WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZYRODY DLA KLASY 4 do działów podręcznika Tajemnice przyrody dla klasy 4 i zgodne z podstawą programową z 11.12. 2003 r. Wymagania konieczne Wymagania podstawowe (ocena dopuszczająca) (ocena dostateczna) Dział I. Obserwujemy przyrodę wymienia co najmniej po 3 elementy przyrody oŝywionej i nieoŝywionej; podaje nazwy przyrządów słuŝących do obserwacji przyrody; podaje nazwy głównych i pośrednich kierunków geograficznych; omawia jeden ze sposobów wyznaczania głównych kierunków geograficznych; wyznacza dowolnym sposobem główne kierunki geograficzne; wymienia daty rozpoczęcia pór roku; podaje po 3 przykłady zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku; wymienia składniki pogody; odczytuje wskazania termometru; określa zasady postępowania z hodowanymi wymienia poŝądane cechy obserwatora przyrody; przyporządkowuje przyrządy do obserwowanych obiektów; posługuje się skrótami w zapisach nazw głównych i pośrednich kierunków geograficznych; wyznacza kierunki geograficzne za pomocą kompasu; wyjaśnia pojęcia: równonoc jesienna, równonoc wiosenna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe; wymienia po 3 nazwy ptaków odlatujących na zimę i pozostających w kraju; omawia rodzaje opadów; wymienia przyrządy słuŝące do pomiaru składników pogody; określa kierunek wiatru; nazywa rodzaje wiatrów. opisuje rolę poszczególnych czynników warunkujących istnienie Ŝycia na Ziemi; wymienia przyrządy słuŝące do obserwacji meteorologicznych; dobiera przyrządy do obserwowanych obiektów; wyjaśnia pojęcie widnokrąg; wymienia sposoby wyznaczania głównych kierunków świata; omawia zmiany w pozornej wędrówce Słońca nad widnokręgiem w poszczególnych porach roku; wyjaśnia pojęcia: górowanie Słońca, południe słoneczne; rozpoznaje rodzaje chmur; oblicza róŝnicę temperatur; wyjaśnia pojęcie wilgotność powietrza. powiązań między przyrodą nieoŝywioną i oŝywioną; cyklicznych zmian w przyrodzie; określa przeznaczenie poszczególnych części mikroskopu; porównuje dokładność róŝnych sposobów wyznaczania kierunków świata; porównuje wysokość Słońca nad widnokręgiem oraz długość cienia w poszczególnych porach roku; wyjaśnia powstawanie zjawisk atmosferycznych: osadów, opadów, wiatrów; wyjaśnia pojęcie ciśnienie powietrza; formułuje problem badawczy i hipotezę do podanego opisu. doświadczenia. wyjaśnia, jak zmiana jednego elementu przyrody moŝe wpłynąć na pozostałe wybrane elementy; wymienia nazwy przyrządów słuŝących do obserwacji odległych obiektów, głębin; wyjaśnia, następstwo pór roku; wymienia fenologiczne pory roku. 1
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) organizmami roślinnymi i zwierzęcymi. Dział II. śycie na Ziemi Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) odróŝnia organizm jednokomórkowy od wielokomórkowego; wymienia co najmniej 3 czynności charakteryzujące Ŝywe organizmy; poruszania się zwierząt; organizmów rozmnaŝających się przez podział; rysuje schemat podziału komórki; z podanych organizmów układa łańcuch pokarmowy; podaje po 2 przykłady obrony przed wrogami w świecie roślin i zwierząt. organizmów jednokomórkowych i wielo-komórkowych; nazywa wskazane narządy i organy; wymienia czynności Ŝyciowe organizmów; klasyfikuje organizmy ze względu na sposób odŝywiania się i poruszania; podaje przykłady ruchów roślin; nazywa części roślin słuŝące do rozmnaŝania bezpłciowego; nazywa ogniwa łańcucha pokarmowego; wymienia inne niŝ pokarmowe zaleŝności między roślinami i zwierzętami. wyjaśnia, na czym polegają: samoŝywność, cudzoŝywność, wymiana gazowa, wzrost organizmu; omawia cel wydalania; przyporządkowuje podane sposoby rozmnaŝania się do określonych organizmów; porównuje wygląd organizmów potomnych powstałych w wyniku rozmnaŝania płciowego i bezpłciowego. porównuje organizmy jednokomórkowe i wielokomórkowe; wyjaśnia pojęcia: komórka, tkanka, narząd; wyjaśnia, na czym polega pasoŝytnictwo; omawia sposób wytwarzania pokarmu u roślin; wyjaśnia pojęcie wzrost organizmu; wyjaśnia pojęcie rozmnaŝanie płciowe; uzasadnia stwierdzenie, Ŝe rośliny nie mogłyby istnieć bez obecności zwierząt. najmniejszych i największych organizmów w świecie roślin i w świecie zwierząt; pasoŝytów w przyrodzie; roślin owadoŝernych; wymienia praktyczne zastosowania bezpłciowego rozmnaŝania się roślin; uzasadnia, Ŝe zniszczenie jednego elementu przyrody moŝe doprowadzić do wyginięcia innych. Dział III. Tajemnice ciała podaje po 3 przykłady pokarmu pochodzenia roślinnego i zwierzęcego; wymienia główne składniki odŝywcze; podaje 3 zasady właściwego odŝywiania omawia rolę poszczególnych składników odŝywczych; wymienia co najmniej 2 zasady higieny Ŝywienia; opisuje funkcje poszczególnych narządów omawia rolę wybranych witamin w organizmie; podaje przykłady skutków niewłaściwego odŝywiania się; opisuje drogę pokarmu w organizmie; wymienia narządy wyjaśnia, na czym polega prawidłowe odŝywianie się; uzasadnia konieczność spoŝywania róŝnorodnych pokarmów; wyjaśnia funkcję enzymów trawiennych; omawia rolę białek, cukrów, tłuszczów i witamin w organizmie; wymienia przyczyny najczęstszych chorób wątroby i trzustki; przedstawia krótkie 2
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) się; poprawnie odczytuje informacje podawane na opakowaniach produktów spoŝywczych; nazywa narządy budujące przewód pokarmowy; na schemacie układu krwionośnego wskazuje serce i naczynia krwionośne; wymienia 2 funkcje krwi; podaje nazwy głównych elementów szkieletu i wskazuje je na ilustracji; wyjaśnia pojęcie stawy; nazywa mięśnie, których, pracę moŝemy kontrolować; na schemacie układu nerwowego rozpoznaje: mózg, rdzeń kręgowy, nerwy; wymienia substancje zaliczane do uŝywek; przedstawia przykłady społecznych skutków alkoholizmu. Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) przewodu pokarmowego; wyjaśnia rolę tętnic i Ŝył; wymienia składniki krwi; wymienia kolejno narządy układu oddechowego; odróŝnia wdech od wydechu; wskazuje sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie organizmu na pokarm i tlen; wymienia 2 funkcje szkieletu; podaje nazwy głównych stawów w organizmie człowieka; wymienia główne narządy układu nerwowego; podaje przykłady negatywnego wpływu nikotyny i narkotyków na organizm człowieka. wspomagające trawienie; omawia rolę poszczególnych składników krwi; podaje cel wymiany gazowej; porównuje zuŝycie tlenu podczas wykonywania róŝnych czynności; narządów chronionych przez szkielet; wyjaśnia, czym są mięśnie szkieletowe i ścięgna; uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń fizycznych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu; omawia rolę narządów budujących układ nerwowy; wyjaśnia, czym jest uzaleŝnienie. wskazuje miejsca mechanicznego i chemicznego przekształcania pokarmu; omawia rolę poszczególnych narządów układu oddechowego; wyjaśnia związek między odŝywianiem, oddychaniem a krąŝeniem krwi; wyjaśnia, jak pracują mięśnie szkieletowe; omawia rolę narządów zmysłów. informacje na temat chorób krwi; wskazuje róŝnice między oddychaniem a wymianą gazową; uzasadnia konieczność dbania o poszczególne układy organizmu człowieka; podaje przykłady skutków uszkodzeń układu nerwowego. Dział IV. Zanim zostaniesz rodzicem z podanego zbioru cech płciowych wybiera cechy Ŝeńskie i cechy męskie; podaje nazwy komórek rozrodczych męskich i Ŝeńskich; wymienia etapy wskazuje róŝnice w budowie ciała kobiety i męŝczyzny; podaje nazwy narządów rozrodczych kobiety i męŝczyzny; wyjaśnia pojęcia: ciąŝa, płód; podaje omawia budowę układów rozrodczych: Ŝeńskiego i męskiego; wyjaśnia pojęcie zapłodnienie; na schematycznym rysunku układu rozrodczego Ŝeńskiego dzieli narządy rozrodcze kobiety i męŝczyzny na zewnętrzne i wewnętrzne; omawia wpływ trybu Ŝycia matki podczas ciąŝy na rozwijający się płód; czynników, które mogą zakłócić rozwój płodu; wymienia czynniki, które mogą opóźnić okres dojrzewania. 3
Wymagania konieczne (ocena dopuszczająca) Ŝycia człowieka od narodzenia do początku okresu dojrzewania; podaje 2 przykłady zmian zachodzących w okresie dojrzewania u dziewcząt i chłopców; wymienia co najmniej 2 zasady dbania o swój organizm w okresie dojrzewania; wymienia cechy przyjaciela. Wymagania podstawowe (ocena dostateczna) przykłady zmian zachodzących w poszczególnych okresach rozwojowych młodego człowieka; wymienia zmiany fizyczne zachodzące w organizmie w okresie dojrzewania; podaje przykłady zagroŝeń, na które jest naraŝona młodzieŝ w okresie dojrzewania. wskazuje miejsce zapłodnienia; omawia zmiany zachodzące na poszczególnych etapach rozwojowych młodego człowieka; wymienia co najmniej 2 przykłady zmian psychicznych zachodzących w okresie dojrzewania; formułuje podstawowe zasady higieny w okresie dojrzewania. uzasadnia konieczność racjonalnego odŝywiania się w okresie dojrzewania; wyjaśnia znaczenie pojęcia asertywność. Dział V. Kiedy zachorujesz wymienia objawy chorób zakaźnych; podaje nazwy co najmniej 2 chorób zakaźnych wieku dziecięcego; wymienia co najmniej 2 przyczyny zatruć pokarmowych; wymienia poznane choroby pasoŝytnicze człowieka; chorób wywołanych czynnikami cywilizacyjnymi; omawia zasady bezpieczeństwa na drodze; podaje zasady postępowania w przypadku drobnych skaleczeń lub złamań kończyn. wyjaśnia, co to jest gorączka; wyjaśnia, dlaczego nie naleŝy lekcewaŝyć grypy; charakteryzuje objawy anginy; podaje przynajmniej 3 przykłady chorób odzwierzęcych; wymienia przyczyny chorób cywilizacyjnych i podaje przynajmniej 2 elementy profilaktyki; omawia zasady bezpiecznego korzystania z domowych urządzeń elektrycznych; podaje numery telefonów alarmowych; podaje zasady postępowania w przypadku zranienia, poparzenia. podaje przyczyny chorób zakaźnych; omawia objawy ospy wietrznej; wymienia objawy zatruć pokarmowych; omawia przyczyny i objawy alergii; formułuje co najmniej 4 zasady higienicznego trybu Ŝycia; wyjaśnia pojęcie profilaktyka; wymienia zagroŝenia związane ze środkami chemicznymi i lekami. wskazuje źródła zakaŝeń i czynniki sprzyjające zakaŝeniom; opisuje najczęstsze choroby pasoŝytnicze; rozróŝnia odporność wrodzoną i nabytą; omawia zasady udzielania pierwszej pomocy przy skręceniach stawu, zwichnięciach, poparzeniach. wyjaśnia pojęcie wrota zakaŝenia; chorób pasoŝytniczych innych niŝ wymienione w podręczniku i sposoby zapobiegania tym chorobom; wyjaśnia potrzebę szczepień ochronnych; wyjaśnia, kiedy podaje się surowicę. 4
Wymagania konieczne Wymagania podstawowe (ocena dopuszczająca) (ocena dostateczna) Dział VI. Wędrówki po bliŝszej i dalszej okolicy rysuje plany przedmiotów w prostych skalach od 1:1 do 1:10; wymienia rodzaje skal; oblicza odległość rzeczywistą za pomocą linijki i skali mianowanej; określa przeznaczenie wybranych rodzajów map ; odczytuje informacje zapisane w legendzie planu, mapy; wskazuje na mapie podane obiekty; wskazuje kierunki geograficzne na planie i mapie; na schematycznym rysunku zaznacza wysokość bezwzględną; wymienia rzeźbiarzy krajobrazu; wymienia formy terenu; posługując się mapą hipsometryczną, wskazuje połoŝenie gór, wyŝyn i nizin w Polsce. wyjaśnia pojęcie skala; rozpoznaje wskazany rodzaj skali; zapisuje wymiary przedmiotu przedstawionego w danej skali; oblicza odległość rzeczywistą, stosując skalę liniową; identyfikuje obiekty przedstawione na planie lub mapie za pomocą znaków topograficznych; odczytuje z mapy poziomicowej wysokość bezwzględną punktu leŝącego na poziomicy; wyjaśnia pojęcia: poziomica, wysokość względna, wysokość bezwzględna; wyjaśnia pojęcie depresja; podaje przykłady wpływu człowieka na krajobraz najbliŝszej okolicy; podaje przykłady krajobrazów naturalnych i krajobrazów przekształconych przez człowieka; rozróŝnia wypukłe formy terenu. oblicza rzeczywiste wymiary przedmiotu przedstawionego w podanej skali; poprawnie zapisuje poszczególne rodzaje skal; oblicza odległość rzeczywistą, stosując skale liczbową i mianowaną; wyjaśnia pojęcia: skala duŝa, skala mała; wyjaśnia, na czym polega orientowanie planu, uogólnianie mapy; na podstawie mapy poziomicowej oblicza wysokość bezwzględną punktu znajdującego się między poziomicami oraz jego wysokość względną; podaje przykłady wpływu czynników zewnętrznych na krajobraz; wyjaśnia pojęcia: dolina, kotlina. zapisuje skalę w dowolnej postaci; wykonuje obliczenia z zastosowaniem skali; na podstawie mapy poziomicowej rozpoznaje formy terenu oraz nachylenie stoków lub zboczy; klasyfikuje formy terenu, uwzględniając wysokości bezwzględne; omawia sposób powstawania krajobrazu krasowego; form terenu powstałych na skutek działalności człowieka; wskazuje na mapie pasy ukształtowania powierzchni Polski. biegle zapisuje i zamienia skale, wychodząc od dowolnej postaci; biegle wykonuje obliczenia dotyczące skali; oblicza róŝnicę wysokości między najwyŝej a najniŝej połoŝonym miejscem w Polsce i na świecie; identyfikuje formy terenu w najbliŝszej okolicy. 5
Wymagania konieczne Wymagania podstawowe (ocena dopuszczająca) (ocena dostateczna) Dział VII. Ziemia jako środowisko Ŝycia wymienia stany skupienia wody w przyrodzie; na podstawie schematu omawia krąŝenie wody w przyrodzie; podaje co najmniej 4 przykłady organizmów Ŝyjących w wodzie; wskazuje przystosowania w budowie ryby do Ŝycia w wodzie; podaje 3 przykłady środowisk lądowych; wymienia kolejno warstwy lasu; przyporządkowuje organizmy do poszczególnych warstw lasu; wyjaśnia, jak naleŝy się zachowywać w lesie; omawia znaczenie łąk, posługując się co najmniej dwoma przykładami; rozpoznaje co najmniej 3 rośliny uprawne oraz podaje sposoby ich wykorzystania; wymienia charakterystyczne cechy parku. wymienia postacie wody występujące w przyrodzie; wyjaśnia, na czym polega topnienie i krzepnięcie; rysuje schemat obiegu wody w przyrodzie; opisuje przystosowania roślin do Ŝycia w wodzie; wymienia kolejno odcinki rzeki od źródła do ujścia; porównuje warunki panujące w górnym i dolnym biegu rzeki; określa czynniki utrudniające Ŝycie na pustyni, w wysokich partiach gór, na obszarach polarnych; podaje po 2 przykłady organizmów Ŝyjących w poszczególnych warstwach lasu; omawia znaczenie lasów; wymienia przykładowych mieszkańców łąki i jej gości ; omawia znaczenie wskazanych roślin uprawnych; podaje cechy krajobrazu miejskiego; wymienia po 3 gat. roślin i zwierząt Ŝyjących w parkach. omawia schemat zmiany stanów skupienia wody; wyjaśnia, w jaki sposób powstają źródła i rzeki; klasyfikuje zasoby wody na Ziemi; wyjaśnia, jak oddychają zwierzęta Ŝyjące w wodzie; porównuje warunki panujące w poszczególnych odcinkach rzeki; omawia przystosowania organizmów Ŝyjących w poszczególnych odcinkach rzeki; wymienia czynniki warunkujące Ŝycie na lądzie; opisuje poszczególne warstwy lasu z uwzględnieniem występującą w nich roślin i zwierząt; przedstawia zmiany zachodzące na łące w róŝnych porach roku; wyjaśnia pojęcie chwasty. omawia znaczenie wody w przyrodzie; wyjaśnia związek między głębokością zbiornika a liczbą Ŝyjących w nim organizmów Ŝywych; wymienia charakterystyczne cechy organizmów Ŝyjących w środowisku wodnym; wyjaśnia, jak rzeka rzeźbi krajobraz; porównuje warunki Ŝycia w wodzie i na lądzie; rozpoznaje organizmy występujące w poszczególnych warstwach lasu; wskazuje powiązania między organizmami Ŝyjącymi na łące; przedstawia przykładowy łańcuch pokarmowy obejmujący zwierzęta Ŝyjące na polu. posługując się przykładami, wyjaśnia zjawiska sublimacji i resublimacji; podaje przykłady organizmów Ŝyjących w wodach słonych na róŝnych szerokościach geograficznych; podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu rzeki na organizmy Ŝyjące w jej pobliŝu oraz na Ŝycie ludzi; objaśnia rolę organizmów glebowych Ŝyjących na łące; naturalnych wrogów wskazanych szkodników upraw. 6