Rys. 1. Dolina Narwi na Nizinie Północnopodlaskiej: WYSOCZYZNA BIAŁOSTOCKA mezoregiony; Kotlina Tykocina część składowa Kotliny Biebrzańskiej

Podobne dokumenty
KSZTAŁTOWANIE I EWOLUCJA DOLIN RZECZNYCH W DUŻYCH OBNIŻENIACH WYTOPISKOWYCH NA OBSZARZE NIZINY PÓŁNOCNOPODLASKIEJ

Zagadnienia morfogenezy Niziny Północnopodlaskiej

WSTĘPNE BADANIA GEOMORFOLOGICZNE I GEOLOGICZNE NA TORFOWISKU CZARNY LAS W DOLINIE WARTY

Morskie Oko powstało w dawnym wyrobisku. Morskie Oko (The Eye of the Sea) was developed. Nad wodą. By the water

Dr hab. Barbara Antczak-Górka. Zakład Geomorfologii, UAM Poznań. Dorobek naukowy

OSADY DENNE W NIEWIELKICH DOLINACH RZECZNYCH NA OBSZARACH STAROGLACJALNYCH NA PRZYKŁADZIE DOLINY KAMIENNEJ WYKSZTAŁCONEJ NA TERENIE WZGÓRZ SOKÓLSKICH

SSW1.1, HFW Fry #20, Zeno #25 Benchmark: Qtr.1. Fry #65, Zeno #67. like

A n g i e l s k i. Phrasal Verbs in Situations. Podręcznik z ćwiczeniami. Dorota Guzik Joanna Bruska FRAGMENT

SubVersion. Piotr Mikulski. SubVersion. P. Mikulski. Co to jest subversion? Zalety SubVersion. Wady SubVersion. Inne różnice SubVersion i CVS

Warszawa- środowisko przyrodnicze Jak środowisko przyrodnicze determinowało rozwój miasta? Agnieszka Chrząstowska-Wachtel

Wykaz linii kolejowych, które są wyposażone w urządzenia systemu ETCS

Wykaz linii kolejowych, które są wyposażone w urzadzenia systemu ETCS

MaPlan Sp. z O.O. Click here if your download doesn"t start automatically

NEOTECTONIC MOVEMENTS RECORD IN THE SPIT DEPOSITS OF THE WESTERN AND CENTRAL POLISH COAST IN THE LIGHT OF GEOLOGICAL AND SEISMIC INVESTIGATIONS

Sargent Opens Sonairte Farmers' Market

ZRÓŻNICOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH W DOLINIE NARWI W GRANICACH NARWIAŃSKIEGO PARKU NARODOWEGO

Zestawienie czasów angielskich

Projekt realizowany przez: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie we współpracy z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Krakowie

Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950?

Galeria Handlowa Starogard Gdański

Development of fluvio-lacustrine systems in the

Fizyka Procesów Klimatycznych Wykład 11 Aktualne zmiany klimatu: atmosfera, hydrosfera, kriosfera

Zajęcia z języka angielskiego TELC Gimnazjum Scenariusz lekcji Prowadzący: Jarosław Gołębiewski Temat: Czas Present Perfect - wprowadzenie

Konsorcjum Śląskich Uczelni Publicznych

Test sprawdzający znajomość języka angielskiego

Układ wielokorytowy Dunaju pomiędzy Ćunovem a Gabćíkovem analiza przestrzenna na podstawie klasyfikacji rzek według Brice a

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11. Random Projections & Canonical Correlation Analysis

Dominika Janik-Hornik (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) Kornelia Kamińska (ESN Akademia Górniczo-Hutnicza) Dorota Rytwińska (FRSE)


Cracow University of Economics Poland. Overview. Sources of Real GDP per Capita Growth: Polish Regional-Macroeconomic Dimensions

SPITSBERGEN HORNSUND

Please don't bring this up! I usually wake up very early.

SPITSBERGEN HORNSUND

SPITSBERGEN HORNSUND

Unit of Social Gerontology, Institute of Labour and Social Studies ageing and its consequences for society

SPIS TREŚCI / INDEX OGRÓD GARDEN WYPOSAŻENIE DOMU HOUSEHOLD PRZECHOWYWANIE WINA WINE STORAGE SKRZYNKI BOXES

SPITSBERGEN HORNSUND

Weronika Mysliwiec, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019

Akademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny

Physical geography of the region between the Billefjorden and Austljorden

Spatial planning in floodplains in mountain catchments of different row, in the basin of the Upper Vistula and the Upper and Central Odra

Patients price acceptance SELECTED FINDINGS

The Overview of Civilian Applications of Airborne SAR Systems

Miedzy legenda a historia: Szlakiem piastowskim z Poznania do Gniezna (Biblioteka Kroniki Wielkopolski) (Polish Edition)

DOI: / /32/37

Sezonowa zmienność wykształcenia i zorganizowania sieci rzecznej Reknicy *

Nauka Przyroda Technologie

WYKAZ PRÓB / SUMMARY OF TESTS. mgr ing. Janusz Bandel

Kuropatwy (P e rd ix p e r d ix L in n.) z Doliny Pięciu Stawów Polskich w Tatrach.

Country fact sheet. Noise in Europe overview of policy-related data. Poland

1. Wstęp. Wojciech Szwajgier, Marek Turczyński. 2. Obszar i metody badań. VII Zjazd Geomorfologów Polskich

ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO

Employment. Number of employees employed on a contract of employment by gender in Company

Ukryte funkcjonalności w oprogramowaniu i urządzeniach elektronicznych. mgr inż. Paweł Koszut

Forested areas in Cracow ( ) evaluation of changes based on satellite images 1 / 31 O

poltegor - projekt sp. z o.o.

Zarządzanie sieciami telekomunikacyjnymi

Agnieszka Lasota Sketches/ Szkice mob

Katowice, plan miasta: Skala 1: = City map = Stadtplan (Polish Edition)

SUP 16/13 (AD 2 EPWA)

Zastosowanie analizy zdjęć lotniczych do rekonstrukcji układu wielokorytowego środkowej Warty

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition)

Bernard Okoński Uwarunkowania hydroklimatyczne przyrostów promieniowych dębu szypułkowego w obrębie teras rzecznych oraz wysoczyzny

ALA MA KOTA PRESCHOOL URSYNÓW WARSAW POLAND

Dolny Slask 1: , mapa turystycznosamochodowa: Plan Wroclawia (Polish Edition)

Pomiary hydrometryczne w zlewni rzek

WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE OPOLSKIE PROVINCE TERENY INWESTYCYJNE WSSE INVESTMENT AREAS WSEZ. DOŁĄCZ DO NAJLEPSZYCH!

SPITSBERGEN HORNSUND

Stargard Szczecinski i okolice (Polish Edition)

STABILIZACJA EROZJI WG ÊBNEJ I JEJ WP YW NA MORFOLOGIÊ POWIERZCHNI TARASOWEJ DOLIN RZECZNYCH NA NI U POLSKIM

Uszczelnianie profili firmy KLUŚ na przykładzie profilu PDS 4 - ALU / Sealing KLUŚ profiles on example of PDS 4 - ALU profile. Pasek LED / LED strip

Fig 5 Spectrograms of the original signal (top) extracted shaft-related GAD components (middle) and

DESIGNED FOR TECHNOLOGY JOZEFITOW 8, COWORKING SPACE KRAKOW

Instructions for student teams

ERASMUS + : Trail of extinct and active volcanoes, earthquakes through Europe. SURVEY TO STUDENTS.

Analiza porównawcza zmian w rozbiorach wody z uwzględnieniem sposobu jej dostarczania do odbiorców

Dynamiczny DNS dla usług typu Neostrada przykład konfiguracji

Buzzard /Buteo buteo/ brood parasitism on White-tailed Eagłe /Haliaeetus albicilla/ umieszczone w koronie starej sosny, na skraju 130-letniego

Tabela Godzin Granicznych realizacji przelewów dla Klientów Korporacyjnych w HSBC Bank Polska S.A.


EXAMPLES OF CABRI GEOMETRE II APPLICATION IN GEOMETRIC SCIENTIFIC RESEARCH

Jak zasada Pareto może pomóc Ci w nauce języków obcych?

Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

For choosen profiles, KLUS company offers end caps with holes for leading power supply cable. It is also possible to drill the end cap independently

Krytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami

PRESENT TENSES IN ENGLISH by

Depozycja zanieczyszczonych osadów pozakorytowych

powierzchni tarasowej dolin rzecznych na Niżu Polskim; KWARTALNIK AGH GEOLOGIA, vol.34 zeszyt 4

Polecenia. 1. Skopiuj poniższy tekst do nowego pliku, dzieląc go na trzy oddzielne akapity

STAŁE TRASY LOTNICTWA WOJSKOWEGO (MRT) MILITARY ROUTES (MRT)

SPITSBERGEN HORNSUND

Karpacz, plan miasta 1:10 000: Panorama Karkonoszy, mapa szlakow turystycznych (Polish Edition)

Zakopane, plan miasta: Skala ok. 1: = City map (Polish Edition)

CHANGES OF THE MORPHOLOGY OF THE ROPA RIVER UPSTREAM AND DOWNSTREAM OF THE KLIMKÓWKA WATER RESERVOIR

Helena Boguta, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition)

Instrukcja konfiguracji usługi Wirtualnej Sieci Prywatnej w systemie Mac OSX

THE RAIL RATES valid from 1st October 2015

Institute of Meteorology and Water Management, Wroclaw Branch PP 10. Wrocław, June 2007

Transkrypt:

Wstęp Narew jest największą rzeką na Nizinie Północnopodlaskiej. Jej obszar źródłowy znajduje się na Białorusi, na torfowisku Dzikie Bagno (Górniak 2006). Długość rzeki na Nizinie, licząc od granicy państwa do Łomży, wynosi 245 km, a powierzchnia dorzecza 14 735 km 2 (Atlas hydrologiczny Polski, t. II, Warszawa 1986). Największa rzeka na Nizinie Północnopodlaskiej ma oczywiście największą i najlepiej wykształconą dolinę, ale dolina ta jest mocno zróżnicowana pod względem przyrodniczym. Od granicy państwa do Suraża ma ona przebieg równoleżnikowy i charakter mułowo-madowy, od Suraża do okolic miejscowości Siekierki Pogorzałki przybiera kierunek południkowy i jest mocno zatorfiona, a poniżej wyżej wymienionych miejscowości znów zmienia swój charakter na madowy. Od okolic Tykocina do połączenia z Biebrzą jest już typową doliną madową. Ze względu na wielkość i specyfikę przyrodniczą obniżenie dolinne Narwi na odcinku od granicy państwa do okolic Siekierek Pogorzałek jest w podziale fizycznogeograficznym kraju mezoregionem o nazwie Dolina Górnej Narwi (Kondracki, 1972, 1978), natomiast dolina równoleżnikowa, od Siekierek Pogorzałek do okolic Tykocina, Wizny i dalej w kierunku Łomży, znajduje się w granicach Kotliny Biebrzańskiej (rys. 1). Poszczególne części doliny różnią się także pod względem naturalności i użytkowania. Dolina równoleżnikowa, mułowo-madowa, jest użytkowaną rolniczo doliną łęgową. Zmeliorowano tylko lokalnie występujące w niej torfowiska i duże torfowisko Bagno Filipy pod Surażem. Dolina południkowa, od Suraża do miejscowości Rzędziany, jest zabagniona, odznacza się dużym stopniem naturalności i wysokimi walorami przyrodniczymi, dlatego utworzono tu Narwiański Park Narodowy (H. Banaszuk red. 2004). Na północ od szosy warszawskiej dolina jest zmeliorowana. Koryto Narwi zostało uregulowane, nowe koryto poprowadzono od połączenia z Biebrzą w górę rzeki aż do miejscowości Rzędziany. Melioracje przeprowadzono w latach 1970 1980. 5

Rys. 1. Dolina Narwi na Nizinie Północnopodlaskiej: WYSOCZYZNA BIAŁOSTOCKA mezoregiony; Kotlina Tykocina część składowa Kotliny Biebrzańskiej Wymienione części doliny są tak różne pod względem budowy geologicznej, morfologii i wykształcenia utworów dolinowych, a w ślad za tym gleb i pokrywy roślinnej, że odnosi się wrażenie, iż Narew połączyła oddzielne doliny, tym bardziej że każda część charakteryzuje się innym rozwinięciem koryta rzeki i ma od dłuższego już czasu odrębną historię rozwoju. Szczególnie interesująca, ale i trudna do odtworzenia jest historia tarasu zalewowego w dolinie południkowej, bagiennej. Historia tarasu rozpoczyna się w schyłkowych fazach plejstocenu. Dzisiaj taras ten modeluje rzeka wielokorytowa, określana w literaturze specjalistycznej mianem rzeki anastomozującej (S. A. Schumm 1977, 1981, J. C. Brice i in. 1978, A. K. Teisseyre 1991, 1992). Ale według dotychczasowych badań (Gradziński i in. 2000, 2003, 2004) gęsta sieć koryt ukształtowała się dopiero w młodszym holocenie, ponieważ powodem tego był powszechny rozwój torfów w dolinie. Jaka wobec tego rzeka, o jakim rozwinięciu koryta, kształtowała taras wcześniej przez około 7 8 tys. lat? Rozstrzygnięcie tej kwestii jest trudne, ponieważ osady i formy działalności tamtej rzeki ukryte są dzisiaj pod zwartą pokrywą torfową, ale rozstrzygnięcie to ma duży aspekt poznawczy. Dolina Narwi na Nizinie Północnopodlaskiej jest więc niezwykle interesującym, choć trudnym obiektem badań, ale ich wyniki mogą wzbogacić ogólną wiedzę na temat genezy i rozwoju dolin rzecznych 6

na obszarach polodowcowych i przyczynić się do uszczegółowienia przyrodniczej klasyfikacji rzek. Tematyka niniejszej pracy dotyczy doliny Narwi rozciągającej się od Suraża do połączenia z Biebrzą i do Łomży, a więc doliny południkowej bagiennej i doliny wykształconej na obszarze południowej części Kotliny Biebrzańskiej. 7

Summary This book presents the history of the valley and fluvial system of the Narew River between Suraż and Łomża. The natural conditions along this stretch of the valley differ significantly. Its longitudinal part between Suraż and villages Rzędziany Pańki is covered by the mire and is characterised by a multi-channel river system. Formerly an anastomosing river system stretched downstream to the town of Tykocin, but it was destroyed following comprehensive reclamation works. The longitudinal part of the Narew River Valley developed within a depression in the morainic upland while the latitudinal part incised in the bottom of the Biebrza River Basin; they both are of the Warta Glaciation age. At the end of the glacial period, the depressions were occupied by stagnant ice blocks. During the Eemian interglacial the valley sensu stricto did not exist yet; the depression within the morainic plateau was filled by a shallow ice-dam lake, where sedimentation of gyttja occurred. The Northpodlasie Lowland was covered by the ice sheet during the subsequent middle Vistulian glaciation. In the late phase of the glacier retreat, both lowerings worked as a melt-out depressions, where kames, dead-ice moraines, ice and glaciofluvial terraces developed. However, they exhibited no morphological sign of river processes. The Narew River started to form its valley during the interstadial of Grudziądz when the river incised up to 15 20 m into the underlying deposits. The transgression of the youngest Vistulian ice sheet, 31 25 ka BP, led to substantial aggradation of the valley bottom. The river filled valleys with sand; in the vast Biebrza Basin the Narew R. accumulated an alluvial fan. Remnants of alluvial plain and fan surfaces build the modern-day over-flood terrace. The Narew started to cut its alluvium and create the modern floodplain during the retreat of young Vistulian ice sheet from the present-day lake district area. A character of erosional processes varied in different parts of the valley. In the longitudinal section, the cut-in-fill terrace was formed by the braided and subsequently anastomosing river. This fluvial system was maintained by a low terrain gradient and presence of broad basin-like segments of the valley bottom. Modern 133

terrace in its present form has been created at the turn of Pleistocene and Holocene. That age is indicated by the lacustrine sediments developed in shallow water bodies spread along the terrace, in places where a mass of ground ice occurred. There is a variety of evidence pointing that at that time, before the development of wetlands started, the Narew was an anastomosing river. The extensive sedentation of peat was another important event in the history of longitudinal Narew Valley. The oldest peat accumulated locally over the gyttja deposits, but a consistent peat cover started to grow ca. 3 ka BP. The flood-plain step within the Biebrza Basin was formed by the river characterised by a mixed, meandering-multi-channel system. The results of the accumulation-erosional activity of the river persisted in the Lower Biebrza Basin as the floodplain B. In the Tykocin Basin the river remodelled erosion remnants of late Vistulian age. A meandering-multi-channel fluvial system of the Narew River functioned up to the Bolling period, after that the river turned to a system of large meander-belt. In the Biebrza Basin the meandering river formed the terrace C (in Fig. 28), in the Tykocin Basin only a small remnants of this landform are to be found in the vicinity of Morusy village. Paleomeanders remained under the peat deposits on the valley margins. In the Lower Biebrza Basin, the Narew River remained meandering until today. The younger flood-plain step consists of segments of different age, specific morphology, and different dimension and geometry of meanders (terrace D1, D2, D3). In the Tykocin Basin the meandering river has transformed into a multi-channel one. The biggest lateral channels (Hermanka) developed as soon as in the Preboreal period, but the whole system emerged (as a result of enhanced avulsion) in the younger Holocene. The transformation of the river system was caused by both: natural and anthropogenic processes. In the recent 200 years, the highest fluvial dynamics characterised the valley stretched between Suraż and Uhowo and in the Tykocin Basin. In those places, it was an avulsion triggered rather by extreme flood events than a lateral channel migration. In the most paludified part of the valley, channels were quite stable. Natural hydrological processes were supported for many centuries by a low-intensive activity (fishing) of local inhabitants. However, in a substantial part of the valley, the river system was irretrievably destroyed by an extensive regulation of the river, and reclamation of the floodplain carried out in the 1970s. 134