KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 23.7.2013 r. COM(2013) 540 final SPRAWOZDANIE KOMISJI Dwunaste sprawozdanie w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro PL PL
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Dwunaste sprawozdanie w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro 1. WPROWADZENIE Od czasu przyjęcia euro przez Estonię w dniu 1 stycznia 2011 r. do strefy euro należy siedemnaście państw członkowskich UE. Oczekuje się, że dziewięć spośród pozostałych jedenastu państw członkowskich przyjmie euro po spełnieniu koniecznych warunków. Dania i Zjednoczone Królestwo są objęte specjalną klauzulą opt-out i nie są zobowiązane do przyjęcia euro. W niniejszym sprawozdaniu dokonano oceny stanu praktycznych przygotowań do wprowadzenia euro na Łotwie oraz postępów w zakresie kampanii informacyjnej towarzyszącej temu wydarzeniu. W następstwie decyzji Rady z dnia 9 lipca 2013 r., w której stwierdzono, że warunki konieczne do przyjęcia euro są spełnione, Łotwa przyjmie euro w dniu 1 stycznia 2014 r. ( dzień przejścia na wspólną walutę ). Kurs wymiany łata łotewskiego na euro został nieodwołalnie ustalony na 0,702804 łata łotewskiego za 1 euro. 2. STAN PRZYGOTOWAŃ DO PRZEJŚCIA NA EURO NA ŁOTWIE Łotwa będzie szóstym z grupy państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., które przyjmie euro. Pierwotna docelowa data przejścia przez Łotwę na euro, czyli 1 stycznia 2008 r., przewidziana w planie działań na rzecz wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej z dnia 1 listopada 2005 r., została następnie przesunięta. W rozporządzeniu Rady Ministrów nr 165 z dnia 24 marca 2010 r. rząd łotewski wyznaczył dzień 1 stycznia 2014 r. jako docelową datę przyjęcia euro. Łotewski plan wymiany waluty krajowej na euro został zatwierdzony przez łotewską Radę Ministrów w dniu 19 września 2012 r., zaś ostatniej aktualizacji tego planu dokonano w dniu 4 kwietnia 2013 r. Łotewski plan wymiany waluty krajowej na euro jest uzupełniony szczegółowym planem działania na rzecz wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej na Łotwie. W ostatnich miesiącach władze łotewskie systematycznie podejmowały wzmożone działania, aby zapewnić sprawną wymianę waluty krajowej na euro. 2.1. Organizacja procesu przejścia na euro, dostosowanie systemu prawnego i przygotowania sektora publicznego Praktyczne przygotowania do przyjęcia euro na Łotwie koordynuje komitet sterujący, któremu przewodniczy sekretarz stanu ministerstwa finansów. Nadzór nad komitetem sterującym sprawuje rada koordynacyjna ds. wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej. Prace przygotowawcze w poszczególnych obszarach są prowadzone na szczeblu pięciu grup roboczych, w skład których wchodzą przedstawiciele zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego (grupa robocza ds. administracji państwowej, grupa robocza ds. środków gotówkowych i systemów płatności, grupa robocza ds. przedsiębiorstw niefinansowych i konsumentów, grupa robocza ds. systemu finansowego i grupa robocza ds. podnoszenia PL 2 PL
poziomu świadomości społecznej i komunikacji). Pracę grup roboczych koordynuje zarządzający projektem euro, który podlega komitetowi sterującemu. Podobnie jak sąsiednia Estonia Łotwa nie wyznaczyła konkretnego ambasadora euro, który pełniłby rolę centralnego ośrodka monitorującego dla wszystkich krajowych przygotowań do przyjęcia euro. Przy ministerstwie finansów utworzono jednak biuro ds. euro stanowiące główny punkt komunikacji z opinią publiczną. W styczniu 2013 r. parlament łotewski przyjął ustawę o procedurze wprowadzania euro, tj. ustawę ramową określającą podstawowe zasady przechodzenia na euro (np. reguły zaokrąglania stosowane przy przeliczaniu waluty, długość okresu podwójnego obiegu, procedury regulujące proces wymiany gotówki oraz wycofywania gotówki w łatach łotewskich, zasady przeliczania cen i podawania cen w dwóch walutach itp.). Ponadto w ustawie o procedurze wprowadzania euro określa się harmonogram dostosowywania aktów prawnych, które będą musiały zostać zmienione z uwagi na wprowadzenie euro. Również ustawa o łotewskim banku centralnym (Banku Łotwy) została zmieniona w celu zapewnienia jej zgodności z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz statutem ESBC i EBC. Przygotowania sektora publicznego do przejścia na euro są zaawansowane. Biorąc pod uwagę fakt, że nie wyznaczono ambasadora euro, który byłby głosem i twarzą procesu przejścia na nową walutę, należy dołożyć szczególnych starań, aby zapewnić stałą dostępność koordynatora(-ów) przejścia na euro w okolicach 1 stycznia 2014 r., umożliwiając szybkie reagowanie w razie wystąpienia jakichkolwiek problemów. 2.2. Przygotowania sektora finansowego i bankowego Łotwa planuje wprowadzenie euro według scenariusza big bang 1 i dwutygodniowy okres podwójnego obiegu. Monety denominowane w łacie łotewskim mają stosunkowo dużą siłę nabywczą i są powszechnie wykorzystywane przez obywateli do bieżących płatności. W odróżnieniu od obywateli sąsiedniej Estonii Łotysze w mniejszym stopniu polegają na elektronicznych środkach płatniczych (wg stanu na kwiecień 2013 r. około 15 % populacji Łotwy nie posiadało rachunku bankowego). Obecnie w obiegu pozostaje łącznie 51 mln banknotów oraz 482 mln monet denominowanych w łacie łotewskim (dane z dnia 1 czerwca 2013 r.). Konieczne będzie wycofanie około 293 mln monet denominowanych w łacie łotewskim. Analogiczna struktura nominałów monet w obu walutach ułatwi posługiwanie się monetami euro na Łotwie. Ponieważ jednak jeden łat łotewski jest wart więcej niż jedno euro, odpowiednie kwoty ulegną zwiększeniu w wyniku wymiany. Bardzo ważne jest, aby w okresie przed dokonaniem zmiany waluty wyjaśnić obywatelom konsekwencje tej zmiany i spróbować rozwiać ich obawy dotyczące inflacji. Ponieważ Łotwa nie dysponuje własną mennicą, ogłoszono przetarg na produkcję łotewskich monet euro. 400 mln łotewskich monet euro wybije mennica Staatliche Münzen Baden- Württemberg (Stuttgart, Niemcy). Wzór narodowych stron łotewskich monet euro został wybrany w drodze otwartego ogólnokrajowego konkursu zorganizowanego w 2004 r. Monety o nominale jednego i dwóch euro będą przedstawiały profil kobiety w stroju ludowym, monety o nominale 50, 20 i 10 eurocentów herb wielki Łotwy, a monety o nominale 5, 2 i 1 eurocenta herb mały Łotwy. Banknoty euro zostaną pożyczone z zasobów Eurosystemu. Na 1 Banknoty i monety euro zostaną wprowadzone tego samego dnia, w którym euro stanie się łotewską walutą. Scenariusz big-bang był stosowany we wszystkich państwach członkowskich, które przystąpiły do strefy euro po 2002 r. PL 3 PL
potrzeby przejścia na wspólną walutę Bank Łotwy zamówił 110 mln banknotów euro o różnych nominałach. Wstępne zaopatrywanie instytucji kredytowych ma się rozpocząć w dniu 1 listopada 2013 r.; banki komercyjne rozpoczną wtórne zaopatrywanie swoich głównych klientów w dniu 10 grudnia 2013 r. Według pierwszych szacunków w ramach zaopatrzenia wstępnego i wtórnego rozdystrybuowane zostanie około 25 mln banknotów euro i około 192 mln monet euro o różnych nominałach. Biorąc pod uwagę ryzyko wystąpienia niekorzystnych warunków pogodowych w okolicach terminu wprowadzenia wspólnej waluty na Łotwie, należy bardzo starannie zaplanować ilość gotówki euro dystrybuowanej w ramach zaopatrzenia wstępnego i wtórnego. W obliczu zwiększonego ryzyka dla bezpieczeństwa opracowano plan działania w zakresie bezpieczeństwa, w którym przewidziano środki zwiększające poziom bezpieczeństwa transportów gotówki przez przedsiębiorstwa odnośnej branży w trakcie procesu wymiany waluty krajowej na euro. 50 % monet dystrybuowanych w ramach zaopatrzenia wstępnego zostanie przekazane w postaci pakietów bilonu obywatelom (około 800 000 pakietów dla około 816 000 gospodarstw domowych) i detalistom (około 70 000 pakietów). Planuje się, że standardowe pakiety bilonu dla obywateli będą zawierały 14,23 EUR każdy, a pakiety dla detalistów 200 EUR każdy. Wielkość pakietów bilonu dla detalistów wydaje się stosunkowo duża, biorąc pod uwagę niewielki rozmiar tych przedsiębiorstw. Zaleca się znaczne zmniejszenie wartości przekazywanych pakietów bilonu albo umożliwienie detalistom zamawiania mniejszej liczby monet, które będzie można odebrać w oddziałach banków w godzinach popołudniowych w dniu przejścia na wspólną walutę. Rozpoczęcie sprzedaży pakietów bilonu dla obywateli zaplanowano na dzień 10 grudnia 2013 r. Pakiety będą sprzedawane w oddziałach Banku Łotwy, instytucjach kredytowych i urzędach pocztowych. Ponadto, począwszy od dnia przejścia na wspólną walutę, dostępne będą specjalne pakiety dla kolekcjonerów (ogółem 35 000 tego rodzaju pakietów). Aby zmniejszyć ilości łatów łotewskich, które trzeba będzie fizycznie wymienić, przewidziano różne środki, takie jak brak ograniczeń ilościowych w zakresie monet wymienianych przez Bank Łotwy od października 2013 r. czy stopniowe zmniejszanie liczby pozostających w obiegu banknotów denominowanych w łacie łotewskim o wysokich nominałach na długo przed dniem przejścia na wspólną walutę. Ponadto, począwszy od października 2013 r., monety można będzie nieodpłatnie deponować w największych bankach bez ograniczeń ilościowych. Banki komercyjne i urzędy pocztowe zwiększą swoje możliwości przechowywania gotówki w celu przygotowania się na obsługę wyjątkowo dużych ilości gotówki w okresie przechodzenia na euro. Wymiana gotówki bez ograniczeń ilościowych będzie możliwa w bankach komercyjnych i 302 urzędach pocztowych odpowiednio przez sześć miesięcy i trzy miesiące (z możliwością przedłużenia o maksymalnie trzy kolejne miesiące) od dnia przejścia na wspólną walutę. Aby uniknąć zakłócania działań służących informowaniu o nowym kursie wymiany, banki i kantory wymiany walut powinny zostać zobowiązane do stosowania oficjalnego kursu wymiany od dnia jego ustalenia do dnia przejścia na wspólną walutę oraz do odrębnego podawania wysokości wszelkich ewentualnych opłat z tytułu wymiany. Bank Łotwy będzie nieodpłatnie wymieniał łaty łotewskie na euro bez ograniczeń ilościowych i czasowych. 987 spośród 1 105 bankomatów na Łotwie będzie wydawać banknoty euro już w pierwszych godzinach w dniu 1 stycznia 2014 r., przy czym nie ma jeszcze pewności, czy w pozostałych 118 bankomatach będzie można dokonywać wypłat w euro przed dniem 2 stycznia 2014 r. PL 4 PL
Biorąc pod uwagę kluczową rolę bankomatów w umożliwieniu sprawnego rozpoczęcia procesu wymiany gotówki, należy zapewnić pełną zdolność wszystkich bankomatów do dokonywania wypłat w euro w dniu 1 stycznia 2014 r. Bankomaty, których nie uda się na czas przygotować do dokonywania takich wypłat, powinny być nieczynne. Ponieważ począwszy od dnia przejścia na wspólną walutę detaliści będą zobowiązani do wydawania reszty wyłącznie w euro, warto rozważyć tymczasową rezygnację z napełniania bankomatów banknotami o nominale powyżej 50 EUR. Banki powinny również powstrzymać się od wprowadzania do obiegu dużych nominałów, zarówno w łacie łotewskim, jak i w euro, w tygodniach przed i po wprowadzeniu euro, ponieważ obecność takich nominałów utrudnia podmiotom sektora detalicznego wydawanie reszty w euro. Właściwe banki komercyjne i First Data Latvia rozpoczęły już dostosowywanie terminali płatniczych w punktach sprzedaży, tak by były one gotowe do płatności w euro natychmiast z dniem 1 stycznia 2014 r. Należy zachęcać konsumentów do częstszego korzystania z płatności elektronicznych w pierwszych dniach po dniu przejścia na wspólną walutę. 99,3 % punktów sprzedaży spełnia już wymogi obowiązujące na jednolitym obszarze płatności w euro (SEPA). Łotewski sektor bankowy obejmuje 406 oddziałów banków, z których 339 świadczy usługi gotówkowe. Banki komercyjne zamierzają zwiększyć liczbę personelu w oddziałach zajmujących się obsługą operacji gotówkowych. Możliwości w zakresie liczenia i przechowywania w oddziałach zostaną dostosowane. Usługi na rzecz klientów z sektora handlu detalicznego będą świadczone odrębnie od usług na rzecz klientów prywatnych, przy czym detaliści i inni klienci biznesowi będą mogli korzystać z usług odbioru gotówki. Niektóre banki komercyjne przedłużą godziny pracy pod koniec roku. Chociaż Bank Łotwy przewiduje realizowanie operacji wymiany gotówki na rzecz ogółu społeczeństwa w dniu 1 stycznia 2014 r., banki i urzędy pocztowe zasadniczo nie zamierzają otwierać swoich oddziałów w dniu przejścia na wspólną walutę. Należy przemyśleć tę decyzję, aby ułatwić sprawne rozpoczęcie procesu wymiany gotówki i umożliwić małym detalistom, którzy nie uczestniczyli w procesie zaopatrywania wtórnego, zdobycie potrzebnych im środków pieniężnych. Odziały banków i urzędy pocztowe powinny być otwarte w dniu 1 stycznia 2014 r. przynajmniej w godzinach popołudniowych. Od połowy 2013 r. organizowane będą specjalne szkolenia dla pracowników banków poświęcone wprowadzeniu euro. Trwają prace nad dostosowaniami systemów informatycznych banków ostatnie testy zaplanowano na koniec listopada i początek grudnia 2013 r. Aby usprawnić logistykę wycofywania monet denominowanych w łacie łotewskim, przedsiębiorstwa konwojenckie i banki komercyjne otrzymają standardowe przenośne kontenery służące do gromadzenia, przechowywania i transportu monet. Monety zostaną uznane na rachunkach banków komercyjnych prowadzonych przez Bank Łotwy w dniu ich zdeponowania, z zastrzeżeniem ewentualnych korekt po przeliczeniu monet. Aby zagwarantować sprawny proces przejścia na euro, należy zapewnić mniejszym detalistom dostawę gotówki w euro w postaci dodatkowych o mniejszej łącznej wartości pakietów monet lub możliwości dokonywania zamówień specjalnych. W okresie od lipca 2013 r. do dnia 1 stycznia 2014 r. banki i kantory wymiany walut powinny zostać zobowiązane do stosowania oficjalnego kursu wymiany przy dokonywaniu transakcji walutowych w euro i do odrębnego fakturowania wszelkich ewentualnych opłat z tytułu tych usług. Kluczowe znaczenie ma zapewnienie możliwości dokonywania wypłat w euro we wszystkich bankomatach od dnia 1 stycznia 2014 r. Bankomaty, których ze względów PL 5 PL
technicznych nie uda się dostosować na czas, powinny być nieczynne. Aby detalistom nie zabrakło drobnych w związku z regulowaniem należności przez klientów banknotami o wysokim nominale, w okresie przejścia na euro bankomaty nie powinny być napełniane banknotami o nominale wyższym niż 50 EUR, a banki powinny wstrzymać się od wypłacania banknotów o wysokich nominałach w kasach. Należy zachęcać konsumentów do częstszego korzystania z płatności elektronicznych w pierwszych dniach po dniu przejścia na wspólną walutę. 2.3. Zapobieganie niewłaściwym praktykom oraz błędnemu postrzeganiu zmian cen przez obywateli Zgodnie z przepisami ustawy o procedurze wprowadzania euro okres podawania cen w dwóch walutach, czyli zarówno w łatach łotewskich, jak i w euro, rozpocznie się na trzy miesiące przed dniem przejścia na wspólną walutę, tj. w dniu 1 października 2013 r., chyba że Rada Unii Europejskiej oficjalnie ustali kurs wymiany dopiero po tej dacie, i zakończy się sześć miesięcy po dniu przejścia na wspólną walutę. Na podstawie doświadczeń zebranych w trakcie wcześniejszych wymian waluty zaleca się wprowadzenie przepisów służących zapewnieniu wycofania podawania cen w dwóch walutach z dniem 1 stycznia 2015 r. oraz dopilnowanie, aby opinia publiczna została wyraźnie poinformowana o tej dacie, tak aby obywatele dobrze wykorzystali ten okres na zapoznanie się z nową skali wartości. Ułatwi to obywatelom pełne przyzwyczajenie się do nowej waluty. Szczegółowe informacje dotyczące okresu podawania cen w dwóch walutach są zawarte w rozporządzeniu nr 178 z dnia 18 maja 1999 r. w sprawie zasad podawania cen towarów i usług, zmienionym w dniu 9 maja 2013 r. Ponadto łotewskie Centrum Ochrony Praw Konsumenta opracowało wytyczne w sprawie oznaczania wysokości cen w okresie podawania cen w dwóch walutach, które zostały zatwierdzone w dniu 30 maja 2013 r. Począwszy od stycznia 2013 r., przedsiębiorstwo Apatuju centrs monitoruje ceny 120 najczęściej kupowanych produktów i usług w najpopularniejszych punktach sprzedaży zlokalizowanych w siedmiu największych łotewskich miastach. Wśród monitorowanych usług znalazły się różne usługi, takie jak te oferowane przez zakłady fryzjerskie, restauracje i kawiarnie oraz warsztaty samochodowe, w przypadku których jak wynika z doświadczeń z wcześniejszych wymian waluty najbardziej prawdopodobny jest wzrost cen po wymianie waluty. Wyniki monitorowania są regularnie publikowane na stronach internetowych ministerstwa gospodarki i na stronie internetowej poświęconej procesowi przechodzenia na euro. Łotewskie ministerstwo gospodarki przygotowało kampanię pt. Uczciwie wprowadzający euro. Na wzór dobrowolnych inicjatyw z powodzeniem podejmowanych w ramach wcześniejszych wymian waluty kampania ta jest skierowana do przedsiębiorstw (np. detalistów, instytucji finansowych, sklepów internetowych) i zachęca do zobowiązania się do niewykorzystywania okresu wymiany waluty krajowej na euro do własnych korzyści, przestrzegania zasad przechodzenia na euro oraz zapewnienia niezbędnego wsparcia klientom. Przedsiębiorstwa, które przystąpią do kampanii, otrzymają logo Uczciwie wprowadzającego euro potwierdzające ich udział w kampanii oraz trafią na białą listę udostępnioną na stronie internetowej projektu euro. Zaproszenie do udziału w kampanii opublikowano w dniu 12 czerwca 2013 r. Rozpoczęcie kampanii zaplanowano na lipiec 2013 r., tj. ponad dwa miesiące przed rozpoczęciem okresu obowiązkowego podawania cen w dwóch walutach. Celem władz łotewskich jest osiągnięcie wskaźnika uczestnictwa na PL 6 PL
poziomie co najmniej 70 % podmiotów działających na rynku. Zaleca się, aby dążyć do zapewnienia znacznie szerszego udziału w tej inicjatywie. Centrum Ochrony Praw Konsumenta, we współpracy z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się ochroną praw konsumenta, będzie monitorowało przestrzeganie wymogów w zakresie podawania cen i wymiany walut (np. reguł dotyczących zaokrąglania kwot) w okresie podawania cen w dwóch walutach oraz podczas wdrażania memorandum kampanii Uczciwie wprowadzający euro. Około 38 inspektorów będzie prowadziło intensywniejsze kontrole w punktach sprzedaży. Zdecydowanie zaleca się dalsze zwiększenie liczby pracowników lub wolontariuszy dostępnych na potrzeby kontroli w celu zapewnienia wiarygodnego i skutecznego monitorowania cen w tygodniach po ustaleniu kursu wymiany oraz do końca okresu podawania cen w dwóch walutach. Należy zachęcać władze lokalne w każdym mieście do wyszukiwania wolontariuszy do pomocy w starannym monitorowaniu cen. Niezastosowanie się do instrukcji urzędników Centrum Ochrony Praw Konsumenta może skutkować nałożeniem grzywny w wysokości do 500 LVL. Centrum Ochrony Praw Konsumenta będzie również nadzorowało proces wdrażania memorandum kampanii Uczciwie wprowadzający euro. Przedsiębiorstwa, które nie wyeliminują naruszeń stwierdzonych przez Centrum Ochrony Praw Konsumenta, które będą dopuszczały się wielokrotnych naruszeń wymogów prawnych lub memorandum lub będą stosowały nieuczciwe praktyki handlowe, trafią na publicznie dostępną czarną listę. Przedsiębiorstwo umieszczone na czarnej liście nie będzie mogło trafić na białą listę i utraci prawo do korzystania z logo kampanii Uczciwie wprowadzający euro. Konsumenci będą mogli składać skargi na naruszenia zasad podawania cen do Centrum Ochrony Praw Konsumenta za pośrednictwem specjalnej linii telefonicznej, ogólnego numeru informacyjnego uruchomionego w związku z wprowadzeniem euro, poczty elektronicznej oraz tradycyjnej poczty. Aby zapobiec błędnemu postrzeganiu zmian cen przez obywateli, należy szybko eliminować wykryte nieprawidłowości. Przypadki podejrzanych podwyżek cen wykryte przez inspektorów, a także zgłoszone Centrum Ochrony Praw Konsumenta przez obywateli za pośrednictwem specjalnej linii telefonicznej należy właściwie zbadać i jak najszybciej podjąć działania naprawcze, najlepiej w ciągu maksymalnie 48 godzin. Należy zdecydowanie wzmocnić przewidywane środki służące zapobieganiu niewłaściwym praktykom i błędnemu postrzeganiu zmian cen przez obywateli. Docelowe wskaźniki uczestnictwa w kampanii Uczciwie wprowadzający euro należy ustalić na możliwie najbardziej ambitnym poziomie. Należy jeszcze bardziej zwiększyć liczę pracowników dostępnych na potrzeby monitorowania podawania cen w dwóch walutach i wdrażania memorandum kampanii Uczciwie wprowadzający euro poprzez zaangażowanie wolontariuszy we wszystkich miastach na Łotwie. Działania wobec przedsiębiorstw, które nie przestrzegają wymogów w zakresie podawania cen i wymiany walut (np. reguł dotyczących zaokrąglania kwot) lub które nie wdrażają memorandum kampanii Uczciwie wprowadzający euro we właściwy sposób, powinny być podejmowane bezzwłocznie, aby umożliwić wydanie ostatecznej decyzji w ciągu maksymalnie 48 godzin. PL 7 PL
2.4. Przygotowania do przejścia na euro na obszarach wiejskich i wśród przedsiębiorstw Podobnie jak sąsiednia Estonia Łotwa jest krajem o bardzo niskiej gęstości zaludnienia w porównaniu ze średnią w UE 2. Kraj jest podzielony na 119 jednostek administracyjnych. Biorąc pod uwagę przyzwyczajenie Łotyszy do dokonywania płatności gotówką, kluczowe znaczenie dla zapewnienia sprawnej wymiany waluty krajowej na euro będzie miało dokładne zaplanowanie i przygotowanie procedur przejścia na euro na obszarach wiejskich. Na wszystkich tych obszarach należy zapewnić możliwość wymiany łatów łotewskich na euro oraz zbierania wycofywanej waluty. W tym kontekście władze łotewskie opracowały praktyczne wytyczne dla gmin. Ponadto opracowano listę kontrolną działań związanych z procesem przechodzenia na euro, która ma ułatwić monitorowanie postępów na szczeblu gmin. Zagwarantowanie rzeczywistego przygotowania wszystkich władz lokalnych wymaga regularnego i ustrukturyzowanego monitorowania procesu realizacji działań umieszczonych na liście kontrolnej. Okresowe spotkania lokalnych koordynatorów ds. przejścia na euro umożliwiałyby im wymianę doświadczeń zebranych w trakcie przygotowań do wprowadzenia wspólnej waluty. Na obszarach oddalonych władze lokalne są często jedynym źródłem informacji poza środkami masowego przekazu i internetem. Dlatego też ich personel powinien zostać starannie przygotowany i przeszkolony. Usługi wymiany gotówki będą świadczone nie tylko przez banki komercyjne (339 oddziałów), ale również przez 302 urzędy pocztowe poczty łotewskiej od dnia 1 stycznia do dnia 31 marca 2014 r. (okres ten może zostać przedłużony o dodatkowe trzy miesiące). Dostępność oddziałów banków, (mobilnych) bankomatów zlokalizowanych poza placówkami banków oraz urzędów pocztowych na obszarach wiejskich jest ściśle monitorowana od początku 2013 r. W razie konieczności banki komercyjne powinny rozważyć korzystanie z mobilnych kantorów wymiany walut poza istniejącymi mobilnymi bankomatami. Personel poczty łotewskiej, a zwłaszcza pracownicy bezpośredniej obsługi klienta, powinni zostać właściwie przeszkoleni w zakresie jednoczesnej obsługi dwóch walut oraz informowania obywateli. Ponadto konieczne będzie zorganizowanie specjalnych szkoleń poświęconych zabezpieczeniom znaków pieniężnych denominowanych w euro oraz zapobieganiu fałszerstwom. Lokalne oddziały organizacji konsumentów, agencji i różnych organizacji pozarządowych powinny zostać włączone do aktywnego udziału w przygotowaniach, tak aby na szczeblu lokalnym zwiększyć poczucie odpowiedzialności za proces przejścia na nową walutę. Większość przedsiębiorstw, w tym również sieci supermarketów, które będą odgrywały istotną rolę w procesie wymiany waluty krajowej na euro z uwagi na pełnioną przez nie funkcję faktycznych kantorów wymiany walut, odłożyła konkretne przygotowania wymagające inwestycji w infrastrukturę i personel do momentu uchylenia derogacji przez Radę Unii Europejskiej. Konieczne będzie dopilnowanie w okresie pozostałym do terminu planowanego przejścia na euro, aby wszystkie przedsiębiorstwa, w tym również te, które nie będą aktywnie poszukiwały informacji na ten temat, były odpowiednio przygotowane do wymiany waluty krajowej na euro. Należy w szczególności opracować narzędzie monitorowania (np. badania opinii publicznej) ułatwiające pomiar stopnia przygotowania małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) do wprowadzenia euro. Przygotowania władz lokalnych do przejścia na euro muszą być kierowane i regularnie 2 W 2011 r. gęstość zaludnienia na Łotwie wynosiła 33,1 mieszkańca na km 2, w porównaniu ze średnią w UE wynoszącą 116,92 mieszkańca na km 2 (źródło: Eurostat). PL 8 PL
monitorowane, tak by zapewnić należyte uwzględnienie wszystkich niezbędnych dostosowań. Personel poczty łotewskiej powinien zostać właściwie przeszkolony do pełnienia nowej funkcji w trakcie procesu wymiany waluty krajowej na euro. Zaangażowanie lokalnych oddziałów organizacji konsumentów, agencji i różnych organizacji pozarządowych pozwoliłoby zwiększyć na szczeblu lokalnym poczucie odpowiedzialności za proces przejścia na euro. Przygotowania przedsiębiorstw powinny ruszyć pełną parą oraz powinny być wspierane i monitorowane przez właściwe organy. Szczególną uwagę należy zwrócić na małe i średnie przedsiębiorstwa. 2.5. Kampania informacyjna dotycząca euro Ogólnym celem strategii komunikacyjnej dotyczącej przejścia na euro jest zagwarantowanie, by co najmniej 90 % mieszkańców Łotwy 3 było dostatecznie poinformowanych o wpływie wymiany łata łotewskiego na euro i praktycznych konsekwencjach tej wymiany; strategia komunikacyjna służy również zwiększeniu poparcia społeczeństwa dla wprowadzenia euro w taki sposób, by w dniu faktycznego przejścia na stosowanie tej waluty większość mieszkańców Łotwy opowiadała się za przyjęciem euro. Rezultaty kampanii zostaną zmierzone w grudniu 2013 r. W przypadku Łotwy należy zwrócić szczególną uwagę na tych mieszkańców, do których trudniej jest dotrzeć za pośrednictwem mediów, w szczególności na osoby żyjące na obszarach oddalonych oraz na słabsze grupy społeczne, a także na kwestie związane z różnorodnością językową obywateli. Komisja Europejska odnotowuje znaczące postępy, jakie władze łotewskie poczyniły w kwestiach związanych z polityką informacyjną w pierwszej połowie 2013 r., i z zadowoleniem przyjmuje zobowiązanie Łotwy do zwrócenia szczególnej uwagi na potrzeby informacyjne słabszych grup społecznych. Z uwagi na fakt, że większość działań podejmowanych w ramach kampanii informacyjnej nie dotarła jeszcze do grup docelowych, ocena ich wpływu nie jest jeszcze możliwa. Wyniki badań opinii publicznej, w tym również wyniki ostatniego badania Eurobarometru (Flash EB 377), wskazują jednak, że poparcie dla wprowadzenia euro wciąż utrzymuje się na stosunkowo niskim poziomie, a obawy związane z niewłaściwymi praktykami i utratą siły nabywczej nie zostały jeszcze rozwiane. Badania opinii publicznej ułatwiają dokonanie pomiaru skuteczności działań informacyjnych związanych z wymianą waluty krajowej na euro i pozwalają ustalić, czy zachodzi konieczność dostosowania wykorzystywanych kanałów komunikowania lub podejmowanych działań. Władze łotewskie powinny zwiększyć wysiłki, aby dostarczyć wszystkim mieszkańcom Łotwy wszelkie niezbędne informacje oraz aby jak najszybciej osiągnąć możliwie największe poparcie opinii publicznej dla inicjatywy wprowadzenia euro. W odniesieniu do wszystkich działań informacyjnych ministerstwo finansów musi zagwarantować w pełni przejrzyste i niedyskryminujące postępowania o udzielenie zamówienia, przeprowadzone w odpowiednim terminie i zgodnie z przepisami prawa o zamówieniach publicznych Republiki Łotewskiej. W ramach umowy o partnerstwie Komisja zamierza wesprzeć wdrożenie planów kampanii informacyjnej zarówno poprzez wkłady rzeczowe, jak i w formie umowy o udzielenie dotacji obejmującej do 50 % kosztów kwalifikowalnych ponoszonych z tytułu wspólnie 3 Zgodnie z treścią umowy o udzielenie dotacji nr ECFIN 105-2013 Działania informacyjne związane z przyjęciem euro na Łotwie, zawartej między Komisją Europejską i łotewskim ministerstwem finansów w dniu 30 kwietnia 2013 r. PL 9 PL
uzgodnionych działań/kategorii, takich jak wynagrodzenia dla specjalistów ds. komunikacji, kampania w środkach masowego przekazu, badania opinii publicznej, seminaria i szkolenia oraz materiały informacyjne dla wszystkich gospodarstw domowych. Europejski Bank Centralny wnosi wkład w prowadzenie krajowej kampanii informacyjnej na temat euro, organizując wystawę i inne imprezy z zakresu public relations, wydając odpowiednie publikacje oraz zapewniając wsparcie na rzecz prowadzenia kampanii w środkach masowego przekazu. Główne źródło informacji dla opinii publicznej stanowi dobrze znana strona internetowa poświęcona procesowi przechodzenia na euro (www.eiro.lv), uruchomiona już w grudniu 2008 r. Aktualne informacje na temat przygotowań do wprowadzenia euro są również dostępne na stronach internetowych ministerstwa finansów (http://www.fm.gov.lv/en/) oraz Banku Łotwy (http://www.bank.lv/eng/main/euro/). 3. STAN OPINII PUBLICZNEJ W NOWYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH Aby zapoznać się ze stanem wiedzy obywateli na temat wprowadzenia euro oraz zbadać ich stanowisko w tej kwestii, Komisja Europejska począwszy od 2004 r. zleca przeprowadzanie badań Eurobarometru (EB) w krajach, które przystąpiły do UE w roku 2004 i 2007, ale nie przyjęły jeszcze wspólnej waluty. Badanie przeprowadzone wiosną 2013 r. w 7 nowych państwach członkowskich 4 (Flash EB 377) było szesnastym badaniem tego rodzaju. Prace w terenie na potrzeby badania przeprowadzono w kwietniu 2013 r. Na potrzeby niniejszego sprawozdania wyniki najnowszego badania Eurobarometru zostały porównane z wynikami poprzedniego badania Flash EB 349 (prace w terenie na potrzeby tego badania przeprowadzono w kwietniu 2012 r.). 3.1. Poparcie dla przyjęcia euro/postrzegane skutki przyjęcia euro Wyniki ostatniego badania potwierdzają rezultaty poprzednich serii badań i wskazują na stopniową tendencję zniżkową, jeżeli chodzi o poziom poparcia dla wprowadzenia euro w nowych państwach członkowskich, które jeszcze nie przyjęły wspólnej waluty (7 nowych państw członkowskich). Większość respondentów w 7 nowych państwach członkowskich opowiedziała się przeciwko wprowadzeniu euro w ich kraju: 51 % (+2 punkty procentowe) z nich opowiedziało się przeciw przyjęciu wspólnej waluty, natomiast 45 % (-2 punkty procentowe) było za jej przyjęciem. Wyniki odnotowane na Łotwie odpowiadają ogólnej tendencji: 55 % mieszkańców (+2 punkty procentowe) jest przeciwko, a 42 % (-4 punkty procentowe) za wprowadzeniem euro. Jeżeli chodzi o postrzegane konsekwencje wprowadzenia euro, 45 % respondentów (-4 punkty procentowe) dostrzega korzyści dla państw członkowskich należących obecnie do strefy euro, ale 54 % z nich (+3 punkty procentowe) uważa, że wprowadzenie euro byłoby 4 Wyniki badań Eurobarometru dotyczą zawsze tych nowych państw członkowskich, które jeszcze nie przyjęły euro. Ostatnie badanie obejmowało Polskę, Republikę Czeską, Węgry, Bułgarię, Rumunię, Łotwę i Litwę. W badaniu nie uwzględniono Cypru, Malty, Słowenii, Słowacji i Estonii, ponieważ państwa te przystąpiły już do strefy euro. Ogółem ankietowano około 7 014 losowo wybranych obywateli. PL 10 PL
niekorzystne dla ich kraju. Niemniej 40 % respondentów (-3 punkty procentowe) dostrzega pozytywne skutki przyjęcia euro. Jeżeli chodzi o osobiste odczucia, 50 % respondentów w 7 nowych państwach członkowskich (-1 punkt procentowy) spodziewa się, że wprowadzenie euro przyniesie pozytywne konsekwencje. Na Łotwie tendencja w tym zakresie jest bardziej negatywna 42 % respondentów (-3 punkty procentowe) oczekuje, że wprowadzenie euro przyniesie pozytywne skutki, podczas gdy 48 % (+4 punkty procentowe) spodziewa się skutków negatywnych. Dwa pytania dotyczyły potencjalnego wpływu wprowadzenia euro na ceny. Na ogólne pytanie dotyczące potencjalnych konsekwencji 67 % respondentów (-5 punktów procentowych) odpowiedziało, że spodziewa się wzrostu cen. Znacznie wzrosła jednak liczba respondentów (22 %, (+13 punktów procentowych), którzy oczekują, że przyjęcie euro przyczyni się do ustabilizowania poziomu cen. 75 % respondentów na Łotwie (+2 punkty procentowe) spodziewa się wyraźnego wzrostu cen po wprowadzeniu euro, choć należy zaznaczyć, że do 17 % (+8 punktów procentowych) wzrosła również liczba respondentów, którzy oczekują, że przyjęcie wspólnej waluty przyczyni się do ustabilizowania poziomu cen. W odpowiedzi na pytanie o nieuczciwe praktyki w zakresie ustalania cen 74 % (bez zmian) obywateli 7 nowych państw członkowskich wyraziło zaniepokojenie, podczas gdy 24 % (bez zmian) stwierdziło, że nie dostrzega takiego zagrożenia. Największe obawy w tym zakresie wyrażają obywatele Łotwy 81 % respondentów (-2 punkty procentowe). Na pytanie o to, czy wprowadzenie euro będzie oznaczało utratę kontroli nad polityką gospodarczą, 45 % respondentów w 7 nowych państwach członkowskich (+2 punkty procentowe) odpowiedziało twierdząco, podczas gdy 49 % (-2 punkty procentowe) nie zgodziło się z takim stwierdzeniem. Wbrew tej tendencji większość Łotyszy, tj. 63 % (+6 punktów procentowych), uważa, że wprowadzenie euro doprowadzi do utraty kontroli nad polityką gospodarczą. 3.2. Wiedza na temat euro Na Łotwie poziom wiedzy na temat możliwości wprowadzenia euro jest wysoki (80 % respondentów spodziewa się, że stanie się to w 2014 r.). W przypadku 7 nowych państw członkowskich poczucie bycia poinformowanym o euro nieznacznie wzrosło wrażenie takie ma 41 % respondentów (+2 punkty procentowe). W tym kontekście najlepsze wyniki uzyskała Łotwa, bowiem 50 % obywateli tego państwa miało poczucie, że są dobrze poinformowani (+11 punktów procentowych). W dalszym ciągu 48 % respondentów (-12 punktów procentowych) nie ma jednak takiego poczucia. Jeżeli chodzi o pytanie skierowane do mieszkańców 7 nowych państw członkowskich o cieszące się największym zaufaniem instytucje w ich kraju, wyniki Łotwy są zgodne z ogólną tendencją, zgodnie z którą największym zaufaniem cieszy się krajowy bank centralny (66 % respondentów, +1 punkt procentowy), a tuż za nim uplasowały się organy administracji podatkowej (62 %, +9 punktów procentowych). Zaufanie do instytucji unijnych, chociaż nadal utrzymuje się na wysokim poziomie, spadło do 60 % (-7 punktów procentowych). PL 11 PL
W odpowiedzi na pytanie o najistotniejsze elementy kampanii informacyjnej dotyczącej przejścia na euro obywatele Łotwy wskazali przede wszystkim podawanie cen w dwóch walutach w sklepach (90 % respondentów, +3 punkty procentowe), a następnie stosowanie cen w dwóch walutach na rachunkach (86 %, +5 punktów procentowych) i paskach wynagrodzenia (77 %, + 2 punkty procentowe). Dla 69 % (-1 punkt procentowy) łotewskich respondentów wartość 1 EUR (kurs wymiany) ma istotne znaczenie. Przedstawione wyniki wyraźnie wskazują, że działania podejmowane w ramach kampanii informacyjnej dotyczącej euro na Łotwie powinny koncentrować się na praktycznych aspektach przejścia na wspólną walutę, a także wskazują na potrzebę podawania cen w dwóch walutach i monitorowania procesu ustalania cen w całym okresie przechodzenia na euro, ponieważ kwestie te wzbudzają największe zaniepokojenie wśród obywateli. Odpowiednie informacje na temat euro i procesu przechodzenia na wspólną walutę powinny rozwiać obawy obywateli i zmienić ich sceptyczne nastawienie do euro. Władze łotewskie powinny należycie uwzględniać wyniki regularnie przeprowadzanych badań opinii publicznej i w razie konieczności dostosowywać zakres tematyczny i najważniejsze komunikaty przekazywane w ramach prowadzonej kampanii informacyjnej. Aby zidentyfikować potrzeby informacyjne i ocenić subiektywnie postrzegany poziom przygotowań MŚP, władze łotewskie powinny przeprowadzić specjalne badanie wśród MŚP poświęcone praktycznym przygotowaniom do wprowadzenia euro. Badanie powinno zostać przeprowadzone w odpowiednim czasie, aby można było włączyć jego wyniki do ogólnej kampanii informacyjnej. 4. WNIOSKI OGÓLNE I PRZYSZŁE DZIAŁANIA Łotwa znajduje się zasadniczo na dobrej drodze jeśli chodzi o praktyczne przygotowania do wprowadzenia euro. Komisja zidentyfikowała jednak kilka obszarów, w których konieczne jest podjęcie dodatkowych wysiłków. Władzom Łotwy zaleca się w szczególności dalsze zwiększenie liczby personelu na potrzeby monitorowania podawania cen w dwóch walutach oraz wdrażania memorandum kampanii Uczciwie wprowadzający euro. Działania wobec przedsiębiorstw, które nie przestrzegają wymogów w zakresie podawania cen i wymiany walut (np. reguł dotyczących zaokrąglania kwot) lub które nie wdrażają memorandum kampanii Uczciwie wprowadzający euro we właściwy sposób, powinny być podejmowane bardzo szybko, tak aby umożliwić wydanie ostatecznej decyzji w ciągu maksymalnie 48 godzin. Wszystkie bankomaty powinny wydawać euro w dniu 1 stycznia 2014 r. Komisja Europejska dokona ponownej oceny praktycznych przygotowań Łotwy do wprowadzenia euro, w tym sposobu uwzględnienia zaleceń sformułowanych w niniejszym sprawozdaniu oraz rezultatów trwającej kampanii informacyjnej. Ustalenia Komisji zostaną opublikowane jeszcze przed końcem bieżącego roku w kolejnym (trzynastym) sprawozdaniu w sprawie praktycznych przygotowań do przyszłego rozszerzenia strefy euro. PL 12 PL