Załącznik do Zarządzenia Nr 2023/08 Prezydenta miasta Gdańska z dnia 31 grudnia 2008r. Spis treści:

Załącznik do Zarządzenia Nr 2023/08 Prezydenta miasta Gdańska z dnia 31 grudnia 2008r. Spis treści: 1 Wstęp. 2 1.1 Słowniczek... 3 2 Kompetencje pomocy społecznej i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy... 4 3 Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu postępowanie pracownika pomocy społecznej... 8 4 Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie lekarza.. 13 5 Kompetencje Policji i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemów przemocy... 16 6 Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie Policji.... 19 7 Pomoc dziecku krzywdzonemu udział kuratora sądowego w działaniach związanych z przeciwdziałaniem przemocy. 22 8 Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie StraŜy Miejskiej... 24 9 Kompetencje nauczycieli i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy... 27 10 Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie pedagoga szkolnego... 29 11 Załączniki: -załącznik nr 1: Objawy przemocy 36 -załącznik nr 2: Jak rozmawiać z dzieckiem krzywdzonym.... 42 -załącznik nr 3: Wzór zawiadomienia o przestępstwie. 43 -załącznik nr 4. Wzór zawiadomienia o nieprawidłowej sytuacji dziecka... 44 -załącznik nr 5: Kwestionariusz dziecka krzywdzonego.. 45 12 Informacje teleadresowe do Procedury Pomocy Dziecku Krzywdzonemu... 48

1. Wstęp Procedury są uporządkowanym sposobem działania w trudnych sytuacjach. Ich podstawową zaletą jest to, Ŝe pozwalają szybko i skutecznie działać bez zbytecznego zastanawiania się nad sensem i kolejnością podejmowanych czynności. Szczególnie wtedy, kiedy zagroŝone jest bezpieczeństwo dziecka, znajomość zasad postępowania staje się nieodzowna i nieoceniona. Odpowiedni sposób postępowania stanowi gwarancję, Ŝe nasza interwencja będzie optymalna. Nie moŝna jednak zapominać, Ŝe procedury posługują się suchymi, uproszczonymi faktami, a nie ich interpretacją. Nie biorą pod uwagę złoŝoności Ŝycia i okoliczności, w których to samo zdarzenie ma często róŝny przebieg, róŝne przyczyny i skutki. KaŜda procedura ma za zadanie ułatwić podejmowanie działania, jednak nie moŝna zapomnieć o wyjątkowości kaŝdej sytuacji i konieczności dostosowania się do niej. Warto zatem w tym miejscu przypomnieć sobie podstawowy cel, jakiemu słuŝy procedura pomocy dziecku krzywdzonemu. Jest nim zapewnienie bezpieczeństwa dziecku krzywdzonemu, które doświadczyło przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej, zaniedbania. Cel ten moŝna osiągnąć poprzez wspólne, jednolite zasady postępowania, z którymi utoŝsamiałyby się róŝne słuŝby pracujące na rzecz dziecka i rodziny. Stosowanie zaproponowanych procedur moŝe przyczynić się do ułatwienia i przyspieszenia działań zmierzających do ochrony zdrowia dzieci krzywdzonych. 2

1.1 Słowniczek Definicje pojęć związanych z krzywdzeniem dziecka Przemoc zachodzi wówczas, gdy jakaś osoba odnosi się do drugiej w sposób niezgodny z wymaganiami relacji, która je łączy. Przemoc wobec dziecka uznaje się za nią fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniŝej 18 roku Ŝycia przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagroŝenie dla jego rozwoju (definicja za amerykańskim Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbywanym). Przemoc fizyczna wobec dziecka obejmuje całą gamę form zachowania, które mogą występować w postaci czynnej lub biernej. Do czynnych form przemocy fizycznej zaliczamy bicie np. pięścią, przedmiotem, kopanie oraz wszelkie zachowania o wyjątkowej brutalności, jak; oparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanych, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa. Przemoc fizyczna bierna przejawia się w postaci róŝnego rodzaju zakazów, np.: mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych. Przemoc emocjonalna to zachowania osoby dorosłej względem dziecka, które prowadzą do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby. Do zachowań tych zaliczamy: odrzucanie, izolowanie, ignorowanie, wyszydzanie, upokarzanie, krytykowanie, terroryzowanie, zmuszanie do wysiłku przekraczającego moŝliwości dziecka, zastraszanie, groŝenie. Zaniedbywanie powaŝny lub nieustanny brak zwracania uwagi na potrzeby dziecka, w wyniku którego powstaje szkodliwe osłabienie zdrowia lub rozwoju lub niepotrzebne wystawianie dziecka na niebezpieczeństwo w tym zimno lub głód. Przemoc seksualna kaŝde zachowanie osoby dorosłej wobec dziecka, które motywowane jest seksualnie i słuŝy podnieceniu się i zaspokojeniu popędu seksualnego. Kazirodztwo przemoc seksualna w psychologicznym rozumieniu tego słowa jest to nie tylko kontakt fizyczny z ustami, piersiami, zewnętrznymi narządami płciowymi dziecka, lecz równieŝ bardziej subtelne zachowania seksualne wobec dziecka, które mają na celu zaspokojenie seksualne osoby dorosłej. Do takich zachowań zaliczamy np. podglądanie dziecka słuŝące podnieceniu osoby dorosłej, robienie nęcących lub seksualnie jednoznacznych uwag wobec dziecka. W psychologicznej definicji kazirodztwa, sprawcą nie musi być osoba z rodziny aby kontakt uznać za kazirodczy. Jeśli dziecko postrzega daną osobę jako członka rodziny, to w przypadku wykorzystania seksualnego, zachowanie to będzie nosiło znamiona kontaktu kazirodczego. 3

2. Kompetencje pomocy społecznej i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umoŝliwienie osobom i rodzinom przezwycięŝanie trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i moŝliwości. (art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej, t.j. Dz. U. z 2008r. Nr 115 poz. 728 z późń. zm.). Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie tym sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1, poprzez podejmowanie działań zmierzających do Ŝyciowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. (art. 3 ust. 2 ustawy). Zjawisko przemocy wobec dzieci, ujęte jest w ustawie jako trudna sytuacja Ŝyciowa, z której wynika ustawowy obowiązek interwencji i wsparcia ze strony pomocy społecznej. Przemoc w rodzinie jest jednym z powodów udzielania osobom i rodzinom pomocy socjalnej. W ramach tej pomocy są realizowane następujące zadania określone w ustawie o pomocy społecznej: - przeprowadzanie wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego, który ustala sytuację osobistą i rodzinną (art. 107 ust 1), w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie pracownik socjalny wypełnia formularz Pomoc Społeczna - Niebieska Karta stanowiący załącznik do rodzinnego wywiadu środowiskowego (art. 107 ust. 2), - prowadzenie specjalistycznego poradnictwa w szczególności prawnego, psychologicznego i rodzinnego (art. 46), - interwencja kryzysowa stanowi zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu; celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej (art. 47 ust. 1 ustawy), - przyznawanie i wypłacanie świadczeń pienięŝnych oraz świadczeń niepienięŝnych (art. 36), w tym: udzielanie schronienia, doŝywianie dzieci, prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo- wychowawczych. Działania pracowników pomocy społecznej wynikają równieŝ z praw i obowiązków jakie nakłada na nich Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencja o Prawach Dziecka, ustawa o postępowaniu w sprawie nieletnich, Kodeks Karny, Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy. Przedstawione akty prawne wskazują na obowiązek zawiadamiania odpowiednich organów o krzywdzeniu dziecka. I tak: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. (Dz. U. z 1997r. Nr 78 poz. 483; sprost. Dz. U. z 2001r. Nr 28 poz. 319 zm.; Dz. U z 2006r. Nr 200 poz. 1471) Art. 40 Nikt nie moŝe być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniŝającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. Art. 71 ust.1 Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Art. 72 ust.1 Rzeczypospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. KaŜdy ma prawo Ŝądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Art.72 ust. 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz 4

publicznych. Art. 72 ust. 3 W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę moŝliwości uwzględnienia zdania dziecka. Konwencja o Prawach Dziecka z 20 listopada 1989r. (Dz. U. z 1991r. Nr 120 poz. 526 z późn. zm.) Art. 18 ust. 1 Państwa - Strony podejmują wszelkie moŝliwe starania dla pełnego uznania zasady, Ŝe oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka, ma być przedmiotem ich największej troski. ust. 2 W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej konwencji Państwa - Strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z wychowaniem dzieci oraz zapewnią rozwój instytucji, zakładów i usług w zakresie opieki nad dziećmi. Art.19 ust. 1 Państwa Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodziców, opiekunów prawnych lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. ust. 2 Tego rodzaju środki ochronne powinny obejmować, tam gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak równieŝ innych form działań prewencyjnych dla ustalenia, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania wymienionych wyŝej przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest właściwe - ingerencję sądu. Art. 20 ust. 1 Dziecko pozbawione czasowo lub na stałe swego środowiska rodzinnego lub gdy ze względu na swoje dobro nie moŝe pozostawać w tym środowisku, będzie miało prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. Art. 34 Państwa - Strony zobowiązują się do ochrony dzieci przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego i naduŝyć seksualnych. Dla osiągnięcia tych celów Państwa - Strony podejmą w szczególności wszelkie właściwe kroki o zasięgu krajowym, dwustronnym oraz wielostronnym dla przeciwdziałania A/ nakłanianiu lub zmuszaniu dziecka do jakichkolwiek nielegalnych działań seksualnych, B/ wykorzystywaniu dzieci do prostytucji lub innych nielegalnych praktyk seksualnych, C/ wykorzystywaniu dzieci w pornograficznych przedstawieniach i materiałach. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982 r. ( t.j. Dz. U. z 2002r. Nr 11 poz.109 z późn. zm.) Art. 3 1 W sprawie nieletniego naleŝy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dąŝąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełnienia przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. Art. 4 1 KaŜdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współŝycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia 5

zawodowego, uŝywanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu. 2 KaŜdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję. 3 Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego, ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu. Kodeks Karny (Dz. U. z 1997r. Nr 88 poz. 553 z późn. zm.) Art. 197 1 Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Art. 198 Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznawania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Art.200 Kto obcuje płciowo z małoletnim poniŝej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Art. 201 Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 202 2 Kto małoletniemu poniŝej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umoŝliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 3 Kto w celu rozpowszechnienia produkuje, utrwala lub sprowadza albo rozpowszechnia lub publicznie prezentuje treści pornograficzne z udziałem małoletniego albo treści pornograficzne związane z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Art. 207 1 Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliŝszą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zaleŝności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art.208 Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając jego spoŝycie lub nakłaniając go do spoŝycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art. 210 1 Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniŝej 15 lat albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Art. 211 Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniŝej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 6

Kodeks Postępowania Karnego (Dz. U. z 1997r. Nr 89 poz. 555 z późn. zm.) Art. 304 1 KaŜdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (...). 2 Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (Dz. U. z 1964r. Nr 9 poz. 59 z późn. zm.) Art. 87-113 określają stosunki między rodzicami i dziećmi. Kodeks Postępowania Cywilnego (Dz. U. z 1964r. Nr 43 poz. 296 z późn. zm.) Art.572 1 KaŜdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Art.572 2 Obowiązek wymieniony w 1 ciąŝy przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. 7

3. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie pracownika pomocy społecznej Przykładowe sytuacje związane z krzywdzeniem dziecka Do pracownika socjalnego zgłasza się osoba (bezpośrednio lub telefonicznie), która twierdzi, Ŝe małoletnie dziecko jest ofiarą przemocy fizycznej jest bite. Podstawa prawna: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art. 40, art. 71 ust. 1, art. 72 ust. 1 3. Konwencja o Prawach Dziecka art. 18 ust. 1 i 2, art. 19 ust. 1. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy art. 100, art. 109 1 i 2, art. 145 2. ustawa o pomocy społecznej z 12.03.2004 art. 47 ust. 1, art. 70 ust. 3 pkt. 12, art. 107 ust 1 i 2. Kodeks Postępowania Karnego art. 304 1 i 2. Kodeks Karny art. 207. Kodeks Postępowania Cywilnego art. 572 1 i 2. Tryb postępowania Wizyta pracownika socjalnego w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka (załącznik nr 1 i 2). Nawiązanie kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej i ustalenia z nimi dalszego postępowania np. - wizyta z dzieckiem u lekarza - zwrócenie się rodziców do specjalisty o pomoc w rozwiązaniu ich problemów Nawiązanie kontaktu przez pracownika socjalnego z pediatrą dziecka / pedagogiem szkolnym / pielęgniarką szkolną w celu zweryfikowania sygnału o przemocy Kontakt z psychologiem / pedagogiem MOPS w celu podjęcia działań diagnostycznych dot. sytuacji dziecka w rodzinie W przypadku podtrzymania przypuszczeń o moŝliwości krzywdzenia dziecka, pedagog / psycholog / pracownik socjalny pisemnie powiadamia Sąd Rodzinny o nieprawidłowej sytuacji dziecka (załącznik nr 4) Przekazanie przez pracownika socjalnego informacji specjaliście ds. nieletnich właściwego terytorialnie Komisariatu Policji Nawiązanie przez pracownika socjalnego współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą w formie np. terapii, doŝywiania, organizacji czasu wolnego i opracowanie planu pomocy dziecku w ramach zespołu interdyscyplinarnego (złoŝonego z przedstawicieli zaangaŝowanych w sprawę dziecka słuŝb i organizacji) Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców i sytuacji opiekuńczo wychowawczej dziecka. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc wobec dziecka i nie ma ono aktualnie zapewnionej opieki podejmowane są następujące czynności: Po stwierdzeniu przez pracownika socjalnego obraŝeń 8

w wyniku przemocy, zawiadomienie psychologa / pedagoga MOPS oraz wezwanie pogotowia ratunkowego celem udzielenia pomocy medycznej, które wydaje zaświadczenie o stanie zdrowia i telefonicznie powiadamia dyŝurnego właściwego terytorialnie Komisariatu Policji. DyŜurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo - śledczą. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu przedstawiciel MOPS z Policją podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego, który moŝe postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce. To działanie powinno być poparte jak najszybciej wnioskiem pisemnym sporządzonym przez przedstawiciela MOPS. Jeśli nie ma takiej moŝliwości naleŝy umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej bez postanowienia (w uzasadnionym przypadku). Czynności te naleŝy przeprowadzić w asyście Policji. Niezwłocznie powiadomić Sąd Rodzinny. Pracownik socjalny składa zawiadomienie o przestępstwie w Komisariacie Policji. Wspólnie z rodzicami i przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych działających na rzecz dziecka pracownik socjalny opracowuje plan działań zmierzających do przywrócenia funkcji opiekuńczowychowawczych rodziców dziecka. Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc, ale dziecko ma aktualnie zapewnione bezpieczeństwo i opiekę podejmowane są następujące czynności: Nawiązanie przez pracownika socjalnego kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej i ustalenia z nimi dalszego postępowania np. - wizyta z dzieckiem u lekarza - zwrócenie się do specjalisty (psycholog, pedagog) o pomoc w rozwiązywaniu ich problemów 9

Powiadomienie Policji lub Prokuratury (załącznik nr 3), która obligatoryjnie powiadamia Sąd Rodzinny Poinformowanie Sądu Rodzinnego o nieprawidłowej sytuacji dziecka (załącznik nr 4) Przekazanie informacji specjaliście ds. nieletnich właściwego terytorialnie Komisariatu Policji Nawiązanie kontaktu z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą np. w formie terapii, doŝywiania, organizacji czasu wolnego i opracowanie planu pomocy dziecku w ramach zespołu interdyscyplinarnego Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców lub opiekunów. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. Do pracownika socjalnego zgłasza się osoba (bezpośrednio lub telefonicznie), która twierdzi, Ŝe rodzice naduŝywają alkoholu i w związku z tym zaniedbują obowiązki opiekuńczo wychowawcze wobec małoletniego dziecka. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyŝej oraz Konwencja o Prawach Dziecka art. 20 ust. 1 Wizyta pracownika socjalnego w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka (załącznik nr 1 i 2) Nawiązanie kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej. Pracownik socjalny po wejściu w środowisko stwierdza, Ŝe dziecko nie ma zapewnionej opieki, jest brudne i głodne, płacze, a rodzice znajdują się pod wpływem alkoholu. Pracownik podejmuje następujące czynności: Wstępna ocena stanu fizycznego dziecka ewentualnie wzywanie pogotowia ratunkowego celem udzielenia pomocy medycznej - które wydaje zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka - telefonicznie powiadamia dyŝurnego właściwego terytorialnie Komisariatu Policji. DyŜurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo - śledczą. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu przedstawiciel MOPS z Policją podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego, który moŝe postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo - wychowawczej. To działanie powinno być poparte jak najszybciej wnioskiem pisemnym sporządzonym przez przedstawiciela MOPS. Jeśli nie ma takiej 10

moŝliwości naleŝy umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej bez postanowienia (w uzasadnionym przypadku). Czynności te naleŝy przeprowadzić w asyście Policji. Niezwłocznie powiadomić Sąd Rodzinny. Pracownik socjalny składa zawiadomienie o przestępstwie w Komisariacie Policji. Nawiązuje współpracę z pedagogiem / psychologiem MOPS, który wspólnie z rodzicami oraz przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych działających na rzecz dziecka opracowuje plan działań zmierzających do przywrócenia ich funkcji opiekuńczo - wychowawczych (skierowanie ich do odpowiedniej placówki lecznictwa odwykowego, a gdy uchylają się od podjęcia leczenia skierowanie wniosku do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o przymusowe leczenie odwykowe) Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. Pracownik socjalny od lekarza pediatry otrzymuje informację, Ŝe podczas rutynowego badania dziecka stwierdzono symptomy mogące wskazywać na naduŝycie seksualne dziecka. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyŝej oraz Konwencja o Prawach Dziecka art. 34, Kodeks Karny art. 200 Pracownik socjalny kontaktuje się z psychologiem / pedagogiem MOPS w celu podjęcia działań diagnostycznych (zbieranie jak największej ilości informacji odnośnie funkcjonowania dziecka). Kontakt pedagoga / psychologa z pediatrą dziecka, w celu uściślenia informacji dot. podejrzeń odnośnie wykorzystywania seksualnego. Wizyta pracownika socjalnego / pedagoga / psychologa w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka (załącznik nr 1 i 2) - nawiązanie kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej. W wyniku wstępnego zdiagnozowania sytuacji dziecka, zostało stwierdzone prawdopodobieństwo, Ŝe jest ono wykorzystywane przez ojca, a matka jest sojusznikiem dziecka. Pracownicy MOPS ustalają z matką oraz przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych działających na rzecz dziecka dalszy tryb postępowania: - pedagog / psycholog powiadamia Policję lub Prokuraturę o popełnieniu przestępstwa oraz Sąd Rodzinny o sytuacji dziecka - kieruje matkę z dzieckiem do lekarza ginekologa dziecięcego 11

- organizuje udzielenie pomocy psychologicznej dziecku i matce - podejmuje czynności mające na celu zapewnienie dziecku przez matkę fizycznego bezpieczeństwa (dziecko nie moŝe zostawać samo pod opieką ojca) Monitorowanie przez pracownika socjalnego sytuacji dziecka. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. Opracowanie nie wyczerpuje wszystkich sytuacji krzywdzenia dziecka, z którymi spotykają się pracownicy pomocy społecznej. KaŜdy ujawniony problem krzywdy dziecka naleŝy traktować indywidualnie i ze szczególną troską o jego bezpieczeństwo. Zgodnie z art. 107 ust. 2 Ustawy z dn. 12 marca 2004r. o pomocy społecznej, w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie pracownik socjalny wypełnia formularz Pomoc społeczna - Niebieska Karta stanowiący załącznik do rodzinnego wywiadu środowiskowego. - w sytuacji bezpośredniego zagroŝenia będąc świadkiem faktu stosowania przemocy wzywamy na interwencję Policję tel. 997 i 112 - pracownik socjalny w trakcie interwencji w środowisku moŝe prosić o asystę StraŜ Miejską tel. 986 lub właściwy terytorialnie Komisariat Policji. 12

4. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu- postępowanie lekarza Problem postawa prawna Matka zgłasza się do lekarza z dzieckiem w wieku szkolnym, które doznało drugiego urazu w krótkim odstępie czasu (obecnie ma wybitą rękę, poprzednio miało złamany obojczyk) Podstawa prawna: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art. 40, art. 72 ust. 1,2,3 art. 71 Konwencja o Prawach Dziecka z 20.11.1989r. art. 18 art. 19 art. 20 Kodeks Karny art. 207 1, art. 210 1 Kodeks Postępowania Karnego art. 304 1 i 2. Kodeks Postępowania Cywilnego art. 572 1 i 2. Ustawa o pomocy społecznej z 12.03.2004 art. 107 ust 1 i 2. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26.10.1982 art. 3 1 Ustawa z dnia 5 grudnia 1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tj. Dz. U. z 2008r. Nr 136 poz. 857) Tryb postępowania Przeprowadzenie rozmowy wyjaśniającej i pogłębionego wywiadu z matką. Zlecenie pielęgniarce środowiskowej wizyty w miejscu zamieszkania dziecka w celu dokonania oceny warunków Ŝycia rodziny. Telefoniczne lub pisemne zawiadomienie pracownika socjalnego w rejonie, który podejmuje odpowiednie kroki zgodnie z procedurą postępowania pracownika pomocy społecznej w przypadku krzywdzenia dziecka. W kaŝdym przypadku poczynione ustalenia przekazać specjalistom ds. nieletnich właściwego terytorialnie Komisariatu Policji. Powiadomienie Sądu Rodzinnego (załącznik nr 4). W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc wobec dziecka i nie ma ono aktualnie zapewnionej opieki podejmowane są następujące czynności: Po stwierdzeniu obraŝeń w wyniku przemocy, lekarz udziela dziecku pomocy medycznej, wydaje zaświadczenie o stanie zdrowia i telefonicznie powiadamia dyŝurnego właściwego terytorialnie Komisariatu Policji. DyŜurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo - śledczą. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu Policja podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego, który moŝe postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczowychowawczej. Działanie to powinno być poparte wnioskiem pisemnym sporządzonym przez lekarza. Jeśli nie ma takiej moŝliwości Policja umieszcza dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej bez postanowienia (w uzasadnionym przypadku). Lekarz niezwłocznie powiadamia na piśmie Sąd Rodzinny. 13

Lekarz składa zawiadomienie o przestępstwie w Komisariacie Policji. Lekarz zgłasza sytuację rodziny pracownikowi socjalnemu w rejonie, który wspólnie z rodzicami dziecka opracowuje plan działań, zmierzających do przywrócenia ich funkcji opiekuńczo - wychowawczych oraz nawiązuje współpracę z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą w formie np. terapii, doŝywiania, organizacji czasu wolnego. Dziecko z licznymi obraŝeniami: siniaki, skaleczenia zostaje przyprowadzone do lekarza przez sąsiadkę, która twierdzi, Ŝe w domu dziecka ma miejsce pijacka awantura podczas której dziecko zostało pobite. Dziecko nie ma zabezpieczonej właściwej opieki. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyŝej W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc, ale dziecko ma aktualnie zapewnione bezpieczeństwo i opiekę, podejmowane są następujące czynności: Lekarz ustala z opiekunem - sojusznikiem dziecka dalszy tryb postępowania np.: skierowanie na specjalistyczne badania, oraz w celu dokładnej diagnozy urazów dziecka do instytucji lub organizacji, gdzie moŝe zostać udzielona im pomocy psychologiczna. Lekarz: powiadamia Policję lub Prokuraturę (załącznik nr 3). informuje w formie pisemnej Sąd Rodzinny o nieprawidłowej sytuacji dziecka. telefoniczne lub pisemnie powiadamia pracownika socjalnego w rejonie, który podejmuje odpowiednie działanie zgodnie z procedurą postępowania w przypadku krzywdzenia dziecka. Po stwierdzeniu obraŝeń w wyniku przemocy, lekarz udziela dziecku pomocy medycznej, wydaje zaświadczenie o stanie zdrowia i telefonicznie powiadamia dyŝurnego właściwego terytorialnie Komisariatu Policji. DyŜurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo śledczą, która potwierdza przedstawioną przez sąsiadkę i dziecko sytuację. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu Policja podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego, który moŝe postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo - wychowawczej. To działanie powinno być poparte wnioskiem pisemnym sporządzonym przez lekarza. Jeśli nie ma takiej moŝliwości Policja umieszcza 14

Rodzic zgłasza się do lekarza z dzieckiem, prosząc o jego przebadanie, gdyŝ podejrzewa, ze zostało ono wykorzystane seksualnie przez członka rodziny Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyŝej oraz Konwencja o Prawach Dziecka art.34 Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26.10.1982 art. 4 1 Kodeks Karny art.197 1, art. 198, art. 200, art. 201 dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej bez postanowienia (w uzasadnionym przypadku). Lekarz niezwłocznie powiadamia na piśmie Sąd Rodzinny. Lekarz składa zawiadomienie o przestępstwie w Komisariacie Policji. Lekarz zgłasza sytuację rodziny pracownikowi socjalnemu w rejonie, który wspólnie z rodzicami dziecka opracowuje plan działań, zmierzających do przywrócenia ich funkcji opiekuńczo - wychowawczych oraz nawiązuje współpracę z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą w formie np. terapii, doŝywiania, organizacji czasu wolnego. W wyniku przeprowadzonego badania dziecka oraz pogłębionego wywiadu z rodzicem zostało stwierdzone prawdopodobieństwo, Ŝe zostało ono wykorzystane seksualnie, a rodzic jest sojusznikiem dziecka. Lekarz ustala z rodzicem dalszy tryb postępowania: powiadamia Policję lub Prokuraturę o popełnieniu przestępstwa oraz Sąd Rodzinny o sytuacji dziecka, kieruje dziecko z rodzicem do lekarza oraz ginekologa dziecięcego, do instytucji lub organizacji gdzie moŝe zostać udzielona im pomoc psychologiczna, telefoniczne lub pisemnie powiadamia pracownika socjalnego w rejonie, który podejmuje odpowiednie działania zgodnie z procedurą postępowania w przypadku krzywdzenia dziecka. 15

5. Kompetencje Policji i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy. Ochrona Ŝycia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców to podstawowe zadania jakie realizuje Policja zgodnie z Ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji (tj. Dz. U. z 2007r. Nr 43 poz. 277, z późn. zm.). Policjanci w toku wykonywania czynności słuŝbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Pokrzywdzonym- zgodnie z art. 49 1 Kodeksu postępowania karnego jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagroŝone przez przestępstwo. JeŜeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 51 2 KPK ). W Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich sytuacja pokrzywdzonych przez czyny, których dopuścili się nieletni (tj. osoby w wieku od 13 do 17 lat ) znacznie się poprawiła bowiem ustawodawca rozszerzył uprawnienia pokrzywdzonego. Mianowicie: wprowadził postępowanie mediacyjne, które wymaga inicjatywy lub zgody nie tylko nieletniego, lecz takŝe pokrzywdzonego (art. 3 a 1 u.p.n. ); wyraźnie wskazał, Ŝe pokrzywdzony moŝe być obecny na rozprawie ( art. 30 6 u.p.n. ); wprowadził obowiązek powiadomienia pokrzywdzonego o wszczęciu postępowania i treści orzeczenia kończącego postępowanie (art. 31 3 u.p.n.); umoŝliwił pokrzywdzonemu składanie wniosków dowodowych w postępowaniu wyjaśniającym (art. 35 3 u.p.n.); uprawnił pokrzywdzonego do przeglądania akt sprawy i robienia z nich odpisów (art. 36 2 u.p.n.); zobligował do zawiadomienia pokrzywdzonego o treści postanowienia o rozpoznaniu sprawy (art. 43 3 u.p.n.). W kaŝdym przypadku, gdy pokrzywdzonym jest osoba małoletnia ustala się skutki przestępstwa celem rozstrzygnięcia, co do potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa dziecka, odseparowania go od sprawcy, zawiadomienia odpowiednich słuŝb medycznych, ratowniczych, socjalnych itp. 16

Małoletni to osoba, która nie ukończyła lat 18. Pełnoletniość uzyskuje z chwilą ukończenia lat 18 lub przez zawarcie małŝeństwa przed ukończeniem tego wieku. Dziecko nie moŝe samodzielnie bronić swoich praw. Przed sądem reprezentuje je uprawniona osoba tj. rodzice lub opiekunowie. W przypadku gdy rodzice lub opiekunowie rozpijają małoletniego, jego interesy reprezentuje osoba wyznaczona przez sąd opiekuńczy. Zgodnie z prawem małoletni moŝe występować jako świadek w postępowaniu cywilnym (poza zastrzeŝeniem wynikającym z ustawy) oraz karnym. Dziecko moŝe być ofiarą wielu przestępstw, najczęściej określone są one w Kodeksie Karnym m.in. w rozdziale XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności), a przede wszystkim: zgwałcenia (art. 197 k.k.), czynów lubieŝnych (art. 200 k.k.), czynów kazirodczych (art. 201 k.k.), prezentacji treści pornograficznych małoletniemu i z udziałem małoletniego ( art. 202 2 i 3 k.k.), stręczycielstwa, kuplerstwa i sutenerstwa ( art. 204 3 k.k.), handlu dziećmi celem uprawiania prostytucji za granicą (art. 204 4 k.k.) oraz w rozdziale XXVI (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece), w tym rozpijania (art.208 k.k.), niealimentacji (art. 209 k.k.), porzucenia (art. 210 k.k.) czy teŝ znęcania się (art. 207 k.k.). Policja w zakresie ochrony dziecka krzywdzonego realizuje postanowienia zawarte w określonych przepisach prawa (tj. regulaminy, rozkazy, zalecenia, wytyczne itp.) części z nich wynika wprost z realizacji ustaw, część jest wyrazem standardów działań w świetle koncepcji naukowych, politycznych ukierunkowanych na poprawę efektywności. Jednym z rozwiązań modelowych i centralnych, angaŝujących kilka instytucji jest procedura ukierunkowana na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie pod nazwą Niebieska karta. Procedura (przy wykorzystaniu narzędzia prawnego jakim jest Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, uchwalona 29.07.2005r. prawidłowo ewidencjonuje problem- ujawniając interwencje domowe zagroŝone sytuacją przemocy w rodzinie, diagnozuje sytuację rodziny przy zaangaŝowaniu właściwych słuŝb (np. pomoc społeczną, Policję, oświatę itp.) oraz zmusza do współdziałania międzyinstytucjonalnego, bez którego nie moŝna mówić o pomocy rodzinie uwikłanej w przemoc. Procedura Niebieskie Karty pozwala równieŝ wyłonić sytuację dziecka krzywdzonego w rodzinie jako małoletnie ofiary przemocy. W przypadku sytuacji dziecka, jeŝeli nie ma znamion przestępstwa Policja postępuje zgodnie z Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym. Po sprawdzeniu sytuacji dziecka, na podstawie art. 109 1 k.r.o. kieruje wniosek do Sądu. Art. 109 1 JeŜeli dobro dziecka jest zagroŝone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenie. Art. 109 2 Sąd opiekuńczy moŝe w szczególności: zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun, 17

poddawać wykonanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dzieckiem, zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczowychowawczej. Art. 109 4 Zarządzając umieszczenie małoletniego w środowisku zastępczym (rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej), sąd opiekuńczy zawiadamia powiatowe centrum pomocy rodzinie, które udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy. Przesłanki zastosowania art. 109 k.r.o. są: zagroŝenie dobra dziecka i nienaleŝyte wykonywanie władzy rodzicielskiej. 18

6. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu postępowanie Policji PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Małoletni pokrzywdzony jako ofiara w kaŝdej kategorii przestępstwa: przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej, i inne Ustawa o Policji Kodeks postępowania karnego Kodeks Karny art. 308 1 i 2 k.p.k., art. 308 1 i 2 k.p.k., art.51 2 k.p.k. art. 171 3 k.p.k. art. 185 a 1 k.p.k. art.185a 2 k.p.k. TRYB POSTĘPOWANIA W przypadku interwencji Policji w związku z zaistniałym przestępstwem Policja: bada skutki przestępstwa dla pokrzywdzonego celem rozstrzygnięcia co do potrzeby zawiadomienia odpowiednich słuŝb medycznych, ratowniczych, sądowych aby zapewnić bezpieczeństwo pokrzywdzonemu, dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem w wypadkach niecierpiących zwłoki, Policja jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa moŝe przeprowadzać w niezbędnym zakresie czynności procesowe, czynności te mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności w wypadku niecierpiącym zwłoki, Policja moŝe w toku tych czynności przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego, zatrzymać podejrzanego na 48 godzin w Policyjnej Izbie Zatrzymań, wystąpić z wnioskiem o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania lub innego środka gdy pokrzywdzony jest małoletni prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, małoletniego powinno się przesłuchać w charakterze świadka tylko raz, chyba, Ŝe wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zaŝąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego chyba, Ŝe dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie, przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca, pełnomocnik i opiekun prawny przesłuchiwanego / pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu, jeŝeli to nie ogranicza swobody wypowiedzi małoletniego. 19

PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Małoletni pokrzywdzony jako ofiara w kaŝdej kategorii przestępstwa: przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej, i inne Ustawa o Policji Kodeks postępowania karnego Kodeks Karny z art. 307 k.p.k art. 51 2 k.p.k. art. 299 1 k.p.k art. 171 3 k.p.k. art. 185 a 1 k.p.k art. 185 a 2 k.p.k TRYB POSTĘPOWANIA Powiadomienie Policji o sytuacji, w której mogło zaistnieć przestępstwo w celu potwierdzenia przestępstwa lub potrzeby uzupełnienia dowodów jeŝeli zachodzi potrzeba, po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie moŝna przeprowadzić postępowanie sprawdzające i wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia postanowienie o wszczęciu albo odmowie wszczęcia dochodzenia, po zebraniu materiału dowodowego świadczącego o zaistniałym przestępstwie postępowanie prowadzone jest jak przy zgłoszeniu o przestępstwie, przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie w Protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka ", gdy pokrzywdzony jest małoletni prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem, jeŝeli pokrzywdzony nie ukończył 15 lat, czynności z jego udziałem powinny być w miarę moŝliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba, Ŝe dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie, w sprawach o przestępstwa określone w rozdziale XXV Kodeksu karnego (przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat, powinno się przesłuchać w charakterze świadka tylko raz, chyba Ŝe wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub zaŝąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego, przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. \prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego maja prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Osoba wymieniona w art. 20

PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Małoletni pokrzywdzony jako ofiara w kaŝdej kategorii przestępstwa: przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej, i inne Ustawa o Policji Kodeks postępowania karnego Kodeks Karny z art. 307 k.p.k 51 2 k.p.k. (przedstawiciel ustawowy) ma prawo równieŝ być obecna przy przesłuchaniu, jeŝeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego. TRYB POSTĘPOWANIA W przypadku telefonicznego lub osobistego zgłoszenia obywatela o zaistniałym przestępstwie, gdy materiał dowodowy świadczy o zaistniałym przestępstwie 1.Rozmowa z zawiadamiającym o przestępstwie, podczas której naleŝy uzyskać niezbędne informacje o rodzaju przestępstwa, okolicznościach i skutkach jego popełnienia, w szczególności w zakresie: rodzaju popełnionego przestępstwa - dla rozstrzygnięcia, co do potrzeby podjęcia działań oraz formy, w której będzie prowadzone postępowanie przygotowawcze (śledztwo - dochodzenie), skutkach przestępstwa dla osób lub mienia - dla rozstrzygnięcia co do potrzeby zawiadomienia odpowiednich słuŝb medycznych, ratowniczych itp., rodzaju miejsca popełnienia przestępstwa (teren otwarty - pomieszczenie), czasu, jaki upłynął od popełnienia przestępstwa - dla rozstrzygnięcia, co do potrzeby podjęcia określonego rodzaju racjonalnych działań dowodowo wykrywczych z uŝyciem policjantów słuŝby kryminalnej i prewencyjnej, 2.Przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie to utrwalenie czynności w Protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka ". 3.Przeprowadzenie oględzin miejsca popełnienia przestępstwa - w razie potrzeby, którą determinuje przede wszystkim stan miejsca zdarzenia (zmiany wynikające np. z warunków atmosferycznych, działań podjętych przez osoby inne niŝ sprawca w okresie od popełnienia przestępstwa do przeprowadzenia czynności przez Policję). 4.Tryb postępowania z pokrzywdzonym małoletnim jest taki sam jak w poprzednich postępowaniach. 21

7. Pomoc dziecku krzywdzonemu - udział kuratora sądowego w działaniach związanych z przeciwdziałaniem przemocy. Pracę kuratora sądowego zawodowego i społecznego reguluje Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. nr 98 poz.1071 z późn. zm.) Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo - resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związanym z wykonywaniem orzeczeń sądu. Obowiązki kuratora są odrębnie regulowane w pionie karnym oraz w pionie rodzinnym. W pionie karnym kuratorzy dla dorosłych realizują obowiązki wynikające z kodyfikacji karnej, w pionie rodzinnym kuratorzy rodzinni realizują obowiązki wynikające z wielu aktów prawnych, z których podstawowe znaczenie w tym zakresie ma Ustawa z 26 października 1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich z późniejszymi zmianami, Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy z późniejszymi zmianami, Ustawa z 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r., Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.). Kurator sądowy ponadto realizuje szereg innych zadań wynikających z przepisów odrębnych. W zakresie przeciwdziałania przemocy i innym zjawiskom patologicznym kurator sądowy poza zadaniami zleconymi przez sąd prowadzi działalność profilaktyczną, edukacyjną, konsultacyjną, doradczą na rzecz środowiska lokalnego, współpracuje w tym zakresie z instytucjami resortu oświaty i pomocy społecznej, zakładami słuŝby zdrowia, organizacjami pozarządowymi i innymi, uczestniczy w realizowaniu programów profilaktycznych, pomaga rozwiązywać konflikty poprzez mediacje. Nie kaŝdy sygnał o podejrzeniu przemocy w środowisku wymaga natychmiastowego zgłoszenia problemu w sądzie. Omawianie, diagnozowanie zjawiska przemocy w zespołach interdyscyplinarnych działających na terenie samorządów umoŝliwia wczesne udzielanie pomocy ofiarom przemocy i ich sprawcom (pomoc psychologiczna, edukacyjna, terapeutyczna, socjalna). Dotyczy to sytuacji, gdy akt przemocy w rodzinie, szkole lub innym środowisku miał charakter epizodyczny, przypadkowy, nieuświadomiony, nie wynikał z patologicznej struktury rodziny i istnieje realna szansa, Ŝe się nie powtórzy. Kurator bez zalecenia sądu nie podejmuje bezpośrednich działań w środowisku podejrzanym o przemoc. W sytuacji gdy sprawa trafia do sądu, działania kuratora w przeciwdziałaniu przemocy przyjmują procedurę zaleŝną od trybu postępowania sądowego. W przypadku gdy zjawisko przemocy powtarza się, zagraŝa zdrowiu i Ŝyciu małoletniego oraz zakłóca jego rozwój sąd na wniosek zgłaszającego problem (KP, MOPS, CIK, szkoła, zakłady słuŝby zdrowia, kuratorzy dla dorosłych i rodzinni i inni) wydaje zarządzenie w trybie postanowienia tymczasowego. Dotyczy ono głównie ochrony małoletniego przed eskalacją przemocy i jej następstwami. Najczęściej sąd orzeka umieszczenie małoletniego poza zasięgiem działania sprawcy (placówka opiekuńczo- wychowawcza, pogotowie rodzinne lub inne umoŝliwiające bezpieczny pobyt dziecka w okresie oczekiwania na ostateczną decyzję sądu). Kurator sądowy ustawowo zobowiązany jest do niezwłocznego wykonania postanowienia. Postanowienie wykonuje korzystając z pomocy odpowiednich instytucji (KP, MOPS, placówki słuŝby zdrowia). PowyŜsze działania reguluje artykuł 9 pkt. 5 ustawy o kuratorach sądowych. W postępowaniu niewymagającym wydania postanowienia w trybie nagłym toczy się procedura sądowa, w której kurator podejmuje działania dwuetapowe: 22

I etap-postanowienie rozpoznawcze Kurator na mocy zarządzenia sądu rozpoznaje i diagnozuje środowisko uzyskując informacje bezpośrednio w środowisku objętym przemocą oraz uzupełnia je spostrzeŝeniami sąsiadów, pedagogów szkolnych, pracowników socjalnych, funkcjonariuszy policji oraz z innych źródeł potwierdzających i charakteryzujących problem przemocy w środowisku diagnozowanym. KaŜdy wywiad kuratora zawiera wnioski umoŝliwiające sędziemu podejmowanie dalszych działań rozpoznawczych i decyzyjnych. II etap postępowanie wykonawcze Kurator przejmuje nadzór nad rodziną lub nieletnim i podejmuje wielokierunkową współpracę z środowiskami statutowo zobligowanymi do udzielenia opieki i pomocy ofiarom i sprawcom przemocy (CIK, MOPS, ośrodki terapeutyczne, szkoły, zakłady opieki zdrowotnej i inne). Kurator podejmuje działania w środowisku objętym przemocą, tworzy wokół ofiar przemocy szeroko rozumianą grupę wsparcia. Sprawcy przemocy wobec osób dorosłych ścigani są z wniosku pokrzywdzonego. JeŜeli w środowisku, w którym ma miejsce zjawisko przemocy znajdują się małoletnie dzieci a sprawca i ofiara nie poszukują rozwiązania problemu, kurator rodzinny w ramach ochrony małoletnich członków rodziny występuje do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania opiekuńczego z urzędu. Sąd rodzinny po dokładnym rozpoznaniu sprawy wydaje postanowienie najkorzystniejsze dla małoletniego a w sytuacjach koniecznych zawiadamia prokuraturę wnioskując wszczęcie postępowania wyjaśniającego wobec sprawcy. Kurator sądowy, podobnie jak inni dorośli członkowie społeczeństwa nie moŝe lekcewaŝyć sygnałów o podejrzeniach przemocy w środowisku lokalnym, a w szczególności w środowisku w którym ofiarami przemocy są małoletnie dzieci. W kaŝdym wypadku równieŝ przed procedurą sądową kurator podejmuje zgodne z prawem działania zmierzające w kierunku ochrony rodziny przed przemocą i jej dalekosięŝnymi skutkami. 23