KONCEPCJA ROZWOJU OZE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO MAZURSKIM

WARMIŃSKO-MAZURSKA AGENCJA ENERGETYCZNA SP. Z O. O. WMAE Sp. z o.o. WARMIŃSKO MAZURSKA AGENCJA ENERGETYCZNA Sp. z o.o. KONCEPCJA ROZWOJU OZE W WOJEWÓDZTWIE WARMIŃSKO MAZURSKIM DO 2020 ROKU Olsztyn, 2013 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską (w ramach Programu Inteligentna Energia Europa) Opracowania sfinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie oraz Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Zespół redakcyjny: Andrzej Koniecko Marta Cygan Ewa Cieślińska Łukasz Przybylski Konsultacje Komitet Programowy WMAE Sp. z o.o. w składzie: prof. dr hab. inż. Janusz Piechocki dr hab. Mariusz Stolarski, prof. UWM Jan Leonowicz Jarosław Barczuk Jerzy Mićko Olsztyn, grudzień 2013

Jeremy Rifkin Trzecia rewolucja przemysłowa trzecia rewolucja przemysłowa niesie ze sobą znacznie więcej niż tylko zmianę reżimu energetycznego. Nowy system, który wyłania się z harmonii pomiędzy pięcioma filarami infrastrukturalnymi, pociąga za sobą także zupełnie nowe modele biznesowe. Elitaryzm paliw kopalnych stanowiący podstawę pierwszej i drugiej rewolucji przemysłowej sprzyjał ekonomii skali i powstawaniu gigantycznych scentralizowanych przedsiębiorstw na każdym etapie łańcucha dostaw, zorganizowanych według ścisłej hierarchii i konkurujących ze sobą na rynkach nastawionych na ostrą rywalizację. Tymczasem powszechnie dostępne rodzaje energii odnawialnych umożliwiają powstawanie tysięcy rozproszonych firm i partnerskich relacji biznesowych działających w ramach zbiorowych sieci, które funkcjonują bardziej jak ekosystemy niż rynki ekonomiczne odnawialna energia trzeciej rewolucji przemysłowej występuje w obfitości, jest dostępna wszędzie, może być z łatwością współdzielona, chociaż wymaga wspólnego zarządzania ekosystemem Ziemi, w mniejszym stopniu grozi wybuchem wrogości i wojen o dostęp do niej oraz stwarza szansę na globalną współpracę.

Opinia dotycząca Koncepcji rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii w województwie warmińsko-mazurskim do 2020 roku. Komitet Programowy Warmińsko-Mazurskiej Agencji Energetycznej Sp. z o. o. w Olsztynie w składzie: Janusz Piechocki Mariusz Stolarski Jan Leonowicz Jarosław Barczuk Jerzy Mićko po szczegółowym zapoznaniu się z Koncepcją rozwoju OZE w województwie warmińsko-mazurskim do 2020 roku opracowanym przez zespół redakcyjny w składzie: Andrzej Koniecko Marta Cygan Ewa Cieślińska Łukasz Przybylski przedstawia w tym względzie następującą opinię. Opracowanie będące przedmiotem niniejszej opinii zostało wykonane przez autorów wchodzących w skład zespołu redakcyjnego w sposób profesjonalny, zgodny z przyjętymi w tym zakresie wymaganiami dotyczącymi rozwoju odnawialnych źródeł energii na terenie województwa warmińsko-mazurskiego w okresie od 2013 do 2020 roku na podstawie dotychczasowego ich rozwoju, warunków geograficznych i środowiskowych oraz na podstawie uwarunkowań wynikających z obowiązujących w tym zakresie uregulowań prawnych. W ramach wykonanego opracowania przeprowadzona została szczegółowa analiza SWOT w odniesieniu do wszystkich źródeł energii odnawialnej występujących na terenie województwa warmińsko-mazurskiego czyli energii promieniowania słonecznego, energii wiatru, energii wodnej, energii pozyskiwanej z biomasy oraz energii geotermalnej. Wyznaczono potencjalne wartości energii możliwej do uzyskania z każdego z tych źródeł

oraz rzeczywiste wartości energii przewidywane do pozyskania w oparciu o opracowaną koncepcję rozwoju. Wyznaczono wynikający stąd bilans energetyczny na rok 2020 oraz cele rozwoju OZE w województwie warmińsko-mazurskim do 2020 roku. Opracowanie to jest doskonałym materiałem do planowania działań w obrębie województwa warmińsko-mazurskiego zmierzających do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych i wykorzystywania jej na pokrycie lokalnych potrzeb w tym zakresie. Naszą uwagę zwrócił jednak fakt zbyt małego naszym zdaniem zainteresowania się autorów komitetu redakcyjnego niniejszego opracowania zagadnieniami związanymi z wykorzystaniem dużej energetyki wiatrowej. Jak wynika z literatury oraz przeprowadzonych w tym zakresie badań, na terenie województwa warmińsko-mazurskiego występują dobre, a miejscami nawet bardzo dobre warunki wiatrowe, co stanowi podstawę do ich wykorzystania na cele energetyki wiatrowej. Świadczyć o tym może dotychczasowy intensywny rozwój tej formy wykorzystania odnawialnego źródła energii jakim jest wiatr. Tym bardziej dziwi trochę fakt zbyt słabego zainteresowania tym problemem ze strony komitetu redakcyjnego autorów opracowania. Uważamy, że konieczne byłoby ten element opracowania jeszcze raz rozpatrzyć i nadać mu odpowiednią rangę, wynikającą z wagi tego problemu.

Spis treści Wstęp... 11 1. Ogólna charakterystyka energetyczna regionu... 13 2. Uwarunkowania prawne... 16 2.1. Dokumenty Unii Europejskiej...16 2.2. Dokumenty na poziomie krajowym...21 2.3. Dokumenty na poziomie regionalnym...26 3. Analiza SWOT rozwoju odnawialnych źródeł energii... 28 3.1. Analiza SWOT rozwoju OZE na terenie województwa warmińsko mazurskiego...28 3.2. Analiza SWOT energii promieniowania słonecznego...30 3.3. Analiza SWOT energii wiatru...30 3.4. Analiza SWOT energii wodnej...31 3.5. Analiza SWOT energii pozyskanej z biomasy...32 3.6. Analiza SWOT energii geotermalnej...33 4. Energia słoneczna... 34 5. Energia wiatru... 39 6. Energia wody... 46 7. Energia pozyskiwana z biomasy... 51 7.1. Potencjał energetyczny słomy...53 7.2. Biogazownie rolnicze...54 7.3. Energia z odpadów komunalnych...56 8. Energia geotermalna... 57 8.1. Pompy ciepła (geotermia płytka niskotemperaturowa)...59 9. Przewidywana produkcja energii z OZE w 2020 r.... 63 10. Mechanizmy finansowania... 64 11. Bilans energetyczny w 2020 roku... 68 12. Cele Koncepcji rozwoju OZE w województwie warmińsko mazurskim do 2020 roku. 72 Podsumowanie... 73 Spis literatury... 75 Skróty... 77

Wstęp Polityka energetyczna państwa to jedno z ważniejszych działań, realizowanych przez władze krajowe. Bezpieczeństwo energetyczne gwarantuje odpowiedni rozwój wszystkich pozostałych dziedzin gospodarki, dlatego też tak wiele uwagi przywiązuje się do wszelkich decyzji związanych z zaopatrzeniem kraju w surowce energetyczne. Kierunki polityki energetycznej oraz okoliczności w jakich jest ona prowadzona wytyczają strategie na poziomie unijnym (dyrektywy, pakiet energetycznoklimatyczny), jak i ustawodawstwo krajowe. Wszystkie dokumenty zarówno te centralne, regionalne jak i lokalne muszą być ze sobą spójne. Zgodnie z przyjętym przez Unię Europejską pakietem energetyczno-klimatycznym 3x20", będącym podstawą europejskiej polityki energetycznej do roku 2020, należy określić zakres działań zapewniających bezpieczeństwo energetyczne każdego województwa. Niezbędnym jest pokrycie potrzeb energetycznych wynikających z bilansu energetycznego przy uwzględnieniu możliwości wykorzystania lokalnych nośników energetycznych, a przede wszystkim przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii i racjonalizacji zużycia konwencjonalnych źródeł energii. Podstawowym dokumentem dotyczącym regionalnej polityki energetycznej Województwa Warmińsko-Mazurskiego był Program Ekoenergetyczny Województwa Warmińsko - Mazurskiego na lata 2005 2010. W związku z dezaktualizacją poprzedniego programu, Warmińsko-Mazurska Agencja Energetyczna Sp. z o.o. przygotowała Koncepcję rozwoju OZE w Województwie Warmińsko-Mazurskim do 2020 roku. Posiadanie aktualnej analizy dotyczącej rozwoju OZE w regionie jest bardzo ważne, wnioski zapisane w Koncepcji powinny posłużyć do wyznaczenia kierunków polityki regionalnej w zakresie OZE, ujętej w Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025. Takie działanie jest istotne, ze względu na przyszłą perspektywę finansową UE, która zakłada, że pieniądze na projekty i rozwój zostaną przyznane tylko tym regionom, które mają wprowadzone do swoich strategii rozwoju społecznogospodarczego polityki sektorowe, co oznacza, że mają jasno wyznaczone kierunki działań w poszczególnych obszarach interwencji. Kierując się tą logiką samorządy, 11

które nie będą posiadały aktualnych i odpowiednich programów realizacji polityki energetycznej znacząco ograniczą sobie możliwości pozyskania zewnętrznego dofinansowania na regionalne inwestycje związane z energetyką i ochroną środowiska. Biorąc pod uwagę fakt, że na Warmii i Mazurach produkujemy niespełna 10% energii, pozostałą ilość pokrywamy energią produkowaną na zewnątrz, tym samym napędzamy gospodarkę innych regionów. Dlatego też jednym z głównych celów rozwoju energetyki w regionie, oprócz wzrostu efektywności energetycznej oraz rozbudowy i modernizacji infrastruktury energetycznej, powinno być zwiększenie produkcji energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych. Powstanie Koncepcji rozwoju OZE w województwie warmińsko-mazurskim do 2020 roku ma na celu wskazanie kierunków rozwoju energetyki w regionie oraz wybór najbardziej korzystnych sposobów wytwarzania energii zgodnych z ideą zrównoważonego rozwoju. Badanie potencjału energetycznego województwa oraz określenie potrzeb i możliwości ich zaspokojenia jest ściśle zharmonizowane z założeniami polityki energetycznej regionu oraz ustawodawstwem krajowym i unijnym. Opracowanie ma również na celu podniesienie świadomości podmiotów zaangażowanych w politykę energetyczną województwa i w rynek energii, w zakresie konieczności wytwarzania energii ekologicznej w sposób sprzyjający redukcji emisji CO 2. 12

1. Ogólna charakterystyka energetyczna regionu Województwo warmińsko-mazurskie jest czwartym co do wielkości regionem w Polsce, zajmuje 7,7% powierzchni Polski. Pod względem demograficznym region Warmii i Mazur można zaliczyć do najsłabiej zaludnionych obszarów kraju. Niska gęstość zaludnienia przekłada się na wielkość potrzeb energetycznych tego województwa. Czyste, nieznacznie przekształcone środowisko przyrodnicze, bogactwo lasów, duża odległość od obszarów przemysłowych, turystyczno-rolniczy charakter oraz niewystarczająca infrastruktura techniczna to główne cechy regionu Warmii i Mazur. Rys.1. Plan sieci elektroenergetycznej woj. warmińsko-mazurskiego w 2008 r. Źródło: http://www.pse-operator.pl 13

Struktura sieci energetycznej w woj. warmińsko-mazurskim jest słaba i niewystarczająca (rys. 1). Linie przesyłowe są przeciążone, jest ich za mało, a do tego część z istniejących wymaga modernizacji. Brak zabezpieczenia pewnych dostaw prądu dobrej jakości jest jedną z przyczyn słabego zainteresowania inwestorów szukających lokalizacji pod swoje przedsiębiorstwa. Jednym z głównych celów rozwoju energetyki w regionie, oprócz wzrostu efektywności energetycznej oraz zwiększenia produkcji energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych, powinna być rozbudowa i modernizacja infrastruktury energetycznej. Warmia i Mazury to obszar cechujący się dużą rozbieżnością pomiędzy produkcją a zużyciem energii elektrycznej (rys. 2). Konsumpcja energii w 2010 r. była ponad 10 razy większa niż jej produkcja. Zmusza to region do zakupu energii z zewnątrz (co niekorzystnie wpływa na bilans obiegu pieniądza, który zamiast pozostawać w regionie i napędzać lokalną gospodarkę, wypływa z niej) oraz do rozwijania nowych metod produkcji energii, a przede wszystkim energii elektrycznej z OZE (to rozwiązanie nie tylko zatrzyma pieniądz w obiegu lokalnym, ale również stworzy nowe miejsca pracy i wzmocni bezpieczeństwo energetyczne regionu). warmińsko- Rys. 2. Produkcja oraz zużycie energii elektrycznej w woj. mazurskim w latach 2005-2010 [GWh] 3 500,0 3 000,0 2 500,0 2 000,0 1 500,0 1 000,0 500,0 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Produkcja energii elektrycznej ogółem Zużycie energii elektrycznej ogółem Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 14

Biorąc pod uwagę zużycie energii elektrycznej w skali kraju Warmia i Mazury zajęły 14 miejsce (rysunek 3). Niewielkie zużycie energii elektrycznej w porównaniu z innymi województwami z całą pewnością jest skutkiem słabego uprzemysłowienia regionu. Cena energii elektrycznej w naszym regionie jest jedną z najwyższych w kraju i płacimy o 13% więcej za prąd niż w województwie łódzkim, które wg danych GUS ma najtańszą energię w kraju. Rys. 3. Zużycie energii elektrycznej ogółem wg województw w 2010 r. (w GWh) 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1101311137 12184 12518 2682 3291 3460 4799 5000 5027 5219 5401 7401 7826 25273 22220 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS 15

2. Uwarunkowania prawne 2.1. Dokumenty Unii Europejskiej Podstawą opracowania regulacji prawnych odnoszących się do odnawialnych źródeł energii, stanowiące jednocześnie ich polityczny filar są następujące dokumenty: Zielona Księga Energia dla przyszłości odnawialne źródła energii, (Energy for the future: Renewable sources of energy) 20.11.1996 r. Dokument podkreślał konieczność większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz implementacji jej założeń na poziomie krajowym i stworzenie mechanizmów koordynacji w zakresie OZE na poziomie wspólnotowym. Biała Księga Energia dla przyszłości odnawialne źródła energii (White Paper Energy for the future: Renewable sources of energy) 27.11.1997 r. Dokument ten wyznaczał strategiczny zarys kierunków rozwoju OZE, co było bardzo ważne zarówno dla krajów Członkowskich, a także ubiegających się o akcesję do Wspólnoty Europejskiej. Europejski Program Zapobiegający Zmianie Klimatu. Program został zainicjowany w czerwcu 2000 r., jego celem jest określenie najbardziej efektywnych ekonomicznie i środowiskowo środków, pozwalających zrealizować cele zawarte w Protokole z Kioto. W ramach Programu wdrażane są następujące grupy przedsięwzięć: redukcja emisji CO 2 poprzez realizację nowych uregulowań prawnych UE; promocja ciepła wytwarzanego z energii odnawialnej; zachęty podatkowe dla użytkowników samochodów oraz doskonalenie technologii paliw i pojazdów. Zielona Księga Ku Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa Energetycznego (Green Paper: Towards a European Strategy for Energy Supply Security 2001 r.). Jest to dokument o charakterze ogólnym i przedstawia złożoną problematykę sektora energetycznego w Unii Europejskiej, w tym 16

przede wszystkim bezpieczeństwo energetyczne w krajach członkowskich. Pokazuje również prognozę energetyczną po rozszerzeniu Unii Europejskiej do 30 krajów. Przedstawione w Zielonej Księdze zagadnienia skoncentrowane są na trzech głównych obszarach: bezpieczeństwie energetycznym, rozumianym jako obniżenie ryzyka związanego z zależnością od zewnętrznych źródeł zasilania w paliwa i energię (stopień samowystarczalności, dywersyfikacja źródeł zaopatrzenia), polityce kontroli wielkości zapotrzebowania w paliwa i energię, ochronie środowiska, a w szczególności na walce z globalnym ociepleniem obniżeniem emisji gazów cieplarnianych. Zielona Księga w sprawie racjonalizacji zużycia energii Zrób więcej za mniej (Green Paper on Energy Efficiency Doing more with less 2005 r.). Dokument zakładał odnowienie inicjatywy na rzecz racjonalizacji zużycia energii na wszystkich poziomach europejskiego społeczeństwa unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Ponadto księga ta miała na celu zainicjowanie międzynarodowych działań na rzecz zapobiegania zmianom klimatu poprzez racjonalizację zużycia energii. Unia Europejska przyjęła również szereg dyrektyw, pozwalających i ułatwiających wspieranie sektora odnawialnych źródeł energii tj: Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania na rynku wewnętrznym produkcji energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych dokument zobowiązuje państwa członkowskie Unii do podejmowania działań mających na celu wspieranie zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej na rynek wewnętrzny. Dokument określa udział energii elektrycznej z odnawialnych źródeł w całkowitym użyciu energii elektrycznej w skali wszystkich państw Unii Europejskiej na poziomie 22% w 2010 r. oraz określa cele indykatywne dla poszczególnych państw członkowskich. Dla Polski jest to 7,5% udziału energii ze źródeł odnawialnych w 2010 r. w produkcji energii ogółem. 17

Dyrektywa 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Dyrektywa 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie promocji wykorzystania biopaliw lub innych odnawialnych paliw w transporcie dyrektywa ma na celu promowanie użycia biopaliw lub innych odnawialnych paliw zamiast oleju napędowego lub benzyny, stosowanych w transporcie w każdym z państw członkowskich. Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 czerwca 2003 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 96/92/WE Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13.10.2003 r. regulująca sposób wypełniania zobowiązań Unii Europejskiej wobec Protokołu z Kioto. Dyrektywa 2003/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2003 roku w sprawie restrukturyzacji podatków od produktów energetycznych i energii elektrycznej. Dyrektywa 2004/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie promowania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na wewnętrznym rynku energii (wnosząca poprawki do Dyrektywy 92/42/EWG). Dyrektywa 2004/74/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 kwietnia 2004 r. zmieniającą Dyrektywę 2003/96/WE w zakresie możliwości stosowania przez określone Państwa Członkowskie czasowych zwolnień lub obniżek poziomu opodatkowania na produkty energetyczne i energię elektryczną. Dyrektywa 2005/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 2005 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów wykorzystujących energię. Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG ten dokument m.in. stał się podstawą komunikatu Komisji Europejskiej z dnia 19 października 2006 r. 18

pt. Plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii: sposoby wykorzystania potencjału. Komunikat ten, wraz z kolejnym komunikatem z 10 stycznia 2007 r. roku: Mapa drogowa na rzecz energii odnawialnej wyznaczał konkretne cele do osiągnięcia przez państwa Wspólnoty w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Cele te zakładają podjęcie działań, które doprowadzą do: wzrostu efektywności energetycznej o 20%, zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, głównie CO 2 o 20%, 20% udziału energii z odnawialnych źródeł w bilansie energetycznym do 2020 r. Dyrektywa (2009/28/WE) Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca Dyrektywę 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE. Najważniejsze kwestie związane z rozwojem odnawialnych źródeł energii oraz efektywnością energetyczną reguluje tzw. Pakiet energetyczno-klimatyczny 3x20. Zawiera on 6 dokumentów, które wskazują cele ilościowe z obszaru zielonej energii, do osiągnięcia których w 2020 r. wszystkie państwa członkowskie są zobowiązane. Akty prawne UE wchodzące w skład pakietu 1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (tzw. dyrektywa EU ETS). 2. Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do 2020 r. zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych (tzw. decyzja non-ets). 19

3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla oraz zmieniająca dyrektywę Rady 85/337/EWG, Euratom, dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE 2008/1/WE i rozporządzenie (WE) nr 1013/2006 (tzw. dyrektywa CCS). 4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (tzw. dyrektywa OZE). 5. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 443/2009 z dnia 23 kwietnia 2009 r. określające normy emisji dla nowych samochodów osobowych w ramach zintegrowanego podejścia Wspólnoty na rzecz zmniejszenia emisji CO 2 z lekkich pojazdów dostawczych (Tekst mający znaczenie dla EOG). 6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 98/70/WE odnoszącą się do specyfikacji benzyny i olejów napędowych oraz wprowadzającą mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz zmieniającą dyrektywę Rady 1999/32/WE odnoszącą się do specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki żeglugi śródlądowej oraz uchylająca dyrektywę 93/12/EWG (Tekst mający znaczenie dla EOG). 20

Główne założenia pakietu energetyczno-klimatycznego to osiągnięcie trzech celów strategicznych: zwiększenia do roku 2020 efektywności energetycznej o 20% (zmniejszenie o 20% zużycia energii); zwiększenia do roku 2020 udziału energii ze źródeł odnawialnych do 20% całkowitego zużycia energii finalnej w UE (dla Polski wskaźnik ten wynosi 15%); zmniejszenia do roku 2020 emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 20%, w porównaniu do 1990 r. 2.2. Dokumenty na poziomie krajowym Ustawodawstwo Ustawa Prawo energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r. wraz z późniejszymi zmianami jest podstawowym dokumentem regulującym zagadnienia energetyczne, w tym także dotyczące odnawialnych źródeł energii, w naszym kraju. Zawiera ona wszystkie definicje i uwarunkowania, na które powołują się autorzy innych uregulowań prawnych. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, z późn. zm. Ustawa o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji z dnia 22 grudnia 2004 r. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 października 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii oraz Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 listopada 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw 21

pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii. Rozporządzenie to jest związane faktem, że Polska musi zrealizować cel indykatywny wynikający z dyrektywy 2006/32/WE, tj. osiągnięcie do 2016 r. oszczędności energii o 9% w stosunku do średniego zużycia energii finalnej z lat 2001 2005 (tj. o 53.452 GWh), określony w ramach Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej (EEAP), przyjętego przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 31 lipca 2007 r., oraz pozostałe, nie wymienione powyżej działania wynikające z tego dokumentu. Główne cele krajowej polityki energetycznej w zakresie rozwoju wykorzystania OZE obejmują: wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych, osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji, ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak, aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną, zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekłych z dnia 25 sierpnia 2006 r. Zobowiązuje producentów i importerów do realizacji Narodowego Celu Wskaźnikowego (NCW) i wprowadza minimalne ilości biokomponentów w paliwach na rynku krajowym. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów, z późn. zm. Ustawa określa zasady wspierania przedsięwzięć termoizolacyjnych mających na celu: zmniejszenie zużycia energii dostarczanej do budynków, zmniejszenie strat energii w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz całkowitą lub częściową 22

zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne, w tym odnawialne. Ponadto ustawa określa zasady tworzenia Funduszu Termoizolacji i dysponowania jego środkami. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Nowelizacja ta wprowadza w szczególności zmiany w sposobie opracowywania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz nowy sposób oceny zależności pomiędzy miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego a studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dotychczas wymaganiem ustawowym był, plan zgodny z ustaleniami studium. Obecnie ustawodawca zmniejszył siłę tego powiązania w ten sposób, że plan nie może naruszać ustaleń studium, co stwierdzić ma rada gminy (w ten sam sposób, w jaki do tej pory stwierdzała zgodność planu ze studium). Takie rozwiązanie ma zwiększyć możliwości i swobodę regulacji w planie miejscowym. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej. Przepisy ustawy weszły w życie z dniem 11 sierpnia 2011 r. W ciągu ostatnich 10 lat w Polsce Energochłonność PKB spadła blisko o 1/3. Mimo to efektywność energetyczna polskiej gospodarki jest nadal około 3 razy niższa niż w najbardziej rozwiniętych krajach europejskich i około 2 razy niższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej. Ustawa o efektywności energetycznej ustala krajowy cel oszczędnego gospodarowania energią na poziomie nie mniejszym niż 9% oszczędności energii finalnej do 2016 r. Dokumenty strategiczne: Polityka Klimatyczna Polski. Strategie redukcji gazów cieplarnianych w Polsce do 2020 roku, Ministerstwo Środowiska (październik 2003), przyjęta przez Radę Ministrów 4 listopada 2003 r. Dokument przygotowany w wyniku zobowiązań wobec Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu w celu opracowania i wdrożenia państwowej strategii redukcji emisji 23

gazów cieplarnianych, w tym także mechanizmów ekonomicznych i administracyjnych, oraz okresowej kontroli jej wdrażania. Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej. Ministerstwo Gospodarki (czerwiec 2007). Dokument ten określa cel indykatywny w zakresie oszczędności energii na rok 2016 wyrażony w jednostce bezwzględnej, który ma być osiągnięty w ciągu dziewięciu lat począwszy od roku 2008. Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Dokument przyjęty został przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. Dokument ten stanowi załącznik do Uchwały Rady Ministrów nr 2002/2009. W dokumencie jako priorytetowe wyznaczono kierunki działań na rzecz: efektywności i bezpieczeństwa energetycznego (opartego na własnych zasobach surowców), zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii, rozwoju konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko. Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010-2020. Ministerstwo Gospodarki (lipiec 2010). Działania propagowane tym dokumencie zakładają, że w każdej polskiej gminie do 2020 roku powstanie średnio jedna biogazownia wykorzystująca biomasę pochodzenia rolniczego przy założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do uruchomienia takiego przedsięwzięcia. Dodatkowo dokument ten wskazuje konieczność optymalizacji systemu prawno-administracyjnego w zakresie zakładania biogazowni rolniczych w Polsce oraz wskazanie możliwości współfinansowania tego typu instalacji ze środków publicznych, zarówno krajowych jak i Unii Europejskiej, dostępnych w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych opracowany przez Ministerstwo Gospodarki i przyjęty przez Radę Ministrów 7 grudnia 2010 r. Dokument ten określa krajowe cele w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych zużyte w sektorze transportowym, sektorze energii elektrycznej, sektorze ogrzewania i chłodzenia w 2020 r. Uwzględnia wpływ innych środków polityki efektywności energetycznej na końcowe zużycie energii oraz odpowiednie środki, które należy podjąć dla osiągnięcia krajowych 24

celów ogólnych w zakresie udziału OZE w wykorzystaniu energii finalnej. Dokument określa ponadto współpracę między organami władzy lokalnej, regionalnej i krajowej, szacowaną nadwyżkę energii ze źródeł odnawialnych, która mogłaby zostać przekazana innym państwom członkowskim, strategię ukierunkowaną na rozwój istniejących zasobów biomasy i zmobilizowanie nowych zasobów biomasy do różnych zastosowań, a także środki, które należy podjąć w celu wypełnienia stosownych zobowiązań wynikających z dyrektywy 2009/28/WE. W dniu 7 grudnia 2010 r. Rada Ministrów przyjęła ww. dokument. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami przyjęty Uchwałą Rady Ministrów nr 217 z dnia 24 grudnia 2010 r. (M. P. nr 101, poz. 1183) obowiązujący od 1 stycznia 2011 r. stanowi aktualizację Krajowego Planu opracowanego po raz pierwszy w roku 2002. Wyznacza cele oraz ramy działań w szeroko pojętym sektorze gospodarki odpadami na najbliższe lata, tj. 2006-2010 oraz w perspektywie lat 2015-2022. Celem dalekosiężnym tworzenia krajowego planu gospodarki odpadami jest dojście do systemu gospodarki odpadami, zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, a w szczególności zasada postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią gospodarki odpadami Drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej (EEAP) został opracowany przez Ministerstwo Gospodarki i opublikowany 10 sierpnia 2011 r. Zaproponowane w ramach Krajowego Planu Działań środki i działania mają za zadanie osiągnięcie celu indykatywnego oszczędności energii na poziomie: 9% w 2016 r. (dyrektywa2006/32/we), 20% w 2020 r. (3 x 20 % Rada Europejska z dn. 9.03.2007): - obniżenie emisji gazów cieplarnianych o 20%, - poprawę efektywności energetycznej o 20%, - podniesienie udziału energii odnawialnych o 20%. 25

Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 2030 jako załącznik do Uchwały Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. Projekty ustaw Prawo Energetyczne, Prawo Gazowe, Ustawa o Odnawialnych Źródłach Energii. Ministerstwo Gospodarki przygotowuje nowelizację Prawa Energetycznego (tak, by zakres jego regulacji ograniczyć tylko do obszaru elektroenergetyki i ciepłownictwa) oraz ustawę Prawo Gazowe i ustawę o Odnawialnych Źródłach Energii. Ze względu na obowiązek implementacji do polskiego systemu prawnego tzw. trzeciego pakietu liberalizacyjnego oraz dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych powstaje konieczność przygotowania nowych rozwiązań legislacyjnych. Celem jest wdrożenie rozwiązań unijnych związanych z funkcjonowaniem wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego oraz wyłączenie z obecnej ustawy Prawo energetyczne przepisów dotyczących zagadnień gazowych. Rozwiązanie takie ma na celu uporządkowanie i uproszczenie przepisów, dostosowanie istniejących uregulowań do przepisów unijnych. Przedstawiciele branży oraz zwolennicy odnawialnych źródeł energii liczą, że nowa ustawa przyczyni się do przyśpieszenia rozwoju małych instalacji produkujących energię elektryczną i ciepło ze źródeł odnawialnych oraz do rozwoju SmartGrid czyli inteligentnych systemów elektroenergetycznych. 2.3. Dokumenty na poziomie regionalnym Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińskomazurskiego do roku 2025 przyjęta Uchwałą Nr XXVIII/553/13 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 25 czerwca 2013 r. w sprawie przyjęcia Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025. Strategia odnosi się do tematu OZE wskazując kierunki, w których produkcja energii ze źródeł odnawialnych powinna się rozwijać: Biorąc pod uwagę uwarunkowania przyrodnicze, koncentrację środków finansowych oraz warunki prawne, produkcja energii 26

elektrycznej na terenie województwa powinna rozwijać się w oparciu o biogazownie rolnicze, fotowoltaikę, układy kogeneracyjne oraz małe elektrownie wiatrowe w układzie rozproszonym. Regionalna Strategia Innowacyjności Województwa Warmińsko-Mazurskiego przyjęta uchwałą Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego Nr XLIII/832/10 z dnia 28 września 2010 r. Program ochrony środowiska Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2015-2018, przyjęty uchwałą Nr XVI/301/12 z dnia 24 kwietnia 2012 r. Plan gospodarki odpadami dla województwa warmińsko-mazurskiego na lata 2011-2016 przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego Nr XVIII/333/12 z dnia 19 czerwca 2012 r. Przyrodniczo Przestrzenne Aspekty Lokalizacji Energetyki Wiatrowej w Województwie Warmińsko Mazurskim. Warmińsko-Mazurskie Biuro Planowania Przestrzennego, Elbląg, grudzień 2006 r. 27

3. Analiza SWOT rozwoju odnawialnych źródeł energii Przy analizie otoczenia oraz potencjału rozwoju odnawialnych źródeł energii na terenie województwa warmińsko mazurskiego posłużono się ogólną Analizą SWOT oraz analizą wszystkich rodzajów odnawialnych źródeł możliwych do wdrożenia i dalszego rozwoju na Warmii i Mazurach. 3.1. Analiza SWOT rozwoju OZE na terenie województwa warmińsko mazurskiego Mocne Strony - duży potencjał lokalnych zasobów OZE; - dostępność siły roboczej na obszarach wiejskich; - prężnie działający ośrodek akademicki; - prężnie działający Ośrodek Doradztwa Rolniczego; - funkcjonowanie Warmińsko - Mazurskiej Agencji Energetycznej; - odpowiednie warunki klimatyczne. Słabe strony - duża powierzchnia regionu objęta obszarami NATURA 2000 oraz innymi formami ochrony; - brak regionalnych dokumentów strategicznych w zakresie OZE; - niska świadomość społeczna dotycząca technologii OZE; - brak akceptacji społecznej dotyczącej technologii OZE; - ograniczone możliwości przyłączenia nowych producentów energii elektrycznej do sieci; - sieć energetyczna wymagająca modernizacji; - słabo rozwinięta sieć gazowa; - skomplikowane i długotrwałe procedury przyłączenia małych instalacji OZE do sieci; - zbyt małe wsparcie i intensywność edukacji w zakresie OZE; - brak wyspecjalizowanych pracowników ds. energetyki w samorządach; - większość gmin nie posiada projektów założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; - brak zainteresowania energią z OZE ze strony dystrybutorów oraz korporacyjnych odbiorców energii. 28

Szanse - rozwój lokalnego rynku - produkcja urządzeń i przetwarzanie biomasy; - poprawa bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację i decentralizację produkcji energii elektrycznej; - obniżenie strat związanych z przesyłem energii elektrycznej między regionami; - zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych oraz pyłów; - obniżenie cen energii elektrycznej i cieplnej; - poprawa parametrów sieci elektroenergetycznych; - podniesienie świadomości społecznej dotyczącej OZE oraz EE dzięki działaniom informacyjnym edukacyjnym i promocyjnym; - nowe kierunki produkcji w rolnictwie; - wzrost zatrudnienia, zwłaszcza na terenach wiejskich; - rozwój klastrów związanych z OZE; - większe zainteresowanie samorządów gospodarką paliwowo energetyczną i efektywnością energetyczną; - mniejsze zapotrzebowanie na paliwa kopalne w regionie; - duża dostępność środków z funduszy UE w latach 2014 2020 na OZE i EE; - korzystna zmiana przepływów finansowych dot. sprzedaży energii i paliw odnawialnych. Zagrożenia - negatywne oddziaływanie lobby paliw kopalnych; - negatywny wpływ na rynek lokalny biomasy lobby współspalania biomasy ; - niska świadomość społeczna dotycząca technologii OZE; - brak ustawy o OZE; - brak stabilności przepisów. 29

3.2. Analiza SWOT energii promieniowania słonecznego Mocne Strony - dobrze rozwinięta sieć instalatorów i dystrybutorów kolektorów do produkcji ciepła; - akceptacja społeczna w stosunku do innych OZE; - słońce to pewne i najbardziej przyszłościowe źródło energii; - możliwość uzyskania dofinansowania inwestycji. Słabe strony - brak komplementarności w przepisach; - duża sezonowość w pozyskaniu energii cieplnej i elektrycznej; - wysokie koszty instalacji ogniw fotowoltaicznych; - skomplikowany i niestabilny system wsparcia finansowego dla instalacji; - brak doświadczenia instalatorów montujących ogniwa fotowoltaiczne; - brak przepisów dla małych inwestycji w instalacje fotowoltaiczne. Szanse - duże zainteresowanie inwestorów fotowoltaiką; - spodziewany duży postęp technologiczny w ogniwach fotowoltaicznych; - postęp technologiczny w zakresie magazynowania energii. Zagrożenia - utrzymywanie się wysokich kosztów inwestycyjnych związanych z fotowoltaiką; - długi okres zwrotu inwestycji. 3.3. Analiza SWOT energii wiatru Mocne Strony - dobre warunki wietrzności zwłaszcza w północnej części regionu; - duże zainteresowanie inwestorów; - lokalni producenci i dystrybutorzy małych siłowni wiatrowych. Słabe strony - duża powierzchnia regionu objęta obszarami NATURA 2000 oraz innymi formami ochrony; - brak akceptacji niektórych grup społecznych dla dużej energetyki wiatrowej; - skomplikowane, długotrwałe procedury przygotowania inwestycji; - stosunkowo duża lesistość regionu; - ograniczone możliwości przyłączenia do sieci energetycznych; - rozproszona zabudowa na obszarach 30

wiejskich (dot. dużej energetyki wiatrowej); - brak stabilności w podaży energii. Szanse - zainteresowanie lokalnych inwestorów małą energetyką wiatrową; - nowe technologie magazynowania energii elektrycznej. Zagrożenia - protesty społeczności lokalnych; - możliwość wprowadzenia dużych stref ochronnych od siedlisk ludzkich dla dużej energetyki wiatrowej; - niechęć operatorów sieci do energetyki wiatrowej; - ingerencja w krajobraz dużych elektrowni wiatrowych. 3.4. Analiza SWOT energii wodnej Mocne Strony - stabilna produkcja energii elektrycznej; - potencjał do budowy małych elektrowni wodnych; - doświadczenie w obsłudze i eksploatacji małych elektrowni wodnych. Szanse - budowa małych elektrowni wodnych na byłych piętrzeniach; - poprawa bilansu hydrologicznego regionu. Słabe strony - konieczność przegradzania cieków wodnych; - duża ilość cieków wodnych objętych formami ochrony; - skomplikowane i długotrwałe procedury przygotowania inwestycji; - konieczność piętrzenia lub budowy zbiorników wodnych przed elektrowniami; - konieczność budowy przepławek; - brak warunków lokalnych do budowy dużych elektrowni wodnych. Zagrożenia - wysokie koszty inwestycji; - nikłe zainteresowanie inwestorów. 31

3.5. Analiza SWOT energii pozyskanej z biomasy Mocne Strony - duży potencjał biomasy leśnej; - duży potencjał biomasy rolniczej; - potencjał obszarowy do upraw roślin energetycznych; - duży potencjał pozostałości z produkcji rolniczej i odpadów z przemysłu rolnospożywczego; - dobra struktura obszarowa gospodarstw rolnych; - nadwyżki siły roboczej na obszarach wiejskich; - prężnie działający ośrodek akademicki; - prężnie działający Ośrodek Doradztwa Rolniczego; - wykorzystanie biomasy w różnorodnych technologiach. Szanse - dodatkowe dochody w sektorze rolnym; - uprawy nowych gatunków roślin energetycznych; - możliwość wykorzystania frakcji organicznej odpadów komunalnych do produkcji biogazu; - racjonalne zagospodarowanie na cele energetyczne pozostałości poprodukcyjnych z sektora rolniczego i przetwórstwa rolno - spożywczego; - obniżenie kosztów produkcji ciepła; - mniejsze zapotrzebowanie na paliwa kopalne; - poprawa lokalnych warunków środowiskowych. Słabe strony - skomplikowane i długotrwałe procedury przy budowie biogazowni; - niejasne przepisy w zakresie gospodarczego wykorzystania substratu pofermentacyjnego; - słabe zainteresowanie rolników wieloletnimi uprawami roślin energetycznych; -brak stabilnych umów gwarantujących konkurencyjność upraw roślin energetycznych w stosunku do innych upraw; - niskie zainteresowanie przerobem biomasy na pelet lub brykiet; - brak stabilnego rynku biomasy - słaba wiedza w zakresie agrotechniki i warunków ekonomicznych wieloletnich upraw energetycznych; - niska akceptacja biogazowni na obszarach wiejskich. Zagrożenia - niestabilne ceny biomasy; - brak przepisów ułatwiających inwestycje w mikro i małe instalacje; - brak świadectw pochodzenia za produkcję energii cieplnej; - sezonowe wahania cen za paliwa stałe z biomasy. 32

3.6. Analiza SWOT energii geotermalnej Mocne Strony - brak szkodliwego oddziaływania na środowisko; - niskie koszty produkcji ciepła; - bezobsługowość małych systemów komfort użytkowania. Słabe strony - słabe rozpoznanie zasobów wód geotermalnych w regionie; - stosunkowo niska temperatura wód geotermalnych; - wysoka mineralizacja wód geotermalnych; - bardzo wysokie koszty inwestycyjne. Szanse - postęp technologiczny przy wykorzystaniu energii geotermalnej; - możliwość wykorzystania wód geotermalnych na cele balneologiczne; - możliwość wykorzystania do ogrzewania niskotemperaturowego. Zagrożenia - duże ryzyko przy wykonywaniu odwiertów poszukiwawczych i związane z tym zmienne koszty inwestycji; - potencjalne ryzyko braku zwrotu kosztów inwestycji. 33

4. Energia słoneczna Energia promieniowania słonecznego jest coraz bardziej docenianym odnawialnym źródłem, dzięki postępowi technologicznemu przy produkcji kolektorów słonecznych, a zwłaszcza ogniw fotowoltaicznych. Ilość energii słonecznej docierającej do ziemi jest wielokrotnie większa od innych, dostępnych odnawialnych źródeł energii. Zarówno natężenie promieniowania słonecznego jak i usłonecznienie czyli czas wyrażony w godzinach o natężeniu promieniowania powyżej 200 W/m 2 jest uzależnione od położenia geograficznego na Ziemi. Rys. 4. Zmiana natężenia promieniowania słonecznego w dzień bezchmurny w zależności od pory roku i pory dnia Źródło: http://www.plan-rozwoju.pcz.pl (13.03.2013) 34

Rys.5. Rozkład wartości całkowitego promieniowania słonecznego na terenie Polski [kwh/m 2 a] Źródło: http://www.plan-rozwoju.pcz.pl (13.03.2013) 35

Rys. 6. Zasoby energii słonecznej Źródło: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) Od strony praktycznej wykorzystanie promieniowania słonecznego należy rozpatrywać do konkretnych potrzeb: - do produkcji ciepłej wody (c.w.u).; - do ogrzewania pomieszczeń (co); - do produkcji ciepła w rolnictwie i przemyśle; 36

- do produkcji chłodu w okresie letnim; - do produkcji energii elektrycznej. Według końcowego raportu z realizacji Programu Ekoenergetycznego na lata 2005 2010 w regionie Warmii i Mazur na koniec 2010 r. zainstalowanych było około 5 000 m 2 kolektorów słonecznych i ok. 200 m 2 paneli fotowoltaicznych. W latach 2011 2013 dzięki programowi Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) w sprawie dofinansowania instalacji solarnych do produkcji c.w.u. dla osób fizycznych nastąpił bardzo duży przyrost zainstalowanych kolektorów, do dnia 24.04.2013 r. zainstalowano 855 instalacji, tj. 5 959 m 2 kolektorów słonecznych. Biorąc pod uwagę dynamikę przyrostu instalacji solarnych do produkcji ciepła oraz opracowanie pn.: Określenie potencjału energetycznego regionów Polski w zakresie odnawialnych źródeł energii wykonane przez Instytut Energetyki Odnawialnej (IEO) można założyć, że do 2020 r. na terenie województwa warmińsko mazurskiego winno być zainstalowanych około 200 000 m 2 kolektorów słonecznych, które wyprodukują ok. 200 000 MWh energii cieplnej. Statystycznie na jednego mieszkańca regionu w 2020 r. będzie przypadało 0,142 m 2 kolektora przy średniej dla całego kraju 0,37 m 2. Bardziej skomplikowana i niezbyt jasna jest sytuacja rozwoju ogniw fotowoltaicznych. Brak nowelizacji Prawa energetycznego oraz Ustawy o odnawialnych źródłach energii nie sprzyja rozwojowi fotowoltaiki. Dlatego też zostaną założone 2 warianty rozwoju ogniw fotowoltaicznych: - pesymistyczny; - optymistyczny. Wariant optymistyczny zakłada szybkie uchwalenie Ustawy o OZE i odpowiednie zawarte w tej ustawie preferencje dla małych i mikro instalacji ogniw fotowoltaicznych. Co prawda w Strategii rozwoju energetycznej Polski do 2030 r. zakłada się, że moc instalacji fotowoltaicznych w kraju w roku 2010 będzie wynosiła 1,7 MW, w 2020 r. - 2 MW oraz w 2030 r. - 32 MW, ale aktualnie w kraju są 37

zainstalowane ogniwa fotowoltaiczne o mocy 2,3 MW. Według IEO oraz Departamentu Energetyki Odnawialnej Ministerstwa Gospodarki przewiduje się, że roczny przyrost zainstalowanej mocy fotowoltaicznej będzie się wahał od 30 do 100 MW rocznie i osiągnie w 2020 r. poziom 600 MW. Dlatego też w niniejszym opracowaniu przewiduje się, że w roku 2020 w wariancie w optymistycznym osiągnie poziom 45 MW, natomiast opóźnienie w uchwaleniu ustawy o OZE lub niekorzystne zapisy dotyczące fotowoltaiki przyczynią się do małego zainteresowania inwestorów i wyhamuje rozwój tej technologii, stąd zakłada się, że w 2020 r. osiągnie poziom 2 MW zainstalowanej mocy. 38

5. Energia wiatru Energia wiatru jest przekształconą formą energii słonecznej spowodowaną ruchem mas powietrza wywołanym nierównym nagrzewaniem się powierzchni Ziemi. Energia wiatru była od dawna wykorzystywana przez człowieka np. do pompowania wody, mielenia ziaren czy wytwarzania siły napędowej żaglowców. Szacuje się, że zaledwie 1% energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi przekształca się w energię wiatru. Rys. 7. Mapa wietrzności Źródło: Lorenc H. 2001, IMGW 39

Rys. 8. Zasoby energii wiatru Źródło: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK). 40

Rys. 9. Obszary ochrony przyrody na tle stref energetycznych wiatru Źródło: Prognoza oddziaływania na środowisko Projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Wykorzystanie energii wiatru rozwija się w regionie bardzo intensywnie mimo kontrowersji związanych z tą technologią. Na dzień 31.03.2013 r. na terenie województwa funkcjonowały 23 instalacje dużej energetyki wiatrowej o łącznej zainstalowanej mocy 209,5 MW. Najwięcej zainstalowanych turbin wiatrowych jest w gminie Kisielice, łączna moc to 80,5 MW oraz w gminie Korsze i Gołdap. Region Warmii i Mazur jest postrzegany jako atrakcyjny dla rozwoju dużej energetyki wiatrowej m.in. dlatego, że posiada dobre warunki wietrzności, duży areał użytków rolnych - ok. 1 100 000 ha, niski wskaźnik gęstości zaludnienia (zaledwie 59 osób/km 2 ) oraz stosunkowo duże gospodarstwa rolne. Ograniczeniem przestrzennym dla rozwoju energetyki wiatrowej jest duży obszar terenów chronionych, w tym należących do sieci NATURA 2000. Tereny objęte obszarem ochronnym nie zawsze wykluczają lokalizację siłowni wiatrowych, ale znacznie wydłużają proces 41

przygotowania inwestycji. Istotnym utrudnieniem dla rozwoju farm wiatrowych jest także stan techniczny sieci energetycznych i ograniczone możliwości przyłączenia do nich nowych mocy. W dokumencie Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 polski system elektroenergetyczny został scharakteryzowany następująco: 1. Przestarzałymi technologiami wykorzystywanymi w energetyce i złym stanem technicznym bloków energetycznych, 2. Zdekapitalizowaniem sieci przesyłowej i dystrybucyjnej (średnia faktyczna dekapitalizacja sieci energetycznych wynosi 70-80%), 3. Wyjątkowo niekorzystną sytuacją w zakresie sieci dystrybucyjnej na terenach wiejskich; sieć ta charakteryzuje się wysokim stopniem awaryjności (szybkiej modernizacji wymaga ponad 50 000 km linii średniego napięcia i ponad 150 000 km linii niskiego napięcia). Według wyżej wymienionego dokumentu regionami najbardziej niedoinwestowanymi w zakresie infrastruktury energetycznej (linie przesyłowe elektryczności i gazu) są: Pomorze, Warmia i Mazury oraz województwa Polski Wschodniej. Mimo braków w zakresie infrastruktury energetycznej, region Warmii i Mazur jest wskazany jako strefa rozwoju rozproszonej energetyki odnawialnej wiatrowej i wodnej (Rys. 10). 42

Rys. 10. Kierunki działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego 43

Ponadto Krajowy Plan Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych wskazuje również (s. 174) tereny szczególnie uprzywilejowane pod względem zasobów wiatru zróżnicowane orograficznie otwarte tereny Warmii, Mazur i Pomorza oraz północno wschodniej Polski (okolice Suwałk i Gołdapi). Dalszy rozwój dużej energetyki wiatrowej w województwie jest tematem wielu dyskusji, można nawet zaryzykować określenie braku akceptacji tej technologii przez różne gremia. Stanowisko Sejmiku Województwa warmińsko-mazurskiego z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie zasad lokalizacji obiektów energetyki wiatrowej w województwie co prawda wskazuje na potrzebę wspierania i rozwijania energetyki odnawialnej, w tym energetyki wiatrowej, jednak wyraźnie sugeruje, że kierunkiem w jakim powinna się ona rozwijać są małe instalacje rozproszone. Mimo to warto zauważyć, że wiele samorządów gminnych jest zainteresowanych rozwojem dużej energetyki wiatrowej Dlatego też zakłada się dwa scenariusze w zakresie dużej energetyki wiatrowej: wariant A zakaz budowy nowych instalacji, wariant B przyrost mocy ok. 250 MW do 2020 roku. Według Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej zapotrzebowanie na przestrzeń we współczesnej energetyce wiatrowej lądowej przyjmuje się 10 ha na 1 MW zainstalowanej mocy. Dla planowanego przyrostu 250 MW mocy potrzebna jest przestrzeń o powierzchni 2 500 ha, co stanowi około 0,1% powierzchni regionu. Osobnego podejścia wymaga i na szczególną uwagę zasługuje potencjał rozwoju małych elektrowni wiatrowych poniżej 100 kw. Ten rodzaj siłowni wiatrowych przeznaczony jest dla małych i średnich podmiotów gospodarczych, gospodarstw rolnych i gospodarstw domowych. Tą technologią produkcji energii żywo zainteresowany jest Samorząd Województwa oraz Warmińsko Mazurska Agencja Energetyczna Sp. z o.o. W roku 2011 staraniem WMAE Sp. z o.o. został wydany Poradnik małej energetyki wiatrowej nakładem 3 500 egzemplarzy, który został rozesłany do wszystkich szczebli samorządów i do wszystkich sołectw w województwie. Rozwój małych siłowni wiatrowych ujęty jest w Krajowym Planie Działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych do 2020 44