Prawo prywatne międzynarodowe i międzynarodowe postępowanie cywilne Redakcja Ewa Kamarad Mateusz Stankiewicz Tara Białogłowska, Ewa Kamarad Katarzyna Kaperczak, Zbigniew Kiedacz Aneta Sarwicka, Mateusz Stankiewicz Warszawa 2010 Oficyna a Wolters Kluwer business
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 13 Słowniczek 17 Przedmowa 19 I PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE 21 Rozdział 1 Zagadnienia wstępne 23 1.1. Pojęcie i przedmiot prawa prywatnego międzynarodowego 23 1.1.1. Prawo prywatne międzynarodowe sensu stricto 23 1.1.2. Prawo prywatne międzynarodowe sensu largo 24 1.2. Stosunek prawa prywatnego międzynarodowego do innych dziedzin prawa 24 1.3. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego 25 1.3.1. Akty prawa wewnętrznego 25 1.3.2. Umowy międzynarodowe 26 1.3.3. Akty prawa wspólnotowego 27 1.3.4. Prawo zwyczajowe 28 Rozdział 2 Normy kolizyjne 29 2.1. Istota normy kolizyjnej 29 2.2. Budowa normy kolizyjnej 30 2.3. Rodzaje norm kolizyjnych 32 2.4. Wskazanie kilku praw przez normę kolizyjną 33 2.5. Łączniki norm kolizyjnych 34 2.5.1 Obywatelstwo 35 2.5.2. Miejsce zamieszkania 36 2.5.3. Stały pobyt (zwykły pobyt) 37 2.5.4. Pobyt prosty 37 2.5.5. Miejsce siedziby osoby prawnej 38 5
2.5.6. Miejsce położenia rzeczy 38 2.6. Zakres normy kolizyjnej 38 2.7. Kwalifikacja 38 Rozdział 3 Wskazanie prawa właściwego i jego zastosowanie 40 3.1. Kwestia wstępna (Vorfrage) 40 3.2. Kwestia wycinkowa (częściowa) 41 3.3. Kwestia wyjściowa (Erstfrage) 41 3.4. Odesłanie 41 3.5. Prawo niejednolite 42 3.6. Zmiana statutu 43 3.7. Obejście prawa 44 3.8. Klauzula porządku publicznego 45 3.9. Normy koniecznego zastosowania 46 3.10. Problemy związane ze stosowaniem prawa właściwego 47 3.10.1. Zasady ogólne 47 3.10.2. Sposoby usuwania trudności pojawiających się w trakcie stosowania prawa właściwego 47 Rozdział 4 Osoby fizyczne i prawne 49 4.1. Zakres statutu personalnego 49 4.2. Osoby fizyczne 49 4.2.1. Zdolność prawna 49 4.2.2. Zdolność do czynności prawnych 50 4.2.3. Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu 50 4.3. Osoby prawne 50 4.3.1. Zdolność prawna 50 4.3.2. Zdolność do czynności prawnych 51 4.3.3. Międzynarodowe osoby prawne 52 4.3.3.1. Spółki europejskie 52 4.3.3.2. Spółdzielnie europejskie 52 4.3.3.3. Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych 53 Rozdział 5 Czynności prawne 54 5.1. Dopuszczalność dokonania czynności prawnej 54 5.2. Istnienie i ważność czynności prawnej 54 5.3. Forma czynności prawnej 55 5.3.1. Zakres statutu formy 55 5.3.2. Łączniki 56 5.3.3. Skutki niedochowania formy 56 5.3.4. Leges specialis w stosunku do art. 12 p.p.m 57 5.4. Wady oświadczenia woli 57
Rozdział 6 Przedstawicielstwo 58 6.1. Przedstawicielstwo ustawowe 58 6.2. Pełnomocnictwo 58 Rozdział 7 Przedawnienie 61 7.1. Zakres prawa właściwego dla przedawnienia 61 7.2. Problemy kwalifikacyjne 61 7.3. Przedawnienie w umowach międzynarodowych 62 Rozdział 8 Prawo rodzinne i opiekuńcze 63 8.1. Zawarcie małżeństwa 63 8.1.1. Prawo właściwe 63 8.1.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 64 8.1.3. Forma zawarcia małżeństwa 66 8.2. Unieważnienie małżeństwa, ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa 67 8.2.1. Prawo właściwe 67 8.2.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 68 8.3. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami 68 8.3.1. Prawo właściwe 68 8.3.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 70 8.4. Separacja i rozwód 71 8.4.1. Prawo właściwe dla rozwodu 71 8.4.2. Zakres zastosowania statutu rozwodowego 73 8.5. Pochodzenie dziecka 74 8.5.1. Prawo właściwe 74 8.5.2. Zakres prawa właściwego 75 8.6. Stosunki prawne między rodzicami a dzieckiem 76 8.6.1. Prawo właściwe 76 8.6.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 77 8.7. Przysposobienie 77 8.7.1. Prawo właściwe 77 8.7.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 78 8.8. Alimentacja 80 8.8.1. Prawo właściwe 80 8.8.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 81 8.9. Opieka i kuratela 81 8.9.1. Prawo właściwe 81 8.9.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 82 Rozdział 9 Prawo rzeczowe 83
9.1. Własność i posiadanie 83 9.1.1. Prawo właściwe 83 9.1.2. Rozumienie pojęcia praw rzeczowych w ustawie p.p.m 85 9.1.3. Zakres statutu rzeczowego 85 9.1.4. Rozgraniczenie statutu rzeczowego i statutu kontraktowego 85 9.1.5 Zmiana statutu rzeczowego 86 9.2. Prawo własności intelektualnej 88 9.2.1. Prawo autorskie 88 9.2.2. Prawo własności przemysłowej 89 Rozdział 10 Zobowiązania 91 10.1. Zobowiązania wynikające z czynności prawnych 91 10.1.1. Wybór prawa 94 10.1.2. Prawo właściwe w braku wyboru prawa 97 10.1.2.1. Umowy konsumenckie 101 10.1.2.2. Umowy ubezpieczenia 103 10.1.2.3. Umowy przewozu 104 10.1.2.4. Prawo właściwe dla zobowiązań wekslowych i czekowych 105 10.1.3. Prawo właściwe dla zobowiązań z jednostronnych czynności prawnych 106 10.1.4. Zakres zastosowania prawa właściwego 106 10.2. Zobowiązania wynikające ze zdarzeń niebędących czynnościami prawnymi 109 10.2.1. Źródła prawa 109 10.2.1.1.Sytuacja prawna przed dniem 11 stycznia 2009 r. 109 10.2.1.2. Poszukiwanie prawa właściwego 110 10.2.2. Statut deliktowy 111 10.2.2.1.Problem wielomiejscowości 111 10.2.2.2. Zakres statutu 112 10.2.2.3. Zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej 112 10.2.3. Konwencja o prawie właściwym dla wypadków drogowych 113 10.2.3.1.Zakres zastosowania 113 10.2.3.2. Prawo właściwe 114 10.2.3.3. Zakres statutu 115 10.2.4. Rozporządzenie Rzym II 115 10.2.4.1. Wybór prawa właściwego 117 10.2.4.2. Prawo właściwe w braku wyboru prawa 118 10.2.4.3. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny 118 10.2.4.4. Nieuczciwa konkurencja i praktyki ograniczające wolną konkurencję 119 10.2.4.5. Szkody w środowisku naturalnym 119 10.2.4.6. Naruszenie prawa własności intelektualnej 120 10.2.4.7. Spory zbiorowe 120 10.2.4.8. Bezpodstawne wzbogacenie 120 10.2.4.9. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia 121 10.2.4.10. Culpa in conłrahendo 121
10.2.4.11. Zakres stosowania prawa właściwego 121 10.2.4.12. Inne zagadnienia normowane przez rozporządzenie Rzym II.. 122 10.3. Stosunki pracy 123 10.3.1. Prawo właściwe dla stosunków pracy 123 10.3.2. Zakres zastosowania prawa właściwego 124 Rozdział 11 Prawo właściwe w postępowaniu upadłościowym 126 11.1. Prawo właściwe w postępowaniu upadłościowym w regulacji krajowej 126 11.1.1. Prawo właściwe 126 11.1.2. Zakres statutu 127 11.2. Prawo właściwe w postępowaniu upadłościowym w regulacji wspólnotowej 127 11.2.1. Prawo właściwe 127 11.2.2. Zakres statutu 127 Rozdział 12 Sprawy spadkowe 129 12.1. Prawo właściwe dla spraw spadkowych 129 12.2. Zakres zastosowania prawa właściwego dla spraw spadkowych 129 12.3.Prawo właściwe dla czynności prawnych mortis causa 131 12.4. Zakres zastosowania prawa właściwego dla czynności prawnych mortis causa... 132 II MIĘDZYNARODOWE POSTĘPOWANIE CYWILNE 135 Rozdział 1 Zagadnienia wstępne 137 1.1. Źródła międzynarodowego postępowania cywilnego 137 1.1.1. Prawo krajowe - kodeks postępowania cywilnego 137 1.1.2. Umowy międzynarodowe 138 1.1.3. Prawo wspólnotowe 140 Rozdział 2 Jurysdykcja 142 2.1. Jurysdykcja wyłączna 143 2.2. Jurysdykcja ogólna 143 2.3. Jurysdykcja szczególna 143 2.4. Jurysdykcja umowna 143 2.5. Jurysdykcja w prawie polskim 144 2.5.1. Zasady ogólne 144 2.5.2. Jurysdykcja w procesie 146 2.5.3. Jurysdykcja w postępowaniu nieprocesowym 150 2.5.4. Jurysdykcja w postępowaniu zabezpieczającym i egzekucyjnym 153
2.5.5. Immunitet sądowy i egzekucyjny 154 2.6. Jurysdykcja w prawie wspólnotowym 155 2.6.1. Rozporządzenie Bruksela 1 155 2.6.1.1. Uwagi wstępne 155 2.6.1.2. Jurysdykcja 156 2.6.2. Rozporządzenie Bruksela II bis 161 2.6.2.1. Uwagi ogólne 161 2.6.2.2. Jurysdykcja 162 Rozdział 3 Specyfika międzynarodowego postępowania cywilnego 163 3.1. Specyfika międzynarodowego postępowania cywilnego w prawie polskim 163 3.1.1. Zdolność sądowa i procesowa 163 3.1.2. Zabezpieczenie kosztów procesu (kaucja aktoryczna) 164 3.1.3. Zwolnienie cudzoziemców od kosztów sądowych 165 3.1.4. Pomoc prawna 166 3.1.5. Zabezpieczenie dowodów 166 3.1.6. Zagraniczne dokumenty urzędowe 167 3.1.7. Czynności dotyczące spadku po cudzoziemcach 167 3.1.8. Stwierdzenie obcego prawa i wzajemności 168 3.1.9. Uzasadnianie prawomocnych orzeczeń i wydawanie zaświadczeń 168 3.2. Specyfika międzynarodowego postępowania cywilnego w prawie międzynarodowym publicznym 169 3.3. Specyfika międzynarodowego postępowania cywilnego w prawie wspólnotowym 170 Rozdział 4 Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sadów zagranicznych 173 4.1. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądów zagranicznych w prawie polskim 173 4.1.1. Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych w prawie polskim 173 4.1.2. Wykonywanie orzeczeń sądów zagranicznych w prawie polskim 175 4.2. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądów zagranicznych w prawie międzynarodowym 175 4.3. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądów zagranicznych w prawie wspólnotowym 176 4.3.1. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych na tle rozporządzenia Bruksela 1 176 4.3.2. Uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej na tle rozporządzenia Bruksela II bis 178 4.3.3. Inne postępowania mające za zadanie ułatwienie przepływu orzeczeń... 181 4.3.3.1. Postępowanie w sprawie wydania Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego (ETE) 181 10
4.3.3.2. Postępowanie w sprawie wydania Europejskiego Nakazu Zapłaty (ENZ) 183 4.3.3.3. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń 184 III TESTY 187 IV KAZUSY 227 Bibliografia 241