Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 20, Nr 2/2016 Wydział Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Ewolucja gospodarki, społeczeństwa i systemu prawno-instytucjonalnego w kierunku budowy ładu zintegrowanego Jerzy Szczepański 1 CZY MOŻNA MÓWIĆ O POLSKIEJ POLITYCE GOSPODARCZEJ W XIX WIEKU? Streszczenie: Pytanie zawarte w tytule wydaje się paradoksalne. Polityka gospodarcza jak wiadomo, jest jedną z głównych funkcji politycznych państwa jak polityka zagraniczna, społeczna, czy obronna. Jak wobec tego można mówić o polityce gospodarczej w XIX wieku, gdy państwo polskie nie istniało? Po upadku I Rzeczypospolitej w 1795 r. w ograniczonym zakresie, ale jednak istniały formy Państwa Polskiego. W latach 1807-1815 było to Księstwo Warszawskie, a następnie Królestwo Polskie. Po 1831 r. po upadku powstania listopadowego, po serii decyzji unifikacyjnych mających charakter represji ze strony zwycięskiej Rosji, było to już państwo bez cienia autonomii i raczej tylko z nazwy. A więc w tych warunkach istniały jednak możliwości kreowania samodzielnej polityki gospodarczej, co wykorzystywali tacy politycy jak Tadeusz Mostowski, Stanisław Staszic i książę Ksawery Drucki-Lubecki. Istniało też dla tej polityki silne oparcie instytucjonalne w banku centralnym o dużych kompetencjach utworzonym w 1828 r. Bank Polski. Słowa kluczowe: polityka gospodarcza, Królestwo Polskie, XIX wiek 1 Prof. zw. dr hab. Jerzy Szczepański, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. 119
2 2 Janusz Górski, Zarys historii ekonomii politycznej (Warszawa: 1984), 88, 102-103 i n. 120
3 3 Jerzy Szczepański, Modernizacja górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim w I połowie XIX w. Rola specjalistów niemieckich i brytyjskich (Kielce: 1997), 75. 121
4 5 expressis verbis, 6 7 8 4 Zob. Zbigniew Wójcik, Stanisław Staszic, Organizator nauki i gospodarki (Kraków: 1999), 132. 5 Również przypisywanie większości inwestycji Staszicowi zaciemnia obraz lub jest po prostu nieścisłe. Częstym uproszczeniem dokonywanym w literaturze jest sumowanie wszystkich inwestycji lat 1816-1832 bez różnicowania ich w czasie. 6 Ryszard Kołodziejczyk, Wstęp, w: Stanisław Smolka, Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym. T.I. (Warszawa: 1983), 26. 7 Natalia Gąsiorowska-Grabowska, Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim 1815-1918 (Warszawa: 1965), 262. 8 Janusz Górski, Polska myśl ekonomiczna a rozwój gospodarczy (Warszawa, 1963), 219-220. 122
9 10 11 12 9 Archiwum Państwowe w Krakowie. Papiery Piotra Michałowskiego, sygn.it 1267, 335-338. 10 W latach 1823-1828 produkcja cynku w zakładach państwowych wzrosła z 9000 q do 70 000 q, produkcja surówki żelaza wyniosła w 1829 r. 100 000 q, żelaza kowanego 45 000 q, produkcja sukien wzrosła dwukrotnie, materiałów lnianych o ok. 50%; Górski, Polska myśl ekonomiczna, 40-42. 11 J. Górski. Polska myśl ekonomiczna, 220. 12 Powstanie przerwało również realizację planu rozbudowy hutnictwa, które miało podnieść zdolność produkcyjną o 300 000 q surówki i 100 000 q żelaza kowanego; Górski, Polska myśl ekonomiczna, 41. 123
13 14 13 Mieczysław Radwan, Drogi postępu technicznego w hutnictwie na przykładach Zagłębia Staropolskiego, w: Rocznik Świętokrzyski, red. Jan Pazdura, T.I. (Wrocław: 1962), 198; zob. też: Henryk Łabęcki, Górnictwo w Polsce (Warszawa, 1841), 362-368. 14 Więcej na ten temat w artykule: Jerzy Szczepański, Inwestycje państwowe w przemyśle prywatnym w Królestwie Polskim w I poł. XIX w. (Jeszcze raz w sprawie polityki gospodarczej Banku Polskiego), w: Państwowe przedsiębiorstwo górniczo-hutnicze w Zagłębiu Staropolskim 1789-1989. Dziedzictwo i zadania (Kielce Sielpia: październik 1998), 48 i n. 124
Bibliografia Archiwum Państwowe w Krakowie, Papiery Piotra Michałowskiego, sygn.it 1267. Gąsiorowska-Grabowska, Natalia, Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim 1815-1918. Warszawa: 1965. Górski, Janusz, Polska myśl ekonomiczna a rozwój gospodarczy. Warszawa: 1963. Górski, Janusz, Zarys historii ekonomii politycznej. Warszawa: 1984. Jerzy, Szczepański, Modernizacja górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim w I połowie XIX w. Rola specjalistów niemieckich i brytyjskich. Kielce: 1997. Kołodziejczyk, Ryszard, Wstęp. W: Stanisław Smolka, Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym. T.I. Warszawa: 1983. Łabęcki, Henryk, Górnictwo w Polsce. Warszawa: 1841. Radwan, Mieczysław, Drogi postępu technicznego w hutnictwie na przykładach Zagłębia Staropolskiego. W: Rocznik Świętokrzyski, red. Jan Pazdura, T.I. Wrocław: 1962. Szczepański, Jerzy. Inwestycje państwowe w przemyśle prywatnym w Królestwie Polskim w I poł. XIX w. (Jeszcze raz w sprawie polityki gospodarczej Banku Polskiego). W. Państwowe przedsiębiorstwo górniczo-hutnicze w Zagłębiu Staropolskim 1789-1989. Dziedzictwo i zadania. Kielce Sielpia: 1998. Zbigniew, Wójcik, Stanisław Staszic, Organizator nauki i gospodarki. Kraków: 1999. Abstract Can we talk about Polish economic policy in the nineteenth century? The question in the title seems to be paradoxical. Economic policy is known to be one of the main functions of the state such as foreign, social, or defence policy. So how can we speak about economic policy in the nineteenth century when the Polish state did not exist? Limited forms of the Polish state existed after the fall of the First Polish Republic in 1795. In the years 1807-1815 there was the Duchy of Warsaw and later the Polish Kingdom. After 1831 and the fall of the November Uprising, after a series of unifying decisions of repressive nature by the victorious Russia, it was already a state without a shadow of autonomy and rather by the name only. Still in these conditions the possibility of creating an independent economic policies existed. The possibility which was used by such politicians as Tadeusz Mostowski, Stanislaw Staszic and Prince Xavier Drucki-Lubecki. There was also a strong institutional support for this policy from the central bank created in 1828 Bank Polski. Keywords: economic policy, Kingdom of Poland, 19 th century 125