WĘGLOWY REMANENT. Co o polskim górnictwie węgla kamiennego wiedzieć warto

WĘGLOWY REMANENT Co o polskim górnictwie węgla kamiennego wiedzieć warto

WĘGLOWY REMANENT Co o polskim górnictwie węgla kamiennego wiedzieć warto Nie ma żadnych wątpliwości, że kraj, który będzie posiadał i eksploatował własne surowce, będzie niezależny gospodarczo, a przede wszystkim bezpieczny energetycznie PROF. Zbigniew Kasztelewicz KATOWICE 2017

Publikacja powstała dzięki wsparciu firm: Tauron Polska Energia SA Węglokoks SA Energa SA

Szanowni Państwo! Węgiel jest surowcem odchodzącym w przeszłość, czy może przeciwnie ma przed sobą przyszłość? Nie ukrywam, że należę do zwolenników tej drugiej tezy, mając świadomość, że miłośników tej pierwszej z roku na rok przybywa. I trudno się temu dziwić, skoro przeciwnicy węgla biorą za oręż emocjonalne argumenty dotyczące m.in. nieodwracalnych skutków klimatycznych. A kiedy dodatkowo górnictwo węglowe popada w kryzys ekonomiczny, dopełnia nam się obraz węglowej katastrofy. Jak się z tym zmierzyć? Jednym z działań jest przywoływanie merytorycznych argumentów. Temu właśnie przyświeca idea powstania dokumentu na temat polskiego węgla, który trzymacie Państwo w rękach. Żeby zrozumieć polskie górnictwo węgla kamiennego, jego rolę w polskiej gospodarce, trzeba poznać szeroki kontekst zarówno historyczny, jak i współczesny. Na początku lat 90. ubiegłego wieku, wraz z początkiem transformacji społeczno-gospodarczej, polski węgiel padł ofiarą polityki antyinflacyjnej, czyli przypadła mu rola tzw. kotwicy inflacyjnej. Polityki, która zapoczątkowała lawinę zobowiązań po stronie kopalń. Jeśli dołożymy do tego złą organizację rozczłonkowanie scentralizowanej struktury to otrzymamy obraz branży, stojącej na chwiejnym fundamencie. Nic dziwnego, że na takim gruncie rosły liczne patologie, które trawiły górnictwo węgla kamiennego. Dopiero lata dobrej koniunktury pozwoliły już zdziesiątkowanemu sektorowi odzyskać biznesowy wigor. Niestety, najlepsze lata prosperity polski przemysł węglowy przespał. Zamiast inwestować w swój rozwój, sektor najzwyczajniej zwijał się, bo miliardowe zyski szły nie tam, gdzie trzeba. Lwia ich część zasiliła budżet państwa. W tym czasie Bruksela forowała już rozwój energii odnawialnej, a nasi poprzednicy w rządzie przyjmowali tę politykę niczym religię. Energetyka oparta na węglu musiała ustępować miejsca coraz liczniejszym farmom wiatrowym, których efektywność energetyczna w polskich szerokościach geograficznych jest dużo gorsza niż w innych krajach. W tych warunkach przyszło nam naprawiać rodzimy przemysł węglowy. Rząd Prawa i Sprawiedliwości uważa, że sprawne zarządzanie, efektywne wydobywanie węgla to bezpieczeństwo energetyczne i kwestia polskiej racji stanu. To także dbałość o polski PKB, bo inwestycje w górnictwo i energetykę węglową to pieniądze wydane w Polsce, w polskich firmach. To wreszcie problem społeczny trudno sobie bowiem wyobrazić polski rynek pracy bez polskiego węgla i górnictwa. Oczywiście, restrukturyzacja to dla górnictwa proces permanentny. Kopalnie i elektrownie stoją w obliczu postępu technologicznego, który pozwoli zmienić oblicze węgla. Wysokosprawna energetyka, czyli spalanie, usuwanie CO 2 ze spalin, zgazowanie węgla, to znaczy przemiana węgla w paliwo gazowe, to nasza przyszłość. Polskie kopalnie muszą się zmieniać, muszą wdrażać i korzystać z nowych technologii. Polski nie stać bowiem na to, żeby kształtować swoją przyszłość bez polskiego węgla. Grzegorz Tobiszowski sekretarz stanu w Ministerstwie Energii 3

1Czy węgiel to biznes? W 2013 r. górnictwo węgla kamiennego, po drastycznym spadku cen surowca na rynkach światowych, popadło w głęboki kryzys. Opinia publiczna bombardowana była informacjami o wysokości budżetowych dotacji, bez których kopalnie nie miałyby szans na przeżycie, i protestach górniczych załóg obawiających się likwidacji zakładów. Już trzy lata później, na skutek konsekwentnej restrukturyzacji, sytuacja odwróciła się w sposób radykalny. Branża, odnotowując relatywnie niewielką stratę, poprawiła wynik finansowy netto o niemal 4,3 mld zł. Warto w tym kontekście przypomnieć, że jeszcze kilka lat temu górnictwo przynosiło zyski, sięgające nawet 3 mld zł netto rocznie. Aby uzyskać takie wyniki, przeszła bardzo bolesny i długotrwały proces restrukturyzacji. Obecnie daje zatrudnienie 80 tys. osób, a każde z miejsc pracy zdaniem prof. Marka Szczepańskiego z Zakładu Socjologii Rozwoju Uniwersytetu Śląskiego generuje 4 miejsca pracy w otoczeniu górnictwa. Sektor odprowadza rocznie do budżetu państwa ok. 5,5 mld zł podatków i opłat.

W Ę G L O W Y R E M A N E N T Kluczowym argumentem za funkcjonowaniem górnictwa jest jednak fakt, że eksploatuje rodzime zasoby naturalne, z których produkuje się ok. 61 proc. energii pierwotnej w kraju. Co więcej, węgiel jest nadal najtańszym źródłem energii. Przed rozpoczęciem transformacji gospodarczej, w 1988 r. w 70 polskich kopalniach wyprodukowano 192,7 mln t węgla kamiennego. W roku 2016 produkcja kopalń (pod koniec roku tych czynnych było 21) spadła do 68,3 mln t. GRZECH PIERWORODNY Jeszcze większa w ciągu minionych 28 lat była dynamika spadku zatrudnienia. W 1988 r. w kopalniach pracowało ponad 428 tys. osób, pod koniec roku 2016 nieco ponad 84,6 tys., a po kolejnych sześciu miesiącach górnictwo węgla kamiennego zatrudniało 81,7 tys. osób. Z czego wynikał ten drastyczny spadek potencjału? Rok 1989 był nie tylko momentem przejścia do gospodarki rynkowej, ujawniło się wówczas szereg zjawisk gospodarczych niekorzystnych dla polskiego górnictwa węglowego. Najistotniejszym była recesja gospodarcza, której towarzyszył spadek produkcji przemysłowej. W roku 1990 nastąpiło znaczne obniżenie zapotrzebowania na węgiel w kraju, głównie w wyniku gwałtownego spadku poziomu produkcji całego przemysłu. Sprzedaż węgla na rynku krajowym i w eksporcie zaczęła maleć. Gospodarki wielu państw zaczęły odchodzić od tego paliwa na rzecz ropy naftowej i gazu, a jego ceny na rynkach światowych stawały się coraz niższe. W tej sytuacji grzechy własne polskiego górnictwa m.in. przerost zatrudnienia i jego niewłaściwa struktura, nadmiernie rozbudowany potencjał produkcyjny, scentralizowany system zarządzania, obciążenie majątkiem nieprodukcyjnym i wysokie zadłużenie stały się bagażem, którego branża nie była w stanie samodzielnie unieść. KOTWICA INFLACYJNA POCIĄGNĘŁA W DÓŁ Do pogłębienia się niekorzystnej sytuacji górnictwa przyczyniła się również polityka rządu z początku lat dziewięćdziesiątych. Na węglu skupił się także ciężar polskiej transformacji gospodarczej. Po 1 stycznia 1990 r., gdy uwolniono ceny, węgiel stał się tzw. kotwicą inflacyjną. Narzucone urzędowo ceny surowca pozwoliły wprawdzie na ograniczenie krajowej inflacji, równocześnie jednak, nie pokrywając kosztów produkcji, pogrążyły sektor w finansowej zapaści. W całym 1990 roku średni koszt wydobycia 1 t węgla wynosił, według ówczesnego kursu dolara, 20 dol., a średnia cena węgla eksportowanego z Polski 50 dol. Kopalnie zaś zostały zmuszone do sprzedawania węgla po średniej cenie 12 dol. Ponieważ eksport był bardzo opłacalny, to rząd polski wprowadził 80-procentowy podatek eksportowy Ceny węgla kamiennego zostały uwolnione dopiero od 1 lipca 1990 r. Możliwość ich podwyższenia była jednak poważnie ograniczona przez obowiązek informowania o tym zamiarze izb skarbowych, które mogły na okres trzech miesięcy wstrzymać podwyżkę ceny. Obowiązek ten wynikał z zarządzenia nr 39 Ministra Finansów z 29 czerwca 1990 r., które zostało zniesione po dwóch latach. W tym okresie koszty wydobycia węgla rosły znacznie szybciej od przychodów uzyskiwanych z jego sprzedaży. Różnica nie była rekompensowana odpowiednimi dotacjami przedmiotowymi. W efekcie wynik finansowy górnictwa pogarszał się z roku na rok. DR Wojciech Blasiak PROTESTY SPOŁECZNE W GÓRNICTWIE WĘGLA KAMIENNEGO W POLSCE PO 1989 ROKU: TŁO, PRZYCZYNY, PRZEBIEG ORAZ KONSEKWENCJE w: wojciech-blasiak.pl Wytworzyła się sytuacja akceptacji, przez zainteresowane strony oraz decydentów i właściciela, cen węgla kształtowanych na poziomie niższym niż koszty pozyskania węgla. Akceptacja ta narusza zasady funkcjonowania gospodarki rynkowej, a interesujące jest czy to wynika z niewiedzy, czy świadomego przemilczania niewygodnych zasad ekonomii gospodarki rynkowej. Skutki są oczywiste, bo nie mogą być inne, różnice pomiędzy kosztami a cenami, w powyższej niezdrowej sytuacji, powodują powstawanie znacznych (choć nie wszystkich) strat w górnictwie PROF. Wiesław Blaschke PROBLEMATYKA CEN WĘGLA KAMIENNEGO W POLSKIM KOMPLEKSIE PALIWOWO-ENERGETYCZNYM w: Przegląd Górniczy, 2002, nr 6 5

C Z Y W Ę G I E L TO B I Z N E S? Według ówczesnych szacunków ekspertów z Węglokoksu, w 1991 r. najtańszy węgiel energetyczny z importu musiałby kosztować już w porcie polskim przed wyładunkiem od 42 do 52 dol./t. Jednocześnie średnia cena węgla w kraju wynosiła ok. 25 dol./t, koszty wydobycia 28,5 dol./t, a średnia cena surowca sprzedawanego poza granice 49 dol./t. Sektor, obiektywnie rentowny, zaczął się zadłużać. W 1998 r. dług wynosił już 13 mld zł, by 2002 r. sięgnąć 23 mld zł. Jednocześnie ceny węgla, trafiającego do energetyki zawodowej, ustalane były odgórnie. Kopalnie kumulowały straty, energetyka rekordowe zyski. Dla przykładu, w 1997 roku ustalono cenę 32 dol. za tonę węgla energetycznego, mimo iż węgiel importowany musiałby kosztować minimum 35 dol., a i tak w ciągu roku zmuszono spółki węglowe do sprzedaży węgla po 27 dol. dr Wojciech Blasiak, Protesty społeczne... Eksperci Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej szacowali, że kształtowanie cen węgla kamiennego w latach 1990 1997 poniżej poziomu inflacji spowodowało straty dla górnictwa w wysokości 268 bilionów starych złotych (26 817,6 mln zł). Po odliczeniu dotacji, zobowiązań i umorzeń okazuje się, że górnictwo mogło przynieść w tym okresie 17,7 mld zł zysku netto. Powstała nierównoprawność branż. Energetyka potrafiła zabezpieczyć swe interesy ekonomiczne w sposób systemowy; natomiast górnictwo, nie potrafiąc wymusić zachowań rynkowych w handlu węglem, znalazło się w dramatycznej sytuacji PERMANENTNA REFORMA Reformowaniem górnictwa zajmował się każdy kolejny rząd po 1989 r., a doprowadzenie branży do rentowności i funkcjonowania zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej było jednym z najtrudniejszych do rozwiązania problemów w okresie transformacji gospodarki. Henryk Paszcza, dyrektor katowickiego Oddziału Agencji Rozwoju Przemysłu, do 2006 r. wyróżnia sześć podejść do restrukturyzacji. Według raportu Najwyższej Izby Kontroli, od początku lat 90. na reformę górnictwa wydano ok. 34 mld zł (licząc w cenach z 2001 r.) PROF. Wiesław Blaschke PROBLEMATYKA CEN WĘGLA KAMIENNEGO W POLSKIM KOMPLEKSIE PALIWOWO-ENERGETYCZNYM w: Przegląd Górniczy, 2002, nr 6 Reformy skutkowały tym, że do roku 2015 liczba kopalń zmniejszyła się o 41, wydobycie spadło o 120,5 mln t, a z pracą w branży pożegnało się niemal 240 tys. osób. W 2001 r., dzięki umorzeniu części długów, branża uzyskała dodatni wynik netto, wynoszący 176,8 mln zł. CENOWY KONTREDANS Wyjątkowo korzystna koniunktura na węgiel, która pojawiła się jesienią 2003 r., spowodowała, że w 2004 r. zyski branży netto sięgnęły 2,7 mld zł, a rok później 1,1 mld zł. Rekordowe ceny węgla energetycznego, wynoszące 211,57 dol./t CIF ARA, zanotowano w lipcu 2008 r. W tym samym roku najwyższa w historii cena węgla koksowego wyniosła 305 dol./t. Od 2012 r. obserwowany jest systematyczny spadek cen węgla na światowym rynku. W 2015 r. najważniejsze indeksy cenowe, tj. CIF ARA, NEWC oraz RB, spadły poniżej 50 dol./t, czyli do poziomu nienotowanego od 12 lat. Do przyczyn takiej sytuacji zaliczyć należy: malejące zapotrzebowanie na węgiel przy ogólnej nadpodaży na rynkach oraz zapasach w terminalach portowych, jak i elektrowniach; niskie ceny gazu oraz ropy naftowej; zmniejszenie popytu w Chinach wskutek wzrostu produkcji hydroenergii; zwiększenie produkcji ze źródeł odnawialnych; politykę dekarbonizacji realizowaną w USA, UE oraz Chinach; spadek kursu euro do dolara oraz spadek stawek frachtowych w przewozach towarów masowych. Splot tych okoliczności spowodował, że w latach 2013 2015 sprzedaż węgla przynosiła straty. Sytuacja odwróciła się w roku 2016, gdy nieoczekiwany i trwający nadal korzystny trend rynkowy pozwolił branży na wytchnienie. W połowie 2017 r. najważniejsze indeksy cenowe dla węgla energetycznego przekroczyły wartość 80 dol./t. Za węgiel koksowy w transakcjach spotowych płacono średnio 168 dol./t. Poziom cen uzyskiwanych zwłaszcza na przełomie roku 2016 i 2017 przełożył się na wynik finansowy sektora, który po pierwszym półroczu 2017 r. odnotował zysk netto 1,4 mld zł. KTO KUPUJE POLSKI WĘGIEL? W 2016 r. polskie kopalnie wyprodukowały 70,4 mln t węgla kamiennego, a rok wcześniej 72,2 mln t. Wydobycie węgla energetycznego wyniosło 57,2 mln t (przed rokiem 59,2 mln t), a koksowego 13,2 mln t (wobec 13 mln t w 2015 r.). Sprzedaż węgla była wyższa od jego wydobycia i wyniosła 73,1 mln t. Na rynku krajowym ulokowano 64,2 mln t, na eksport trafiło 8,9 mln t surowca. 6

W Ę G L O W Y R E M A N E N T Największym odbiorcą węgla była energetyka zawodowa i przemysłowa, która kupiła prawie 36 mln t surowca. To z węgla kamiennego pochodziła co druga terawatogodzina energii wyprodukowana w naszym kraju. Do ciepłowni zawodowych i niezawodowych trafiło 4,3 mln t węgla. Rodzimi producenci sprzedali też ponad 13,4 mln t węgla do koksowania. Od 1945 r. wydobyto w Polsce 8,74 mld t węgla. Poza granicami kraju sprzedano 1,69 mld t surowca. Polska jest największym producentem węgla kamiennego w Unii Europejskiej. Na świecie zajmuje dziewiąte miejsce. CIĄGLE GŁÓWNE ŹRÓDŁO ENERGII W 2016 r. krajowe zużycie energii elektrycznej brutto wyniosło 164 625 GWh i wobec roku poprzedniego wzrosło o 2 proc. Przyrost ten pokryty został przede wszystkim przez wzrost produkcji energii elektrycznej ze źródeł wiatrowych i innych odnawialnych, które w 2007 r. dostarczyły 447 GWh, a w 2016 r. już 11 769 GWh. W 2016 r. krajowe elektrownie na węglu kamiennym wyprodukowały 81 348 GWh energii elektrycznej (o 1 proc. mniej niż rok wcześniej). Stanowiło to 50 proc. energii elektrycznej wyprodukowanej w Polsce. Produkcja energii elektrycznej z węgla kamiennego ma tendencję spadkową. W 2015 r. była o 12 proc. niższa niż w 2007 r. Zużycie węgla kamiennego w krajowych elektrowniach i elektrociepłowniach w 2014 r. wyniosło 37,6 mln t i było o 17 proc. (o 7,7 mln t) niższe niż w 2007 r. Produkcja ciepła w 2014 r. wyniosła 360,2 tys. TJ (teradżuli). Ponad 64 proc. ciepła zostało wytworzone w kogeneracji z produkcją energii elektrycznej. Podstawowym paliwem do wytwarzania ciepła nadal jest węgiel kamienny. Jednak produkcja ciepła z wykorzystaniem węgla kamiennego ulega zmniejszeniu (z 310,2 tys. TJ w 2007 r. do 268,7 tys. TJ w 2014 r., tj. o 13,3 proc.). W 2014 r. ciepło produkowane z węgla stanowiło 74,6 proc. produkcji ciepła ogółem. W przypadku ciepła produkowanego bez kogeneracji, węgiel także jest paliwem dominującym. Wytwarza się z niego 87,6 proc. ciepła. PALIWO AKCEPTOWALNE I ATRAKCYJNE W latach 2007 2014, mimo niezwykłej dynamiki cen, zużycie węgla kamiennego w sektorze drobnych odbiorców, obejmujących rolnictwo, gospodarstwa domowe oraz pozostałych odbiorców, wzrosło o 11,8 proc. (z 11 mln t w 2007 r. do 12,3 mln t w 2014 r.). Przeprowadzone badania wskazują, że wśród drobnych odbiorców węgiel jest paliwem akceptowalnym i atrakcyjnym. W pracy zbiorowej Analiza porównawcza cen energii zawartej w paliwach, opublikowanej przez naukowców z Instytutu Inżynierii Biosystemów Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, zestawiono dane z 2015 r. Na podstawie średnich cen tradycyjnych paliw kopalnych i paliw odnawialnych oraz ich wartości opałowej, obliczono cenę jednej uzyskanej z nich kilowatogodziny energii. Analiza wskazuje na duże różnice cen, które wahają się od ok. 7 gr. do ponad 50 gr. za kwh. Z obliczeń wynika, że najtańsza jest energia wyprodukowana przy użyciu węgla kamiennego różnych sortymentów. Z paliw odnawialnych nadal tylko drewno łupane oraz pelety ze słomy mogą konkurować cenowo z węglem. Energia zawarta w przetworach drewna jest już droższa i niewiele różni się od ceny energii zawartej w gazie sieciowym, a w stosunku do drewna łupanego drożeje dwukrotnie. ogółem: 64,23 mln t TWh 34,5 energetyka zawodowa i przemysł 4,57 ciepłownie zawodowe i niezawodowe 0,46 inni odbiorcy przemysłowi 10,82 koksownie 13,88 pozostali odbiorcy krajowi Co druga wyprodukowana terawatogodzina energii elektrycznej w Polsce pochodzi z węgla kamiennego. Krajowa sprzedaż węgla w 2016 r. [mln t] [ŹRÓDŁO: Agencja Rozwoju Przemysłu] 7

C Z Y W Ę G I E L TO B I Z N E S? KONKURENCJA Z IMPORTU W pierwszej dekadzie XXI w. konkurencja cenowa spowodowała systematyczny wzrost ilości wwożonego do Polski węgla kamiennego, głównie z terenów Federacji Rosyjskiej. W latach 2007 2011 import węgla wzrósł niemal trzykrotnie z 5,7 mln t do 15 mln t. Obok korzystniejszej ceny na jego wzrost wpłynęła sytuacja krajowych producentów, nie potrafiących sprostać popytowi na atrakcyjne sortymenty surowca. Wzrost wielkości importu dotyczył węgla energetycznego, jednocześnie import węgla do koksowania oscylował na stałym poziomie wynoszącym od 2,2 do 3,5 mln t. Kolejny okres przyniósł spadek importu: do ok. 10 mln t rocznie pomiędzy latami 2012 a 2014 i 8,3 mln t rocznie w latach 2015 2016. Największa część sprowadzanego surowca pochodziła z Federacji Rosyjskiej (ok. 75 proc. węgla energetycznego) i z Republiki Czeskiej (węgiel do koksowania). Od 2013 r. (do ponad 50 proc.) wzrasta udział importu węgla koksowego z Australii. Od 2014 r. obserwuje się zmiany jakościowe na rynku importerów. Coraz większą rolę zaczynają odgrywać kierunki, dotychczas egzotyczne z punktu widzenia krajowego rynku węgla, takie jak: Stany Zjednoczone, Australia, Kolumbia. Przez niemal cały analizowany okres Polska była importerem węgla netto. Tylko w 2007 r. i w 2015 r. wolumen eksportu i wywozu był wyższy od wolumenu importu. W pozostałych latach przeważał import. Najwyższe saldo przywozu/wywozu wystąpiło w 2011 r. ( 9,2 mln t). Łącznie w latach 2007 2015 wielkość importu była wyższa od wywozu i eksportu o 13,3 mln t. OTRZYMANE DOTACJE, ZAPŁACONE PODATKI Górnictwo węgla kamiennego odprowadza do budżetu państwa i budżetów gmin dużo większe środki, niż otrzymuje w formie dotacji. Obciążenia publicznoprawne nałożone na przedsiębiorstwa z branży górnictwa kamiennego były pierwszym półroczu 2017 r. aż o 31 proc. wyższe niż rok wcześniej. Jak podaje katowicki oddział Agencji Rozwoju Przemysłu, do kasy wierzycieli publicznoprawnych wpłynęło 3,4 mld zł podatków i opłat nałożonych na branżę. Wszystkie spółki produkcyjne sektora regulowały swoje należności publicznoprawne w stu procentach. Zapłacone zobowiązania stanowią 32 proc. przychodów ze sprzedaży węgla, czyli co trzecia złotówka z działalności produkcyjnej została odprowadzona do Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Najwięcej środków (ponad 1,56 mld zł) sektor górnictwa odprowadził do budżetu państwa z tytułu należnych podatków PIT, CIT, VAT oraz podatku akcyzowego. Stanowiło to ok. 46 proc. bieżących płatności publicznoprawnych. Wysokość odprowadzonego VAT-u była o ponad 447 mln zł wyższa niż rok wcześniej. W pierwszym półroczu br. budżet państwa uzyskał również przychody z tytułu podatku od osób prawnych likwidacja kopalń przekazanych do SRK do końca 2006 r. naprawa szkód górniczych roszczenia pracownicze dopłata na pokrycie strat produkcyjnych bieżąca likwidacja kopalń restrukturyzacja zatrudnienia monitoring łączna wysokość dotacji 230 318,20 13 830,00 177 212,90 138 921,00 288 041,00 294 605,80 4 200,00 1 147 128,90 Dotacja budżetowa w 2016 r. [tys. zł] [ŹRÓDŁO: Agencja Rozwoju Przemysłu] 8

W Ę G L O W Y R E M A N E N T (CIT) w wysokości ponad 155 mln zł, wobec 15,2 mln zł w roku poprzednim. Z danych katowickiego Oddziału Agencji Rozwoju Przemysłu wynika, że w 2016 r. górnictwo w formie podatków i opłat odprowadziło do Skarbu Państwa i budżetów gmin 5,4 mld zł. 34 PODATKI I OPŁATY Wśród 34 różnych podatków i opłat, uiszczanych przez górnictwo, są m.in.: zobowiązania wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, podatek od towarów i usług, opłata za odbiór odpadów komunalnych, wynagrodzenie za informację geologiczną i górniczą, podatek akcyzowy, podatek od nieruchomości, podatek leśny, a także opłata eksploatacyjna czy opłata za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Analiza regulowanych podatków i pozostałych zobowiązań publicznoprawnych wskazuje, że w wartościach bezwzględnych obciążenia z tego tytułu na przestrzeni ostatnich lat maleją. Nie jest to jednak wynik zmiany przepisów, które zmierzałyby do zmniejszenia obciążeń podatkowych, lecz pochodna gorszych wyników finansowych branży. Przykładem może być podatek od towarów i usług. Stawka podatku nie uległa zmianie w ostatnich latach, a jedynie zmalała wartość sprzedawanego węgla, co przełożyło się na zmniejszenie podstawy opodatkowania, a w konsekwencji na relatywnie niższą wartość zapłaconych podatków. Podobna sytuacja dotyczy podatku dochodowego od osób prawnych czy też wypłat z zysku. W tym ostatnim przypadku ujemne wyniki finansowe miały wpływ na stratę podatkową, a w efekcie zaniechanie wpłat do budżetu. Niezmiennie największy udział w zobowiązaniach publicznoprawnych mają przez wszystkie lata te obciążenia fiskalne, które są pochodną zatrudnienia. Narzuty na wynagrodzenia w postaci wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a także pobierane z wynagrodzeń składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i podatek dochodowy od osób fizycznych to niezmiennie ponad 60 proc. regulowanych przez branżę corocznie zobowiązań. U zarania gospodarki rynkowej polskie górnictwo węgla kamiennego obciążone zostało nie tylko wysokim zadłużeniem i rozbudowanym potencjałem wydobywczym, ale także funkcją kotwicy inflacyjnej. Obciążenia finansowe, wynikające z tych czynników, ale także ze spadku wykorzystania węgla w gospodarce, a przez to spadku przychodów, zaważyły na sytuacji branży. Bolesne reformy, wiążące się z likwidacją kopalń i zmniejszeniem zatrudnienia, przeprowadzone przez kolejne polskie rządy w latach 1993 2006, doprowadziły do uzyskania przez branżę rentowności. Górnictwo węgla kamiennego, podobnie jak inne branże surowcowe, wykazuje dużą wrażliwość na poziom cen, kształtujących się na rynkach międzynarodowych, przy małej elastyczności kosztowej. W latach koniunktury branża generowała zyski przekraczające 3 mld zł rocznie, trwająca do końca 2015 r. dekoniunktura przełożyła się na straty, które w 2014 r. sięgnęły 2 mld zł. Pod koniec 2016 r. górnictwo dawało pracę ok. 85 tys. ludzi. Każdy etat w branży generuje cztery kolejne miejsca pracy w jej otoczeniu. Branża swoje zobowiązania wobec pracowników wypłaca w terminie, a poziom wynagrodzeń w kopalniach jest jednym z najwyższych w polskiej gospodarce. Węgiel jest w Polsce paliwem najczęściej wykorzystywanym do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Dzięki wprowadzeniu reformy oraz wzrostowi cen węgla na rynkach światowych w pierwszym półroczu 2017 r. branża osiągnęły zysk 1,4 mld zł. 9

C Z Y W Ę G I E L TO B I Z N E S? 0 10 20 30 40 50 60 70 80 2016 23 70,4 2015 2014 28 29 72 72,5 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 29 76,5 30 79,2 30 75,7 30 76,2 30 77,4 30 83,4 30 87,2 32 94,3 32 97,0 37 99,2 40 100,4 41 102,1 41 102,8 42 102,2 Liczba kopalń czynnych ( ) w latach 1988 2016 i wydobycie węgla kamiennego ( ) [mln t] [ŹRÓDŁO: Agencja Rozwoju Przemysłu] 1999 109,2 48 1998 116,0 54 1997 1996 1995 137,1 136,2 57 58 135,3 63 1994 1993 132,7 130,2 66 67 1992 131,3 70 1991 1990 1989 1988 140,1 147,4 70 70 70 177,4 70 192,7 0 25 50 75 100 125 150 175 200 10

W Ę G L O W Y R E M A N E N T 315 700 1 003 1 342 4 000 659 956 1 767 1 849 3 967 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 3 443 2 147 1 950 1 582 2 383 2 903 1 994 3 579 3 256 2 257 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 1 694 4 856 4 066 2 147 8 392 6 658 8 214 5 817 2 500 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Stan zapasów węgla kamiennego na koniec roku w latach 1988 2016 [tys. t] [ŹRÓDŁO: Agencja Rozwoju Przemysłu] 11