SZWAJCARIA dobrobyt mieszkaniowy

34 SZWAJCARIA dobrobyt mieszkaniowy Switzerland prosperous housing Szwajcaria to kraj o najwyższej w świecie stopie życiowej, której znaczącym wyróżnikiem jest między innymi najwyższy w Europie standard mieszkaniowy. Stanowi on kapitalizację utrzymującego się przez wiele lat, stabilnego wysiłku inwestycyjnego w budownictwie mieszkaniowym, możliwego w warunkach wysokich preferencji mieszkaniowych Szwajcarów i dobrej kondycji ekonomicznej ich państwa. Uwarunkowania rozwoju mieszkalnictwa Ludność Szwajcarii zwiększyła się w latach 1950 2011 o 3238 tys. (por. tab. 1), co oznaczało jej przyrost o 68,6 proc., w średniorocznym tempie na poziomie niespełna 1,0 proc. Przyrost liczby ludności był przede wszystkim efektem wysokiego dodatniego salda imigracji, jako że Szwajcaria, kraj bardzo wysokiej stopy życiowej, miała wyjątkową siłę przyciągania przybyszów. Efektem tego był znaczący wzrost udziału cudzoziemców w liczbie mieszkańców, mimo restrykcji osiedleńczych. I tak, wzrósł on z 6,0 proc. w 1950 r. do 17,8 proc. w 1970 r. i 22,8 proc. w 2011 r., przy okresowym spadku w latach 70. (14,4 proc. w 1980 r.). Mocno zróżnicowany poziom miał przyrost naturalny (por. tab. 1), od minus 2,9 w 1970 r. do 12,7 promila w 2000 r. Ostatnimi laty zmalał on do 6,5 osoby na 1 tys. ludności w 2011 r. Jako swego rodzaju ciekawostkę przytoczyć można rosnącą liczbę mieszkańców Szwajcarii pochodzących z Polski, z 5 264 w 1990 r. do 14 124 w 2011 r. W Szwajcarii odnotować FOTO: FOTOLIA

AKADEMIA 35 również należy najwyższy w krajach Europy poziom średniej długości życia. Wyniósł on w 2011 r. 80,3 roku dla mężczyzn i 84,7 dla kobiet, wobec, odpowiednio: 66,4 i 70,9 w 1950 r. w ujęciu rok do roku tylko w 2009 r. nastąpiło tąpnięcie PKB o 1,9 proc. Z kolei, w 2011 r. PKB zwiększył się o 1,9 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim [5]. Mirosław Gorczyca Dr hab. n. ek., profesor w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Ludność Szwajcarii grupuje się w gospodarstwach domowych o malejącej średniej wielkości (por. tab. 2), której aktualny poziom szacować należy na cá 2,2 osoby. Wysoki poziom rozwoju ekonomicznego Szwajcarii spektakularnie egzemplifikuje poziom i dynamika P/roduktu K/rajowego B/rutto, według różnych źródeł. Sprzyjało temu preferowanie gospodarki opartej na wiedzy, co możliwe było dzięki wysokiemu udziałowi w PKB na badania i rozwój. Np. w 2008 roku wyniósł on 2,87 proc., co stawia Szwajcarię w wąskiej czołówce światowego rankingu w tej dziedzinie. PKB per capita wzrósł w latach 2003 2011 (w USD) z 45 184 do 83 966 w cenach bieżących oraz z 34 258 do 53 837 według siły nabywczej (purchasing power parity) franka szwajcarskiego [3]. Nawet kryzys ostatnich lat dotknął Szwajcarię stosunkowo nieznacznie, jako że PKB w cenach bieżących wynosił w latach 2008 2011 (w mln franków): 567 652, 554 372, 574 314 i 586 284 Zatem PKB per capita według siły nabywczej szwajcarskiej waluty wyniósł w 2011 r. 41 447 USD wobec 31 737 w 2000 r. i 35 784 w 2005 r. [5], natomiast dynamika PKB w latach 2005 2011: 102,7 103,8 103,8 102,2 98,1 i 103,0, a PKB per capita wzrósł w okresie 2005 2010 o 4,2 [6]. Wzrost ekonomiczny zdeterminowany był wysokim udziałem inwestycji w środki trwałe (gross fixed capital formation). Wynosił on (w % PKB): 22,8 w 2000 r., 21,7 w 2005 r. i 20,6 w 2009 r. [4] oraz 20,0 w 2010 r. [6]. Inwestycje budowlane w latach 2008 2011 rosły rok do roku kolejno o 2,0, 3,9 i 4,7 proc. Decydujące o rozmiarach budownictwa mieszkaniowego inwestycje mieszkaniowe, a w konsekwencji dzięki ich wieloletniej kapitalizacji o standardzie mieszkaniowym, stanowiły w latach 50., 60.,70. i 80. około 6 proc. PKB [8, 9, 10]. W ostatnich latach intensywność wysiłku inwestycyjnego w omawianym zakresie znacząco spadła, co nie dziwi (por. uwagi dalej) w kontekście wysokiego poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych znaczącej liczby mieszkań wakujących do wynajęcia. Budownictwo mieszkaniowe W 2011 r. oddano do użytku 47,2 tys. mieszkań z nowego budownictwa mieszkaniowego (por. tab. 3). Znajdowały się one w 15,0 tys. budynków mieszkalnych, 62,2 proc. FOTO: ARCH. PRYWATNE TABELA 1. Zmiany stanu ludności (na 31 grudnia). Wyszczególnienie 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2011 Ludność (tys.), 4717 5360 6193 6335 6751 7204 7870 7955 cudzoziemcy 285 314 1022 914 1127 1424 1776 1816 Saldo migracji zagranicznej 8,0 7,9 6,6 2,3 3,0 2,2 2,3 2,4 promile Przyrost naturalny 2,5 4,2 2,9 2,7 8,4 12,7 8,3 6,5 TABELA 2. Dane o gospodarstwach domowych. Gospodarstwa domowe 1960 1970 1980 1990 2000 Ogółem (tys.), 1584,0 2051,6 2449,8 2841,9 3115,4 jednoosobowe (%) 14,2 19,6 29,0 32,4 36,0 wieloosobowe (%) 85,8 80,4 71,0 67,6 64,0 obliczenia na postawie [2].

36 w jednorodzinnych. Zatem średnio na 1 budynek było to 3,1 mieszkania, 6,7 w obiektach wielomieszkaniowych. Jak wskazują na to dane z tabeli 3, efekty budownictwa mieszkaniowego miały w ostatnich kilkunastu latach dość stabilny poziom. Były one mniejsze niż w rekordowych latach 70., w których w roku apogeum intensywności budowania było to 70 tys. [8, 9, 10]. TABELA 3. Struktura nowego budownictwa mieszkaniowego według budynków i liczby pokoi. Budynki z mieszkaniami Rok : jednorodzinne z tego według liczby pokoi 1 2 3 4 5 6 1995 17 567 12 217 46 230 1 265 5 330 10 225 16 633 10 000 2 777 2000 16 962 13 768 32 214 528 1 779 4 630 10 783 10 858 3 636 2004 17 306 12 957 36 935 466 1 665 5 364 13 386 11 142 4 642 2005 16 990 12 407 37 958 423 1 941 5 756 13 920 11 098 4 820 2006 17 192 12 031 41 989 480 2 125 7 126 15 636 11 720 4 902 2007 17 051 11 982 42 915 490 2 724 7 977 15 598 11 400 4 726 2008 16 678 11 320 44 191 635 3 413 9 174 16 151 10 231 4 587 2009 14 166 9 149 39 733 584 3 591 8 859 14 045 8 913 3 741 2010 14 736 9 387 43 632 725 3 913 10 608 15 438 9 064 3 884 2011 14 993 9 338 47 174 775 5 704 12 107 15 987 8 915 3 686 TABELA 4. Struktura nowego budownictwa mieszkaniowego według inwestorów. Z tego: publiczne prywatne Lata Ogółem federalni z tego inwestorzy kantonalni gminni instytucjonalni z tego inwestorzy stowarzyszenia nieruchomości i budownictwa budownictwa pozostali osoby prywatne 1995 46 230 925 15 152 758 45 305 2 475 18 639 2 349 24 191 18 452 2000 32 214 430 119 87 224 21 784 1 622 10 695 646 19 467 14 868 2004 36 935 447 0 145 302 36 488 1 564 12 486 752 22 438 15 603 2005 37 958 288 0 81 207 37 670 1 881 12 207 870 23 582 16 233 2006 41 989 121 0 2 119 41 868 1 764 15 064 1 259 25 040 16 733 2007 42 915 495 120 37 338 42 420 958 15 927 1 453 25 535 16 232 2008 44 191 406 0 89 317 43 785 1 107 15 607 1 159 27 071 16 914 2009 39 733 262 0 52 210 39 471 1 562 13 657 1 174 24 252 14 606 2010 43 632 393 3 46 344 43 239 1 739 16 111 1 209 25 389 15 392 2011 47 174 497 0 23 474 46 677 2 427 17 151 1 955 27 099 15 803

AKADEMIA 37 TABELA 5. Nowe budownictwo mieszkaniowe w 2011 r. według wielkości gmin i nowo zbudowanych mieszkań. Gminy według liczby mieszkańców Budynki z mieszkaniami jednorodzinne z tego według liczby pokoi 1 2 3 4 5 6 >100 000 344 20 3 768 193 772 1 306 1 155 294 48 10 001-100 000 2 536 1 102 13 886 270 2 208 4 417 4 765 1 669 557 5 001-10 000 2 458 1 393 8 318 100 858 2 203 3 013 1 545 599 2 001-5 000 4 612 3 016 12 454 133 1 153 2 758 4 407 2 812 1 191 <2 000 5 043 3 807 8 748 79 713 1 423 2 647 2 595 1 291 5 największych aglomeracji 3 424 1 622 14 787 322 2 101 4 257 5 132 2 131 844 TABELA 6. Nowe budownictwo mieszkaniowe w 2011 r. według inwestorów i grup wielkości gmin. Inwestorzy publiczni Inwestorzy prywatni Gminy według liczby mieszkańców Ogółem federalni kantonalni gminni instytucjonalni stowarzyszenia nieruchomości budowlanych budowlane stowarzyszenia pozostali inwestorzy osoby prywatne >100 000 3 768 18 0 0 18 3 750 507 1 945 1 144 1 298 347 10 001-100 000 13 886 191 0 0 191 13 695 1 317 5 921 161 6 457 3 042 5 001-10 000 8 318 60 0 0 60 8 258 282 3 284 134 4 692 2 466 2 001-5 000 12 454 126 0 0 126 12 328 238 4 007 321 8 083 4 752 <2 000 8 748 102 0 23 79 8 646 83 1 994 195 6 569 5 196 5 największych aglomeracji 14 787 153 0 0 153 14 634 1 290 6 559 1 333 6 785 4 675 Intensywność budowania mieszkań wynosiła w 2011 r. >5,9 w przeliczeniu na 1 tys. ludności. Było to więcej niż w kilkunastu poprzednich latach, ale mniej niż w rekordowych latach 70., kiedy w najlepszym z nich wskaźnik ten przekraczał 10 mieszkań na 1 tys. mieszkańców. Gros budowanych mieszkań to efekty w prywatnym budownictwie mieszkaniowym (por. tab. 4). Inwestorzy z sektora publicznego zrealizowali w 2011 r. nieco powyżej 10 proc. oddanych do użytku mieszkań, podobnie jak w kilku poprzednich latach. Udział ten był dwukrotnie niższy niż w 1995 r. Wśród inwestorów z sektora publicznego dominowało budownictwo mieszkaniowe gmin (por. tab. 4), a w sektorze prywatnym budownictwo osób prywatnych oraz stowarzyszeń budowlanych. Średnia wielkość oddanych do użytku w 2011 r. mieszkań to cá 4 pokoje i około 100 m 2 p/owierzchni m/mieszkalnej (tylko pokoje). Średnia liczba pokoi w mieszkaniach 1 zmalała w ostatnich latach z 4,3 w 50. 60. i I połowie 70. do niespełna 4 w okresie późniejszym, co wynikało z malejącej średniej liczby osób w gospodarstwach domowych i mieszkaniach oraz rosnącego nasycenia mieszkaniami. Dane o rozmieszczeniu efektów budownictwa mieszkaniowego w 2011 r. według grup wielkości gmin (por. tab. 5) wskazują na to, że ponad 30 proc. ich przypadało na gminy średniej wielkości, od 10,0 do 100,0 tys. ludności, a jedynie <8 proc. na największe, z >100,0 tys. ludności. Z kolei 5 największych aglomeracji (Zurich, Bazylea, Lucerna, Genewa i Berno) ważyło w >31 proc. liczby zbudowanych w 2011 r. mieszkań.

38 TABELA 7. Stan i struktura zasobów mieszkaniowych w 2011 r. Budynki z mieszkaniami Wyszczególnienie mieszkalnie użytkowane tylko do celów mieszkaniowych jednorodzinne wielorodzinni używane także do innych celów częściowo wykorzystywane do celów mieszkaniowych Ogółem, z tego według: 1 656 864 1 576 261 1 379 925 953 813 426 112 196 336 80 603 liczby kondygnacji 1 118 852 111 810 103 606 100 198 3 408 8 204 7 042 2 772 028 747 984 674 893 579 261 95 632 73 091 24 044 3 506 866 481 306 420 539 252 035 168 504 60 767 25 560 4 152 509 139 213 113 845 20 034 93 811 25 368 13 296 5 58 679 52 928 40 311 2 112 38 199 12 617 5 751 6 47 930 43 020 26 731 173 26 558 16 289 4 910 roku budowy przed 1919 333 166 304 696 211 116 125 763 83 353 93 580 28 470 1919-1945 203 325 191 494 164 659 110 608 54 051 26 835 11 831 1946-1960 190 965 182 447 165 299 110 164 55 135 17 148 8 518 1961-1970 173 398 164 945 150 435 95 021 55 414 14 510 8 453 1971-1980 195 338 187 756 174 488 124 353 50 135 13 268 7 582 1981-1990 201 628 194 175 179 966 136 173 43 793 14 209 7 453 Gebäude und Wohnstatistik 1991-2000 177 105 171 988 160 161 120 892 39 269 11 827 5 117 2001-2005 80 750 79 533 77 425 61 775 15 650 2 108 1 217 2006-2111 101 189 99 227 96 376 69 064 27 312 2 851 1 962 TABELA 8. Struktura wielkości mieszkań w 2011 r. Ogółem Z tego według liczby pokoi: 1 2 3 4 5 6 Ogółem, z tego o m 2 : 4 131 342 264 344 569 120 1 094 964 1 145 887 635 418 421 609 >60 746 166 244 350 356 288 110 461 26 496 6 055 2 516 60-79 854 621 8 953 163 555 524 378 132 600 18 864 6 271 80-99 820 975 4 377 31 466 327 402 376 209 64 302 17 219 Gebäude und Wohnstatistik 100-119 571 272 2 619 9 326 83 850 324 456 118 743 32 278 120-159 678 698 2 548 5 878 38 953 231 606 271 936 127 777 160 459 610 1 497 2 607 9 920 54 520 155 518 235 548

AKADEMIA 39 Dane te potwierdzają zjawisko kontraurbanizacji, polegające na przemieszczaniu się ludności do małych miejscowości. Nowe budownictwo mieszkaniowe w grupach wielkości gmin według wielkości oddanych do użytku mieszkań wskazuje na to, że na ogół w miarę rosnącej liczby ludności w nich malał w nich udział efektów z budownictwa jednorodzinnego (por. tab. 5). Wynosił on jedynie 6 proc. w mających >100,0 tys. ludności, wobec 75 proc. w najmniejszych (<2,0 tys.) przez 43 proc. i 65 proc. w gminach o rosnącej kolejno wielkości, 47 proc. w pięciu aglomeracjach. Stąd (por. tab. 5) większe mieszkania budowano w miarę zmniejszającej się wielkości gmin. Inwestorzy z sektora publicznego ważyli w liczbie mieszkań zbudowanych w ramach nowego budownictwa mieszkaniowego w miarę rosnącej wielkości gmin następująco (w %): <2, 10, <1, 14 i <0,5 (por. tab. 6). Udział ten w pięciu największych aglomeracjach to 1 proc. Budynki z mieszkaniami są relatywnie stare (brak zniszczeń wojennych). Blisko 1/3 mieszkań (32,4 proc.) pochodziło sprzed 1945 r. ( 20,1 proc. sprzed 1919 r.), 11,5 proc. z okresu 1946 1960, 10,5, 11,8, 12,2, 10,7 proc. kolejno z lat 60., 70., 80. i 90. oraz 10,9 proc. z okresu 2001 2011. Udziały te w sposób pośredni egzemplifikują nasilenie budownictwa mieszkaniowego w tych okresach. Zasoby mieszkaniowe W końcu 2011 r. w Szwajcarii było 1657 tys. budynków z mieszkaniami (por. tab. 7), 95,1 proc. użytkowanych mieszkalnie oraz 83,3 proc. w obiektach przeznaczonych tylko do celów mieszkalnych. Wśród tych ostatnich ponad 69,1 proc. znajdowało się w budynkach jednorodzinnych, a <30,9 proc. w wielorodzinnych. W obiektach używanych także do celów pozamieszkaniowych było niespełna 12 proc. wszystkich mieszkań, a w częściowo wykorzystywanych do celów mieszkaniowych <5 proc. (por. tab. 7). Jeśli idzie o liczbę kondygnacji to, jak należało oczekiwać, dominowały obiekty niskie. I tak, kolejno (od 1 6 kondygnacji) ważyły budynki w ogólnej liczbie mieszkań (w %): 7,2 46,6 30,6 9,2 3,5 i 2,9. Taki rozkład wysokości budynków z mieszkaniami zdeterminował wysoki udział obiektów jednorodzinnych. W 2011 r. substancja mieszkaniowa liczyła ponad 4 131,3 tys. mieszkań (por. tab. 8). Kolejno według liczby pokoi (od 1 do 6) ważyły one następująco (w % ogólnej ich liczby): 6,4 13,8 26,5 27,7 15,4 i 10,2 (por. tab. 8). Jeśli idzie o udział mieszkań według p/owierzchni m/ieszkalnej, to był on następujący (w %): 18,0 mających <60 m 2 pum, 20,7 z 60 79, 19,9 z 80 99, 13,8 z 100 119, 16,4 z 120 159 i 11,2 z 160 (por. tab. 8). Na podstawie struktury wielkości mieszkań można szacować 2, że średnia wielkość mieszkania w 2011 r. to ponad 100 m 2 pm i zapewne cá 125 m 2 p/owierzchni u/żytkowej m/mieszkania (uwzględniając kuchnie i pozostałe pomieszczenia użytkowe). Szwajcarów od wielu lat mają komplet instalacji sanitarno technicznych. Interesująco przedstawia się ich struktura według ogrzewania, którego pozbawione jest niespełna 0,1 proc. Przeważa ogrzewanie olejem opałowym (56,4 proc.) i gazowe (19,2 proc.), a śladowe jest węglem i z kolektorów słonecznych (po 0,1 proc.). Po cá 6 proc. waży ogrzewanie drewnem, energią TABELA 9. Zaludnienie mieszkań według typów gospodarstw domowych w 2000 r. Gospodarstwa domowe jednorodzinnych z tego % w domach wielorodzinnych według liczby osób na pokój według liczby osób w nich Ogółem, 3 027 829 23,5 76,5 0,59 2,3 jednoosobowe 1 072 342 10,9 89,1 0,34 1,0 Razem rodzinne, 1 895 226 30,9 69,1 0,68 3,0 para bez dzieci 833 309 28,5 71,5 0,50 2,0 para z dziećmi 884 009 35,1 64,9 0,84 3,9 jeden rodzic z dziećmi 156 211 19,4 80,6 0,64 2,6 jedna osoba z rodzicami 21 697 36,2 63,8 0,49 2,2 Nierodzinne, 60 261 15,4 84,6 0,59 2,2 spokrewnione 15 858 22,6 77,4 0,56 2,2 niespokrewnione 44 403 12,9 87,1 0,59 2,2 Volkszahlung 2000

40 kach bardzo sprawnej i mocno nieelektryczną i przez pompę cieplną oraz 4 proc. z ciepłowni zdalaczynnych i >1 proc. z pozostałych źródeł. Stopień nasycenia mieszkaniami w 2011 r. to prawie 520 na 1 tys. ludności. Jest to absolutny rekord świata. Wzrósł on z 277 w 1950 r., 291 w 1960 r. i 351 w 1970 r., co oznacza imponującą dynamikę. Specyficznym rysem mieszkalnictwa szwajcarskiego jest wysoki udział mieszkań własnych, który stale rośnie, do ponad 75 proc. aktualnie, wobec 68,8 proc. w 2000 r. i 73,3 proc. w 2008 r. [10]. Warunki mieszkaniowe ludności Z danych przedostatniego spisu ludności i mieszkań z 2000 r. 3 wynika, że było (stale zamieszkanych) 3 569 181 mieszkań. Oznaczało to, że w latach 2000 2011 ich liczba wzrosła o ponad 562 tys. (4.131.362 3.569.181). W czasie spisu z 2000 r. średnio na 1 mieszkanie przypadało 2,3 osoby i cá 50 m 2 pum na osobę. Zatem można szacować, że w 2011 r. było to 2,2 osoby i około 55 m 2 pum, co plasuje Szwajcarię jako lidera europejskiego rankingu mieszkaniowego. Potwierdzają to także dane ze spisu 2000 r., kiedy to na pokój w mieszkaniu przypadało średnio 0,59 osoby (por. tab. 9), z tego w różnych grupach gospodarstw domowych w zależności od ich wielkości od 0,34 do 0,84 osoby. Wydatki na mieszkanie Wydatki na utrzymanie mieszkań i media energetyczne stanowiły w 2011 r. cá 16 proc. dochodów brutto [1] oraz najważniejszą część wydatków gospodarstw domowych, przy malejącym zgodnie z prawem Engla udziałem wydatków na żywność. W ostatnich latach udział ten to niespełna 10 proc., przy około 2 razy wyższym udziale wydatków na mieszkanie. Wydatki na mieszkanie stanowiły 17,3 proc. w 1990 r. i 20,6 w 1992 r. [9]. * * * Szwajcaria słusznie uważana jest za jeden z najbogatszych krajów Europy, czego spektakularnym wyróżnikiem jest najwyższy standard mieszkaniowy. Osiągnięty on został w warun- STRESZCZENIE Niniejszy artykuł przedstawia demograficzne oraz ekonomiczne determinanty rozwoju mieszkalnictwa w Szwajcarii. Opisuje dane o budownictwie mieszkaniowym, zasobach mieszkaniowych i warunkach mieszkaniowych. SŁOWA KLUCZOWE mieszkalnictwo, warunki mieszkaniowe, wydatki na mieszkanie BIBLIOGRAFIA 1. Statistisches Jahrbuch der Schweiz 2013. Zürich 2013. 2. Statistisches Jahrbuch der Schweiz (edycje dla odpowiednich lat). Zürich. 3. Statistische Übersichten 2013 nr 7. 4. World Statistics Pocketbook 2010. United Nations, New York 2011. 5. World Development Indicators 2013. The World Bank, New York 2013. 6. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2012. GUS, Warszawa 2012. 7. für Statistik. Volkswirtschaftliche Gesamtrechnung 8. Annual Bulletin of Housing and Building Statistics for Europe (edycje dla odpowiednich lat). United Nations, New York. 9. Gorczyca M., Polski dysparytet mieszkaniowy na tle wybranych krajów, ZBS-E GUS i PAN, Warszawa 1996. 10. Gorczyca M., Stan i perspektywy rozwoju mieszkalnictwa w Polsce na tle wybranych krajów, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Rzeszów 2008 (materiał powielany). 11. Statistisches Jahrbuch der Schweiz 2010. Zürich 2010. podatnej na wahania koniunktury gospodarce, co przy wysokich preferencjach mieszkaniowych Szwajcarów dało tak znakomite wyniki w budownictwie i warunkach mieszkaniowych.... ABSTRACT This article presents demographical and economical determinants of housing development data in Switzerland. It decrypts information about dwelling constructions, dwelling stock and housing condition of population. KEY WORDS housing, housing conditions, housing expenditures PRZYPISY 1. Kuchnie nie są uważane za izby. 2. Brak danych o powierzchni mieszkań w dostępnych źródłach. 3. W dostępnych źródłach brak danych z ostatniego spisu. FOTO: FOTOLIA