- Sprawozdanie z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-4821-7(8)/10 Druk nr 3371 Warszawa, 26 sierpnia 2010 r. Pan Grzegorz Schetyna Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Szanowny Panie Marszałku. Przekazuję przyjęty przez Radę Ministrów dokument - Sprawozdanie z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Pracy i Polityki Społecznej do reprezentowania stanowiska Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych. Z wyrazami szacunku (-) Donald Tusk

SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI KRAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE od 1 STYCZNIA 2009 r. do 31 GRUDNIA 2009 r.

Spis treści: str. Wstęp... 1 I. Cele realizowane w ramach Programu.... 2 II. Działania określone w Programie realizowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.....3 III. Działania określone w Programie realizowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości......38 IV. Działania określone w Programie realizowane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji..... 57 V. Działania określone w Programie realizowane przez Komendę Główną Policji....... 63 VI. Działania określone w Programie realizowane przez Ministerstwo Zdrowia.... 71 VII. Działania określone w Programie realizowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. 73 VIII. Działania określone w Programie realizowane przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji..... 81 IX. Finansowanie Krajowego Programu przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie 83 X. Podsumowanie i wnioski. 84

Wstęp Kolejny rok realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie zwanego dalej Programem ukierunkowany był przede wszystkim na działania mające na celu zmniejszenie zjawiska przemocy w rodzinie wobec różnych kategorii ofiar a w szczególności wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Program przyjęty Uchwałą Nr 162/2006 Rady Ministrów z dnia 25 września 2006 r. w sprawie Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na podstawie przepisu art. 11 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. nr 180, poz. 1493), nakłada na wszystkie szczeble administracji publicznej zadania, które wskutek kompleksowych i interdyscyplinarnych działań mają na celu skutecznie przeciwdziałać przemocy w rodzinie. Ponieważ problematyka przeciwdziałania przemocy w rodzinie jest wielowymiarowa w ramach Programu realizowane są zadania mające na celu ochronę ofiar przemocy w rodzinie poprzez umożliwienie tym osobom korzystania z profesjonalnej pomocy, która w konsekwencji powinna przyczynić się do wyzwolenia ofiary z kajdan przemocy oraz nie przyzwalanie na nią i konsekwentne uniezależnienie od sprawcy. Niemniej jednak, systemowe podejście do przeciwdziałania przemocy w rodzinie nie może pomijać sprawców przemocy w rodzinie, którzy niejednokrotnie przenosząc negatywny wzorzec rodzinny, będąc ofiarami przemocy w dzieciństwie, w życiu dorosłym sami stali się jej sprawcami. Dlatego też w ramach Programu realizowane są działania pomocowe w stronę tej grupy osób aby umożliwić im korzystanie z pomocy w ramach oddziaływań korekcyjno edukacyjnych mających na celu naukę zmiany postaw i zachowań, a także nabycie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych. Zadania skierowane bezpośrednio do ofiar oraz sprawców przemocy w rodzinie są zadaniami administracji rządowej zleconej do realizacji przez samorządy powiatowe. Udzielanie wszechstronnej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie oraz realizacja oddziaływań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie jest możliwa dopiero wtedy gdy położony zostanie nacisk na profesjonalizację służb zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie w szczególności pracowników pierwszego kontaktu tj. pracowników socjalnych, edukacji, ochrony zdrowia, policji, służby kuratorskiej itp. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych służb jest możliwe dzięki realizacji szkoleń. Szkolenia dotyczą głównie tworzenia zespołów interdyscyplinarnych, umiejętności współpracy poszczególnych służb a także zdobywania konkretnej wiedzy dotyczącej udzielania profesjonalnej pomocy ofiarom oraz sprawcom. Środki finansowe na ten cel zapewnia budżet państwa a realizatorem szkoleń są Marszałkowie Województw. Ponadto, ważnym aspektem, który spoczywa na administracji rządowej w tym na Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej jest systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce oraz realizacja działań profilaktycznych, uświadamiających społeczeństwo w ramach ogólnopolskich kampanii społecznych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie a także organizowanie konferencji, które wyznaczają przyszłe kierunki działań w ramach realizacji Programu. Niniejsze opracowanie przygotowane zostało w oparciu o sprawozdania wojewodów, marszałków oraz sprawozdania: Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Komendy Głównej Policji oraz Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, którzy są współrealizatorami Programu i którzy dzięki podejmowanym inicjatywom realizują działania i strategie wynikające z Programu, mające na celu przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. 1

Rozdział I. Cele realizowane w ramach Programu Krajowy zakłada osiągnięcie następujących celów: 1) zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie; 2) zwiększenie skuteczności ochrony ofiar przemocy w rodzinie i zwiększenie dostępności pomocy; 3) zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych i korekcyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Cele ogólne są realizowane poprzez: 1) systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy w rodzinie; 2) podnoszenie wrażliwości społecznej wobec przemocy w rodzinie; 3) podnoszenie kompetencji służb zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie; 4) udzielanie profesjonalnej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie; 5) oddziaływania na sprawców przemocy w rodzinie. Poprzez realizację celów Programu zakłada się: 1) zmianę pojmowania przez społeczeństwo zjawiska przemocy w rodzinie; 2) promowanie wartości rodzinnych; 3) edukację dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie skutków stosowania przemocy w rodzinie; 4) promowanie metod wychowawczych bez użycia przemocy. 2

Rozdział II. Działania określone w Programie realizowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej 1. Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych W okresie sprawozdawczym Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, wypełniając zobowiązania zawarte w Programie, zleciło Polskiej Akademii Nauk Instytutowi Psychologii przeprowadzenie badań diagnozujących zjawisko przemocy w rodzinie w Polsce wobec osób starszych i niepełnosprawnych. W ramach diagnozy uzyskano informacje dotyczące: - skali zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce wobec osób starszych i niepełnosprawnych; - charakterystyki ofiar przemocy w rodzinie osób starszych i niepełnosprawnych (płeć, wiek, stopień pokrewieństwa ze sprawcą, miejsce zamieszkania miasto, wieś itp.); - jakiej przemocy najczęściej doświadczają osoby starsze i niepełnosprawne z podziałem na przemoc fizyczną, psychiczną, ekonomiczną, seksualną; - charakterystyki sprawców przemocy w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych, (wiek, płeć, stopień pokrewieństwa z ofiarą, miejsce zamieszkania miasto, wieś itp); - korzystania z pomocy w ramach różnych instytucji (ośrodek pomocy społecznej, policja, sąd, organizacje pozarządowe itp.) przez ofiary przemocy w rodzinie osoby starsze i niepełnosprawne; - oceny skuteczności otrzymanej pomocy. Wyniki badań zostały zamieszczone w dwóch raportach pn. Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych Część I Raport z badania ogólnopolskiego i Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych Część II Raport z badania profesjonalistów. W badaniu ogólnopolskim wzięło udział 1000 osób i próba miała charakter losowo kwotowy - była reprezentatywna dla mieszkańców Polski w wieku 18 i więcej lat. Natomiast w badaniu profesjonalistów wzięło udział 100 profesjonalistów z grupy pracowników pierwszego kontaktu tj. Pracowników Socjalnych Ośrodków Pomocy Społecznej i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz przedstawicieli Policji i służby zdrowia. Uzyskane wyniki badań przyczynią się do wytyczania nowych kierunków działań dla administracji rządowej, samorządów lokalnych oraz organizacji pozarządowych w zakresie przeciwdziałania zjawisku przemocy w rodzinie na obszarze Polski. W przedkładanym materiale przedstawiono najważniejsze wyniki i wnioski z przeprowadzonych badań, bez prezentowania szczegółowych wyników, bowiem informacje te zamieszczone są w Raporcie na stronie internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: www.mpips.gov.pl. w lewym menu: Przemoc w rodzinie. Całkowity koszt wykonania usługi badawczej wyniósł 167 140 zł brutto (słownie: sto sześćdziesiąt siedem tysięcy sto czterdzieści złotych), przy czym MPiPS poniosło koszty Usługi badawczej w wysokości 150 000 zł brutto (słownie: sto pięćdziesiąt tysięcy złotych), a Polska Akademia Nauk koszty w wysokości 17 140 zł brutto (słownie: siedemnaście tysięcy sto czterdzieści złotych), co stanowi 10,3% całości badania. Usługa w zakresie badań naukowych została zrealizowana w oparciu o obowiązujące w Ministerstwie procedury oraz zgodnie art. 4 pkt 3 lit e ustawy Prawo zamówień publicznych. Wykonawca, po wykonaniu usługi, otrzymał należne środki finansowe w oparciu o umowę zawartą pomiędzy Ministerstwem, a Polską Akademią Nauk. 3

Najważniejsze wyniki i wnioski 1.1. Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych Część I Raport z badania ogólnopolskiego 1.1.1. W opinii społecznej przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych wydaje się zjawiskiem wyraziście obserwowalnym. Około 50 proc. respondentów twierdzi, ze znane są im przypadki przemocy fizycznej, ekonomicznej i psychicznej w rodzinie wobec osób starszych i ponad 30 proc. - wobec osób niepełnosprawnych. Odmiennie rzecz się ma z przemocą seksualną. Jej istnienie wobec osób starszych relacjonuje blisko 23 proc. respondentów, a wobec osób niepełnosprawnych 19 proc. I tak: 1.1.2. Wobec osób starszych poza własną rodziną wśród form przemocy fizycznej najczęściej wskazywano izolowanie osób starszych (46,7 proc. respondentów), wśród form przemocy ekonomicznej zabieranie i wykorzystywanie ich pieniędzy (51,5 proc.), zaś wśród form przemocy psychicznej wytykanie niepełnosprawności fizycznej lub psychicznej (48,5 proc.). Do najczęściej relacjonowanych form przemocy spotykanych we własnej rodzinie należały: izolowanie (przez 11,6 proc. respondentów), zabieranie pieniędzy (14,2 proc.) i wytykanie niepełnosprawności (13,2 proc.). 1.1.3. Wobec osób niepełnosprawnych poza własną rodziną wśród form przemocy fizycznej najczęściej wymieniano izolowanie i zamykanie (34,4 proc respondentów) i prawie równie często uderzanie i bicie (34,3 proc.), wśród form przemocy ekonomicznej zabieranie dóbr materialnych (39,9 proc.), a wśród form przemocy psychicznej wytykanie niepełnosprawności fizycznej lub psychicznej (34,4 proc.). Do najczęściej relacjonowanych form przemocy dostrzeganych we własnej rodzinie należały: uderzanie i bicie (10,6 proc. respondentów), zabieranie pieniędzy (9,3 proc.), ośmieszanie i wyzywanie oraz wytykanie niepełnosprawności (odpowiednio 8,6 i 8,5 proc. respondentów). 1.1.4. Wyniki te skłaniają do wysunięcia hipotezy o istnieniu w Polsce deskryptywnej normy stosowania przemocy (przynajmniej) wobec osób starszych. Nie jest ona zaleceniem, jak należy się do osób starszych odnosić, ale przedstawia normalny (w rozumieniu statystycznym) stan rzeczy. Konsekwencją istnienia takiej normy byłaby większa łatwość usprawiedliwiania stosowania przemocy wobec osób starszych. Stwierdzono, że rzeczywiście większa liczba respondentów podaje okoliczności usprawiedliwiające przemoc wobec osób starszych niż wobec osób niepełnosprawnych. 1.1.5. W odniesieniu do wszystkich form przemocy zarejestrowano różnicę między liczbą osób wskazujących na ich istnienie poza własną rodziną (więcej wskazań) i we własnej rodzinie (mniej wskazań). Do najczęściej relacjonowanych form przemocy wobec osób starszych we własnej rodzinie należały: izolowanie (przez 11,6 proc. respondentów), zabieranie pieniędzy (14,2 proc.) i wytykanie niepełnosprawności (13,2 proc.). Do najczęściej relacjonowanych form przemocy we własnej rodzinie wobec osób niepełnosprawnych należały: uderzanie i bicie (10,6 proc.), zabieranie pieniędzy (9,3 proc.), ośmieszanie i wyzywanie oraz zmuszanie do prac domowych (po 8,6 proc. respondentów). Różnice w ocenie występowania aktów przemocy (zarówno wobec osób starszych, jak i niepełnosprawnych) poza własną rodziną i w rodzinie wyraziście wystąpiły przy porównaniu ocen często i bardzo często. Poza własną rodziną częste i bardzo częste występowanie różnych form przemocy wobec osób starszych dostrzegane jest przez około 4 razy więcej respondentów niż we własnej rodzinie, a wobec osób niepełnosprawnych przez około 5 razy więcej respondentów. Różnica ta wydaje się oczywista, ponieważ osoby starsze są w większej liczbie rodzin niż osoby niepełnosprawne. Z drugiej strony jednak, rezultat ten każe przypuszczać, że relacjonowanie przemocy w rodzinie (a może także jej dostrzeganie) zależeć może od szeregu czynników psychologicznych. Po pierwsze, wymienić można potrzebę 4

aprobaty społecznej (zmniejszającą gotowość przyznawania, że przemoc taka istnieje); po drugie, właściwą Polakom tendencję do narzekania oraz negatywizm społeczny (zwiększające taką gotowość w stosunku do spostrzegania innych ludzi, w tym innych rodzin). 1.1.6. W większości wypadków dała się zaobserwować różnica w liczbie respondentów odpowiadających nie wiem, trudno powiedzieć w odniesieniu do aktów przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych poza własną rodziną i we własnej rodzinie. Odpowiedzi takie pojawiają się dużo częściej w tym pierwszym przypadku. Ponownie największa różnica wystąpiła w pytaniach dotyczących przemocy seksualnej. Odpowiedź trudno powiedzieć w badaniach tego typu jest bardzo wieloznaczna. Może oznaczać rzeczywisty brak orientacji w kwestiach, o które pytamy respondentów. Może także oznaczać stan pośredni między tak, zgadzam się a nie, nie zgadzam się. W przypadku omawianego badania może to np. oznaczać brak przekonania, czy pamiętany kontakt fizyczny można uznać za uderzenie lub czy przykre, a jednocześnie żartobliwe słowa można uznać za ośmieszanie. Odpowiedź nie wiem, trudno powiedzieć stosowana bywa wreszcie w sytuacji konfliktu lub ambiwalencji, kiedy ktoś waha się między odpowiedzią tak i nie. Z drugiej strony, brak odpowiedzi nie wiem trudno powiedzieć oznaczać może znaczną pewność, ale także pragnienie zaprezentowania znacznej pewności w przypadku badania sondażowego wobec ankietera czy ewentualnych odbiorców. Wydaje się, że w sytuacji pytania o przejawy przemocy we własnej rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych, znikoma liczba odpowiedzi nie wiem, trudno powiedzieć może być przejawem postawy obronnej, polegającej na obawie przed choćby śladowym ujawnianiem występowania przemocy, co wydaje się zrozumiałe w odniesieniu do mówienia o własnej rodzinie. 1.1.7. Respondenci pytani o okoliczności pozwalające usprawiedliwiać przemoc wobec osób starszych i niepełnosprawnych wykazali się znaczną jednomyślnością. Ponad 90 proc. respondentów (od 90,3 do 99,7 proc.) twierdziło, że nie znajdowało okoliczności usprawiedliwiających. Jak wspomniano odsetki te były niższe w odniesieniu do przemocy wobec osób starszych. Sugerowaliśmy, że procent znajdujących usprawiedliwienia i mających w tym względzie wątpliwości także może być traktowany jako pośredni wskaźnik częstości form przemocy. W przypadku osób starszych byłyby to: bicie oraz izolowanie, a także zabieranie pieniędzy, pozbawianie dóbr oraz przymuszanie do świadczenia usług; zaś w przypadku osób niepełnosprawnych: izolowanie i zamykanie oraz zabieranie pieniędzy. Trudno wskazać jednoznaczną psychologiczną interpretację nasilenia dostrzegania okoliczności usprawiedliwiających dla stosowania przemocy wobec osób starszych. Analiza badanych wymiarów mentalności, poza jednym wyjątkiem, nie była zbyt pomocna. Okazało się natomiast, że usprawiedliwianiu sprzyja samo dostrzeganie przemocy, zarówno poza, jak i we własnej rodzinie (zob. punkt 9). 1.1.8. Respondenci wykazywali znaczną obojętność na akty przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Analiza wymiarów mentalności pozwoliła uzyskać pewien wgląd w naturę tego zjawiska (zob. punkt 10). Procent zgadzających się ze stwierdzeniami, że w sytuacjach takich z różnych powodów lepiej się nie wtrącać wynosił od 44,6 do 49,6. Jeżeli dodać odpowiadających nie wiem, trudno powiedzieć można by powiedzieć, że osób takich jest ponad 50 proc. Procenty zgadzających się były podobne do siebie, co może sugerować, że argumenty odwołujące się do interesów ofiary i interesów świadka przemocy, oraz do niepewności po czyjej stronie może być racja, są przekonujące w podobnym stopniu. Z drugiej strony, zbliżone wartości procentów osób zgadzających się mogą oznaczać, że rodzaj argumentu nie odgrywa zasadniczej roli, a czynnikiem decydującym o owej zbieżności jest zgeneralizowana obojętność. 1.1.9. Z wynikami opisanymi w punkcie 6 spójne są (deklarowane) zachowania respondentów w sytuacjach przemocy. Wśród osób, którym znane były jakieś akty przemocy, nie 5

zareagowało na nie, czy nie podjęło żadnej interwencji, od 66,3 do 78,5 proc. Najczęstszą podejmowaną reakcją była interwencja osobista, kilkakrotnie rzadszą powiadomienie innych. Do odpowiednich służb (policji, służby zdrowia, ośrodka pomocy społecznej, centrum pomocy rodzinie) lub innych instytucji zwróciło się 0,4 i 2,1 proc. respondentów, którym znane były akty przemocy (co oznacza jedna i cztery osoby). Mimo, że są to wartości mikroskopijne, aby sprostać wymogom raportu, dodamy, że instytucjami, do których się zwrócono były policja, ośrodek pomocy społecznej i centrum pomocy rodzinie, a także szkoła. Skuteczność interwencji była oceniana różnie. 1.1.10. Parametry umiejscowienia jednostki w strukturze społecznej nie pozwalają na jednoznaczne przewidywania dotyczące istnienia/dostrzegania przemocy w rodzinie oraz ustosunkowań do rodzajów przemocy. Innymi słowy nie jest tak, by dostrzeganie przemocy, jej usprawiedliwianie oraz obojętność na przemoc w sposób systematyczny i jednoznaczny zależały od czynników społeczno-demograficznych i ekonomicznych. Np. mężczyźni skłaniali się do usprawiedliwiania jednych, a kobiety do usprawiedliwiania innych rodzajów przemocy. Wydaje się, że słabo zarysowały się dwie względnie systematyczne tendencje. Symptomy przemocy ujawniają się rzadziej wśród osób najmłodszych, zaś częściej wśród osób posiadających liczne rodziny. W przypadku innych grup, czy warstw społecznych nie zaobserwowano współwystępowania symptomów przemocy lub zaobserwowano ich niewielkie nasilenia. 1.1.11. Porównania między województwami z kilku powodów nie pozwalają zarysować precyzyjnej mapy przemocy w rodzinie w Polsce wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Powody najbardziej istotne, metodologiczne, przedstawiamy na końcu tego punktu. Przeprowadzone porównania pozwalają jedynie na wskazanie czterech województw, w których różne symptomy przemocy dały się zaobserwować w większym nasileniu. W województwie świętokrzyskim odnotowaliśmy wyraźnie najwięcej deklaracji występowania przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych, usprawiedliwień stosowania przemocy i większą obojętność na przemoc. Także w województwie zachodniopomorskim zaobserwowano więcej deklaracji występowania przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych oraz usprawiedliwień stosowania przemocy wobec osób starszych. W województwie wielkopolskim więcej deklaracji stosowania przemocy wobec osób starszych i usprawiedliwień przemocy wobec obu grup, zaś w województwie warmińsko-mazurskim odnotowano więcej deklaracji przemocy wobec osób niepełnosprawnych i usprawiedliwień stosowania wobec nich przemocy. W województwach pozostałych, o ile odnotowano wyraźne symptomy rodzinnej przemocy, wystąpiły warianty mieszane np. mniej usprawiedliwień przemocy wobec osób starszych i więcej wobec osób niepełnosprawnych. W tym miejscu trzeba wyraziście sformułować zastrzeżenia o charakterze metodologicznym. Badanie zostało przeprowadzone na 1000-osobowej próbie reprezentatywnej. Sposób doboru próby gwarantuje reprezentatywność w skali kraju, ale nie w skali regionów czy województw. Zachowanie proporcjonalności liczebności respondentów pochodzących z poszczególnych województwach (w stosunku do liczebności mieszkańców tych województw) owocuje tym, że występują bardzo małe liczebności respondentów pochodzących z mniejszych województw. I tak np. dysponowano danymi pochodzącymi jedynie od 20 osób z województwa lubuskiego, 30 z opolskiego, czy 35 ze świętokrzyskiego. Formułowanie kategorycznych wniosków o rzeczywistych różnicach w nasileniu symptomów przemocy w rodzinie między tymi (i innymi) województwami jest metodologicznie nieuprawnione, ponieważ nie sposób uznać tak mało licznych grup za próby reprezentatywne mieszkańców tych regionów. 1.1.12. Analiza psychologicznych uwarunkowań symptomów przemocy w rodzinie pozwoliła wyróżnić dwa rozłączne modele dotyczące usprawiedliwiania przemocy oraz obojętności na przemoc. Usprawiedliwianie przemocy okazało się powiązane z darwinistyczną wizją świata społecznego. Przede wszystkim jednak, jest silnie uwarunkowane częstością 6

kontaktów z aktami przemocy (szczególnie w środowisku rodzinnym). Ludzie odrzucają przemoc wobec osób starszych i niepełnosprawnych jako zachowanie moralnie naganne głównie wtedy, gdy nie mają z nią bezpośredniej styczności i jest ona dla nich zjawiskiem abstrakcyjnym. Ich rygoryzm moralny maleje, kiedy przemoc staje się dla nich realnym doświadczeniem. 1.1.13. Inaczej rzecz się ma z obojętnością na przemoc. Po pierwsze, nie jest ona powiązana z częstością kontaktów z aktami przemocy. Jest za to bardzo wyraźnie uwarunkowana przez niektóre rysy mentalności psychospołecznej. Obojętności sprzyja (1) poczucie anomii - objawiające się odrzucaniem społecznie akceptowanych norm moralnych lub dezorientacją względem tego co jest dobre a co złe ; (2) autorytarny światopogląd przejawiający się uległością wobec siły i przewagi oraz hołdujący konwencjonalnym truizmom kulturowym (m.in. przekonaniu, iż nie należy wtrącać się w sprawy innych) i (3) materializm orientacja na wartości materialne, której towarzyszy przedmiotowe traktowanie ludzi w kategoriach bezosobowych i instrumentalnych. 1.1.14. W badaniach sondażowych zadawanie pytań wprost o przemoc w rodzinie obarczone jest znacznym błędem (działanie potrzeby aprobaty społecznej, zachowania dobrego mniemania o sobie itp.). Wobec tego celowe wydaje się stosowanie wskaźników inferencyjnych pośrednio informujących o społecznej akceptacji różnych form przemocy, czy rodzajach usprawiedliwień różnych form przemocy, a także obojętności wobec niej. 1.1.15. Dodatkowo wskazane wydaje się pogłębione badanie pozwalające zidentyfikować subiektywne rozumienia, czy znaczenia nadawane kategorii przemoc, a szczególnie przemoc w rodzinie. Wydaje się, że można wyróżnić obszerną pulę zachowań obiektywnie będących przemocą, ale tak nie identyfikowanych, czy nie interpretowanych w subiektywnym odbiorze wielu ludzi, np. działania dla dobra osób starszych lub niepełnosprawnych podejmowane jednak wbrew ich woli. Tego rodzaju eksploracyjne badania wydają się szczególnie istotne w kontekście sformułowanej powyżej hipotezy o istnieniu deskryptywnej normy stosowania przemocy w rodzinie. 1.2. Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych Część II Raport z badania profesjonalistów. Wyniki uzyskane w ramach przeprowadzonego badania pozwalają na stworzenie ogólnego obrazu sytuacji pomocy osobom starszym i niepełnosprawnym doświadczającym przemocy w rodzinie: Okazuje się, że zgodnie z opiniami większości badanych profesjonalistów, ofiarą przemocy w rodzinie wobec osób starszych jest najczęściej kobieta z wykształceniem podstawowym lub średnim. Miejsce zamieszkania raczej nie różnicuje ofiar przemocy w rodzinie, aczkolwiek osoby starsze mieszkające na wsi częściej są wskazywane jako typowe ofiary przemocy fizycznej w rodzinie niż innych typów przemocy. Okazuje się, że tak samo jak w grupie osób starszych typowa ofiara przemocy w grupie osób niepełnosprawnych to kobieta, tyle że z wykształceniem podstawowym. Jeśli chodzi o opinie na temat sprawców przemocy, badani profesjonaliści najczęściej jako sprawców wskazywali męskich krewnych, zarówno w przypadku przemocy wobec osób starszych jak i niepełnosprawnych. Przemoc ze strony kobiet jest rzadsza pojawia się sporadycznie w opiniach respondentów. Znacznie rzadziej wskazywano na obecność przemocy seksualnej niż innych typów przemocy, również liczba przypadków przemocy ekonomicznej, z którymi zetknęły się w ciągu ostatniego roku osoby badane, jest niższa niż przemocy fizycznej i psychicznej. Generalnie respondenci deklarowali mniej znanych przypadków przemocy w rodzinie wobec osób niepełnosprawnych niż w przypadku osób 7

starszych, co jest zrozumiałe w kontekście mniejszej liczby osób niepełnosprawnych w populacji Polaków. Stopień wykrywania rzeczywistych przypadków przemocy w rodzinie wobec osób starszych jest różnie oceniany przez badane przez nas grupy zawodowe. Policjanci na tle innych grup zdecydowanie częściej sądzą, że przypadki przemocy są zgłaszane odpowiednim instytucjom. Pozostałe grupy zawodowe wyrażają ostrożniejsze opinie. Najrzadziej zdaniem respondentów jest wykrywana przemoc seksualna, najczęściej zaś przemoc fizyczna. Na uwagę zasługują wyniki dotyczące przemocy wobec osób niepełnosprawnych. Przemoc ekonomiczna wobec osób niepełnosprawnych stosowana jest głównie przez młodszych członków rodziny osoby niepełnosprawnej tak deklarują przede wszystkim pracownicy Służby zdrowia. Pracownicy Policji wskazują na męża, jako najczęstszego sprawcę tego typu przemocy. W dalszej kolejności wymieni są młodsi członkowie rodziny. Opinie na temat stopnia wykrywania rzeczywistych przypadków przemocy wśród osób niepełnosprawnych są dość zróżnicowane. Policjanci zdecydowanie częściej uważają, że przypadki przemocy są wykrywane. Wyjątek stanowi przemoc seksualna. Badani respondenci pytani byli o ocenę jakości pracy instytucji zajmujących się udzielaniem pomocy osobom starszym i niepełnosprawnym doświadczającym przemocy w rodzinie. Okazało się, że pracownicy formułowali sądy, z których wynika, że najskuteczniej działają instytucje, w których są zatrudnieni. Jest to prawdopodobnie efekt nieznajomości zakresu działań innych ośrodków (obok oczywiście chęci pokazania się w lepszym świetle). Do niewiedzy o zakresie działań innych instytucji przyznają się bardziej wprost policjanci, którzy oceniając jakość ich pracy często wskazywali nie wiem. Największą trudność w ocenie skuteczności działań można zaobserwować w przypadku oceny działań organizacji pozarządowych, co może wynikać ponownie z niewiedzy lub braku takich instytucji na danym terenie. Oceny działania instytucji pozarządowych wystawione przez respondentów są najniższe na tle ocen innych instytucji. Wśród opinii osób badanych na temat jakości współpracy podejmowanej przez poszczególne ośrodki w celu niesienia pomocy starszym osobom będącym ofiarami przemocy w rodzinie wyróżniają się opinie pracowników Policji, których duża część nie wie, czy instytucje mające na celu pomaganie osobom starszym dobrze współpracują ze sobą (wyjątek stanowi ocena prac Policji). Jeśli chodzi o ocenę jakości podejmowanej przez poszczególne instytucje współpracy to została ona oceniona generalnie dosyć wysoko, szczególnie przez grupę pracowników Policji i Służby zdrowia tylko sporadycznie zdarzały się tam oceny negatywne. Wśród pracowników Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Ośrodków Pomocy Społecznej zdecydowanie częściej pojawiały się negatywne oceny na temat współpracy pomiędzy instytucjami, szczególnie w odniesieniu do pracy służby zdrowia. W ocenach współpracy podejmowanej przez poszczególne instytucje w celu udzielania pomocy osobom niepełnosprawnym doświadczającym przemocy w rodzinie ponownie daje się zauważyć dosyć dużą grupę pracowników Policji, która nie wie, czy instytucje dobrze współpracują ze sobą. Szczególnie wyraźnie jest to widoczne w ocenie jakości współpracy organizacji pozarządowych (z tym, że tutaj również pracownicy Służby zdrowia dosyć często przyznają się do niewiedzy). Co ciekawe również najliczniejsza grupa, która nie potrafiła ocenić działań Policji to pracownicy Policji. Respondenci oceniali także źródła trudności w udzielaniu pomocy osobom starszym i niepełnosprawnym. Za najważniejsze czynniki, wskazywane przez wszystkie grupy respondentów, uznane zostały lęk osoby poszkodowanej oraz utrudniony kontakt z jej rodziną, następne w kolejności były trudny kontakt z osobą badaną i zawiłe procedury. Część badanych profesjonalistów wskazywała na brak odpowiednich procedur, jak również nieodpowiednie przepisy prawne, jako źródło trudności. Stanowi to problem przede wszystkim w ocenie pracowników Ośrodków Pomocy Społecznej, którzy dostrzegali też 8

problem w braku odpowiednich programów przygotowujących do pracy z osobami starszymi doświadczającymi przemocy. Oceniając źródła trudności w udzielaniu pomocy osobom niepełnosprawnym najczęściej wskazywano na czynniki leżące po stronie osoby poszkodowanej bądź jej rodziny, czyli utrudniony kontakt bądź lęk osoby poszkodowanej, lub utrudniony kontakt z jej rodziną. Również jako problem, szczególnie w ocenie pracowników Służby zdrowia, są postrzegane zawiłe i niezrozumiałe procedury. Na brak odpowiednich programów wskazują pracownicy Ośrodków Pomocy Społecznej i służby zdrowia. Podczas przeprowadzania wywiadu badane osoby były proszone o ocenę tego, w jakim stopniu starsze osoby doświadczające przemocy w rodzinie mają prawo do autonomii i decydowania o własnym życiu. Uzyskane wyniki wskazują, że w największym stopniu prawo do autonomii i samostanowienia dają osobom starszym pracownicy Ośrodków Pomocy Społecznej, w najniższym stopniu zaś pracownicy służby zdrowia i Policji. Średnie wyniki generalnie były dosyć niskie, co sugeruje, że często osoby pracujące z ofiarami przemocy w rodzinie mogą odmawiać im prawa do samodzielnego podejmowania decyzji. Oceniając prawo osób niepełnosprawnych do autonomii osoby badane z poszczególnych grup zawodowych nie różniły się między sobą. Natężenie autonomicznego modelu pomagania nie jest zbyt wysokie, co oznacza, że pracownicy instytucji pierwszego kontaktu w przypadku osób niepełnosprawnych nie przyznają im zbyt dużej autonomii w podejmowanych działaniach. W końcowej części badania respondenci oceniali częstość podejmowania określonych działań w sytuacji zaistnienia przemocy w rodzinie wobec osób starszych. Okazuje się, że pracownicy Służby zdrowia najczęściej kierują taką osobę na rozmowę z pracownikiem Ośrodka Pomocy Społecznej a także do instytucji oferującej pomoc psychologiczną. Pracownicy Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie również sugerują kontakt z instytucją oferującą pomoc psychologiczną, ale dosyć często wybierają też rozmowę z osobą pokrzywdzoną jako działanie podejmowane w sytuacji zaistnienia przemocy w rodzinie. Podobnie postępują pracownicy Ośrodków Pomocy Społecznej rozmowa z osobą pokrzywdzoną i skierowanie do instytucji oferującej pomoc psychologiczną jest najczęściej podejmowanym przez nich działaniem. Pracownicy Policji natomiast najczęściej podejmują się rozmowy z osobą pokrzywdzoną i ze sprawcą przemocy. Najprawdopodobniej wynik taki spowodowany jest charakterystyką i wymogami formalnymi działań tej grupy zawodowej. Jeśli chodzi o podejmowane przez pracowników poszczególnych instytucji działania w sytuacji zaistnienia przemocy w rodzinie wobec osoby niepełnosprawnej, to najczęściej jest to rozmowa z pokrzywdzonym. Pracownicy wszystkich grup zawodowych wskazywali na tę formę pomocy jako często udzielaną. Oprócz tego pracownicy Służby zdrowia kierowali pokrzywdzonych do psychologa, natomiast pracownicy Policji i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie dosyć często podejmowali współpracę z innymi instytucjami. Jeśli chodzi o wdrażanie procedury Niebieskiej karty, najczęściej robią to policjanci, potem pracownicy Ośrodków Pomocy Społecznej, nieco rzadziej pracownicy Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie. 2. Badanie istniejącej infrastruktury instytucji pomagających ofiarom przemocy w rodzinie Badanie infrastruktury instytucji pomagających ofiarom przemocy w rodzinie odbywa się raz w roku, za pośrednictwem wojewodów, w oparciu o druk sprawozdania, który jest załącznikiem nr 4 do Programu. 9

W całej Polsce w ramach instytucji pomagających ofiarom przemocy w rodzinie funkcjonuje 1 193 instytucji prowadzonych przez gminy oraz 278 instytucji prowadzonych przez powiaty. GMINY Wykres Nr 1 struktura instytucji prowadzonych w gminach pomagających ofiarom przemocy w rodzinie. Gmina 2009r. 8% 5% punkty konsultacyjne ośrodki wsparcia ośrodki interwencji kryzysowej i punkty interwencji kryzysowej 87% Wśród instytucji prowadzonych przez gminy zdecydowaną większość stanowią punkty konsultacyjne (87%), a następnie są to ośrodki wsparcia (8% ) oraz ośrodki interwencji kryzysowej (5%) Wykres Nr 1. Z pomocy wszystkich instytucji prowadzonych przez gminy skorzystało 67 592 osoby najwięcej z pomocy punktów konsultacyjnych 83 % (ponad 56 000). Z pomocy ośrodków interwencji kryzysowej skorzystało ponad 7 000 osób (11%). Z ośrodków wsparcia 4 044 (6% wszystkich osób). Wykres Nr 2. Wykres Nr 2 struktura osób korzystających z poszczególnych instytucji prowadzonych przez gminy w 2009r. Gmina 2009 11% 6% punkty konsultacyjne ośrodki w sparcia ośrodki interw encji kryzysow ej i punkty interw encji kryzysow ej 83% 10

Średnio z instytucji prowadzonych przez gminę (punkty konsultacyjne, ośrodki wsparcia oraz ośrodki interwencji kryzysowej) łącznie 1 193 jednostki, z których skorzystało 67 592 osoby, co daje średnią 57 osób. Najwięcej osób skorzystało z ośrodków interwencji kryzysowej i punktów interwencji kryzysowej(średnio 131 osób na 1 ośrodek) a najmniej z ośrodków wsparcia (40 osób na 1 ośrodek). Wszystkie instytucje prowadzone przez gminę udzieliły w 2009r. pomocy w ponad 87 000 spraw. Spośród działań jakie podjęto wobec tych osób można wymienić: 43 628 (co stanowi 50% ogółu osób którym udzielono pomocy) sprawy w ramach interwencji kryzysowej 1 617 (2%) spraw w ramach pomocy całodobowej 41 845 (48%) spraw miało inną formę pomocy Wśród osób, którym udzielono w 2009r. pomocy 14% stanowiła pomoc skierowana do dzieci. Dodatkowo gminy w ubiegłym roku wypełniły 11 563 Niebieskich Kart z czego 39% zostało przekazanych instytucjom. Mapa nr 1 liczba wypełnionych Niebieskich Kart 11

Mapa nr 2 liczba Niebieskich kart przekazanych do instytucji Wszystkie ośrodki prowadzone przez gminę dokonały w 2009 r. 9 637 działań interwencyjnych, w tym: co 10 działanie (10% wszystkich) polegało na izolowaniu sprawców od ofiar z czego tylko ok. 14% dotyczyło eksmisji sprawców z lokali, co 50 działanie (2%) stanowiły interwencje polegające na wykonywaniu przez sprawców prac społecznie użytecznych. Punkty Konsultacyjne Największa liczba punktów konsultacyjnych prowadzonych przez gminy działa w województwach: mazowieckim 114 (11% wszystkich) wielkopolskim 103 (10%) dolnośląskim 88(8%) Najmniejsza liczba zaś działa w następujących województwach: opolskim 34 (3%) świętokrzyskim 36 (3%) pomorskim 38 (4%) 12

Wykres Nr 3 liczba punktów konsultacyjnych prowadzonych przez gminę w 2009 r. Liczba punktów konsultacyjnych prowadzonych przez gminę w poszczególnych województwach 120 100 80 60 40 88 66 76 51 60 87 114 34 50 41 38 77 36 61 103 55 20 0 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Najwięcej osób, które w 2009r. skorzystały z pomocy punktów konsultacyjnych prowadzonych przez gminy było w następujących województwach: mazowieckim 9 330 (17% wszystkich) dolnośląskim 6 595 (12%) śląskim 5 936 (11%) Najmniej osób skorzystało zaś z punktów konsultacyjnych w następujących województwach: podkarpackim 1 031 (2%) podlaskim 1 123 (2%) świętokrzyskim 1 741 (3%) 13

Mapa nr 3 liczba punktów konsultacyjnych Wykres Nr 4 liczba osób korzystających w 2009r. z punktów konsultacyjnych prowadzonych przez gminę podział na województwa 10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Liczba osób korzystających z punktów konsultacyjnych w poszczególnych województwach 6595 3423 4368 1955 3171 3828 9330 1793 1031 1123 2609 5936 1741 1819 5514 1955 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Z każdego punktu konsultacyjnego prowadzonego przez gminy skorzystało średnio 54 osób najwyższą średnią odnotowano w województwie mazowieckim (82 osoby na 1 punkt) a najniższą w województwie podkarpackim (21 osób na jeden punkt). 14

Wykres Nr 5 średnia liczba osób korzystających z punktów konsultacyjnych prowadzonych przez gminy w 2009 r. Średnia liczba osób korzystających z punktów konsultacyjnych prowadzonych przez gminę w poszczególnych województwach w 2009r. 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 75 52 57 38 53 44 82 53 21 27 69 77 48 30 54 36 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Ośrodki wsparcia Najwięcej ośrodków wsparcia prowadzonych przez gminy działa w województwach: śląskim 17 (17% wszystkich) wielkopolskim 15 (15%) dolnośląskim 12 (12%) Najmniej zaś działa w następujących województwach: opolskim 0 podlaskim 0 lubelskim 1 (1%) Najwięcej osób skorzystało w 2009r. z ośrodków prowadzonych przez gminy w następujących województwach: śląskim 818 (20% wszystkich) zachodniopomorskim 764 (19%) mazowieckim 545 (13%) Statystycznie z jednego ośrodka prowadzonego przez gminy skorzystało w 2009r. w całej Polsce 40 osób najwięcej w województwie zachodniopomorskim (85 osób na 1 ośrodek). 15

Mapa nr 4 liczba ośrodków wsparcia Wykres Nr 6 liczba ośrodków wsparcia oraz osób z nich korzystających w 2009r. prowadzonych przez gminy 900 800 700 600 500 400 300 200 100 18 16 14 12 10 8 6 4 2 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie liczba osób korzystających liczba jednostek Ośrodki interwencji kryzysowej Ponad 7 000 osób w 2009 r. skorzystało z 56 ośrodków interwencji kryzysowej jakie były w całej Polsce prowadzone przez gminy. 16

Oznacza to, że w 2009 r. z 1 ośrodka s korzystało średnio 131 osób. Najwięcej osób w ubiegłym roku skorzystało z ośrodków prowadzonych przez gminy w następujących województwach: lubelskim 1 654(22% wszystkich korzystających) mazowieckim 1 488(20%) świętokrzyskim 1 179 (16%) Wykres Nr 7 liczba ośrodków interwencji kryzysowej oraz liczba osób z nich korzystających prowadzone przez gminy w 2009r. 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 12 10 8 6 4 2 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie liczba osób korzystających Mapa nr 5 liczba ośrodków interwencji kryzysowej liczba jednostek 17

Mapa nr 6 liczba osób korzystających z ośrodków interwencji kryzysowej POWIATY Wykres Nr 8 struktura instytucji pomagających ofiarom przemocy w rodzinie prowadzonych przez powiaty w 2009r. 7% Powiat 2009r. 13% 4% ośrodki wsparcia specjalistyczne ośrodki wsparcia 76% domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży ośrodki interwencji kryzysowej i punkty interwencji kryzysowej Wśród instytucji prowadzonych przez powiaty w 2009 r. zdecydowaną większość stanowią ośrodki interwencji kryzysowej (76%) a następnie specjalistyczne ośrodki wsparcia (13%) oraz ośrodki wsparcia (7%). 18

Ze wszystkich instytucji prowadzonych przez powiaty w 2009 r. skorzystało prawie 50 000 osób najwięcej osób skorzystało z ośrodków interwencji kryzysowej prawie 40 000 tj. 80% wszystkich korzystających z pomocy. Z ośrodków wsparcia skorzystało zaś 1 959 osób (4% wszystkich). Wykres Nr 9 struktura osób korzystających z poszczególnych instytucji prowadzonych przez powiaty w 2009r. Powiat 2009 4% 15% ośrodki w sparcia specjalistyczne ośrodki w sparcia 1% domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży 80% ośrodki interw encji kryzysow ej i punkty interw encji kryzysow ej Średnio z instytucji prowadzonych przez powiat (osrodki wsparcia, ośrodki interwencji kryzysowej, domy dla samotnych matek i kobiet w ciąży, specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie) łącznie 278 instytucji, z których skorzystało 49 815 osób, co daje średnio 179 osób. Najwięcej osób skorzystało z specjalistycznych ośrodków wsparcia (210 osób na 1 ośrodek) a najmniej z domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży (53 osoby na 1 ośrodek). Wszystkie instytucje udzieliły w 2009 r. pomocy w prawie 109 000 spraw. Spośród działań jakie podjęto wobec osób, które skorzystały z instytucji prowadzonych przez powiaty były to: 73 729 sprawy w ramach interwencji kryzysowej (co stanowi 68% ogółu osób którym udzielono pomocy) 5 873 sprawy w ramach pomocy całodobowej (5%) 28 876 spraw miało inną formę pomocy (27%) Wśród osób, którym w 2009 r. udzielono pomocy 13% stanowiła pomoc skierowana do dzieci. Dodatkowo powiaty wypełniły 4 208 Niebieskie Karty z czego 39% zostało przekazanych instytucjom. Łącznie gminy i powiaty założyły prawie 15 771 Niebieskich Kart z czego 39% trafiło do instytucji. 19

Mapa nr 7 liczba wypełnionych Niebieskich Kart Mapa nr 8 liczba Niebieskich Kart przekazanych do instytucji 20

Wszystkie ośrodki prowadzone przez powiat dokonały w 2009 r. 8 387 działań interwencyjnych w tym: 52% działań miało formę programów korekcyjno edukacyjnych 7% działań polegało na izolowaniu sprawców od ofiar przemocy Ośrodki wsparcia Liczba ośrodków wsparcia prowadzonych przez powiat w 2009r. wyniosła 20 a liczba osób z nich korzystających to 1 959 co oznacza, że z jednego ośrodka skorzystało średnio 985 osoby. Mapa nr 9 liczba ośrodków wsparcia Wykres Nr 10 liczba ośrodków wsparcia oraz osób z nich korzystających prowadzone przez powiat w 2009r. 600 6 500 5 400 4 300 3 200 2 100 1 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie liczba osób korzy stający ch podkarpackie podlaskie pomorskie liczba jednostek śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 21

Specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie W całej Polsce w 2009 roku działało 36 specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie prowadzonych przez powiaty, z których skorzystało 7 554 osoby, co daje średnią 210 osób na 1 ośrodek. Najwięcej osób skorzystało z jednostek prowadzonych przez powiaty w następujących województwach: świętokrzyskim 1 407 (19% łącznej liczby osób) opolskim 838 (11%) kujawsko-pomorskim - 838 (11%) Wykres Nr 11 - liczba specjalistycznych ośrodków wsparcia oraz liczba osób z nich korzystających prowadzone przez powiaty 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 5 4 4 3 3 2 2 1 1 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie liczba osób korzystających podkarpackie podlaskie pomorskie liczba jednostek śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 22

Domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży Mapa nr 10 liczba domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży 12 domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży prowadzonych przez powiat dysponowało 281 miejscami i skorzystało z nich 636 osób co oznacza, że z każdego domu skorzystało średnio ok. 53 osoby. Najwięcej w województwie dolnośląskim 129 osób (tj. 20% wszystkich korzystających z domów dla matek) oraz łódzkim 127 osób (20%). Wykres Nr 12 - liczba domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży oraz liczba osób z nich korzystających prowadzone przez powiaty 140 3 120 100 80 2 2 60 1 40 20 1 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie liczba osób korzystających podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie liczba jednostek warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 23

Ośrodki interwencji kryzysowej Prawie 40 000 osób skorzystało z 210 ośrodków interwencji kryzysowej jakie były w całej Polsce prowadzone przez powiaty. Oznacza to, że z 1 ośrodka skorzystało średnio 189 osób. Najwięcej osób skorzystało z ośrodków prowadzonych w następujących województwach: małopolskim 6 512 zachodniopomorskim 6 072 wielkopolskim 3 621 Najmniej osób skorzystało zaś z ośrodków prowadzonych w województwie: warmińsko-mazurskim 351 podlaskim 451 Wykres Nr 13 - liczba ośrodków interwencji kryzysowej oraz liczba osób z nich korzystających prowadzone przez powiaty 7 000 30 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 25 20 15 10 5 dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie liczba osób korzystających podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie liczba jednostek warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 24

Mapa nr 11 liczba ośrodków interwencji kryzysowej 3. Przeprowadzenie kampanii społecznych W okresie sprawozdawczym działania prowadzone w ramach Strategii informacyjnych skierowane były na podniesienie wrażliwości społeczeństwa polskiego wobec zjawiska przemocy w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. W grudniu 2009 r. rozpoczęta została Ogólnopolska Kampania Społeczna na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie wobec Osób Starszych i Niepełnosprawnych. Celem tej Kampanii było podniesienie świadomości społeczeństwa i uwrażliwienie go na zjawisko przemocy w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej założyło, że optymalnym sposobem przekazu skierowanego do szerokiego kręgu odbiorców będą ulotki i plakaty. W związku wyprodukowano 6 100 plakatów i 61 000 ulotek, a następnie przekazano powyższe materiały informacyjne do Urzędów Marszałkowskich. Materiały te zostały rozdystrybuowane do jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, a także do miejsc użyteczności publicznej. Materiały te były również wykorzystane podczas prowadzonych szkoleń dla pracowników pierwszego kontaktu z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ogólnopolskiego spotkania Wydziałów Polityki Społecznej Urzędów Wojewódzkich i Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. Realizacja Kampanii społecznej przyczyniła się do osiągnięcia następujących celów: zwiększenia społecznego zaangażowania w sprawy związane 25

z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie w szczególności wobec osób starszych i niepełnosprawnych; poszerzenia poziomu wiedzy obywateli na temat przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Środki finansowe przeznaczone na realizację ogólnopolskiej kampanii społecznej na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych wyniosły ogółem 49 905,32 zł brutto. Kampania będzie miała swoją kontynuację w 2010 r. planowane jest zlecenie opracowania oraz wydania poradnika dla pracowników pierwszego kontaktu dotyczącego przeciwdziałania przemocy w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. 26

4. Konferencje i spotkania Konferencja pod nazwą Przemoc w Rodzinie Nie Zwlekaj, Reaguj, Pomagaj odbyła się w dniu 23 czerwca 2009 r. w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. W konferencji wzięło udział ok. 160 osób tj. między innymi przedstawiciele Ministerstw realizujący Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz pracownicy: Wydziałów Polityki Społecznej Urzędów Wojewódzkich, Urzędów Marszałkowskich, Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, Organizacji Pozarządowych a także pracownicy realizujący programy korekcyjno edukacyjne dla sprawców przemocy w rodzinie itp. Konferencja została poświęcona omówieniu tematyki mającej na celu podejmowanie skutecznych interdyscyplinarnych działań na rzecz przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci. Prelegenci zaprezentowali realizowane zadania w ramach Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na szczeblu centralnym, samorządowym oraz w ramach działań realizowanych przez organizacje pozarządowe. Ponadto, zaprezentowane zostały również działania realizowane na rzecz przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci w Wielkiej Brytanii. Zorganizowana konferencja przyczyniła się do rozpropagowania idei wśród pracowników realizujących zadania mające na celu przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, podejmowania interdyscyplinarnych działań, które przyczynią się do udzielania profesjonalnej pomocy ofiarom przemocy w rodzinie, w tym w szczególności dzieciom oraz uwrażliwią społeczeństwo na obowiązek reagowania na przypadki przemocy w rodzinie. Sfinansowanie konferencji wyniosło ogółem 32 403,88 złotych brutto w tym: środki finansowe pochodzące z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego w wysokości: 22 403,88 złotych brutto oraz zgodnie z decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 kwietnia 2009 r. (znak 406/DWB/R/2009) oraz decyzją z dnia 29 lipca 2009 r. (znak 406/1/DWB/R/2009) zostały przyznane środki finansowe w łącznej kwocie 10 000 zł na realizację Ogólnopolskiej Konferencji. Środki finansowe na zorganizowanie Konferencji zostały przeznaczone na zakup materiałów promocyjnych dla uczestników konferencji, organizację usług cateringowych dla uczestników oraz sfinansowanie obiadu dla prelegentów z Wielkiej Brytanii. Ponadto, w dniu 15 grudnia 2009 r. w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej zostało zorganizowane Ogólnopolskie Spotkanie Wydziałów Polityki Społecznej Urzędów Wojewódzkich oraz Specjalistycznych Ośrodków Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. W spotkaniu wzięło udział około 150 osób. Podczas spotkania omówione zostały następujące projekty aktów wykonawczych: - projekt rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w specjalistycznych ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, a także szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych oraz kwalifikacji osób mogących takie działania prowadzić; - projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie procedury Niebieskie Karty. Przygotowane przez uczestników spotkania postulaty, przyczynią się w przyszłości do wypracowania optymalnych rozwiązań prawnych w zakresie praktycznych działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 27