Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XX/105/2008 Rady Powiatu Kępińskiego z dnia 28 maja 2008r. POWIATOWY PROGRAM POMOCY DZIECKU I RODZINIE NA LATA 2008-2015 OPRACOWANIE: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Kępnie Kępno 2008 rok 1
WSTĘP Dokonujące się w Polsce zmiany, oprócz pozytywnych skutków, powodują pogłębianie się negatywnych zjawisk, takich jak bezrobocie, spadek dochodów ludności, brak poczucia stabilizacji życiowej i zawodowej, brak poczucia bezpieczeństwa socjalnego, poczucie osamotnienia, emigracje, rozpad rodziny. Czynniki te spowodowały zepchnięcie osób i rodzin do systemu pomocy społecznej. Rodzina jest pierwszą instytucją wychowawczą, w której przebiega proces socjalizacji dzieci, kształtowanie ich osobowości oraz przygotowanie do przyszłych ról społecznych. Jednocześnie tworzy własną, niepowtarzalną atmosferę życia domowego, na którą wpływają wzajemne stosunki pomiędzy małżonkami, miłość rodzicielska do dzieci, kultywowanie tradycji oraz wierność określonym wartościom. Jednym z głównych celów pomocy społecznej jest wsparcie osób i rodzin w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej, doprowadzenie w miarę możliwości do ich życiowego usamodzielnienia i umożliwienia im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka, a także zapewnienie profesjonalnej pomocy rodzinom dotkniętym skutkami patologii społecznej, w tym przemocą w rodzinie. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa, odpowiednio do jej uzdolnień. Trudności w wypełnianiu przez rodzinę swoich zadań mogą pojawić się zarówno ze strony rodziców dziecka, jak i samego dziecka. W takiej sytuacji ustawa o pomocy społecznej przewiduje następujące formy pomocy: poradnictwo rodzinne, terapia rodzinna rozumiana jako działania psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne, mające na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania jej zadań; praca socjalna; zapewnienie dzieciom opieki i wychowania poza rodziną. Pozostawienie rodzin bez fachowego wsparcia i różnorodnej pomocy specjalistycznej powoduje wzrost zjawiska dalszej degradacji rodzin i skutkuje różnorodnymi konsekwencjami, którymi najbardziej zagrożone są dzieci. Do zadań własnych powiatu należy tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie. 2
Ustawa o samorządzie powiatowym stanowi, iż powiat realizuje określone zadania publiczne, w tym zadania z zakresu pomocy społecznej. Jednym z podstawowych zadań w tym zakresie jest opieka nad dzieckiem i rodziną mająca trudności w wypełnianiu swych rodzicielskich powinności. Podejmowane działania winny mieć na celu wsparcie i umożliwienie przezwyciężania występujących trudnych sytuacji życiowych wykraczających poza własne możliwości rodziny, bądź też w sytuacjach koniecznych zapewnienie dziecku opieki i wychowania poza rodzina biologiczną. Dążąc do zapewnienia skutecznego rozwiązania problemów rodzin i ich kryzysów koniecznym jest opracowanie i realizacja lokalnych programów budowania systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, które uwzględniać będą podstawowe zasady: wcześniej i bliżej dziecka zanim narosną problemy rodziny przy wsparciu specjalistów i pomocy w ramach placówek opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego, krócej żeby nie zwalniać z odpowiedzialności rodziców za dziecko, skuteczniej jeśli poza rodziną, to w formach zbliżonych do rodzinnych, godniej jeśli w formach opieki całodobowej, to w warunkach optymalnych zapewniających prawidłowy rozwój dziecka, efektywnej dając szansę na powrót do rodziny lub na samodzielność i godne życie, bardziej ekonomicznie poprzestając na formie adekwatnej do potrzeb, bez niepotrzebnego stosowania form opieki całodobowej. Głównym celem programu opieki nad dzieckiem i rodziną jest uporządkowanie i rozwój systemu opiekuńczego. Priorytetem jest utworzenie spójnego wsparcia dzieci i rodzin z naszego powiatu, które znalazły się w trudnej dla nich sytuacji życiowej. Strategia opieki nad dzieckiem i rodziną wskazana w niniejszym programie jest zgodna z wytycznymi Rady Europy i zawiera następujące zasady. Umieszczenie dziecka poza rodziną jest czynnością ostateczną Umieszczenie dziecka poza rodziną naturalną jest czynnością doraźną i tymczasową Umieszczenie dziecka poza rodziną naturalną powinno być dopuszczalne tylko w rodzinach zastępczych lub placówkach rodzinno podobnych. 3
Aby system opieki nad dzieckiem i rodziną przyniósł pożądane efekty i był zgodny z założonymi kierunkami należy podjąć następujące działania: 1. Zrobić wszystko aby dziecko pozostało w rodzinie własnej - zgodnie z zasadą pomocniczości nie wyręczając zbytnio rodziców. 2. Zapobiegać patologiom społecznym 3. Tworzyć rodzinne formy opieki zastępczej, tak aby tylko w ostateczności kierować dzieci do placówek opiekuńczo-wychowawczych. 4. Przygotować wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczowychowawczych do samodzielnego życia. CELE PROGRAMU 1. Podjęcie działań mających na celu poprawę sytuacji rodzin zagrożonych patologią poprzez rozwój profilaktyki. 2. Zapobieganie kierowaniu dzieci pozbawionych częściowo lub całkowicie opieki rodziców do placówek opiekuńczo-wychowawczych poprzez wsparcie w ramach działalności placówek opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego. 3. Rozwój niespokrewnionych z dzieckiem zawodowych rodzin zastępczych. 4. Pomoc w usamodzielnieniu wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych. 4
SPOSÓB OSIĄGNIĘCIA ZAŁOŻONYCH CELÓW I. POMOC RODZINIE ZNAJDUJĄCEJ SIĘ W SYTUACJI KRYZYSOWEJ Właściwe funkcjonowanie człowieka, jego rozwój emocjonalny i społeczny zależy w dużej mierze od zaspokojenia podstawowych potrzeb, przede wszystkim potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji i miłości. Każda z tych potrzeb powinna znajdować swój wyraz w prawidłowo funkcjonującej rodzinie. Środowisko rodzinne to najważniejsze środowisko wychowawcze w życiu dziecka. Zadaniem rodziny jest więc wprowadzenie dziecka w życie społeczne i świat kultury, zaspokojenie jego potrzeb, kształtowanie osobowości oraz przygotowanie do wypełniania ról społecznych. Rodzice i inni członkowie rodziny wychowują dziecko, staja się dla niego wzorami osobowymi i modelami zachowań społecznych. Rodzina ma za zadanie nie tylko zapewnić społeczeństwu nowe pokolenie obywateli, ale również ma zadbać o to aby to nowe pokolenie składało się z ludzi wartościowych. Nie zawsze jednak taki model rodziny jest możliwy. Prawidłowe funkcjonowanie rodziny zostaje zaburzone. Przyczyny dysfunkcji bywają różne między innymi : śmierć biologiczna rodziców dziecka, niewłaściwe wypełnianie obowiązków rodzicielskich, głęboka patologia, porzucenie, uzależnienia, w tym przede wszystkim alkoholizm, długotrwałe bezrobocie, choroba. W celu skutecznego przeciwdziałania pogłębianiu się kryzysów i narastaniu problemów w rodzinach niezbędne jest utworzenie profesjonalnego, sprawnie funkcjonującego systemu poradnictwa specjalistycznego i wsparcia rodzin. Stworzenie możliwości pomocy rodzinie w rozwiązywaniu bieżących problemów małżeńskich, wychowawczych, rodzinnych przejawiających się na poszczególnych etapach życia rodzinnego może zapobiec narastaniu i pogłębianiu się dysfunkcji rodziny. Istotnym celem jest również zabezpieczenie pomocy osobom i rodzinom w nagłych sytuacjach kryzysowych. 5
Cele szczegółowe: 1. Udzielanie wsparcia dziecku w rodzinie i środowisku wzmacnianie rodziny zagrożonej wykluczeniem społecznym. 2. Zapewnienie szerokiego dostępu do specjalistycznych usług, poradnictwo. 3. Ochrona dziecka i rodziny. Kierunki działań: 1. Systematyczna współpraca pomiędzy instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi w obszarze pomocy społecznej w celu zapewnienia pomocy dziecku i rodzinie. 2. Wspieranie rodzin w rozwiązywaniu problemów wychowawczych, diagnozowanie i usuwanie trudności wychowawczych. 3. Powołanie zespołu interdyscyplinarnego (pracownik socjalny PCPR wraz z konsultantami pracuje z konkretną rodziną w celu pomocy w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych danej rodziny). 4. Wczesna interwencja i wsparcie rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi poprzez monitoring i diagnozę. 5. Wspieranie rodzin we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do prawidłowego funkcjonowania poprzez prowadzenie pracy socjalnej z rodziną. 6. Wzmacnianie dzieci i rodzin ze środowisk nieudolnych wychowawczo poprzez integrację środowiskową, uczestnictwo w świetlicach socjoterapeutycznych, placówkach wsparcia dziennego, klubach środowiskowych. 7. Organizowanie spotkań - grup wsparcia. 8. Organizacja czasu wolnego dla dzieci przez tworzenie specjalistycznych placówek wsparcia dziennego (świetlice socjoterapeutyczne). 9. Opracowanie programu diagnostyczno-interwencynego dla rodzin niewydolnych wychowawczo. 10.Prowadzenie grupy socjoterapeutycznej dla dzieci z zaburzeniami zachowania. 11.Stworzenie punktu informacyjnego dotyczącego pomocy specjalistycznej (terapeuci, psychiatrzy, prawnicy, pracownicy socjalni). 6
II. POMOC NA RZECZ DZIECI PRZEBYWAJĄCYCH W PLACÓWKACH OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZYCH, RODZINACH ZASTĘPCZYCH I OPUSZCZAJĄCYCH PLACÓWKI OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZE Dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej zapewnia się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej. Rodzina ta może być ustanowiona również dla dziecka niedostosowanego społecznie. Rodzinna opieka zastępcza jest jedną z zasadniczych form opieki nad dziećmi, które nie mają właściwej opieki rodziców i jest usługą na rzecz dzieci i ich rodziców biologicznych. Rodziny zastępcze są instytucjami pomocy społecznej tworzonymi w celu zapewnienia opieki dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej z powodu wystąpienia w ich rodzinach różnego rodzaju sytuacji kryzysowych. Dzieci potrzebują opieki zastępczej w sytuacji, gdy zostały pozbawione opieki rodziców biologicznych z powodu wystąpienia różnego rodzaju sytuacji kryzysowych, np. ubóstwa, złych warunków mieszkaniowych, bezrobocia rodziców, alkoholizm i innych uzależnień, ciężkich chorób somatycznych i psychicznych lub niezaradności rodziców w sprawach opiekuńczo-wychowawczych lub przedwczesnego macierzyństwa. Rodzinna opieka zastępcza daje dzieciom szansę, aby zaleczyć rany, odrodzić się i rozwinąć. Jej celem jest wzmocnienie rodzin naturalnych tak, aby dzieci mogły do nich wrócić, aby po zrozumieniu przyczyn kryzysu w swojej rodzinie umiały tworzyć trwałe związki na całe życie. Podstawowym zaleceniem określającym funkcjonowanie rodziny zastępczej jest kierowanie się dobrem dziecka i poszanowaniem jego praw. Rodzina zastępcza zobowiązana jest do: 1) Sprawowania opieki osobiście nad powierzonym dzieckiem; wyjątek od tej reguły stanowią przypadki, gdy osoba pełniąca funkcję rodziny zastępczej okresowo nie może z powodów zdrowotnych lub losowych sprawować opieki osobiście albo jeżeli dziecko okresowo przebywa w szczególności w sanatorium, szpitalu, domu pomocy społecznej, specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w innej placówce zapewniającej opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania; 7
2) Zapewnienia dziecku warunków rozwoju i wychowania odpowiednich do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w tym: - odpowiednich warunków bytowych; - możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego; - możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb; - możliwości właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań; - odpowiednich warunków do wypoczynku i organizacji czasu wolnego Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej między opiekunami a dzieckiem. Dziecko przyjęte do rodziny zastępczej nie staje się dzieckiem tej rodziny, nie powstają też obowiązki i uprawnienia alimentacyjne czy dotyczące dziedziczenia. Stan cywilny dziecka nie ulega zmianie, dziecko nie przyjmuje nazwiska opiekunów, a rodzina zastępcza nie przyjmuje pełni władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Zastępcze, rodzinne formy opieki nad dziećmi są najlepszym rozwiązaniem w przypadku, gdy dziecko pozbawione jest możliwości rozwoju w swojej naturalnej rodzinie. Zabezpieczają one w sposób właściwy potrzeby emocjonalne dziecka, np. potrzebę miłości, akceptacji, poczucia bezpieczeństwa. Realizacja tych potrzeb w placówkach opiekuńczowychowawczych jest często bardzo utrudniona. Ponadto wychowywanie się w warunkach rodzinnych umożliwia dzieciom pozbawionym opieki własnych rodziców, wszechstronne przygotowanie się do samodzielnego, odpowiedzialnego życia. Od momentu stworzenia warunków prawnych do tworzenia niespokrewnionych z dzieckiem zawodowych rodzin zastępczych nie obserwuje się dynamicznego rozwoju wielodzietnych i specjalistycznych zawodowych rodzin zastępczych. Trzecia forma tj. zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego w naszym powiecie rozwija się w zadawalającym tempie. Należy więc uznać za priorytet tworzenie w powiecie tych form opieki zastępczej, uznając że są to najbardziej optymalne formy opieki nad dziećmi o szczególnych potrzebach. Ani dzieci chore wymagające stałej opieki i pielęgnacji, ani też dzieci zagrożone niedostosowaniem społecznym nie powinny przebywać w placówkach opiekuńczowychowawczych. 8
Realizując powyższy cel powiat będzie mógł pozyskać środki finansowe w ramach Programu między innymi na: lokalne akcje promujące tworzenie niespokrewnionych z dzieckiem zawodowych rodzin zastępczych, szkolenie kandydatów do pełnienia funkcji niespokrewnionych z dzieckiem zawodowych rodzin zastępczych. Monitorując sytuację pełnoletnich wychowanków placówek opiekuńczowychowawczych i rodzin zastępczych, należy stwierdzić, że osoby te nie są w wystarczający sposób przygotowane do samodzielnego życia w społeczeństwie. Pełnoletni wychowankowie, zwłaszcza opuszczający placówki, często nie mają dokąd iść, nie mają swojego mieszkania i trudno jest im się odnaleźć w nowej nieplacówkowej rzeczywistości. W chwili obecnej powiat nie ma problemów z wypłatą należnych świadczeń, natomiast niedostatecznie radzi sobie z objęciem pełnoletnich wychowanków inną, niepieniężną pomocą. Dlatego też należy ukierunkować się na pozyskanie środków finansowych przede wszystkim na tworzenie mieszkań chronionych czy też mieszkań usamodzielnienia. W czasie pobytu wychowanka w mieszkaniu usamodzielnienia bądź mieszkaniu chronionym powinien on nabyć odpowiednie umiejętności i zdobyć niezbędną wiedzą służącą wejściu w samodzielne życie: zdobycie umiejętności racjonalnego gospodarowania pieniędzmi, pozyskanie umiejętności wykorzystywania czasu wolnego, motywowanie do nauki, pomoc w integracji ze środowiskiem, kształtowanie odpowiedzialności za swoje decyzje, uczenie zachowań asertywnych, zdobycie umiejętności poszukiwania zatrudnienia. 9
Cele szczegółowe: 1. Rozwój zastępczych form opieki. 2. Zapobieganie kierowaniu dzieci pozbawionych częściowo lub całkowicie opieki rodziców do całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych. 3. Pomoc w procesie usamodzielnienia się osobom opuszczającym rodzinne formy opieki i placówki opiekuńczo-wychowawcze. Kierunki działań: 1. Organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji niespokrewnionych z dzieckiem zawodowych rodzin zastępczych. 2. Współpraca z lokalnymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny mającej na celu pozyskanie kandydatów do sprawowania zastępczych form opieki. 3. Tworzenie zawodowych rodzin zastępczych. 4. Wsparcie dla rodzin zastępczych w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych poprzez wzmocnienie działalności poradnictwa specjalistycznego i prowadzenie grup wsparcia. 5. Promocja opieki zastępczej w środowisku lokalnym. 6. Wzmacnianie psychologiczno-pedagogiczne poprzez organizowanie szkoleń, warsztatów dla funkcjonujących rodzin zastępczych. 7. Wdrożenie innowacyjnych form i metod pracy z rodziną naturalna i zastępczą. 8. Wspieranie rodzin zastępczych i biologicznych na rzecz powrotu do rodziny naturalnej poprzez aktywizowanie środowiska rodzin zastępczych i biologicznych. 9. Praca socjalna, psychologiczna oraz pedagogiczna nad rodziną biologiczną dziecka przebywającego w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub rodzinie zastępczej. 10.Pomoc w wyrównywaniu szans wchodzenia w dorosłe życie osobom usamodzielnianym poprzez udzielanie pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki, pomocy pieniężnej na usamodzielnienie się, pomocy na zagospodarowanie się w formie rzeczowej, a także pomocy w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym oraz zatrudnienia. 10
III. DOSKONALENIE ZAWODOWE KADR JEDNOSTEK POMOCY SPOŁECZNEJ I INNYCH PODMIOTÓW W ZAKRESIE POMOCY SPOŁECZNEJ Dokonujące się zmiany dotyczące roli pomocy społecznej oraz sposobów rozwiązywania problemów wymagają systematycznego kształcenia i doskonalenia umiejętności kadr pomocy społecznej oraz podmiotów współpracujących. Jest to warunek niezbędny w celu właściwej realizacji ustawowych zadań w zakresie pomocy społecznej. Cele szczegółowe: 1. Podnoszenie oraz doskonalenie umiejętności kadr jednostek pomocy społecznej i innych współpracujących z nimi podmiotów. 2. Propagowanie rodzinnych form opieki i usług socjalnych realizowanych przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Kępnie. Kierunki działań: 1. Udział w szkoleniach, konferencjach w zakresie specjalistycznej pomocy dziecku i rodzinie. 2. Opracowanie projektów umożliwiających pozyskanie środków finansowych na podnoszenie kwalifikacji pracowników służb społecznych. 3. Organizowanie cyklicznych spotkań pracowników służb społecznych, instytucji i organizacji pozarządowych związanych z pomocą społeczną w celu wymiany opinii i doświadczeń związanych z pracą na rzecz rodziny i dziecka. 4. Propagowanie idei wolontariatu na terenie powiatu poprzez udzielenie przez wolontariuszy pomocy w nauce i organizowaniu czasu wolnego dzieciom pochodzących z trudnych środowisk. 5. Rozpowszechnienie ulotek, publikacji i wydawnictw dotyczących problematyki ochrony dziecka i rodziny przed przemocą. 6. Promowanie w prasie lokalnej zastępczych form opieki rodzinnej. 7. Sporządzanie ogólnodostępnej bazy informacji o instytucjach i placówkach działających na rzecz dziecka i rodziny. 11
IV. ZAKŁADANE REZULTATY PROGRAMU 1. Zahamowanie wzrostu liczby dzieci przebywających w różnych formach opieki poza rodziną. 2. Zapewnienie opieki dzieciom o szczególnych potrzebach, pozbawionych opieki rodziców naturalnych. 3. Zapobieganie wykluczeniu społecznemu pełnoletnich wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych. 4. Podniesienie umiejętności i kwalifikacji kadr pomocy społecznej i innych współpracujących z nimi podmiotów. V. PARTNERZY PROGRAMU Realizacja niniejszego programu przewiduje współpracę i integrację następujących partnerów: 1. Gminne ośrodki pomocy społecznej 2. Powiatowy Urząd Pracy 3. Organizacje pozarządowe (załącznik nr 1) 4. Sądy rodzinne 5. Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze 6. Placówki opiekuńczo-wychowawcze 7. Kuratorzy sądowi 8. Policja, straż miejska 9. Specjaliści z zakresu psychologii, socjologii, prawa, ekonomi 10.Sponsorzy publiczni i niepubliczni 11.Wolontariusze Lista partnerów współpracujących z Powiatowym Centrum pomocy Rodzinie w Kępnie nie jest zamknięta. 12
VI. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU Źródłami finansowania Programu są: 1. Środki własne budżetu powiatu. 2. Środki wojewody 3. Środki z budżetu państwa 4. Środki finansowe pochodzące z programów wojewódzkich, rządowych i unijnych. 5. Środki finansowe pochodzące od sponsorów. VII. EWALUACJA PROGRAMU 1. Miejscem realizacji Programu jest obszar Powiatu Kępińskiego 2. Program będzie realizowany w latach 2008-2015. 3. Koordynatorem programu jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. 13