtedy, gdy członkowie zespołu ratownictwa medycznego przystąpią do czynności ratunkowych. Do czasu przybycia pomocy specjalistycznej obowiązek jej udzielania spoczywa na każdym, kto znajduje się na miejscu zdarzenia [3, 25]. Kodeks cywilny kwalifikuje udzielenie pierwszej pomocy jako niezlecone wykonanie zadania [3]. Art. 752 k.c. stanowi: Kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi i zgodnie 40

z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać należytą staranność [19]. Zgodnie z art. 752 757 k.c., udzielanie pierwszej pomocy powoduje powstanie dwóch przeciwstawnych aspektów odpowiedzialności cywilnoprawnej. Z jednej strony osoba udzielająca pierwszej pomocy na miejscu wypadku drogowego może żądać od poszkodowanego zwrotu uzasadnionych wydatków poniesionych w trakcie akcji ratunkowej (np. odkupienia zużytych materiałów opatrunkowych z apteczki samochodowej, napełnienia gaśnicy przeciwpożarowej). Z drugiej strony, osoba ta będzie odpowiadać za szkody powstałe w wyniku niewłaściwie wykonanych czynności ratunkowych, pod warunkiem, że udowodnione zostanie, iż szkody te są następstwem rozmyślnego (z winy umyślnej) lub rażąco niedbałego wykonania zadania (rażącego niedbalstwa) [3, 19]. Natomiast wszystkie czynności ratunkowe wykonywane w dobrej wierze, zgodnie z obowiązującymi wytycznymi w zakresie pierwszej pomocy oraz posiadaną wiedzą teoretyczną i umiejętnościami praktycznymi, nie doprowadzą osoby udzielającej pierwszej pomocy na miejscu wypadku drogowego do konfliktu z prawem [3, 5]. Poszkodowany może żądać od osoby udzielającej pierwszej pomocy naprawienia szkody [3]. Zgodnie z art. 444 k.c., w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, obowiązek naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego osoba zobowiązana do naprawienia szkody powinna wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Natomiast w przypadku, w którym poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej, albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmalały jego widoki na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego naprawienia szkody za pomocą odpowiedniej renty. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa [19]. We wszystkich wyżej wymienionych przypadkach, zgodnie z art. 445 k.c., sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę [19]. W sytuacji, w której wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zgodnie z art. 446 k.c., osoba zobowiązana do naprawienia szkody powinna zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej [19]. Zgodnie z art. 93 k.w., prowadzący pojazd, który uczestnicząc w wypadku drogowym, nie udziela niezwłocznej pomocy ofierze wypadku, podlega karze aresztu albo grzywny. W razie popełnienia tego wykroczenia orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów [20]. Zastosowanie art. 93 1 k.w. jest wyłączone w sytuacji, gdy ofiara wypadku drogowego znalazła się w położeniu grożącym bezpo- 41

średnim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, a kierujący pojazdem, będący uczestnikiem wypadku, nie udzielił jej pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W tym przypadku, prowadzący pojazd, uczestniczący w wypadku drogowym, będzie podlegał odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 162 k.k. [15]. Według Sądu Najwyższego, nieudzielenie przez sprawcę wypadku drogowego pomocy ofierze tego wypadku nie tylko stanowi naruszenie zasad wynikających z ustawy Prawo o ruchu drogowym, ale także świadczy o niskim morale sprawcy i powinno być traktowane jako istotna okoliczność obciążająca [14]. Warto podkreślić, że na podstawie art. 5 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, osoba udzielająca pierwszej pomocy korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych [16]. Za naruszenie jej nietykalności osobistej, czynną napaść na nią, znieważenie jej, użycie przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia jej do zaniechania wykonania czynności lub zadań, Kodeks karny przewiduje wysokie kary [3, 18]. 3. Konkluzje 1. Polskie ustawodawstwo zobowiązuje wszystkich obywateli do podejmowania działań w celu udzielenia pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia oraz poważnego uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego, nawet jeśli mogą one okazać się nieskuteczne. Każdy człowiek może stać się uczestnikiem lub świadkiem zdarzenia, w wyniku którego jest zagrożone życie ludzkie. W związku z tym powinien posiadać wiedzę teoretyczną oraz umiejętności praktyczne w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Każdy powinien także mieć świadomość, że nie udzielając pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, popełnia przestępstwo przez zaniechanie. Jednocześnie istotne jest, aby osoba podejmująca różnego rodzaju czynności ratunkowe wykonywała je w ze szczególną starannością, do czego zobligowana jest na mocy prawa [3]. 2. Prowadzący szkolenia w zakresie pierwszej pomocy muszą znać akty prawne odnoszące się do zagadnień udzielania pierwszej pomocy, a także muszą umieć je poprawnie interpretować i w najbardziej przystępny sposób przedstawiać słuchaczom. Podniesienie poziomu wiedzy społeczeństwa w zakresie znajomości prawnych zagadnień udzielania pierwszej pomocy może przyczynić się do zwiększenia liczby osób podejmujących działania ratunkowe wobec osób znajdujących się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. 3. Według T. Burnetta, Ratowanie ludzi, którzy bez naszej pomocy nie mogliby żyć, kształtuje nas. Walka o zachowanie życia innych wzbogaca nasze życie, 42

pogłębia też ludzkie uczucia. Przekonanie, że życie jest najważniejsze, i postępowanie zgodnie z tym przekonaniem wpływa na postawy wszystkich, którzy są tego świadkami [10]. Piśmiennictwo [1] L. Brongel, Złota godzina czas życia, czas śmierci. Krakowskie Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2007. [2] M. Goniewicz, A. Pasierbiewicz, J. Woźniak, Ocena poziomu wiedzy i umiejętności w zakresie pierwszej pomocy, (w:) Edukacja w ratownictwie medycznym, pod red. J. Koniecznego, Oficyna Wydawnicza Garmond, Poznań 2007. [3] M. Goniewicz, Pierwsza pomoc. Podręcznik dla studentów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011. [4] M. Goniewicz, K. Goniewicz, Wypadki drogowe w Polsce czynniki sprawcze i zapobieganie, Bezpieczeństwo Pracy 2010, nr 9, s. 15 17. [5] J. Jakubaszko, Nauczanie pierwszej pomocy zalecenia metodyczne, PTMR, Wydawnictwo SR-Poligrafia, Wrocław 2004. [6] W. Jurczyk, M. Gaca, J. Konieczny, Polityka zdrowotna wobec pomocy doraźnej w zagrożeniach nagłych i nadzwyczajnych, Ratownictwo Polskie 1997, nr 4, s. 36 40. [7] Komenda Główna Policji, Biuro Ruchu Drogowego, Wydział Profilaktyki i Analiz, Wypadki drogowe w Polsce, www.policja.pl. [8] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). [9] J. Kulesza, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 lutego 2008 r., sygn. II AKa 382/07, Prok. i Pr. 2010, nr 5, s. 172 179. [10] J. Longman, Ostatni lot. O tych, którzy 11 września 2001 roku podjęli walkę z terrorystami, Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 2003. [11] A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Polska LEX, Warszawa 2010. [12] A. Pronzato, Śladami Samarytanina. Wydawnictwo Salwator, Kraków 2003. [13] A. Rasmus, E. Balcerzyk-Bardzo, M. Krawczyk, Łańcuch ratunkowy i złota godzina jako kluczowe pojęcia w działaniach ratunkowych, Acta Clinica et Morphologica 2005, nr 8, s. 30 36. [14] R. A. Stefański, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1986 r., sygn. V KRN 214/86, OSNKW 1987, nr 1 2, poz. 4. [15] R. A. Stefański, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1992 r., sygn. III KRN 149/92, Prok. i Pr. 1993, nr 5, s. 113 115. [16] Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410). [17] Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., Nr 108, poz. 908 z późn. zm.). [18] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553). 43

[19] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). [20] Ustawa z dnia z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 109, poz. 756). [21] A. Wąsek, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1974 r., sygn. Rw 370/74, OSPiKA 1975, nr 7 8, poz. 186, s. 372 373. [22] Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 listopada 2006 r., sygn. II AKa 299/06, Biuletyn Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, rok MMVII, nr 4. [23] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1989 r., sygn. IV KR 15/89, OSNKW 1989, nr 5 6, poz. 42, s. 31. [24] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 1998 r., sygn. III KNN 27/98, Prok. i Pr. 1999, dodatek Orzecznictwo, nr 2, s. 3. [25] A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. II, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2008. ADMINISTERING FIRST AID AT THE SITE OF A ROAD ACCIDENT. LEGAL ISSUES Abstract The author presents an analysis of legal acts regulating administration of first aid at the scene of a road accident. Particular emphasis is placed on making the reader aware that not imparting first aid to a person finding themselves in a situation of direct threat of loss of life or serious injury to health is an offence due to failure to act. Thus imparting first aid diligently, in accordance with current guidelines, even if it is unsuccessful, will not conflict with the law. Key words Road accidents, first aid, legal issues. 44