KONKURS POLONISTYCZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM- 12 maja 2010r. I. Przeczytaj uważnie tekst, a następnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami. Cytuj jedynie wówczas, kiedy jesteś o to proszony. Czesław Miłosz, O autonomii polskiej literatury 1. Jest źle, jeżeli ktoś uważa siebie za chudzinę, który musi zabiegać o względy swoich bogatszych krewnych, a jeszcze gorzej, kiedy w nim samym zagnieździ się przekonanie jego krewnych o istnieniu dwóch stref. Jednejczystości, porządku i kultury, oraz drugiej- brudu, bezładu i braku kultury. 2. Tak się niespodziewanie stało, że Witold Gombrowicz, kiedy starał się oswobodzić Polaka od ojczyzny w imię synczyzny, trafił w samo sedno odbywającej się przemiany w świadomości Polaków i jego ekstrawaganckie sądy stały się szybko publiczną własnością, a naigrywanie się z własnego kraju i jego historii stało się, w każdym razie w kręgach kulturalnej elity. Dla kogoś czynnie zajmującego się literaturą polską jest to zjawisko co najmniej zastanawiające. Zważmy, że pojawiło się ono równocześnie z aspirowaniem Polski do Unii Europejskiej. Mogłoby się zdawać, że sam rynek wydawniczy pełen przekładów z języków zachodnich, a także władza obcych filmów i telewizyjnych programów nieodwołalnie skazują rodzimą literaturę na marginalność. 3. Pozwólmy sobie na przywołanie pewnej historycznej analogii. Kiedy zakończyły się wojny napoleońskie i wrócili do Rosji oficerowie, po swoim świeżym kontakcie z Europą Zachodnią, zaczął się w Rosji wielki spór o narodową tożsamość Rosjan. [ ] Podzielił on elitę umysłową kraju na dwa obozy. Zapadników, którzy uważali, że Rosja powinna dostosować się do instytucji i wartości Zachodu, oraz słowianofilów, szukających ziaren oryginalności rosyjskiej w jej szczególnych dziejach i jej związkach z prawosławiem. Nie twierdzę bynajmniej, że obecna sytuacja literatury polskiej zachęca do robienia z tej analogii daleko sięgającego użytku. Do czegoś jednak może się przydać. Słyszy się dzisiaj prawie wyłącznie głosy zachodników i przyjmuje niemal za pewnik, że we wszelkich swoich instytucjach ustrojowych i w swojej kulturze Polska powinna być dokładnie taka jak reszta Europy. Gdyby to przekonanie znalazło sprzeciw w obozie jakichś słowianofilów, ale nie. [ ] 4. Moim zdaniem, każdy piszący po polsku jest w posiadaniu klucza do labiryntu. Ten labirynt to piśmiennictwo polskie w jego związkach z patetycznymi, tragicznymi i żałosnymi dziejami kraju. [ ] choć najwyższymi osiągnięciami literatury polskiej są utwory polskich romantyków, to odgrodzenie tej literatury od reszty świata wynikało z nieprzetłumaczalności poezji romantycznej. Poezja irlandzka jest w wielu wypadkach trudna do zrozumienia dla obcych, a przecież powstawała w języku powszechnie dostępnym, czyli angielskim. Natomiast polska poezja posługiwała się jednym z języków mało znanych i stąd była dla świata hermetyczna. Dało to asumpt do wielu ubolewań wśród gorliwych propagatorów polskości w świecie i do nadziei związanych choćby z nowymi przekładami Pana Tadeusza czy Dziadów. Niestety, nawet poprawne przekłady nie usuwają zasadniczych trudności zrozumienia tych dzieł, ponieważ należą one do labiryntu, o którym wspomniałem. Chęć naśladowania literatury zachodniej oznacza tyle tylko, że ktoś bardzo bogaty, mający w kieszeni klucz do labiryntu ze skarbami, chce koniecznie uchodzić za biedaka. 5. W dwóch wypadkach polska poezja stała się częścią światowego dziedzictwa. Pierwszy wypadek to powieści Józefa Konrada Korzeniowskiego, znanego światu jako Joseph Conrad. [ ] Conradyści wiedzą, jak wiele wątków w jego książkach to przetworzone wątki naszych romantyków. Cudzoziemcy o tych transformacjach nie mają pojęcia, ale nasi romantycy pewnie byliby zadowoleni, mając takiego ambasadora. [ ] Drugi wypadek triumfu polskiego romantyzmu zdarzył się, kiedy jeden z nas, poetów, niepoprawnych dziedziców romantyzmu, i to w Krakowie, został obrany papieżem. Samotny wygnaniec Norwid znalazł dzięki niemu szeroką światową publiczność. [ ] 6. A może coś się dzisiaj dzieje z wchodzeniem polskiego dziedzictwa do kultury światowej również dzięki kilku polskim poetom obejmowanym nazwą polskiej szkoły poezji i konsekrowanym, co prawda nie w Europie Zachodniej, ale w Ameryce. Ostatecznie ta polska szkoła jest i częścią labiryntu, i zapuszczeniem się w głąb jego korytarzy. Na przykład wielki triumf tej poezji na wieczorze zorganizowanym w marcu 2002 w Nowym Jorku przez American Poetry Society włączył do literatury światowej nazwiska: Różewicza, Szymborskiej, Miłosza, Herberta i Zagajewskiego. O tej szkole mało się mówi w Polsce i właściwie termin ten wprowadzili amerykańscy krytycy literaccy oraz irlandzki poeta Seamus Heaney. Według nich, polscy poeci zdołali połączyć doświadczenie historyczne z doświadczeniem
indywidualnym, co dało w rezultacie rozmaite piętra dystansu, ironii oraz zaprawienia tragedii czarnym humorem. My jednak wiemy, że takie określenie nie sięga dostatecznie głęboko, bo przecież w świadomości tych poetów istniała cała gama doznań i ujęć słownych należących do poezji romantyzmu. Ten związek nawet w wierszach Szymborskiej, tak zdawałoby się ahistorycznych, jest niewątpliwy. Bardzo polskim pisarzem jest Sławomir Mrożek, właśnie przez swoją polskość obolałą i zaprzepaszczoną, czyli zaangażowaną w ciągłą polemikę z romantyzmem. [ ] 7. Francuski pisarz też nie jest wyzwolony z historii Francji, poczynając od najnowszych sporów o kolaborację podczas drugiej wojny światowej, idąc wstecz do Komuny Paryskiej i Rewolucji, ludobójstwa praktykowanego przez jakobinów w Wandei, aż po zagarnięcie całych obszarów mówiących po okcytańsku (langue d Oc) i narzucenie francuszczyzny, tak ze Francja sięgnęła brzegu Morza Śródziemnego. Ależ Polska to nie dające się usunąć ze świadomości konflikty polsko- ukraińskie, polsko- białoruskie, polsko- litewskie. [ ] Młody poeta polski nie może po prostu powiedzieć, że nie obchodzi go ta wielka rana, jaką było wygnanie setek tysięcy polskich rodzin ze Wschodu i niemieckich z polskich ziem zachodnich. A jeżeli mieszka w Gdańsku czy we Wrocławiu, to ta przeszłość żyje tuż i daje znać o sobie architekturą domów i świątyń, napisami na cmentarnych nagrobkach. 8. Najkrócej to ujmując, rzecz się sprowadza do uznania, że jest coś takiego jak historia. Wprawdzie amerykański filozof Fukuyama zapewniał, że celem całych dziejów ludzkości była dzisiejsza demokracja, konsumpcja i globalizacja. Ale właśnie dlatego, że mieliśmy Stanisława Brzozowskiego, możemy powiedzieć, że teza Fukuyamy jest dziecinna. Brzozowski [ ] za specyficzną cechę literatury polskiej uznawał il storicismo polacco, czyli posługując się terminem wprowadzonym przez Francuzów l historicité, historyczność. [ ] 9. A gdyby niechętny polskiemu historyzmowi poeta polski powiedział, że przecież Amerykanie nie myślą ciągle o tym, co zrobili Indianom, Murzynom, odpowiem, ze wcale nie i że jeżeli historyzm poetów polskich znajduje oddźwięk wśród amerykańskich poetów, to właśnie dlatego, że rozliczanie się z ich własną przeszłością jest tuż-tuż pod powierzchnią i zawsze obecne. [ ] Możliwe, że szukając podstaw naszej autonomii, sięgam zbyt głęboko i że nic z tego się nie przyjmie. Co warto, to próbować orientacji w dzisiejszym zaplątaniu. Tekst opracowany na podstawie: Czesław Miłosz, O podróżach w czasie, Kraków 2004 Zadanie 1. (1pkt) Na podstawie akapitu 3 zaprezentuj stanowiska rosyjskich zapadników i słowianofilów. Zadanie 2. (2pkt) Przedstaw analogię między sytuacją we współczesnej Polsce a sporem, który podzielił elitę umysłową XIX-wiecznej Rosji. (akapit 3.) Zadanie 3. (1pkt) Wypisz z akapitu 4. słowo, którym Czesław Miłosz nazywa polską literaturę. Zadanie 4. (1pkt) Podaj dwie przyczyny, dla których polska literatura nie jest znana na Zachodzie. (akapit 4.) Zadanie 5. (1pkt) Zacytuj zdanie z akapitu 4., które nawiązuje bezpośrednio do 1. Akapitu tekstu Miłosza. Zadanie 6. (1pkt) Wypisz z akapitu 5. fragment, w którym Miłosz dokonuje swoistej autocharakterystyki.
Zadanie 7. (1pkt) W jaki sposób poezja polskich romantyków weszła do dziedzictwa literatury światowej. (akapit 5.) Zadanie 8. (1pkt) Jaka cecha pisarstwa decyduje o przynależności współczesnych polskich twórców do tzw. polskiej szkoły poezji? (akapit 6.) Zadanie 9. (1 pkt) O jakiej koncepcji poezji pisze Czesław Miłosz w akapicie 7.? Zadanie 10. (2pkt) Wyjaśnij pojawiające się w akapicie 8. pojęcia: a) demokracja b) globalizacja Zadanie 11. (1pkt) Podkreśl właściwą odpowiedzi. Czesław Miłosz w swoim tekście: a) przyłącza się do grona zachodników b) przeciwstawia się stanowisku Fukuyamy, którego tezę przywołuje c) przedstawia problem w sposób obiektywny d) uznaje za słuszna tezę S. Brzozowskiego Zadanie 12. (1pkt) Z akapitu 6. wypisz stały związek frazeologiczny i wyjaśnij jego znaczenie. Zadanie 13 (1pkt) Jakim środkiem stylistycznym jest pojawiający się w akapicie 2. wyraz synczyzna? Zadanie 14. (2pkt) Do każdego z podanych wyrazów dopisz synonim i antonim. wyraz synonim antonim oryginalność hermetyczny Zadanie 15. (1pkt) Podkreśl właściwą odpowiedź. Tekst Czesława Miłosza jest: a) listem otwartym b) felietonem c) esejem d) rozprawą naukową
II. Przeczytaj uważnie wiersz, a następnie, odpowiadając na podane pytania, dokonaj jego analizy i interpretacji. Czesław Miłosz, Campo di Fiori W Rzymie na Campo di Fiori Kosze oliwek i cytryn Bruk opryskany winem I odłamkami kwiatów. Różowe owoce morza Sypią na stoły przekupnie Naręcza ciemnych winogron Padają na puch brzoskwini. Tu na tym właśnie placu Spalono Giordana Bruna, Kat płomień stosu zażegnął W kole ciekawej gawiedzi. A ledwo płomień przygasnął, Znów pełne były tawerny, Kosze oliwek i cytryn Nieśli przekupnie na głowach. Wspomniałem Campo di Fiori W Warszawie przy karuzeli, W pogodny wieczór wiosenny, Przy dźwiękach skocznej muzyki, Salwy za murem getta Głuszyła skoczna melodia I wzlatywały pary Wysoko w pogodne niebo. Czasem wiatr z domów płonących Przynosił czarne latawce, Łapali płatki w powietrzu Jadący na karuzeli. Rozwiewał suknie dziewczynom Ten wiatr od domów płonących, Śmiały się tłumy wesołe W czas pięknej warszawskiej niedzieli. Morał ktoś może wyczyta, Że lud warszawski czy rzymski Handluje, bawi się, kocha Mijając męczeńskie stosy. Inny ktoś morał wyczyta O rzeczy ludzkich mijaniu, O zapomnieniu, co rośnie, Nim jeszcze płomień przygasnął. Ja jednak wtedy myślałem O samotności ginących. O tym, że kiedy Giordano Wstępował na rusztowanie, Nie znalazł w ludzkim języku Ani jednego wyrazu, Aby nim ludzkość pożegnać, Tę ludzkość, która zostaje. Już biegli wychylać wino, Sprzedawać białe rozgwiazdy, Kosze oliwek i cytryn Nieśli w wesołym gwarze. I był już od nich odległy, Jakby minęły wieki, A oni chwilę czekali Na jego odlot w pożarze I ci ginący, samotni, Już zapomniani od świata, Język ich stał się nam obcy Jak język dawnej planety. Aż wszystko będzie legendą I wtedy po wielu latach Na nowym Campo di Fiori Bunt wznieci słowo poety. Warszawa, 1943 Ocalenie, 1945 Campo di Fiori- wł. pole kwiatów (łąka) Giordano Bruno, 1548-1600, filozof wł.; przedstawiciel renesansowej filozofii przyrody; obrońca teorii Kopernika; uwięziony w 1592 przez inkwizycję, spalony na stosie. 19.04.1943r.- wybuch powstania w warszawskim getcie Zadanie 1. (2pkt) Kim jest podmiot liryczny w wierszu. Podaj co najmniej dwa określenia. Zadanie 2. (2pkt) Jakie zdarzenia wspomina podmiot liryczny, malując słowem i zestawiając ze sobą dwa obrazy? Zadnie 3. (1pkt) Wypisz z 1. i 7. strofy czasowniki i imiesłowy.
Zadanie 4. (2pkt) Wypisz z 1. i 7. strofy epitety określające kolory oraz rzeczowniki. Zadanie 5. (1pkt) Jaką funkcję pełnią wskazane przez Ciebie środki artystycznego wyrazu? Zadanie 6. (1pkt) Wypisz z 3. i 4. zwrotki wrażenia słuchowe budujące równie sugestywny obraz. Zadanie 7. (2pkt) Wyjaśnij, na jakiej zasadzie zbudowane są oba obrazy. Zadanie 8. (1pkt) Napisz, co łączy oba obrazy. Zadanie 9. (2pkt) Zwróć uwagę na fragment ostatniej strofy: Język ich stał się nam obcy/ Jak język dawnej planety. Podaj dosłowne i metaforyczne znaczenie tego zdania. Zadanie 10. (1pkt) W innym wierszu (Biedny chrześcijanin patrzy na getto) Miłosz napisał: Cóż powiem mu, ja, Żyd Nowego Testamentu,/ Czekający od dwóch tysięcy lat na powrót Jezusa?/ Moje rozbite ciało wyda mnie jego spojrzeniu/ I policzy mnie między pomocników śmierci:/ Nieobrzezanych. Słowa te są niejako komentarzem do Campo di Fiori. O co Miłosz oskarża człowieka? (Nie cytuj.) Zadanie 11. (1pkt) Odwołując się do puenty utworu, napisz, jaką rolę, według Miłosza, pełni poezja? Zadanie 12. (2pkt) Wiersz Miłosza ma wyraźną rytmikę. Może być uznany za regularny, trójzestrojowy tonik lub nieregularny wiersz sylabotoniczny. Jednak w obu przypadkach jego rytm przypomina heksametr. Napisz, czym jest heksametr i jaką funkcję pełni w omawianym wierszu polskiego noblisty? Zadanie 13. (2pkt) Podaj rok, w którym Czesław Miłosz otrzymał literacką nagrodę Nobla i przynajmniej 4 tytuły wierszy poety (oczywiście poza wymienionymi) Powodzenia!