mgr inż. Alina Mroczek Analiza epidemiologiczna występowania i uwarunkowań pylicy górników kopalń węgla kamiennego w województwie śląskim w latach 2003-2011 Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych PROMOTOR: dr hab. n. med. Renata Złotkowska Zakład Medycyny Społecznej i Profilaktyki Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Zabrze 2017
STRESZCZENIE Wstęp: W latach 2003-2011 jedną z najczęściej stwierdzanych chorób zawodowych w Polsce była pylica płuc, odnotowywana w większości przypadków w branży górniczej w województwie śląskim. Dominującym rodzajem tej jednostki chorobowej była pylica górników kopalń węgla (pylica g.k.w.), która stanowiła 87,4% ogółu pylic płuc. Cel pracy: Celem rozprawy była ocena sytuacji epidemiologicznej, dotyczącej pylicy górników kopalń węgla w województwie śląskim w latach 2003-2011 oraz próba identyfikacji czynników wpływających na zapadalność na tę jednostkę chorobową. Materiał i metody: Retrospektywne wtórne dane epidemiologiczne, dotyczące stwierdzonych przypadków pylicy g.k.w., zebrano z regionalnych statystyk gromadzonych przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną w Katowicach. Informacje dotyczące narażenia na pyły kopalniane pozyskano z trzech wybranych kopalń Kompanii Węglowej S.A. o różnej zapadalności na pylicę g.k.w.: kopalnię o wysokiej, średniej oraz niskiej zapadalności (kolejno: KWK 1, KWK 2 oraz KWK 3). Dokonano analizy zapadalności pod względem wieku pracowników, okresu narażenia, poziomu stężenia pyłu kopalnianego, stanowisk pracy oraz pokładu wydobywczego. Wykorzystano także wyniki autorskiego badania ankietowego, przeprowadzonego wśród 711 pracowników wybranych kopalń w celu subiektywnej oceny stanu zdrowia respondentów i zbadania poziomu ich wiedzy o profilaktyce przeciwpyłowej. Wyniki: W omawianym okresie w województwie śląskim wskaźniki zapadalności na 100 tys. pracujących i 100 tys. zatrudnionych dla pylicy g.k.w. pozostawały na podobnym poziomie. Pylica g.k.w. występowała najczęściej u osób powyżej 50 roku życia, pracujących w narażeniu na pył kopalniany przez ponad 25-29 lat. W analizie porównawczej wybranych kopalń największa zapadalność dotyczyła KWK1, gdzie na pylicę g.k.w zapadali najmłodsi pracownicy w wieku 40-49 lat, a okres narażenia na pył kopalniany był najkrótszy w przedziale 20-24 lata. We wszystkich kopalniach najwięcej przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) pyłu respirabilnego (p.r.) (94,6%) odnotowano na stanowisku kombajnisty pod ziemią, w chodnikach (85,9%) i ścianach (79,9%), a na wspólnym pokładzie wydobywczym (405) krotności NDS p.r. w KWK3 były statystycznie istotnie najniższe. Stan zdrowia układu oddechowego ankietowanych był porównywalny we wszystkich omawianych kopalniach: 73% respondentów zgłosiło objawy chorobowe, nałóg palenia tytoniu dotyczył 34,7% ogółu. Ankietowani w 65% mieli wysoki poziom wiedzy o pylicy g.k.w. W analizie
korelacji nie wykazano znamiennych statystycznie związków między stanem zdrowia ankietowanych, a zapyleniem na stanowisku pracy (p>0,05). W KWK3 odnotowano najmniej sytuacji, w których uszkodzone były zabezpieczenia przeciwpyłowe podczas pracy (58,7%), a 42,6% innych pracowników częściej używało masek filtrujących, przy najmniejszym nacisku pracodawcy na ich stosowanie (77,4%). Respondenci z KWK3 częściej niż pozostali aktywnie spędzali czas wolny: uprawiali sport (74%) i wyjeżdżali poza woj. śląskie (59,6%). Wnioski: Zapadalność na pylicę g.k.w. pozostaje na stałym poziomie, w przeciwieństwie do pozostałych chorób zawodowych, gdzie odnotowano trend spadkowy. W porównywanych kopalniach KWK1 pracownicy z pylicą g.k.w. byli najmłodsi, a okres narażenia na pył kopalniany najkrótszy. Największe narażenie na pył kopalniany dotyczyło stanowiska kombajnisty pod ziemią i odnotowywane było w ścianach oraz chodnikach. Wybrane kopalnie istotnie różniły się przede wszystkim poziomem profilaktyki przeciwpyłowej, gdzie najwyższy poziom odnotowano w KWK3, a pracownicy wykazywali większą niż w pozostałych kopalniach dbałość o własne zdrowie. Słowa kluczowe: choroby zawodowe, pylica płuc, pylica górników kopalń węgla
SUMMARY Background: One of the most common occupational diseases in Poland during period 2003-2011 was pneumoconiosis, which was reported in most cases in the mining industry in the region of Silesia. The dominant type was coal workers pneumoconiosis (CWP) which constituted 87.4% of the total pneumoconiosis. The aim of the study : The aim of the study was to evaluate the epidemiological situation of CWP in the Silesia during period 2003-2011 and to identify factors influencing the incidence of this disease unit. Material and methods: The epidemiological retrospective data on the registered cases of CWP were collected from regional statistics collected by the Provincial Sanitary and Epidemiological Station in Katowice. Data on the exposure to coal dust were obtained from three selected coal mines of Kompania Węglowa S.A. with high, medium and low incidence of pneumoconiosis (sequences: KWK 1, KWK 2 and KWK 3). The analysis covered the age of miners, length of exposure to coal dust, level of exposure to coal dust, work stations, place of work and type of coal bed. There were also used results of the author's survey among 711 employees of selected mines in order to subjective assess health of respondents and to examine their level of knowledge about the prevention of dust. Results: In the discussed period in Silesia, the maturity ratios of CWP were at a similar level, as opposed to other occupational diseases, where was a downward trend. CWP was most common in people over 50 years of age and miners working in mine dust exposure for more than 25-29 years. In the comparative analysis of selected mines, the greatest incidence was found in KWK1,where workers with CWP was the youngest - aged 40-49 years and length of exposure to coal dust was the shortest - in the range of 20-24 years. In all mines, the highest exceedances of the normative values of respirable dust (94.6%) were recorded in the operator of underground coal-cutting machine, sidewalks (85.9%) and longwalls (79.9%) and on the common deck (405) exceedances the normative values of respirable dust were statistically the lowest in KWK3. The respiratory health status of respondents was comparable in all mines: 73% of respondents reported symptoms, and the smoking habit was 34.7% of the total. 65% of respondents had high levels of knowledge about CWP. In the correlation analysis, there was no statistically significant relationship between the health status of the respondents and the pollination of dust at their
workplace (p>0.05). In the KWK3, the least damage was reported in the workplace (58.7%), while 42.6% of the workers used filter masks more frequently, with the lowest pressure on the employer (77.4%). Respondents from KWK3 more active than others spent their leisure time: they practiced sports (74%) and traveled outside the Silesia (59,6%). Conclusions: Incidence of CWP remains unchanged, unlike the other occupational diseases, where the downward trend has been recorded. In the compared coal mines in the KWK1 workers with CWP were the youngest, and the mine dust exposure period was the shortest. The greatest exposure to mine dust was in the operator of underground coal-cutting machine and was recorded in the longwalls and sidewalks. The selected mines significantly differed above all in the level of the prevention of dust, where the highest level was recorded in KWK3, and the workers were more concerned about their own health than in other mines. Key words: occupational diseases, pneumoconiosis, coal workers pneumoconiosis,