Czym był Oszpicin? Plan lekcji dla młodzieży Grupa docelowa: Czas trwania: Miejsce: Cele: Rezultaty edukacyjne: Potrzebne materiały: wiek: 16-19 lat wielkość 15-30 osób 90 min. Synagoga i Muzeum Żydowskie w Centrum Żydowskim w Oświęcimiu 1. Poznanie historii Żydów w XIX i XX wieku w Oświęcimiu 2. Odczucie empatii z ludźmi, którzy przeżyli Zagładę 3. Zrozumienie skutków Zagłady dla współczesnego Oświęcimia 1. Zdobycie/poszerzenie wiedzy o historii lokalnej Żydów w Oświęcimiu 2. Rozwój umięjętności współpracy, obserwacji i rozumowania 3. Kształtowanie postawy szacunku wobec pamięci ofiar Zagłady i II wojny światowej karty pracy dla uczniów - do wydruku poniżej w dokumencie zestaw fotografii - do wydruku poniżej w dokumencie (lub do wypożyczenia w recepcji Centrum Żydowskiego) długopisy Wymagania wobec osoby prowadzącej: - znajomość kluczowych faktów związanych z przedmiotami warsztatu (opis poniżej) - znajomość lokalizacji przedmiotów/zdjęć na wystawie Muzeum Żydowskiego (zaznaczona w opisach) - wydrukowanie kart pracy dla uczniów po 1 zestawie na grupę Wymagania wobec uczestników: - gotowość do pracy w grupach SPIS TREŚCI: Przebieg lekcji krok po kroku s. 2-3 Arkusz nauczyciela s. 4-7 Karta pracy dla grup uczniów (2 kartki) s. 7-9 1
Przebieg lekcji krok po kroku: UWAGA! Przed przyjazdem do Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu upewnij się, że zarezerwowałeś termin warsztatu. Możesz to zrobić telefonicznie lub internetowo www.ajcf.pl/kontakt 1. Wstęp przed wejściem do sali głównej synagogi [5 min] a) Wyjaśnij uczestnikom, że będziecie poznawać historię Żydów w Oświęcimiu pracując w grupach w synagodze. Podziel uczestników na możliwie zróżnicowanych grupy 4-5 osobowe* (pod względem płci, znajomości, zainteresowań etc.). *Dzielenie na grupy możesz wykonać w szkole przed przyjazdem do Centrum Żydowskiego b) Przed wejściem do sali głównej synagogi poproś wszystkich chłopców w klasie o nakrycie głów c) W synagodze poproś, żeby każda grupa usiadła przy jednym stole (w synagodze jest 6 stołów) 2. Wprowadzenie w synagodze [5 min] a) Podział ról w grupach poproś aby w każdej grupie osoby same zadecydowały o swoich rolach w realizacji zadania, które za chwilę przedstawisz. Przedstaw role: - Analityk analizuje materiał szukając odpowiedzi na zadane pytania - Pisarz notuje wyniki pracy w otrzymanym formularzu - Prezenter występuje w imieniu grupy prezentując wyniki pracy - Manager nadzoruje pracę nad realizacją zadania oraz kontaktuje się z nauczycielem - w przypadku grupy pięcioosobowej Strażnik czasu informuje o upływaniu czasu b) Wyjaśnij, że celem pracy w grupach będzie analiza zdjęcia/przedmiotu na zdjęciu c) Rozdaj grupom zdjęcia oraz karty pracy po 1 szt. na grupę i poproś o zapoznanie się z instrukcjami. Wyjaśnij je i poproś o zapisywanie rezultatów w tabelce oraz udzielenie odpowiedzi na zawarte pytania. 3. Praca w grupach [15 min] a) Powiedz grupom, że mają 15 minut na realizację zadań, po których prezenterzy przedstawią wyniki pracy. Podkreśl, że każda osoba jest odpowiedzialna za swój zakres obowiązków oraz za współpracę grupy dla najlepszego rezultatu. 2
b) Twoim zadaniem jest podróżowanie pomiędzy wszystkimi grupami w celu pozytywnego motywowania do koncentracji oraz udzielanie pomocy merytorycznej. c) Blisko końca czasu zakomunikuj jego upływ i przyznaj kilka dodatkowych minut w razie wyraźnej potrzeby. 4. Prezentacja wyników [45 min] a) Poproś uczniów o wyjście z synagogi i przejście do galerii zdjęć w części synagogi dla kobiet b) Prezentacja przedmiotu nr 1: Zdjęcia dziewcząt podczas prac polowych - prezenter przedstawia wyniki pracy - nauczyciel objaśnia historię zdjęcia korzystając z opisu na własnym arkuszu - udzielenie odpowiedzi na ewentualne pytania pozostałych grup c) Prezentacja przedmiotu nr 2: Zdjęcie graczy klubu sportowego Kadima - wg instrukcji powyżej d)prezentacja przedmiotu nr 3: Butelka z fabryki Haberfelda e)prezentacja przedmiotu nr 4: Żyrandol z Wielkiej Synagogi f) Prezentacja przedmiotu nr 5: Kartka z życzeniami dla Eliny Shaked g)prezentacja przedmiotu nr 6: Zdjęcie Olgi Pressler i Marty Świderskiej h) Objaśnienia dodatkowe do postaci na wystawie Nowe Życie: Zygmunt Feiler (do zdjęcia nr 1 ), Towa Berliński (do zdjęcia nr 2) 5. Podsumowanie/projekcja filmu/samodzielne zwiedzanie [do 20 min.] Czas na dodatkowe pytania oraz możliwość obejrzenia filmu na wystawie Nowe Życie (25 min.) 3
Czym był Oszpicin? - arkusz nauczyciela Poniżej znajdziesz opis wszystkich przedmiotów używanych podczas warsztatu wraz z ich lokalizacjami na wystawach Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu. Przedmiot nr 1: Zdjęcie dziewcząt podczas prac polowych Lokalizacja przedmiotu: galeria fotografii w części dla kobiet synagogi Chewra Lomdej Misznajot Opis: Fotografia pochodzi z przełomu lat 20 i 30 ubiegłego wieku i przedstawia grupę dziewcząt, członkiń jednej z organizacji syjonistycznych, podczas sadzenia ziemniaków we wsi Brzezinka. Wspomniane zajęcia odbywały się w ramach tzw. hachszary, kolonii rolniczych przygotowujących żydowskich pionierów także pod względem ideologicznym - do przyszłej pracy fizycznej w Palestynie. Druga od lewej to Ester Szyndler. Jej rodzina posiadała piekarnię niedaleko dworca kolejowego. Zdjęcie pochodzi z prywatnych zbiorów Idy Knobler-Frydman, która przed II wojna światową mieszkała w Brzezince pod numerem 321, w niedalekiej odległości od stacji kolejowej. Oprócz państwa Knoblerów w okolicy mieszkało wiele innych żydowskich rodzin. Ida chodziła do szkoły podstawowej także w Brzezince, a poza nią w klasie było dwóch żydowskich uczniów - Tusia Silfen i Erwin Szancer. Podczas drugiej wojny światowej na terenie wsi Brzezinka naziści wybudowali obóz KL Auschwitz II Birkenau. Przedmiot nr 2: Zdjęcie graczy żydowskiego klubu sportowego Kadima Lokalizacja przedmiotu: galeria fotografii w części dla kobiet synagogi Chewra Lomdej Misznajot, zdjęcie po prawej stronie w górnym rzędzie Opis: Fotografia pochodzi z lat '30 ubiegłego wieku i przedstawia grupę chłopców należących do Żydowskiego Towarzystwa Gimnastyczno-Sportowego Kadima w Oświęcimiu Najsłynniejszy żydowski klub sportowy w Oświęcimiu powstał w roku 1921 z inicjatywy lokalnych działaczy syjonistycznych, m.in. dr Maurycego Goldberga i dr Emila Reicha. 4
Na fotografii widać piłkarzy Kadimy. Na zdjęciu widoczny jest m.in.: Zygmunt Feiler (w pierwszym rzędzie, drugi od lewej) WAŻNE: współczesna sylwetka Zygmunta Feilera będzie na końcu zwiedzania (patrz s.7) Barwy klubu to biało-niebieskie koszulki i czarne spodenki oraz umieszczony na nich emblemat z sześcioramienną gwiazda Dawida. Klub posiadał prócz sekcji piłki nożnej - również sekcję tenisa stołowego, gimnastyczną, oświatową, narciarską oraz lekkoatletyczną. Przedmiot nr 3: Butelka z fabryki Jakuba Haberfelda Lokalizacja przedmiotu: pozioma gablota po lewej stronie od wejścia do części dla kobiet synagogi Chewra Lomdej Misznajot Opis: Butelka po likierze pochodzi z Parowej Fabryki Wódek i Likierów Jakuba Haberfelda, która mieściła się przed II wojną światową przy ul. Sobieskiego (dziś Dąbrowskiego) blisko centrum Oświęcimia. Była to pierwsza fabryka w historii miasta założona już w 1804 roku przez żydowskiego mieszkańca Jakuba Haberfelda. Produkowano w niej nagradzane na międzynarodowych targach alkohole oraz soki owocowe. Rodzina Haberfeldów była znana z zaangażowania w sprawy społeczności lokalnej poprzez udział w radzie miejskiej Oświęcimia oraz działalność charytatywną. W momencie wybuchu drugiej wojny światowej ówcześni właściciele fabryki Felicja i Alfons Haberfeld wracali z Nowego Jorku, gdzie uczestniczyli w światowej wystawie. Ich statek skierowano przymusowo do Szkocji uniemożliwiając powrót do Polski. W Oświęcimiu została ich dwuletnia córka Franciszka, która zginęła w 1942 roku, gdy jej kryjówkę odnaleźli Niemcy. Po wojnie Haberfeldowie osiedli w USA, a budynek fabryki w Oświęcimiu popadał w ruinę i został rozebrany w 2003 roku. Przedmiot nr 4: Trzon żyrandola z Wielkiej Synagogi Lokalizacja: szklana gablota przy oknie, po lewej stronie pierwszej sali wystawowej 5
Opis: Fragment żyrandola z Wielkiej Synagogi głównego żydowskiego budynku modlitwy w Oświęcimiu, który powstał w drugiej połowie XIX wieku w miejscu pierwszej historycznej synagogi w mieście. Żydzi i chrześcijanie z Oświęcimia pamiętają, że w okresie międzywojennym Święto Konstytucji 3 maja i Święto Niepodległości 11 listopada były obchodzone również w synagogach, gdzie wieszano białoczerwone flagi oraz odprawiano modlitwy w intencji Polski. Oświęcimscy Żydzi ponadto ozdabiali elementy dekoracyjne Wielkiej Synagogi polskimi symbolami narodowymi (zobacz: orzeł w koronie na zwieńczeniu trzonu żyrandola). Wielka synagoga w Oświęcimiu istniała na ulicy Żydowskiej (dziś Berka Joselewicza), która była centrum żydowskiej dzielnicy miasta. W sąsiedztwie znajdowały się inne synagogi, szkoły i instytucje religijne, biura organizacji charytatywnych oraz społecznych i domy prywatne. Dwa miesiące po zajęciu Oświęcimia Niemcy wydali rozkaz zburzenia Wielkiej Synagogi. Dziś na jej miejscu istnieje pusty plac oraz tablica upamiętniająca. Pokazane na wystawie zabytki pochodzą z wykopalisk archeologicznych z 2004 r. Przedmiot nr 5: Kartka z życzeniami dla Eliny Shaked Lokalizacja przedmiotu: Panel wystawy Nowe Życie z biografią Eliny Shaked w głębi sali po lewej stronie. Wystawa Nowe Życie jest pokazywana w sali za recepcją Centrum Żydowskiego. Opis: Kartka z życzeniami dla Eliny została wysłana w roku 1971 przez jej nauczycielkę języka polskiego ze szkoły podstawowej w Oświęcimiu panią Jadwigę Marciniak wraz z pozdrowieniami dla rodziców Salomona i Reginy. Rodzice Eliny należą do nielicznych Żydów pochodzących z Oświęcimia, którzy przeżyli Holokaust. Przyszła matka Eliny, Regina, została wysiedlona w 1941 r. do Sosnowca, a stamtąd do obozów: Annaberg, Gross Rosen, Mauthausen i Bergen-Belsen, gdzie została wyzwolona. Salomon na początku wojny uciekł z bratem na wschód do ZSRR, następnie przebywał na Syberii i w Uzbekistanie. Po wojnie oboje wrócili do rodzinnego miasta i wzięli ślub, a w 1949 roku urodziła się im córka. Elina chodziła do szkoły w Oświęcimiu do 1962 r. kiedy rodzina wyjechała do Izraela. Po wyjeździe z Oświęcimia przez wiele lat korespondowała ze swoją nauczycielką. 6
Przedmiot nr 6: Zdjęcie Marty Świderskiej i Olgi Pressler Lokalizacja przedmiotu: Panel zapowiadający film Wspomnienia z Oświęcimia / Remembering Oświęcim w holu przy recepcji Centrum Żydowskiego. Opis: Zdjęcie zostało wykonane na początku roku szkolnego, 1 września 1934 roku. Przedstawia Martę Świderską (po lewej) i jej serdeczną żydowską przyjaciółkę Olgę Pressler. Obie dziewczęta uczęszczały do Liceum Stanisława Konarskiego w Oświęcimiu. Fotografia została najprawdopodobniej wykonana przez ojca Olgi Marcina Presslera, znanego oświęcimskiego fotografa. Rodzina Presslerów mieszkała na Zasolu i tam też znajdował się ich zakład fotograficzny. Olga urodziła się w Krakowie, jej rodzicami byli Marcin i Matylda. W 1941 roku Olga wraz z rodziną została wysiedlona do getta sosnowieckiego. Z relacji Marty wiemy, że spotkały się one jeszcze kilkakrotnie w Katowicach, gdzie Olga pracowała jako robotnica przymusowa. Z relacji Józefa Presslera, brata Olgi, wiemy, że dziewczyna została zamordowana w KL Auschwitz, prawdopodobnie w 1943 roku. Marta Świderska zachowała zdjęcie ze swoją przyjaciółką. DODATEK: Dodatkowe postacie na wystawie Nowe Życie związane z warsztatem: Jeśli czas pozwoli zwróć uwagę uczniów na następujące osoby przedstawione na wystawie: 1. Zygmunt Feiler kapitan żydowskiej drużyny piłkarskiej Kadima w Oświęcimiu Zygmunt Feiler urodził się w 1911 roku w Oświęcimiu. Do wybuchu wojny pracował jako kamieniarz i rytownik w Oświęcimiu i Bielsku-Białej, ale jego prawdziwą pasją była piłka nożna. Grał w oświęcimskiej Kadimie jako kapitan oraz bielskim ha-koach. W kampanii wrześniowej walczył w wojsku polskim w okolicach Lwowa. Później trafił do niemieckich obozów pracy położonych na Dolnym Śląsku. W 1945 r. został wyzwolony w Faulbrück, a trzy lata później zamieszkał z żoną, także Oświęcimianką, w Izraelu. 2. Tova Berliński malarka, przedwojenna syjonistka (nawiązanie do zdjęć dziewcząt w Brzezince) Tova Berliński urodziła się w 1915 roku w Oświęcimiu jako Gusta Wolf. Wraz z rodziną przeniosła się do Sosnowca, a następnie do Krakowa, gdzie w 1938 r. Towa wyszła za mąż za Eliasza Berlinskiego. Oboje, związani wówczas z syjonistycznym ruchem rewizjonistycznym postanowili wyjechać do Palestyny. Niemalże cała jej rodzina, która pozostała w Polsce zginęła w obozie Auschwitz. 7
Czym był Oszpicin? Karta pracy uczniów Zadanie dla grupy: Macie w rękach fotografię/zdjęcie pewnego przedmiotu. (1) Przyjrzyjcie się mu bardzo uważnie, a następnie postarajcie się odtworzyć jego (2) prawdziwą historię oraz zapiszcie (3) Wasze skojarzenia Historia przedmiotu/zdjęcia W jakim celu został stworzony/do czego służył? Do kogo należał? Gdzie został wykonany? W jaki sposób dotrwał do dziś? Jakbyście go nazwali/zatytułowali? Skojarzenia z przedmiotem/zdjęciem Z czym Ci się kojarzy? Co w nim może być dziwnego lub zaskakującego? Czy masz w domu podobne przedmioty/zdjęcia? 8
Po zakończeniu pracy nad historią i skojarzaniami zastanówcie się: Jakie pytania można jeszcze zadać, aby dowiedzieć się więcej o przedmiocie? 9