Zarządzenie Nr 1968/09 Prezydenta Miasta Gdańska z dnia 31 grudnia 2009 roku

Transkrypt

1 Zarządzenie Nr 1968/09 Prezydenta Miasta Gdańska z dnia 31 grudnia 2009 roku zmieniające zarządzenie w sprawie przyjęcia Procedury pomocy dziecku krzywdzonemu" Na podstawie art. 19 pkt 4 i 16 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t. j. Dz. U. z 2009 r. Nr 175 poz. 1362) oraz Uchwały Nr XXVI/828/04 Rady Miasta Gdańska z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych do roku 2015" zmienionej Uchwałą Nr XIX/470/08 Rady Miasta Gdańska z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych do roku 2015". zarządza się, co następuje: 1 W Zarządzeniu Nr 773/05 Prezydenta Miasta Gdańska z dnia 5 lipca 2005 r. w sprawie przyjęcia Procedury pomocy dziecku krzywdzonemu" zmienionym Zarządzeniem Nr 1766/07 z dnia 28 grudnia 2007 r. oraz Zarządzeniem Nr 2023/08 z dnia 31 grudnia 2008 r. Załącznik Nr 1 otrzymuje brzmienie określone w załączniku do niniejszego Zarządzenia. 2 Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania. PREZYDENT MIASTA GDAŃSKA Paweł Adamowicz 1

2 Załącznik do Zarządzenia Nr 1968/09 Prezydenta Miasta Gdańska z dnia 31/12/2009 Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu opracowana w ramach programu Bezpieczna Rodzina Bezpieczny Gdańsk z udziałem specjalistów: - kuratorów i sędziów - funkcjonariuszy Policji - funkcjonariuszy Straży Miejskiej - pracowników pomocy społecznej - przedstawicieli organizacji pozarządowych - pedagogów szkolnych - psychologów - lekarzy 2

3 Spis treści: 1 Wstęp Słowniczek Kompetencje pomocy społecznej i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu postępowanie pracownika pomocy społecznej Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie lekarza Kompetencje Policji i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemów przemocy Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie Policji Pomoc dziecku krzywdzonemu udział kuratora sądowego w działaniach związanych z przeciwdziałaniem przemocy Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie Straży Miejskiej Kompetencje nauczycieli i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie pedagoga szkolnego Załączniki: -załącznik nr 1 Objawy przemocy 38 -załącznik nr 2 Jak rozmawiać z dzieckiem krzywdzonym załącznik nr 3 Wzór zawiadomienia o przestępstwie. 44 -załącznik nr 4 Wzór zawiadomienia o nieprawidłowej sytuacji dziecka załącznik nr 5 Kwestionariusz dziecka krzywdzonego Informacje teleadresowe do Procedury Pomocy Dziecku Krzywdzonemu

4 1. Wstęp Procedury są uporządkowanym sposobem działania w trudnych sytuacjach. Ich podstawową zaletą jest to, że pozwalają szybko i skutecznie działać bez zbytecznego zastanawiania się nad sensem i kolejnością podejmowanych czynności. Szczególnie wtedy, kiedy zagrożone jest bezpieczeństwo dziecka, znajomość zasad postępowania staje się nieodzowna i nieoceniona. Odpowiedni sposób postępowania stanowi gwarancję, że nasza interwencja będzie optymalna. Nie można jednak zapominać, że procedury posługują się suchymi, uproszczonymi faktami, a nie ich interpretacją. Nie biorą pod uwagę złożoności życia i okoliczności, w których to samo zdarzenie ma często różny przebieg, różne przyczyny i skutki. Każda procedura ma za zadanie ułatwić podejmowanie działania, jednak nie można zapomnieć o wyjątkowości każdej sytuacji i konieczności dostosowania się do niej. Warto zatem w tym miejscu przypomnieć sobie podstawowy cel, jakiemu służy Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu. Jest nim zapewnienie bezpieczeństwa dziecku krzywdzonemu, które doświadczyło przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej, zaniedbania. Cel ten można osiągnąć poprzez wspólne, jednolite zasady postępowania, z którymi utożsamiałyby się różne służby pracujące na rzecz dziecka i rodziny. Stosowanie zaproponowanej procedury może przyczynić się do ułatwienia i przyspieszenia działań zmierzających do ochrony zdrowia dzieci krzywdzonych. 4

5 1.1 Słowniczek Definicje pojęć związanych z krzywdzeniem dziecka Przemoc zachodzi wówczas, gdy jakaś osoba odnosi się do drugiej w sposób niezgodny z wymaganiami relacji, która je łączy. Przemoc wobec dziecka uznaje się za nią fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 roku życia przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju (definicja za amerykańskim Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbywanym). Przemoc fizyczna wobec dziecka obejmuje całą gamę form zachowania, które mogą występować w postaci czynnej lub biernej. Do czynnych form przemocy fizycznej zaliczamy bicie np.: pięścią, przedmiotem, kopanie oraz wszelkie zachowania o wyjątkowej brutalności, jak; oparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanych, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa. Przemoc fizyczna bierna przejawia się w postaci różnego rodzaju zakazów, np.: mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych. Przemoc emocjonalna to zachowania osoby dorosłej względem dziecka, które prowadzą do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby. Do zachowań tych zaliczamy: odrzucanie, izolowanie, ignorowanie, wyszydzanie, upokarzanie, krytykowanie, terroryzowanie, zmuszanie do wysiłku przekraczającego możliwości dziecka, zastraszanie, grożenie. Zaniedbywanie poważny lub nieustanny brak zwracania uwagi na potrzeby dziecka, w wyniku którego powstaje szkodliwe osłabienie zdrowia lub rozwoju lub niepotrzebne wystawianie dziecka na niebezpieczeństwo, w tym zimno lub głód. Przemoc seksualna każde zachowanie osoby dorosłej wobec dziecka, które motywowane jest seksualnie i służy podnieceniu się i zaspokojeniu popędu seksualnego. Kazirodztwo przemoc seksualna w psychologicznym rozumieniu tego słowa jest to nie tylko kontakt fizyczny z ustami, piersiami, zewnętrznymi narządami płciowymi dziecka, lecz również bardziej subtelne zachowania seksualne wobec dziecka, które mają na celu zaspokojenie seksualne osoby dorosłej. Do takich zachowań zaliczamy np.: podglądanie dziecka służące podnieceniu osoby dorosłej, robienie nęcących lub seksualnie jednoznacznych uwag wobec dziecka. W psychologicznej definicji kazirodztwa, sprawcą nie musi być osoba z rodziny aby kontakt uznać za kazirodczy. Jeśli dziecko postrzega daną osobę jako członka rodziny, to w przypadku wykorzystania seksualnego, zachowanie to będzie nosiło znamiona kontaktu kazirodczego. 5

6 2. Kompetencje pomocy społecznej i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 2 ust.1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, t. j. Dz. U. z 2009 r. Nr 175 poz. 1362). Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie tym sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1, poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem (art. 3 ust. 2 ustawy). Zjawisko przemocy wobec dzieci, ujęte jest w ustawie jako trudna sytuacja życiowa, z której wynika ustawowy obowiązek interwencji i wsparcia ze strony pomocy społecznej. Przemoc w rodzinie jest jednym z powodów udzielania osobom i rodzinom pomocy socjalnej. W ramach tej pomocy są realizowane następujące zadania określone w ustawie o pomocy społecznej: - przeprowadzanie wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego, który ustala sytuację osobistą i rodzinną (art. 107 ust. 1), w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie pracownik socjalny wypełnia formularz Pomoc Społeczna - Niebieska Karta stanowiący załącznik do rodzinnego wywiadu środowiskowego (art.107 ust. 2), - prowadzenie specjalistycznego poradnictwa w szczególności prawnego, psychologicznego i rodzinnego (art. 46), - interwencja kryzysowa stanowi zespół interdyscyplinarnych działań podejmowanych na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu; celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi psychicznej i umiejętności samodzielnego radzenia sobie, a dzięki temu zapobieganie przejściu reakcji kryzysowej w stan chronicznej niewydolności psychospołecznej (art. 47 ust. 1), - przyznawanie i wypłacanie świadczeń pieniężnych oraz świadczeń niepieniężnych (art. 36), w tym: udzielanie schronienia, dożywianie dzieci, prowadzenie i zapewnienie miejsc w placówkach opiekuńczo - wychowawczych. Działania pracowników pomocy społecznej wynikają również z praw i obowiązków jakie nakłada na nich Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencja o Prawach Dziecka, ustawa o postępowaniu w sprawie nieletnich, Kodeks karny, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Przedstawione akty prawne wskazują na obowiązek zawiadamiania odpowiednich organów o krzywdzeniu dziecka. I tak: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483; sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 28 poz. 319 zm.; Dz. U. z 2006 r. Nr 200 poz. 1471) Art. 40 Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. Art. 71 ust. 1 Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Art. 72 ust. 1 Rzeczypospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. 6

7 Art. 72 ust. 2 Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. Art. 72 ust. 3 W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. Konwencja o Prawach Dziecka z 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120 poz. 526 z późn. zm.) Art. 18 ust. 1 Państwa - Strony podejmują wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka, ma być przedmiotem ich największej troski. Art. 18 ust. 2 W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej konwencji Państwa - Strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z wychowaniem dzieci oraz zapewnią rozwój instytucji, zakładów i usług w zakresie opieki nad dziećmi. Art. 19 ust. 1 Państwa Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodziców, opiekunów prawnych lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. Art. 19 ust. 2 Tego rodzaju środki ochronne powinny obejmować, tam gdzie jest to właściwe, skuteczne przedsięwzięcia w celu stworzenia programów socjalnych dla realizacji pomocy dziecku oraz osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem, jak również innych form działań prewencyjnych dla ustalenia, informowania, wszczynania i prowadzenia śledztwa, postępowania, notowania wymienionych wyżej przypadków niewłaściwego traktowania dzieci oraz tam, gdzie jest właściwe - ingerencję sądu. Art. 20 ust. 1 Dziecko pozbawione czasowo lub na stałe swego środowiska rodzinnego lub gdy ze względu na swoje dobro nie może pozostawać w tym środowisku, będzie miało prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. Art. 34 Państwa - Strony zobowiązują się do ochrony dzieci przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego i nadużyć seksualnych. Dla osiągnięcia tych celów Państwa - Strony podejmą w szczególności wszelkie właściwe kroki o zasięgu krajowym, dwustronnym oraz wielostronnym dla przeciwdziałania: a) nakłanianiu lub zmuszaniu dziecka do jakichkolwiek nielegalnych działań seksualnych, b) wykorzystywaniu dzieci do prostytucji lub innych nielegalnych praktyk seksualnych, c) wykorzystywaniu dzieci w pornograficznych przedstawieniach i materiałach. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26 października 1982 r. (t. j. Dz. U. z 2002 r. Nr 11 poz.109 z późn. zm.) Art. 3 1 W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełnienia przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. Art. 4 1 Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu 7

8 zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna prawnego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu. Art. 4 2 Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję. Art. 4 3 Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego, ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 z późn. zm.) Art Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Art. 198 Kto, wykorzystuje bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznawania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Art. 200 Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Art. 201 Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art Kto małoletniemu poniżej lat 15 prezentuje treści pornograficzne lub udostępnia mu przedmioty mające taki charakter albo rozpowszechnia treści pornograficzne w sposób umożliwiający takiemu małoletniemu zapoznanie się z nimi, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art Kto w celu rozpowszechnienia produkuje, utrwala lub sprowadza albo rozpowszechnia lub publicznie prezentuje treści pornograficzne z udziałem małoletniego albo treści pornograficzne związane z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Art Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 208 Kto rozpija małoletniego, dostarczając mu napoju alkoholowego, ułatwiając jego spożycie lub nakłaniając go do spożycia takiego napoju, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Art Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej 15 lat albo o osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Art. 211 Kto, wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny 8

9 lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89 poz. 555 z późn. zm.) Art Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (...). Art Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r. Nr 9 poz. 59 z późn. zm.) Art określają stosunki między rodzicami i dziećmi. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43 poz. 296 z późn. zm.) Art Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Art Obowiązek wymieniony w 1 ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. 9

10 3. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie pracownika pomocy społecznej Przykładowe sytuacje związane z krzywdzeniem dziecka Do pracownika socjalnego zgłasza się osoba (bezpośrednio lub telefonicznie), która twierdzi, że małoletnie dziecko jest ofiarą przemocy fizycznej jest bite. Podstawa prawna: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art. 40, art. 71 ust. 1, art. 72 ust. 1 3, Konwencja o Prawach Dziecka art. 18 ust. 1 i 2, art. 19 ust. 1, Kodeks rodzinny i opiekuńczy art. 100, art i 2, art , ustawa o pomocy społecznej art. 47 ust. 1, art. 70 ust. 3 pkt 12, art. 107 ust. 1 i 2, Kodeks postępowania karnego art i 2, Kodeks karny art. 207, Kodeks postępowania cywilnego art i 2. Tryb postępowania Wizyta pracownika socjalnego w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka (załącznik nr 1 i 2), Nawiązanie kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej i ustalenia z nimi dalszego postępowania np. - wizyta z dzieckiem u lekarza, - zwrócenie się rodziców do specjalisty o pomoc w rozwiązaniu ich problemów. Nawiązanie kontaktu przez pracownika socjalnego z pediatrą dziecka / pedagogiem szkolnym / pielęgniarką szkolną w celu zweryfikowania sygnału o przemocy. Kontakt z psychologiem / pedagogiem MOPS w celu podjęcia działań diagnostycznych dot. sytuacji dziecka w rodzinie. W przypadku podtrzymania przypuszczeń o możliwości krzywdzenia dziecka, pedagog / psycholog / pracownik socjalny pisemnie powiadamia Sąd Rodzinny o nieprawidłowej sytuacji dziecka (załącznik nr 4). Przekazanie przez pracownika socjalnego informacji specjaliście ds. nieletnich właściwego terytorialnie komisariatu Policji ( Informacja teleadresowa ). Nawiązanie przez pracownika socjalnego współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą w formie np. terapii, dożywiania, organizacji czasu wolnego i opracowanie planu pomocy dziecku w ramach zespołu interdyscyplinarnego (złożonego z przedstawicieli zaangażowanych w sprawę dziecka służb i organizacji). Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców i sytuacji opiekuńczo wychowawczej dziecka. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc wobec dziecka i nie ma ono aktualnie zapewnionej opieki podejmowane są następujące czynności: Po stwierdzeniu przez pracownika socjalnego obrażeń 10

11 w wyniku przemocy, zawiadomienie psychologa / pedagoga MOPS oraz wezwanie pogotowia ratunkowego celem udzielenia pomocy medycznej, telefoniczne powiadomienie dyżurnego właściwego terytorialnie komisariatu Policji ( Informacja teleadresowa ). Dyżurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo - śledczą. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu przedstawiciel MOPS z Policją podejmują czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego ( Informacja teleadresowa ), który może postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce. To działanie powinno być poparte jak najszybciej wnioskiem pisemnym sporządzonym przez przedstawiciela MOPS. Jeśli nie ma takiej możliwości należy umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej ( Informacja teleadresowa ) bez postanowienia ( w uzasadnionym przypadku ). Czynności te należy przeprowadzić w asyście Policji. Niezwłocznie powiadomić Sąd Rodzinny. Pracownik socjalny składa zawiadomienie o przestępstwie w komisariacie Policji ( Informacja teleadresowa ). Wspólnie z rodzicami, przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych działającymi na rzecz dziecka pracownik socjalny opracowuje plan działań zmierzających do przywrócenia funkcji opiekuńczo - wychowawczych rodziców dziecka. Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc, ale dziecko ma aktualnie zapewnione bezpieczeństwo i opiekę podejmowane są następujące czynności: Nawiązanie przez pracownika socjalnego kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej i ustalenia z nimi dalszego postępowania np. - wizyta z dzieckiem u lekarza, - zwrócenie się do specjalisty (psycholog, pedagog) o pomoc w rozwiązywaniu ich problemów. Powiadomienie Policji ( Informacja teleadresowa ) lub 11

12 Prokuratury (załącznik nr 3), która obligatoryjnie powiadamia Sąd Rodzinny. Poinformowanie Sądu Rodzinnego o nieprawidłowej sytuacji dziecka (załącznik nr 4). Przekazanie informacji specjaliście ds. nieletnich właściwego terytorialnie komisariatu Policji ( Informacja teleadresowa ). Nawiązanie kontaktu z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą np. w formie terapii, dożywiania, organizacji czasu wolnego i opracowanie planu pomocy dziecku w ramach zespołu interdyscyplinarnego Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców lub opiekunów. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. Do pracownika socjalnego zgłasza się osoba (bezpośrednio lub telefonicznie), która twierdzi, że rodzice nadużywają alkoholu i w związku z tym zaniedbują obowiązki opiekuńczo wychowawcze wobec małoletniego dziecka. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyżej oraz Konwencja o Prawach Dziecka art. 20 ust. 1. Wizyta pracownika socjalnego w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka (załącznik nr 1 i 2). Nawiązanie kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej. Pracownik socjalny po wejściu w środowisko stwierdza, że dziecko nie ma zapewnionej opieki, jest brudne i głodne, płacze, a rodzice znajdują się pod wpływem alkoholu. Pracownik podejmuje następujące czynności: Wstępna ocena stanu fizycznego dziecka ewentualnie wzywanie pogotowia ratunkowego celem udzielenia pomocy medycznej - które ocenia stan zdrowia dziecka - telefonicznie powiadamia dyżurnego właściwego terytorialnie komisariatu Policji ( Informacja teleadresowa ). Dyżurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo - śledczą. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu przedstawiciel MOPS z Policją podejmują czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego ( Informacja teleadresowa ), który może postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo - wychowawczej. To działanie powinno być poparte jak najszybciej wnioskiem pisemnym sporządzonym przez przedstawiciela MOPS. Jeśli nie ma takiej możliwości należy umieścić 12

13 Pracownik socjalny od lekarza pediatry otrzymuje informację, że podczas rutynowego badania dziecka stwierdzono symptomy mogące wskazywać na nadużycie seksualne dziecka. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyżej oraz Konwencja o Prawach Dziecka art. 34, Kodeks karny art. 200 dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej ( Informacja teleadresowa ) bez postanowienia (w uzasadnionym przypadku). Czynności te należy przeprowadzić w asyście Policji. Niezwłocznie powiadomić Sąd Rodzinny. Pracownik socjalny składa zawiadomienie o przestępstwie w komisariacie Policji ( Informacja teleadresowa ). Nawiązuje współpracę z pedagogiem / psychologiem MOPS, który wspólnie z rodzicami oraz przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych działającymi na rzecz dziecka opracowują plan działań zmierzających do przywrócenia ich funkcji opiekuńczo - wychowawczych (skierowanie ich do odpowiedniej placówki lecznictwa odwykowego, a gdy uchylają się od podjęcia leczenia skierowanie wniosku do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o przymusowe leczenie odwykowe). Monitorowanie przez pracownika socjalnego działań podejmowanych przez rodziców. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. Pracownik socjalny kontaktuje się z psychologiem / pedagogiem MOPS w celu podjęcia działań diagnostycznych (zbieranie jak największej ilości informacji odnośnie funkcjonowania dziecka). Kontakt pedagoga / psychologa z pediatrą dziecka, w celu uściślenia informacji dot. podejrzeń odnośnie wykorzystywania seksualnego. Wizyta pracownika socjalnego / pedagoga / psychologa w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka (załącznik nr 1 i 2), nawiązanie kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej. W wyniku wstępnego zdiagnozowania sytuacji dziecka, zostało stwierdzone prawdopodobieństwo, że jest ono wykorzystywane przez ojca, a matka jest sojusznikiem dziecka. Pracownicy MOPS ustalają z matką oraz przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych działającymi na rzecz dziecka dalszy tryb postępowania np. - pedagog / psycholog powiadamia Policję lub Prokuraturę o popełnieniu przestępstwa oraz Sąd Rodzinny o sytuacji dziecka, - kieruje matkę z dzieckiem do lekarza ginekologa dziecięcego, 13

14 - organizuje udzielenie pomocy psychologicznej dziecku i matce, - podejmuje czynności mające na celu zapewnienie dziecku przez matkę fizycznego bezpieczeństwa (dziecko nie może zostawać samo pod opieką ojca). Monitorowanie przez pracownika socjalnego sytuacji dziecka. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. Opracowanie nie wyczerpuje wszystkich sytuacji krzywdzenia dziecka, z którymi spotykają się pracownicy pomocy społecznej. Każdy ujawniony problem krzywdy dziecka należy traktować indywidualnie i ze szczególną troską o jego bezpieczeństwo. Zgodnie z art. 107 ust. 2 Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r., w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie pracownik socjalny wypełnia formularz Pomoc społeczna - Niebieska Karta stanowiący załącznik do rodzinnego wywiadu środowiskowego. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia będąc świadkiem faktu stosowania przemocy wzywamy na interwencję Policję tel. 997 i 112. Pracownik socjalny w trakcie interwencji w środowisku może prosić o asystę funkcjonariuszy Straży Miejskiej tel. 986 lub właściwy terytorialnie komisariat Policji ( Informacja teleadresowa ). 14

15 4. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu- postępowanie lekarza Problem postawa prawna Matka zgłasza się do lekarza z dzieckiem w wieku szkolnym, które doznało drugiego urazu w krótkim odstępie czasu (obecnie ma wybitą rękę, poprzednio miało złamany obojczyk). Podstawa prawna: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art. 40, art. 71, art.72 ust. 1-3, Konwencja o Prawach Dziecka art. 18 art. 19, art. 20, Kodeks karny art , art , Kodeks postępowania karnego art i 2, Kodeks postępowania cywilnego art i 2, Ustawa o pomocy społecznej art. 107 ust. 1 i 2, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich art. 3 1, Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 136 poz. 857). Tryb postępowania Przeprowadzenie rozmowy wyjaśniającej i pogłębionego wywiadu z matką. Zlecenie pielęgniarce środowiskowej wizyty w miejscu zamieszkania dziecka w celu dokonania oceny warunków życia rodziny. Telefoniczne lub pisemne zawiadomienie pracownika socjalnego w rejonie ( Informacja teleadresowa ), który podejmuje odpowiednie kroki zgodnie z procedurą postępowania pracownika pomocy społecznej w przypadku krzywdzenia dziecka. W każdym przypadku poczynione ustalenia przekazać specjalistom ds. nieletnich właściwego terytorialnie komisariatu Policji ( Informacja teleadresowa ). Powiadomienie Sądu Rodzinnego (załącznik nr 4). W przypadku gdy zostanie stwierdzona przemoc wobec dziecka i nie ma ono aktualnie zapewnionej opieki podejmowane są następujące czynności: Po stwierdzeniu obrażeń w wyniku przemocy, lekarz udziela dziecku pomocy medycznej, wydaje zaświadczenie o stanie zdrowia i telefonicznie powiadamia dyżurnego właściwego terytorialnie komisariatu Policji ( Informacja teleadresowa ). Dyżurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo - śledczą. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu Policja podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego ( Informacja teleadresowa), który może postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo - wychowawczej. Działanie to powinno być poparte wnioskiem pisemnym sporządzonym przez lekarza. Jeśli nie ma takiej możliwości Policja umieszcza dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej ( Informacja teleadresowa ) bez postanowienia (w uzasadnionym przypadku). Lekarz niezwłocznie powiadamia na piśmie Sąd Rodzinny. Lekarz składa zawiadomienie o przestępstwie w komisariacie Policji ( Informacja teleadresowa ). Lekarz zgłasza sytuację rodziny pracownikowi 15

16 Dziecko z licznymi obrażeniami: siniaki, skaleczenia zostaje przyprowadzone do lekarza przez sąsiadkę, która twierdzi, że w domu dziecka ma miejsce pijacka awantura podczas której dziecko zostało pobite. Dziecko nie ma zabezpieczonej właściwej opieki. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyżej socjalnemu w rejonie, który wspólnie z rodzicami dziecka opracowuje plan działań, zmierzających do przywrócenia ich funkcji opiekuńczo -wychowawczych oraz nawiązują współpracęz instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą w formie np. terapii, dożywiania, organizacji czasu wolnego. W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc, ale dziecko ma aktualnie zapewnione bezpieczeństwo i opiekę, podejmowane są następujące czynności: Lekarz ustala z opiekunem - sojusznikiem dziecka dalszy tryb postępowania np. skierowanie na specjalistyczne badania w celu dokładnej diagnozy urazów dziecka, do instytucji lub organizacji, gdzie może zostać udzielona im pomocy psychologiczna. Lekarz: powiadamia Policję ( Informacja teleadresowa ) lub Prokuraturę (załącznik nr 3), informuje w formie pisemnej Sąd Rodzinny o nieprawidłowej sytuacji dziecka, telefoniczne lub pisemnie powiadamia pracownika socjalnego w rejonie ( Informacja teleadresowa ), który podejmuje odpowiednie działanie zgodnie z procedurą postępowania w przypadku krzywdzenia dziecka. Po stwierdzeniu obrażeń w wyniku przemocy, lekarz udziela dziecku pomocy medycznej, wydaje zaświadczenie o stanie zdrowia i telefonicznie powiadamia dyżurnego właściwego terytorialnie komisariatu Policji ( Informacja teleadresowa ). Dyżurny na miejsce wysyła grupę dochodzeniowo śledczą, która potwierdza przedstawioną przez sąsiadkę i dziecko sytuację. Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu Policja podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej. Policja powiadamia telefonicznie właściwy terytorialnie Wydział Sądu Rodzinnego ( Informacja teleadresowa ), który może postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo - wychowawczej. To działanie powinno być poparte wnioskiem pisemnym sporządzonym przez lekarza. Jeśli nie ma takiej możliwości, Policja umieszcza dziecko w rodzinie zastępczej / placówce 16

17 Rodzic zgłasza się do lekarza z dzieckiem, prosząc o jego przebadanie, gdyż podejrzewa, ze zostało ono wykorzystane seksualnie przez członka rodziny Podstawa prawna: Akty prawne wymienione wyżej oraz Konwencja o Prawach Dziecka art. 34, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich art. 4 1, Kodeks karny art.197 1, art. 198, art. 200, art opiekuńczo wychowawczej ( Informacja teleadresowa ) bez postanowienia (w uzasadnionym przypadku). Lekarz niezwłocznie powiadamia na piśmie Sąd Rodzinny. Lekarz składa zawiadomienie o przestępstwie w komisariacie Policji ( Informacja teleadresowa ). Lekarz zgłasza sytuację rodziny pracownikowi socjalnemu w rejonie, który wspólnie z rodzicami dziecka opracowuje plan działań, zmierzających do przywrócenia ich funkcji opiekuńczo -wychowawczych oraz nawiązują współpracę z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą w formie np. terapii, dożywiania, organizacji czasu wolnego. W wyniku przeprowadzonego badania dziecka oraz pogłębionego wywiadu z rodzicem zostało stwierdzone prawdopodobieństwo, że zostało ono wykorzystane seksualnie, a rodzic jest sojusznikiem dziecka. Lekarz ustala z rodzicem dalszy tryb postępowania np. powiadamia Policję lub Prokuraturę o popełnieniu przestępstwa oraz Sąd Rodzinny o sytuacji dziecka, kieruje dziecko z rodzicem do lekarza oraz ginekologa dziecięcego, do instytucji lub organizacji gdzie może zostać udzielona im pomoc psychologiczna, telefoniczne lub pisemnie powiadamia pracownika socjalnego w rejonie ( Informacja teleadresowa ), który podejmuje odpowiednie działania zgodnie z procedurą postępowania w przypadku krzywdzenia dziecka. 17

18 5. Kompetencje Policji i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy. Ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców to podstawowe zadania jakie realizuje Policja zgodnie z Ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji (t. j. Dz. U. z 2007 r. Nr 43 poz. 277 z późn. zm.). Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka. Pokrzywdzonym - zgodnie z art Kodeksu postępowania karnego jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (art k.p.k. ). W Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich sytuacja pokrzywdzonych przez czyny, których dopuścili się nieletni (tj. osoby w wieku od 13 do 17 lat ) znacznie się poprawiła bowiem ustawodawca rozszerzył uprawnienia pokrzywdzonego. Mianowicie: wprowadził postępowanie mediacyjne, które wymaga inicjatywy lub zgody nie tylko nieletniego, lecz także pokrzywdzonego (art. 3 a 1 u.p.n.); wyraźnie wskazał, że pokrzywdzony może być obecny na rozprawie (art u.p.n.); wprowadził obowiązek powiadomienia pokrzywdzonego o wszczęciu postępowania i treści orzeczenia kończącego postępowanie (art u.p.n.); umożliwił pokrzywdzonemu składanie wniosków dowodowych w postępowaniu wyjaśniającym (art u.p.n.); uprawnił pokrzywdzonego do przeglądania akt sprawy i robienia z nich odpisów (art u.p.n.); zobligował do zawiadomienia pokrzywdzonego o treści postanowienia o rozpoznaniu sprawy (art u.p.n.). W każdym przypadku, gdy pokrzywdzonym jest osoba małoletnia ustala się skutki przestępstwa celem rozstrzygnięcia, co do potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa dziecka, odseparowania go od sprawcy, zawiadomienia odpowiednich służb medycznych, ratowniczych, socjalnych itp. 18

19 Małoletni to osoba, która nie ukończyła lat 18. Pełnoletniość uzyskuje z chwilą ukończenia lat 18 lub przez zawarcie małżeństwa przed ukończeniem tego wieku. Dziecko nie może samodzielnie bronić swoich praw. Przed sądem reprezentuje je uprawniona osoba tj. rodzice lub opiekunowie. W przypadku gdy rodzice lub opiekunowie rozpijają małoletniego, jego interesy reprezentuje osoba wyznaczona przez sąd opiekuńczy. Zgodnie z prawem małoletni może występować jako świadek w postępowaniu cywilnym (poza zastrzeżeniem wynikającym z ustawy) oraz karnym. Dziecko może być ofiarą wielu przestępstw, najczęściej określone są one w Kodeksie karnym m.in. w rozdziale XXV (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności), a przede wszystkim: zgwałcenia (art. 197 k.k.), czynów lubieżnych (art. 200 k.k.), czynów kazirodczych (art. 201 k.k.), prezentacji treści pornograficznych małoletniemu i z udziałem małoletniego ( art i 3 k.k.), stręczycielstwa, kuplerstwa i sutenerstwa ( art k.k.), handlu dziećmi celem uprawiania prostytucji za granicą ( art k.k.) oraz w rozdziale XXVI (przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece), w tym rozpijania ( art.208 k.k.), niealimentacji ( art. 209 k.k.), porzucenia ( art. 210 k.k.) czy też znęcania się ( art. 207 k.k.). Policja w zakresie ochrony dziecka krzywdzonego realizuje postanowienia zawarte w określonych przepisach prawa (tj. regulaminy, rozkazy, zalecenia, wytyczne itp.) części z nich wynika wprost z realizacji ustaw, część jest wyrazem standardów działań w świetle koncepcji naukowych, politycznych ukierunkowanych na poprawę efektywności. Jednym z rozwiązań modelowych i centralnych, angażujących kilka instytucji jest procedura ukierunkowana na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie pod nazwą Niebieska karta. Procedura (przy wykorzystaniu narzędzia prawnego jakim jest Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, z dnia r.) prawidłowo ewidencjonuje problem, ujawniając interwencje domowe, zagrożone sytuacją przemocy w rodzinie, diagnozuje sytuację rodziny przy zaangażowaniu właściwych służb (np. pomoc społeczną, Policję, oświatę itp.) oraz zmusza do współdziałania międzyinstytucjonalnego, bez którego nie można mówić o pomocy rodzinie uwikłanej w przemoc. Procedura Niebieskiej Karty pozwala również wyłonić sytuację dziecka krzywdzonego w rodzinie jako małoletniej ofiary przemocy. W przypadku sytuacji dziecka, jeżeli nie ma znamion przestępstwa Policja postępuje zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym. Po sprawdzeniu sytuacji dziecka, na podstawie art k.r.o. Policja kieruje wniosek do Sądu. Art Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenie. 19

20 Art Sąd opiekuńczy może w szczególności: - zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, - określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun, - poddawać wykonanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego, - skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dzieckiem, - zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo - wychowawczej. Art Zarządzając umieszczenie małoletniego w środowisku zastępczym (rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej), sąd opiekuńczy zawiadamia powiatowe centrum pomocy rodzinie, które udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy. Przesłankami zastosowania art. 109 k.r.o. są: zagrożenie dobra dziecka i nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej. 20

21 6. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu postępowanie Policji PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Małoletni pokrzywdzony jako ofiara w każdej kategorii przestępstwa: przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej, i inne Ustawa o Policji Kodeks postępowania karnego Kodeks karny art i 2 k.p.k., art i 2 k.p.k., art.51 2 k.p.k., art k.p.k., art. 185 a 1 k.p.k., art.185a 2 k.p.k. TRYB POSTĘPOWANIA W przypadku interwencji Policji w związku z zaistniałym przestępstwem Policja: bada skutki przestępstwa dla pokrzywdzonego celem rozstrzygnięcia co do potrzeby zawiadomienia odpowiednich służb medycznych, ratowniczych, sądowych aby zapewnić bezpieczeństwo pokrzywdzonemu. dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem w wypadkach niecierpiących zwłoki, Policja jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa może przeprowadzać w niezbędnym zakresie czynności procesowe. czynności te mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności w wypadku niecierpiącym zwłoki. Policja może w toku tych czynności przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstw w charakterze podejrzanego. zatrzymać podejrzanego na 48 godzin w Policyjnej Izbie Zatrzymań. wystąpić z wnioskiem o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania lub innego środka. gdy pokrzywdzony jest małoletni prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. małoletniego powinno się przesłuchać w charakterze świadka tylko raz, chyba, że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie. przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca, pełnomocnik i opiekun prawny przesłuchiwanego / pokrzywdzonego mają prawo wziąć udział w przesłuchaniu, jeżeli to nie ogranicza swobody wypowiedzi małoletniego. 21

22 PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Małoletni pokrzywdzony jako ofiara w każdej kategorii przestępstwa: przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej i innych Ustawa o Policji Kodeks postępowania karnego Kodeks karny z art. 307 k.p.k, art k.p.k, art k.p.k, art k.p.k, art. 185 a 1 k.p.k, art. 185 a 2 k.p.k. TRYB POSTĘPOWANIA Powiadomienie Policji o sytuacji, w której mogło zaistnieć przestępstwo w celu potwierdzenia przestępstwa lub potrzeby uzupełnienia dowodów jeżeli zachodzi potrzeba, po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie, można przeprowadzić postępowanie sprawdzające i wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia postanowienie o wszczęciu albo odmowie wszczęcia dochodzenia. po zebraniu materiału dowodowego świadczącego o zaistniałym przestępstwie postępowanie prowadzone jest jak przy zgłoszeniu o przestępstwie. przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie w Protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka ". gdy pokrzywdzony jest małoletni prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniui zgodnie z własnym interesem. jeżeli pokrzywdzony nie ukończył 15 lat, czynności z jego udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba, że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie. w sprawach o przestępstwa określone w rozdziale XXV Kodeksu karnego (przeciwko wolności seksualnej i obyczajności) pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat, powinno się przesłuchać w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego maja prawo wziąć udział w przesłuchaniu. Osoba wymieniona w art k.p.k. (przedstawiciel ustawowy) ma prawo również być obecna przy przesłuchaniu, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego. 22

23 PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Małoletni pokrzywdzony jako ofiara w każdej kategorii przestępstwa: przemocy fizycznej, emocjonalnej, seksualnej, i inne Ustawa o Policji Kodeks postępowania karnego Kodeks karny z art. 307 k.p.k. TRYB POSTĘPOWANIA W przypadku telefonicznego lub osobistego zgłoszenia obywatela o zaistniałym przestępstwie, gdy materiał dowodowy świadczy o zaistniałym przestępstwie 1. Rozmowa z zawiadamiającym o przestępstwie, podczas której należy uzyskać niezbędne informacje o rodzaju przestępstwa, okolicznościach i skutkach jego popełnienia, w szczególności w zakresie: rodzaju popełnionego przestępstwa - dla rozstrzygnięcia, co do potrzeby podjęcia działań oraz formy, w której będzie prowadzone postępowanie przygotowawcze (śledztwo, dochodzenie), skutkach przestępstwa dla osób lub mienia - dla rozstrzygnięcia co do potrzeby zawiadomienia odpowiednie służby medyczne, ratownicze itp., rodzaju miejsca popełnienia przestępstwa (teren otwarty, pomieszczenie), czasu, jaki upłynął od popełnienia przestępstwa - dla rozstrzygnięcia, co do potrzeby podjęcia określonego rodzaju racjonalnych działań dowodowo wykrywczych z użyciem policjantów służby kryminalnej i prewencyjnej. 2. Przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie to utrwalenie czynności w Protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka ". 3. Przeprowadzenie oględzin miejsca popełnienia przestępstwa - w razie potrzeby, którą determinuje przede wszystkim stan miejsca zdarzenia (zmiany wynikające np. z warunków atmosferycznych, działań podjętych przez osoby inne niż sprawca w okresie od popełnienia przestępstwa do przeprowadzenia czynności przez Policję). 4. Tryb postępowania z pokrzywdzonym małoletnim jest taki sam jak w poprzednich postępowaniach. 23

24 7. Pomoc dziecku krzywdzonemu - udział kuratora sądowego w działaniach związanych z przeciwdziałaniem przemocy. Pracę kuratora sądowego zawodowego i społecznego reguluje Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98 poz.1071 z późn. zm.). Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo - resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związanym z wykonywaniem orzeczeń sądu. Obowiązki kuratora są odrębnie regulowane w pionie karnym oraz w pionie rodzinnym. W pionie karnym kuratorzy dla dorosłych realizują obowiązki wynikające z kodyfikacji karnej. W pionie rodzinnym kuratorzy rodzinni realizują obowiązki wynikające z wielu aktów prawnych, z których podstawowe znaczenie w tym zakresie ma Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich z późniejszymi zmianami, Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy z późniejszymi zmianami, Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179 poz z późn. zm.). Kurator sądowy ponadto realizuje szereg innych zadań wynikających z przepisów odrębnych. W zakresie przeciwdziałania przemocy i innym zjawiskom patologicznym kurator sądowy poza zadaniami zleconymi przez sąd prowadzi działalność profilaktyczną, edukacyjną, konsultacyjną, doradczą na rzecz środowiska lokalnego, współpracuje w tym zakresie z instytucjami resortu oświaty i pomocy społecznej, zakładami służby zdrowia, organizacjami pozarządowymi i innymi, uczestniczy w realizowaniu programów profilaktycznych, pomaga rozwiązywać konflikty poprzez mediacje. Nie każdy sygnał o podejrzeniu przemocy w środowisku wymaga natychmiastowego zgłoszenia problemu w sądzie. Omawianie, diagnozowanie zjawiska przemocy w zespołach interdyscyplinarnych działających na terenie samorządów umożliwia wczesne udzielanie pomocy ofiarom przemocy i ich sprawcom ( pomoc psychologiczna, edukacyjna, terapeutyczna, socjalna ). Dotyczy to sytuacji, gdy akt przemocy w rodzinie, szkole lub innym środowisku miał charakter epizodyczny, przypadkowy, nieuświadomiony, nie wynikał z patologicznej struktury rodziny i istnieje realna szansa, że się nie powtórzy. Kurator bez zalecenia sądu nie podejmuje bezpośrednich działań w środowisku podejrzanym o przemoc. W sytuacji, gdy sprawa trafia do sądu, działania kuratora w przeciwdziałaniu przemocy przyjmują procedurę zależną od trybu postępowania sądowego. W przypadku gdy zjawisko przemocy powtarza się, zagraża zdrowiu i życiu małoletniego oraz zakłóca jego rozwój sąd na wniosek zgłaszającego problem ( Komenda Policji, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Centrum Interwencji Kryzysowej, szkoła, zakłady służby zdrowia, kuratorzy dla dorosłych i rodzinni i inni ) wydaje zarządzeniew trybie postanowienia tymczasowego. Dotyczy ono głównie ochrony małoletniego przed eskalacją przemocy i jej następstwami. Najczęściej sąd orzeka umieszczenie małoletniego poza zasięgiem działania sprawcy ( placówka opiekuńczo - wychowawcza, pogotowie rodzinne lub inne umożliwiające bezpieczny pobyt dziecka w okresie oczekiwania na ostateczną decyzję sądu ). Kurator sądowy ustawowo zobowiązany jest do niezwłocznego wykonania postanowienia. Postanowienie wykonuje korzystając z pomocy odpowiednich instytucji ( Komenda Policji, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, placówki służby zdrowia ). Powyższe działania reguluje artykuł 9 pkt 5 ustawy o kuratorach sądowych.w postępowaniu nie wymagającym wydania postanowienia w trybie nagłym toczy się procedura sądowa, w której kurator podejmuje działania dwuetapowe: 24

25 I etap - postanowienie rozpoznawcze Kurator na mocy zarządzenia sądu rozpoznaje i diagnozuje środowisko uzyskując informacje bezpośrednio w środowisku objętym przemocą oraz uzupełnia je spostrzeżeniami sąsiadów, pedagogów szkolnych, pracowników socjalnych, funkcjonariuszy policji oraz z innych źródeł potwierdzających i charakteryzujących problem przemocy w środowisku diagnozowanym. Każdy wywiad kuratora zawiera wnioski umożliwiające sędziemu podejmowanie dalszych działań rozpoznawczych i decyzyjnych. II etap postępowanie wykonawcze Kurator przejmuje nadzór nad rodziną lub nieletnim i podejmuje wielokierunkową współpracę ze środowiskami statutowo zobligowanymi do udzielenia opieki i pomocy ofiarom i sprawcom przemocy (Centrum Interwencji Kryzysowej, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, ośrodki terapeutyczne, szkoły, zakłady opieki zdrowotnej i inne). Kurator podejmuje działania w środowisku objętym przemocą, tworzy wokół ofiar przemocy szeroko rozumianą grupę wsparcia. Sprawcy przemocy, wobec osób dorosłych, ścigani są z wniosku pokrzywdzonego. Jeżeli w środowisku, w którym ma miejsce zjawisko przemocy, znajdują się małoletnie dzieci a sprawca i ofiara nie poszukują rozwiązania problemu, kurator rodzinny w ramach ochrony małoletnich członków rodziny występuje do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania opiekuńczego z urzędu. Sąd rodzinny po dokładnym rozpoznaniu sprawy wydaje postanowienie najkorzystniejsze dla małoletniego a w sytuacjach koniecznych zawiadamia prokuraturę, wnioskując wszczęcie postępowania wyjaśniającego wobec sprawcy. Kurator sądowy, podobnie jak inni dorośli członkowie społeczeństwa nie może lekceważyć sygnałów o podejrzeniach przemocy w środowisku lokalnym, a w szczególności w środowisku, w którym ofiarami przemocy są małoletnie dzieci. W każdym wypadku, również przed procedurą sądową, kurator podejmuje zgodne z prawem działania zmierzające w kierunku ochrony rodziny przed przemocą i jej dalekosiężnymi skutkami. W przypadku osób skazanych za popełnienie przestępstwa związanego z krzywdzeniem dziecka, sądy w orzeczeniach o warunkowym umorzeniu postępowania karnego, warunkowym zawieszeniu wykonania kary lub warunkowym przedterminowym zwolnieniu bardzo często oddają te osoby w okresie próby pod dozór kuratora sądowego. Niejednokrotnie sąd nakłada też na te osoby określone obowiązki np. obowiązek podjęcia stosownego leczenia. Kurator dla dorosłych, wykonując dozór, podejmuje różnorodne działania zmierzające do zmiany zachowania sprawcy przestępstwa, w tym zwłaszcza do przestrzegania przez niego porządku prawnego. W tym celu może on być inicjatorem postanowień sądu o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę obowiązków, a także o podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego, zarządzenie wykonania kary lub odwołanie warunkowego zwolnienia. Kurator sprawując dozór dużą wagę przywiązuje do zapewnienie bezpieczeństwa dziecku krzywdzonemu. 25

26 8. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu postępowanie Straży Miejskiej Wybrane sytuacje - przykłady, z którymi spotykają się funkcjonariusze Straży Miejskiej podczas pełnienia służby. Sytuacje krzywdzenia dziecka można podzielić na: krzywdzenie fizyczne, krzywdzenie emocjonalno seksualne, krzywdzenie ekonomiczne, dziecko świadek przemocy, zaniedbanie. PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Dziecko z rodzicem, opiekunem, który jest pod wpływem alkoholu. Podstawa prawna: Ustawa o strażach gminnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 779 z późn. zm.) art. 11 pkt 7 Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t. j. Dz. U. z 2007 r. Nr 70 poz. 473 z późn. zm.) Dziecko pozostawione bez opieki do lat 7. Podstawa prawna: Ustawa o strażach gminnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123 poz. 779 z późn. zm.) art. 11 pkt 8 Ustawa Kodeks wykroczeń ( t. j. Dz. U. z 2007 r. Nr 109 poz. 756 z późn. zm.) art. 89 TRYB POSTĘPOWANIA Powiadomienie o zdarzeniu - stanowisko dowodzenia 986. Zebranie podstawowego wywiaduod dziecka. Zwrócenie uwagi na widoczne obrażenia ciała dziecka. Zebranie podstawowych informacji od rodzica (jeżeli jego stan na to pozwala). Umieszczenie rodzica / opiekuna, który w danym momencie nie może sprawować opieki nad dzieckiem w Pogotowiu Socjalnym dla osób nietrzeźwych z tzw. zastrzeżeniem dla komisariatu Policji danego rejonu. Odwiezienie dziecka do ustalonego wcześniej miejsca zamieszkania pod opiekę osoby dorosłej, np. współmałżonka lub gdy nie ma takiej osoby, do rodziny zastępczej / placówki opiekuńczo - wychowawczej dostosowanej do wieku dziecka ( Informacja teleadresowa ). Zebranie podstawowych informacji o sytuacji rodzinnej dziecka w razie konieczności powiadomienie Sądu Rodzinnego. Powiadomienie o zdarzeniu - stanowisko dowodzenia 986. Zebranie podstawowego wywiadu od dziecka, danych osobowych. Zwrócenie uwagi na stan ogólny dziecka. Ustalenie prawnego opiekuna dziecka. Jeżeli nie można odszukać rodziców / prawnych opiekunów dziecka - odwieźć dziecko do najbliższej jednostki Policji lub umieścić dziecko w odpowiedniej rodzinie zastępczej / placówce opiekuńczo wychowawczej ( Informacja teleadresowa). Zebranie podstawowych informacji o sytuacji rodzinnej dziecka w razie konieczności powiadomienie Sądu Rodzinnego. 26

27 W momencie odnalezienia rodziców/ opiekunów - postępowanie zgodniez uprawnieniami. Dziecko pod wpływem alkoholu. Podstawa prawna: Ustawa o strażach gminnych art. 11 pkt 8 Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich art. 4 Dziecko pod wpływem środków odurzających. Podstawa prawna: Ustawa o strażach gminnych art. 11 pkt 8 Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich art. 4. Dziecko żebrzące na drodze publicznej. Podstawa prawna: Ustawa o strażach gminnych art. 11 pkt 8 Kodeks wykroczeń art. 104 W przypadku stwierdzenia, że osoba małoletnia jest pod wpływem alkoholu, wzywane jest Pogotowie Ratunkowe, gdyż większość środków odurzających (w tym alkohol) powoduje zagrożenie życia małoletniego. Niezwłocznie powiadamiani są rodzice lub opiekunowie prawni oraz właściwy rejonowo Sąd Rodzinny i Nieletnich. Podjęcie czynności wyjaśniających źródła nabycia alkoholu i towarzyszących mu okoliczności. W przypadku, kiedy osoba małoletnia nie wymaga hospitalizacji w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych czy detoksykacji na oddziale prowadzonym przez Pomorskie Centrum Toksykologii można umieścić ją w domu. W przypadku kiedy stan zdrowia i zachowanie dziecka wymaga zbadania i izolacji doprowadza się je do Pogotowia Socjalnego dla osób nietrzeźwych. Jeżeli zachowanie ucznia stanowi zagrożenie dla niego samego i innych osób lub daje on powód do zgorszenia obowiązują procedury, strategie zarządzania kryzysem w szkole oraz postępowania w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży. Powiadomienie o zdarzeniu - stanowisko dowodzenia 986. Zebranie podstawowego wywiadu od dziecka, danych osobowych. Powiadomienie rodziców, prawnych opiekunów. Odwiezienie dziecka na oddział detoksykacyjny prowadzony przez Pomorskie Centrum Toksykologii w Gdańsku lub na inny oddział specjalistyczny. Powiadomienie Sądu Rodzinnego, Policji. Powiadomienie o zdarzeniu - stanowisko dowodzenia 986. Zebranie podstawowego wywiadu od dziecka, danych osobowych. Odwiezienie dziecka do ustalonego wcześniej miejsca zamieszkania pod opiekę rodziców, opiekunów lub gdy nie ma takiej osoby, do rodziny zastępczej / placówki opiekuńczo - wychowawczej dostosowanej do wieku dziecka ( Informacjia teleadresowa). 27

28 Dziecko sprawcą czynu karalnego. Podstawa prawna: Ustawa o strażach gminnych art. 11 pkt 8 Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich art. 4. Kodeks wykroczeń art Dziecko bez prawa stałego pobytu pozostawione bez opieki, żebrzące lub popełniające czyny karalne. Podstawa prawna: Ustawa o strażach gminnych art. 11 pkt 8 Poinformowanie rodziców, opiekunów o odpowiedzialności z art. 104 k.w. Zebranie podstawowych informacji o sytuacji rodzinnej dziecka, w razie konieczności powiadomienie Sądu Rodzinnego. Powiadomienie o zdarzeniu - stanowisko dowodzenia 986. Zebranie podstawowego wywiadu od dziecka, danych osobowych. Przekazanie nieletniego do najbliższej jednostki Policji z notatką służbową o zdarzeniu. Jeżeli czyn karalny jest o niskim ładunku szkodliwości społecznej np. malowanie sprayem ściany budynku - odwiezienie dziecka do rodziców, prawnych opiekunów. Zebranie podstawowych informacji o sytuacji rodzinnej dziecka, w razie konieczności powiadomienie Sądu Rodzinnego. Powiadomienie o zdarzeniu - stanowisko dowodzenia 986. Przekazanie nieletniego do najbliższej jednostki Policji, Straży Granicznej z notatką służbową o zdarzeniu. Opracowanie nie wyczerpuje wszystkich sytuacji krzywdzenia dziecka. Każdą ujawnioną sprawę krzywdzenia dziecka należy traktować indywidualnie. 28

29 9. Kompetencje nauczycieli i podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu przemocy. Nauczyciele kierując się dobrem ucznia realizują cele i zadania szkoły. Prowadzą pracę dydaktyczno wychowawczą i opiekuńczą. Są odpowiedzialni za jakość i wyniki tej pracy, a także za bezpieczeństwo powierzonych ich opiece uczniów. W szczególności: prawidłowe organizowanie procesu dydaktycznego; oddziaływanie w kierunku prawidłowego rozwoju psychofizycznego ucznia; rozwijanie uzdolnień i zainteresowań uczniów; udzielanie pomocy w przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych; dbanie o poszanowanie godności osobistej każdego ucznia; prowadzenie ścisłej współpracy z rodzicami uczniów. Wychowawca sprawuje opiekę wychowawczą nad uczniami, w szczególności: wszechstronne poznanie osobowości uczniów; wspieranie uczniów znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i losowej; informowanie rodziców o wynikach w nauce, trudnościach rozwojowych; organizowanie systematycznej, ścisłej współpracy z rodzicami. Pedagog szkolny koordynuje działania w zakresie pomocy psychologiczno pedagogicznej, w szczególności: rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych; określanie form i sposobów udzielania uczniom, w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno pedagogicznej, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb; organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli; działanie na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Nauczyciele i wychowawcy mają prawo korzystać z pomocy merytorycznej i metodycznej ze strony właściwych placówek oraz instytucji naukowych. Podstawy prawne: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t. j. Dz. U. z 2004 r. Nr 256 poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich ( t. j. Dz. U. z 2002 r. Nr 11 poz.109 z późn. zm.), Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ( t. j. Dz. U z 2007 r. Nr 70 poz. 473 z późn. zm), Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 z późn. zm.), Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89 poz. 555 z późn. zm.), Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179 poz.1485 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61 poz. 624 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Edukacji i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 11 poz. 114). 29

30 10. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu - postępowanie pedagoga szkolnego. PROBLEM PODSTAWA PRAWNA Dziecko doznające przemocy fizycznej i emocjonalnej ze strony jednego z rodziców. Jest również świadkiem przemocy. Przykład: nauczyciel WF-u zauważył u dziecka liczne siniaki i zadrapania. Z informacji uzyskanych od ucznia: ojciec często upija się, bije jego i mamę oraz im ubliża. Podstawa prawna: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 40, art. 71 ust. 1, art. 72 ust. 1 3, Konwencja o Prawach Dziecka, art. 18, 19, 20, Ustawa o systemie oświaty art. 1 ust. 1, 2, 4, 12, 15, art. 4, art. 18, art. 64, Rozporządzenie MENiS w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno pedagogicznej 15 ust. 3, Kodeks rodzinny i opiekuńczy art. 95 3, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich art. 1 1, 2, art Kodeks postępowania karnego art. 256, art , Kodeks postępowania karnego, art.184 1, art. 207 TRYB POSTĘPOWANIA Nauczyciel: Powiadamia dyrektora szkoły o swoich spostrzeżeniach Powiadamia wychowawcę klasy o swoich spostrzeżeniach. Wychowawca: Przeprowadza rozmowę z uczniem (wspiera, buduje dobre relacje dorosły dziecko), w której dowiaduje się o szczególnie trudnej sytuacji rodzinnej swojego wychowanka. W dalszej części rozmowy, uprzedza dziecko, że powaga sprawy wymaga pomocy innych, zaufanych osób - zwłaszcza lekarza i pedagoga szkolnego. Informuje również o konieczności kontaktu z rodzicami gwarantując dziecku bezpieczeństwo. Nawiązuje kontakt z rodzicami (jednym z rodziców), informuje o stanie dziecka oraz o konieczności przebadania przez lekarza. Informuje o konsekwencjach prawnych z art. 207 k.k. Wzywa rodziców do natychmiastowego stawiennictwa. W przypadku, gdy wychowawca zauważy u dziecka ślady pobicia, sporządzana jest notatka pielęgniarki szkolnej i zawiadamiana jest Policja. Wzywa Pogotowie Ratunkowe tylko w nagłych przypadkach. Sporządza notatkę - protokół opisujący wygląd dziecka, dolegliwości, stan zdrowia oraz podjęte działania. W dalszej pracy wychowawczej wspiera dziecko, zabiega o integrację dziecka z zespołem klasowym, tworzy atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji. Systematycznie współpracuje z rodzicami, pedagogiem szkolnym i nauczycielami uczącymi dziecko. Pedagog szkolny: Powiadamia dyrektora szkoły o zaistniałym incydencie (ustalonym bądź zaobserwowanym). W porozumieniu z innymi lokalnymi służbami dokonuje wstępnej diagnozy sytuacji dziecka, jego potrzeb i zasobów: określa stopień zagrożenia bezpieczeństwa dziecka, ocenia szansę współpracy przynajmniej z jednym z rodziców, analizuje dotychczasową dokumentację dziecka (oceny szkolne, opinie nauczycieli, badania specjalistyczne), 30

31 konsultuje się z : wychowawcą - konieczność ustalenia wspólnej strategii pomocy, pracownikiem socjalnym w celu uzyskania danych o sytuacji rodzinnej z wywiadu środowiskowego. W przypadku braku danych prosi o przeprowadzenie takiego wywiadu i pilne przekazanie uzyskanych informacji, dzielnicowym Rejonowego Komisariatu Policji w celu uzyskania informacji o ewentualnych interwencjach, kuratorem sądowym, (jeżeli jest) w celu uzyskania informacji o sprawowanym nadzorze, z psychologiem, nawiązuje kontakt z rodzicami dziecka. Konieczność podjęcia działań również w sytuacji, kiedy dziecko nie potwierdza faktu np. pobicia. I. Dziecko może pozostać w domu rodzinnym Pedagog szkolny: W przypadku stwierdzenia, że problem krzywdzenia nie wymaga sięgnięcia po środki represji wobec rodziny i izolowania od niej dziecka oraz możliwa jest współpraca z rodzicami na rzecz poprawy sytuacji dziecka i rodziny: Zawiera kontrakt z rodzicami o współpracy na rzecz poprawy sytuacji dziecka i rodziny, Podejmuje działania wynikające z potrzeb dziecka i rodziny w kierunku: 1) wzmocnienia dziecka poprzez: zapewnienie mu, odpowiednio do potrzeb i w uzgodnieniu z rodzicami, konsultacji psychologiczno pedagogicznych, ewentualnie psychiatrycznych w opiekującej się szkołą poradni psychologiczno - pedagogicznej, kierowanie do instytucji udzielających różnych form pomocy: terapia indywidualna, grupowa, zajęcia świetlicowe, warsztaty rozwijające zainteresowania i uzdolnienia - w uzgodnieniu z rodzicami i adekwatnie do potrzeb; 2) wspierania rodziny poprzez kierowanie, adekwatnie do potrzeb, do instytucji oferujących: poradnictwo, konsultacje psychologiczne, terapię uzależnień, terapię dla sprawców przemocy, grupy wsparcia, warsztaty umiejętności wychowawczych; 3) pomocy w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych - poprzez zastosowanie procedur mediacyjnych bądź kierowanie do mediatorów; 4) zabezpieczenia socjalnego we współpracy z lokalnymi 31

32 służbami socjalnymi i odpowiednio do potrzeb, poprzez: - kierowanie do instytucji oferujących: poradnictwo i warsztaty w zakresie metod poszukiwania pracy, - zorganizowanie pomocy finansowej, rzeczowej, ciepłego posiłku, zbiórki odzieży. Dla podniesienia efektywności działań zaprasza do współpracy sojuszników dziecka - osoby, które zawodowo stykają się z rodziną i mogą mieć wpływ na poprawę jej sytuacji. II. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie. Konieczne jest odizolowanie dziecka od domu rodzinnego Pedagog szkolny: W przypadku zdiagnozowania bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia dziecka: Powiadomia, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, Specjalistę do Spraw Nieletnich Komisariatu Rejonowego Policji oraz właściwy Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego. Uruchomiona zostaje natychmiastowa interwencja na podstawie przewidzianych w tego rodzaju sytuacjach, procedurach umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych, placówkach opiekuńczych lub placówkach służby zdrowia - dla Policji i Sądu Rodzinnego. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji. Równolegle powiadomienie pracownika socjalnego w rejonie Równolegle pisemne powiadomienie Prokuratury Rejonowej o popełnieniu przestępstwa. 32

33 Dziecko wykorzystywane seksualnie. Doznaje również krzywdzenia emocjonalnego. Przykład: Matka zgłasza pedagogowi szkolnemu popełnienie nadużycia seksualnego przez konkubenta w stosunku do jej małoletniej córki, uczennicy szkoły. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione do Przypadku I Kodeks karny art. 200 Dziecko krzywdzone ekonomicznie, zmuszane do żebrania. Doznaje również krzywdzenia emocjonalnego. Przykład: Nauczyciel spotyka na dworcu kolejowym żebrzącego ucznia. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione do Przypadku I Kodeks wykroczeń art Pedagog szkolny: Informuje matkę: - o przewidzianych procedurach i konsekwencjach prawnych dla sprawcy z art k.k., - możliwości uzyskania pomocy psychologicznej oraz prawnej. Przekazuje adres i telefon odpowiedniej placówki zajmującej się problemem wykorzystywania seksualnego dzieci. Ewentualnie pośredniczy w uzgodnieniu terminu pierwszego spotkania. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tejże instytucji. Powiadamia pisemnie (w porozumieniu z dyrektorem szkoły) Sąd Rejonowy - Wydział Rodzinny i Nieletnich o nieprawidłowej sytuacji dziecka. Sąd uruchamia własną procedurę postępowania. Podejmuje działania wynikające z potrzeb dziecka i rodziny w kierunku: 1) wzmocnienia dziecka - poprzez : - skierowanie na zajęcia umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień, umiejętności społecznych oraz inne, adekwatne do potrzeb dziecka, 2) wspierania rodziny poprzez: - skierowanie na warsztaty umiejętności wychowawczych, bądź na inne formy pomocy, adekwatnie do potrzeb tej rodziny, 3) monitoring sytuacji dziecka i rodziny. Nauczyciel: Powiadamia wychowawcę klasy o swoich spostrzeżeniach. Wychowawca klasy: Informuje o fakcie pedagoga szkolnego i dyrektora szkoły. Przeprowadza rozmowę z uczniem, w której dowiaduje się o szczególnie trudnej sytuacji rodzinnej swojego wychowanka. W dalszej części rozmowy uprzedza dziecko o konieczności skontaktowania się z rodzicami, gwarantując dziecku bezpieczeństwo. Nawiązuje kontakt z rodzicami (jednym z rodziców), informuje o konsekwencjach prawnych z art. 104 k.w. Sporządza notatkę z przeprowadzonej rozmowy z uczniem i podjętych działań. W dalszej pracy wychowawczej wspiera dziecko, zabiega o integrację dziecka z zespołem klasowym, tworzy atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji. Współpracuje systematycznie z rodzicami, pedagogiem szkolnym, nauczycielami uczącymi dziecko. 33

34 Pedagog szkolny: W porozumieniu z innymi lokalnymi służbami dokonuje wstępnej diagnozy sytuacji dziecka, jego potrzeb i zasobów: określa stopień zagrożenia bezpieczeństwa dziecka, ocenia szansę współpracy przynajmniej z jednym z rodziców, analizuje dotychczasową dokumentację dziecka (oceny szkolne, opinie nauczycieli, badania specjalistyczne), konsultuje się z pracownikiem socjalnym w celu uzyskania danych o sytuacji rodzinnej z wywiadu środowiskowego. W przypadku braku danych prosi o przeprowadzenie takiego wywiadu i pilne przekazanie uzyskanych informacji; Nawiązuje kontakt z rodzicami dziecka. I. Rodzice nawiązują współpracę Pedagog szkolny: Zawiera kontrakt z rodzicami o współpracy na rzecz poprawy sytuacji dziecka i rodziny, Podejmuje działania wynikające z potrzeb dziecka i rodziny w kierunku: 1) wzmocnienia dziecka poprzez: zapewnienie mu, odpowiednio do potrzeb i w uzgodnieniu z rodzicami, konsultacji psychologiczno pedagogicznych, ewentualnie psychiatrycznych w opiekującej się szkołą poradni psychologiczno pedagogicznej, kierowanie, odpowiednio do potrzeb, do instytucji udzielających różnych form pomocy: terapia indywidualna, grupowa, zajęcia świetlicowe, warsztaty rozwijające zainteresowania i uzdolnienia - w uzgodnieniu z rodzicami; 2) wspierania rodziny poprzez kierowanie, odpowiednio do potrzeb, do instytucji oferujących: poradnictwo, konsultacje psychologiczne, terapię uzależnień, terapię dla sprawców przemocy, grupy wsparcia, warsztaty umiejętności wychowawczych; 3) pomocy w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych - poprzez zastosowanie procedur mediacyjnych bądź kierowanie do mediatorów; 4) zabezpieczenia socjalnego we współpracy z lokalnymi służbami socjalnymi i odpowiednio do potrzeb, poprzez: kierowanie do instytucji oferujących: poradnictwo 34

35 Dziecko krzywdzone przez zaniedbywanie. Przykład: Dziecko przychodzi do szkoły nieprzygotowane do lekcji, w zniszczonym i brudnym ubraniu, brakuje mu książek, nie przynosi drugiego śniadania. Podstawa prawna: Akty prawne wymienione do Przypadku I Kodeks karny art i warsztaty w zakresie metod poszukiwania pracy, zorganizowanie pomocy finansowej, rzeczowej, zapewnienie ciepłego posiłku, zbiórki odzieży itp. Dla podniesienia efektywności działań zaprasza do współpracy sojuszników dziecka - osoby, które zawodowo stykają się z rodziną i mogą mieć wpływ na poprawę jej sytuacji. Zespół Interdyscyplinarny tworzy Zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. II. Rodzice odmawiają współpracy Pedagog szkolny: Powiadamia, w porozumieniu z dyrektorem szkoły Specjalistę do Spraw Nieletnich Rejonowego Komisariatu Policji oraz właściwy Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji. Wychowawca klasy: Wspiera dziecko, buduje dobre relacje: dorosły - dziecko oraz w grupie rówieśniczej. Zabiega o integrację dziecka z rówieśnikami oraz tworzy atmosferę bezpieczeństwa i akceptacji. Nawiązuje kontakt z rodzicami dziecka, informuje o konsekwencjach prawnych z art k.k. Podejmuje starania o środki finansowe na zabezpieczenie dziecku drugiego śniadania w szkole lub ciepłego posiłku oraz zakup niezbędnych podręczników - w porozumieniu z rodzicami dziecka. Informuje o kryzysowej sytuacji dziecka i rodziny pedagoga szkolnego. W dalszej pracy wychowawczej współpracuje systematycznie z rodzicami, pedagogiem szkolnym, nauczycielami uczącymi dziecko. Pedagog szkolny: W porozumieniu z innymi lokalnymi służbami dokonuje wstępnej diagnozy sytuacji dziecka, jego potrzeb i zasobów: określa stopień zagrożenia bezpieczeństwa dziecka, ocenia szansę współpracy przynajmniej z jednym z rodziców, analizuje dotychczasową dokumentację dziecka (oceny szkolne, opinie nauczycieli, badania specjalistyczne), konsultuje się z pracownikiem socjalnym w celu uzyskania danych o sytuacji rodzinnej z wywiadu środowiskowego. 35

36 W przypadku braku danych prosi o przeprowadzenie takiego wywiadu i pilne przekazanie uzyskanych informacji, prosi o rozważenie możliwości udzielenia przez MOPS pomocy materialnej. Nawiązuje kontakt z rodzicami dziecka. I. Rodzice nawiązują współpracę Pedagog szkolny: Zawiera kontrakt z rodzicami o współpracy na rzecz poprawy sytuacji dziecka i rodziny; podejmuje działania wynikające z potrzeb dziecka i rodziny w kierunku: 1) wzmocnienia dziecka poprzez, odpowiednio do potrzeb, zapewnienie mu posiłku, niezbędnych podręczników, przyjaznej atmosfery w klasie, pomocy w nauce, zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia - w porozumieniu z rodzicami; 2) wspierania rodziny - poprzez kierowanie do instytucji oferujących: poradnictwo, samopomocowe grupy wsparcia, warsztaty umiejętności wychowawczych oraz inne, w zależności od potrzeb; 3) zabezpieczenia socjalnego we współpracy ze służbami socjalnymi, poprzez: kierowanie do instytucji oferujących: poradnictwo i warsztaty w zakresie metod poszukiwania pracy oraz inne odpowiednie dla tej rodziny; zorganizowanie pomocy finansowej i rzeczowej, zapewnienie ciepłego posiłku, zbiórki odzieży, ewentualnie innej, odpowiednio do potrzeb. Dla podniesienia efektywności działań zaprasza do współpracy sojuszników dziecka - osoby, które zawodowo stykają się z rodziną i mogą mieć wpływ na poprawę jej sytuacji. Zespół Interdyscyplinarny tworzy zintegrowaną strategię pomocy, monitoruje i weryfikuje zespół bliskich dziecku i rodzinie profesjonalistów. II. Rodzice odmawiają współpracy Pedagog szkolny: Powiadamia, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, Specjalistę do Spraw Nieletnich Rejonowego Komisariatu Policji oraz właściwy Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji. Równolegle powiadamia pracownika socjalnego w rejonie. 36

37 Opracowanie nie wyczerpuje wszystkich sytuacji krzywdzenia dziecka, z którymi spotykają się nauczyciele. Każdy ujawniony problem krzywdy dziecka należy traktować indywidualnie i ze szczególną troską o jego bezpieczeństwo. Podstawy prawne stosowanych procedur: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r. Nr 78 poz.482 z późn. zm.), Konwencja z dnia r. o Prawach Dziecka (Dz. U. z 2001 r. Nr 120 poz. 526), Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t. j. Dz. U. z 2004 r. Nr 256 poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t. j. Dz. U. z 2002 r. Nr 11 poz. 109 z późn. zm.), Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t. j. Dz. U. z 2002 r. Nr 147 poz z późn. zm.), Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r. Nr 88 poz. 553 z późn. zm.), Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89 poz. 555 z poźn. zm.), Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 maja 2001 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2001 r. Nr 56 poz. 591 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 11 poz. 114), Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 roku Nr 179 poz.1485 z późn. zm.). 37

38 ZAŁĄCZNIK NR 1 OBJAWY PRZEMOCY Przemoc fizyczna Co wywołuje nasze podejrzenia: Każdy uraz u małego dziecka, w szczególności jeśli jest to dziecko, które jeszcze nie potrafi chodzić, a rodzaj urazu pozostaje w sprzeczności z etapem rozwojowym dziecka. Niedostateczne wyjaśnienie lub brak wyjaśnienia. Zmiana opisu zdarzenia. Różny wiek urazów. Przywiezienie dziecka do lekarza czy wezwanie lekarza rodzinnego znacznie później niż powstał uraz. Niestosowne zachowanie rodziców, np. brak troski, wrogość czy opuszczenie szpitala. Nienormalne reakcje między rodzicami i dzieckiem. Dziecko może wydawać się wycofane lub przestraszone. Wcześniej zaistniałe przypadki stosowania przemocy w danej rodzinie. Stosowanie różnego rodzaju przemocy widoczne podczas badania, np. w stosunku do dzieci wykorzystywanych seksualnie mogła być również stosowana przemoc fizyczna. Historia przemocy w rodzinie. Przemoc pomiędzy dorosłymi może być kojarzona z przemocą w stosunku do dzieci i jako taka stanowić przemoc emocjonalną w stosunku do dzieci. Urazy, które mogą być objawami stosowania przemocy: Siniaki i stłuczenia Siniaki u dziecka, które jeszcze nie potrafi chodzić, szczególnie siniaki na twarzy Posiniaczone usta lub naderwane wiązadełko Wybroczyny oczne (krew na białych częściach oczu) Siniaki od końcówek palców na tułowiu i kończynach (wiele siniaków o średnicy 1 cm) Zasinione ucho Podłużne siniaki na pośladkach Siniaki w kształcie dłoni, paska, buta Siniaki pochodzące z różnych okresów (z wyjątkiem dolnych kończyn) Ślady ugryzienia. Siniaki powstałe w wyniku ssania ( oznaki miłości) Oparzenia Oparzenia wrzątkiem dłoni, stóp, pośladków (10% powstaje w wyniku stosowania przemocy) Oparzenia wrzątkiem w wyniku przemocy najczęstsze u dzieci 3-letnich, wypadkowe najczęstsze u dzieci 2 - letnich. Jest mało prawdopodobne by chodzące dziecko samo weszło do zbyt gorącej kąpieli, ale jeśli, to poparzone byłyby również stopy. 38

39 Dziecko, które przypadkowo weszło do zbyt gorącej kąpieli, będzie miało również ślady poparzeń w kształcie plamek Poparzenia o wyraźnym kształcie Poparzenie papierosem Złamania, pęknięcia kości 25% złamań u dzieci poniżej 2 roku życia powstaje w wyniku stosowania przemocy Złamania u niechodzącego dziecka, w szczególności złamanie poprzeczne lub spiralne kości ramiennej lub kości udowej (górna część ramienia lub nogi) Wielokrotne złamania w różnym stadium gojenia się Rzekomo niezauważone złamania (złamania powodują ból i trudno by rodzic nie zauważył, ze dziecku coś się stało) Złamania żeber (widoczne tylko na zdjęciu rentgenowskim). Świeże mogą nie być widoczne. Powinno się powtórzyć zdjęcie po 7-10 dniach, gdy zrastające się złamanie jest bardziej widoczne Złamania odłamkowe (odłamana skrajna część długiej kości). Tego rodzaju złamania powstają w wyniku potrząsania i wykręcania Okostnowe tworzenie się nowych kości Pęknięcie czaszki z urazem wewnątrzczaszkowym spowodowanym urazem w wyniku uderzenia Zamknięte urazy głowy Spowodowane są potrząsaniem i bujaniem, często z zamachem lub uderzeniem. Niekoniecznie powoduje to pęknięcie czaszki. Dziecko ma objawy, które niekoniecznie muszą się nam kojarzyć bezpośrednio ze stosowaniem przemocy np. letarg, drażliwość, wymioty, konwulsje itp. W czasie potrząsania dziecko jest często obejmowane wokół klatki piersiowej i mogą występować złamania tylnych żeber i odłamkowe złamania długich kości (70%). Do innych objawów stosowanej przemocy należą: krwotoki siatkówkowe (krwawienie z tylnej części oka ok.50-80% dzieci przemocowych ); krwiaki podtwardówkowe (krew zebrana wewnątrz czaszki), inne urazy mózgu te objawy można zdiagnozować podczas tomografii komputerowej. Zaniedbania Oznaki zaniedbania: Powolny wzrost i rozwój Chroniczne, pieluszkowe zapalenie skóry Siniaki obrzęki spowodowane zimnem, czerwone stopy, dłonie Brak zaspakajania potrzeb dziecka w zakresie: jedzenia ciepła ubrania higieny odpowiedniej opieki medycznej Sytuacje pozostawiania dziecka bez opieki Dzieci celowo wystawiane na niebezpieczeństwo 39

40 Kluczowe objawy u małych dzieci Fizyczne: brak rozwoju powtarzające się i uporczywe drobne infekcje częste wizyty na pogotowiu i w szpitalu Przyjęcia do szpitala: niewytłumaczalne siniaki poważne pieluszkowe zapalenie skóry Rozwojowe: ogólne opóźnienie w rozwoju Zachowanie: brak reakcji społecznych Kluczowe objawy u dzieci w wieku przedszkolnym Fizyczne: niski wzrost małogłowie zaniedbane i brudne Rozwojowe: opóźniony rozwój mowy ograniczony zakres uwagi niedojrzałość społeczno-emocjonalna Zachowanie: nadmierna pobudliwość, agresja, impulsywność powszechna życzliwość Kluczowe objawy u dzieci szkolnych Fizyczne: niski wzrost niski stopień higieny zaniedbany wygląd Rozwojowe: trudności w uczeniu się brak szacunku do siebie niedojrzałość społeczno-emocjonalna Zachowanie: zaburzone / niewielka ilość relacji zachowanie wyrażające niższość własnej osoby niezwykła częstotliwość / sposób oddawania moczu/kału Rodzice niekompetencje rodziców z powodu choroby psychicznej, nadużywania narkotyków lub alkoholu, własnego zaniedbania w dzieciństwie, ekstremalnych przekonań np. w kwestii żywienia, religii, kulturalnych 40

41 Otoczenie trudne warunki mieszkaniowe, nadmierne zagęszczenie w domu. Zimno wilgoć, brak remontów mieszkanie spełniające jedynie funkcję spania i jedzenia mieszkanie w warunkach tymczasowych np. ogródki działkowe, altany itp. niebezpieczne otoczenie np. niebezpieczne tereny zabaw lub ich brak, ruchliwe ulice, nieogrodzone tory bieda, niedostateczna ilość pożywienia, odłączona elektryczność lub gaz Przemoc emocjonalna wyśmiewanie agresja słowna wrogość zastraszanie wymuszanie szykanowanie odrzucanie wywoływanie poczucia winy nadmierne wymagania, nieadekwatne do wieku i możliwości psychofizycznych dziecka izolacja społeczna- nadmierne kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami Objawy stosowania przemocy emocjonalnej zaburzenia mowy dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, głowy, mdłości) moczenia się i zanieczyszczanie bez wyraźnych przyczyn organicznych tiki brak pewności siebie, wycofanie depresja zachowania destrukcyjne i autodestrukcyjne nadmierne podporządkowanie dorosłym kłamliwość Wykorzystywanie seksualne Co przeżywają dzieci? podglądanie fotografowanie / video pokazywanie genitaliów nieodpowiednia nagość erotyczne pocałunki pornografia dotyk masturbacja na oczach dziecka, dorosły dziecku, dziecko dorosłemu penetracja palcami seks oralny kontakt genitaliów penetracja analna / vaginalna 41

42 Co wywołuje nasze podejrzenia? Oznaki behavioralne: to, co mówi dziecko stanowi to najważniejszą wskazówkę małe dzieci ze stosunkowo dużą wiedzą o seksie wyraźnie seksualne zachowanie znaczące zmiany w zachowaniu moczenie się / robienie kupy w majtki / przeklinanie / wydaliny zaburzenia snu koszmary senne zaburzenia w przyjmowaniu pokarmu samouszkodzenia próby samobójcze, samookaleczenia fantazjowanie, ucieczki, rozwiązłość Oznaki fizyczne: siniaki / zadrapania w okolicy genitaliów, na piersiach powtarzające się infekcje dróg moczowych ciąża bolesność, swędzenie, krwawienie narządów płciowych i odbytu powtarzające się bóle brzucha choroby przenoszone drogą płciową / brodawki na narządach płciowych Mogą nie występować żadne objawy! Możliwe krótkofalowe skutki wykorzystywania seksualnego: Emocjonalne / behavioralne: zaburzone zachowanie niepokój, depresja moczenie się okaleczanie się Edukacyjne: trudności w uczeniu się Stosunki społeczne: zaburzone woli dorosłych jednej płci niewielki kontakt z rówieśnikami może do działań seksualnych wciągnąć inne osoby Możliwe długofalowe skutki wykorzystywania seksualnego u obu płci: Problemy ze zdrowiem psychicznym: depresja / samobójstwo / samokrzywdzenie się Trudności natury seksualnej Trudności w wychowaniu dziecka: niedostateczna opieka rodziców trudności w ochronie dziecka Dysfunkcje społeczne: przestępczość zachowania kryminalne nadużywanie / przemoc 42

43 ZAŁĄCZNIK NR 2 JAK ROZMAWIAĆ Z DZIECKIEM KRZYWDZONYM 1. Zadbaj o sprzyjające warunki rozmowy - oddzielny pokój - z dala od osób postronnych - brak pośpiechu 2. Przyjmij pozycję ciała dostosowaną do pozycji dziecka: usiądź lub przykucnij 3. Używaj języka zrozumiałego dla dziecka 4. Okazuj dziecku szacunek, akceptację i empatyczne zrozumienie 5. Bądź cierpliwy dziecko może zaprzeczać prawdzie 6. Nie naciskaj na dziecko - wyznanie całej prawdy może łączyć się z ogromnym lękiem 7. Unikaj naprowadzania dziecka na odpowiedzi, które chciałbyś usłyszeć 8. Okaż zrozumienie, że nie łatwo jest mówić o trudnych sprawach, zwłaszcza jeśli dotyczą rodziny 9. Pochwal za odwagę podjęcia rozmowy tj. nie za treść rozmowy, lecz za to, że mówi 10. Bądź świadomy oznak zaniepokojenia dziecka o los rodziców nie wypowiadaj przy nim negatywnych opinii o rodzicach 11. Nazwij przemoc przemocą i pokaż dziecku, że nie jest winne tego, co zrobił dorosły 12. Wesprzyj dziecko utwierdź w przekonaniu, że nie tylko je to spotkało, że wiele dzieci przeżywa podobne problemy 13. Wyjaśnij dziecku w przystępny sposób co zamierzasz dalej robić Pamiętaj, jak trudna jest sytuacja dziecka ze względu na: - wstyd - poczucie winy - strach przed ponownym skrzywdzeniem - tajemnicę - lojalność wobec sprawcy przemocy 43

44 ZAŁĄCZNIK NR 3 WZÓR ZAWIADOMIENIA O PRZESTĘPSTWIE Art k.p.k. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Prokuraturę należy zawiadomić w przypadku: - znęcania się fizycznego lub psychicznego nad dzieckiem (art. 207 k.k.) - rozpijania dziecka (art. 208 k.k.) - porzucenia dziecka do lat 15 lub starszego, nieporadnego ze względu na stan psychiczny lub fizyczny (art. 210 k.k.) - uprowadzenia dziecka do lat 15 lub starszego, nieporadnego ze względu na stan psychiczny lub fizyczny (art. 211 k.k.) - wykorzystywania seksualnego dziecka i prezentowania mu treści pornograficznych (art. 197, 198, 200, 201, 202 k.k.) WZÓR ZAWIADOMIENIA O PRZESTĘPSTWIE Nazwa i adres instytucji lub osoby zawiadamiającej Prokuraturę lub Policję Miejscowość, dnia... Prokuratura Rejonowa w Gdańsku ul. Nowe Ogrody 30 lub Komisariat Policji (aneks 1) Zawiadomienie o przestępstwie Na podstawie art. 304 k.p.k. zawiadamiam o popełnieniu przestępstwa przez (dane sprawcy) wobec dziecka (dane dziecka). Opis sprawy: - źródło informacji o przestępstwie - dokładny opis na czym polega przestępstwo Podpis osoby zgłaszającej 44

45 ZAŁĄCZNIK NR 4 WZÓR ZAWIADOMIENIA O NIEPRAWIDŁOWEJ SYTUACJI DZIECKA Jeśli nie jesteśmy pewni, czy niepokojąca nas sytuacja dziecka ma znamiona przestępstwa, ale widzimy, ze dziecku dzieje się krzywda, nie ma należytej opieki i uważamy, że należy tę sytuację poprawić lub zmienić, możemy mu pomóc, składając do sądu opiekuńczego wniosek o wgląd w sytuację rodzinną dziecka. Art k.p.c Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, zobowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Nazwa i adres instytucji lub osób zawiadamiających Sąd Sąd Rejonowy Wydział Rodzinny i Nieletnich ul. Nowe Ogrody 34 Gdańsk Zawiadomienie Na podstawie art. 572 k p c zawiadamiamy Sąd o nieprawidłowej sytuacji opiekuńczej małoletnich dzieci -..i..., ur., zam.., w. Dzieci pozostają pod bezpośrednią opieką rodziców i.. Kowalskich, którzy często nadużywają alkoholu, w stanie nietrzeźwym rażąco zaniedbują opiekę nad małoletnimi (rodzeństwo chodzi brudne, w znoszonej, niepranej odzieży, do szkoły często wychodzi bez śniadania, nie przygotowane do lekcji). Według pedagoga szkolnego ze Szkoły Podstawowej nr 5 przy ul. Kickiego 20 p. Jadwigi Kwiatkowskiej rodzice nie przychodzą na zebrania, nie reagują na zaproszenia na indywidualną rozmowę. Odmawiają też współpracy z Ośrodkiem Pomocy Społecznej w sferze zmiany swoich postaw (odmówili podjęcia leczenia odwykowego, udziału w warsztatach umiejętności wychowawczych oraz zapisania dziecka do popołudniowej świetlicy socjoterapeutycznej), są zainteresowani wyłącznie otrzymywaniem pomocy finansowej, którą MOPS świadczy rodzinie ze względu na dobro dzieci. Z uwagi na powyższe prosimy o wgląd w sytuację opiekuńczą wymienionych dzieci i podjęcie dalszych, stosownych decyzji. Podpis, pieczątka 45

46 ZAŁĄCZNIK NR 5 Kwestionariusz może być wykorzystywany do sporządzenia przez wszystkie osoby w sytuacjach związanych z przemocą wobec dziecka. Pozwala on uporządkować informacje i podjąć właściwą diagnozę w celu oceny sytuacji dziecka. KWESTIONARIUSZ DZIECKA KRZYWDZONEGO Imię i nazwisko data urodzenia... Adres zamieszkania, telefon I. Wygląd 1. Brudne 2. Zadrapania 3. Zasinienia 4. Oparzenia 5. Złamania 6. Zranienia 7. Zwichnięcia 8. Inne urazy (jakie?): TAK NIE II Zachowanie dziecka: 1. Niespokojne, pobudzone 2. Wycofane zamknięte w sobie 3. Agresywne 4. Zaprzecza problemom 5. Inne (jakie?): TAK NIE 46

47 III. Formy krzywdzenia 1) FIZYCZNE Sprawca / y (imię i nazwisko, stopień pokrewieństwa z dzieckiem) Formy krzywdzenia dziecka TAK NIE Bicie Szarpanie Kopanie Ciągnięcie za włosy Popychanie Inne (jakie?) 2) SEKSUALNE Sprawca / y (imię i nazwisko, stopień pokrewieństwa z dzieckiem) Formy krzywdzenia dziecka pokazywanie filmów, zdjęć pornograficznych dotykanie intymnych miejsc stosunek seksualny Inne (jakie?) TAK NIE 3) EKONOMICZNE Sprawca / y (imię i nazwisko, stopień pokrewieństwa z dzieckiem) Formy krzywdzenia dziecka Zmuszanie do żebrania Zmuszanie do zarobkowania Brak łożenia na utrzymanie dziecka Brak dbałości o zabezpieczenie ewentualnych należności (alimenty, obiady, renta rodzinna, itp.) Inne (jakie?) TAK NIE 47

48 4) PSYCHICZNE Sprawca / y (imię i nazwisko, stopień pokrewieństwa z dzieckiem) Formy krzywdzenia dziecka TAK NIE Poniżanie grożenie, straszenie (np. opuszczeniem, oddaniem) zamykanie, izolacja manipulowanie dzieckiem obwinianie emocjonalne (np. mówienie i okazywanie wrogości, ciągłe krytykowanie) pomniejszanie / zaprzeczanie wartości dziecka brak uwagi, troski, zainteresowania nadmierne wymagania wobec dziecka nadopiekuńczość (nadmierne ochranianie, wyręczanie, blokowanie samodzielności dziecka) Inne (jakie?) 5) ZANIEDBYWANIE Sprawca / y Formy krzywdzenia dziecka TAK NIE (imię i nazwisko, stopień pokrewieństwa z dzieckiem) Niedostarczanie jedzenia Niedostarczanie ubrania, butów Niedostarczanie zabawek Brak dozoru nad wypełnianiem obowiązku szkolnego Niedostarczanie podręczników i przyborów szkolnych Nieodpowiednia higiena ciała Brak troski o stan zdrowia (badania lekarskie, szczepienia, leki) Brak własnego miejsca do spania Bycie przez dziecko świadkiem awantur, libacji alkoholowych, itp. Inne (jakie?) 48

49 IV. Zasoby dziecka Dobry stan zdrowia Umiejętność samoobsługi Umiejętność i możliwość rozpoznania sytuacji zagrożenia, zwrócenia się po pomoc Możliwość schronienia się w bezpiecznym miejscu pod ochroną opiekuna prawnego Inne (jakie?) TAK NIE V. Osoby wspierające dziecko: Imię, nazwisko, adres, telefon kontaktowy Zakres pomocy, oparcia dla dziecka VI. Stopień zagrożenia dziecka krzywdzeniem Sytuacja dziecka wymaga TAK NIE Natychmiastowej interwencji Pomocy materialnej, rzeczowej (odzież, obuwie, obiady i in.) Oraz finansowej Pomocy psychologicznej (diagnoza, terapia, grupa wsparcia i in.) Powiadomienia Sądu VII. Uwagi (np. częstotliwość krzywdzenia, od kiedy trwa)..... podpis osoby wypełniającej kwestionariusz 49

50 INFORMACJE TELEADRESOWE DO PROCEDURY POMOCY DZIECKU KRZYWDZONEMU GDAŃSK 2009 ROK 50