1 Pytanie - Jakie wymagania (normy) powinny spełniać rękawiczki używane w części brudnej Działu Sterylizacji przez pracowników wykonujących mycie manualne, dezynfekcję wstępną narzędzi i sprzętu. Jakie to powinny być rękawice aby chroniły pracownika przed zagrożeniem biologicznym oraz chemicznym. Odpowiedź: Rękawiczki z uwagi na surowce użyte do ich wytworzenia nazywamy potocznie rękawiczkami gumowymi, winylowymi, lateksowymi, nitrylowymi neoprenowymi itd. Rękawice mogą być wykonywane z różnych surowców np.: - z mieszanki lateksu i neoprenu (wewnętrznie chlorowane) - z nitrylowego kauczuku (bardziej trwałe niż nitrylowe) W strefie brudnej zaleca się rękawiczki stanowiące ochronę przed środkami chemicznymi, jak i przed zakłuciem i zranieniem tj zakażeniem od skażonych narzędzi tzw. ostrych. Ochronę mogą stanowić: - rękawiczka pojedyncza tzw osobista (jednorazowa wobec założenia) o odpowiedniej jakości - dwie rękawiczki założone jedna na drugą np.: osobista oraz ochronna Ponadto rękawice dla pracowników wykonujących dezynfekcję i mycie wyrobów medycznych w strefie brudnej powinny mieć udokumentowaną odporność na penetrację substancji chemicznych i biologicznych (zgodność z normą PN-EN 374), przy czym czas przebicia (przeniknięcia substancji przez ścianę rękawicy) powinien być długi, dostosowany do czasu pracy w rękawicach. Powinny to być także rękawice ochronne (zgodność z normą EN 421). Z uwagi na kontakt z ostrymi narzędziami, rękawice powinny mieć także dużą wytrzymałość mechaniczną oraz posiadać odpowiednią długość zabezpieczającą przed wlewaniem roztworów dezynfekcyjnych i myjących do rękawicy. Wymagania dotyczące środków ochrony indywidualnej dla określonych zagrożeń ustalił Centralny Instytut Ochrony Pracy. Pracodawca powinien dobrać rękawice chroniące pracowników w maksymalnym stopniu przed działaniem czynników szkodliwych. Przykładem rękawic ochronnych sprawdzonych w warunkach pracy strefy brudnej są rękawice Duzmor plus i Ambulance PF Ultra. Nie są to jedyne produkty posiadające odpowiednie własności, a informacja o nich nie jest reklamą. Rękawice diagnostyczne standardowo używane do pracy w oddziałach szpitalnych nie posiadają własności odpowiednich do pracy w strefie brudnej. Są krótkie (zwykle 240-250 mm), cienkie (nieodpor-
2 ne na uszkodzenia mechaniczne), jeżeli mają badania zgodności z EN 374 to czas przebicia jest krótki co oznacza krótki czas ochrony pracownika. Poniżej cytujemy informacje podane przez CIOP http://archiwum.ciop.pl/1292.html Rękawice chroniące przed czynnikami chemicznymi powinny spełniać wymagania normy PN-EN 374-1:2005 [1], które dotyczą: odporności na przenikanie czynnika chemicznego, odporności na przesiąkanie, minimalnej długości rękawic, a także właściwości mechanicznych. Przenikanie jest definiowane jako proces, w którym substancja chemiczna przechodzi przez materiał rękawicy ochronnej na poziomie molekularnym i obejmuje następujące procesy: absorpcję cząsteczek substancji chemicznej w kontakcie z zewnętrzną powierzchnią materiału; dyfuzję zaabsorbowanych cząsteczek w materiale; desorpcję cząsteczek po wewnętrznej stronie materiału [1]. W przypadku odporności na przenikanie powinna być zbadana każda kombinacja: rękawica ochronna czynnik chemiczny. Nie można bowiem przyjąć założenia, że rękawica wykonana z danego surowca będzie zawsze odporna na dany czynnik chemiczny. Rękawice wykonane przez różnych producentów, mimo że są wykonane z tego samego surowca podstawowego mogą różnić się właściwościami ochronnymi, co może wynikać np. z różnic w procesie technologicznym. Producent ma obowiązek podać w instrukcji dołączanej do rękawic czynniki chemiczne zastosowane w badaniach i uzyskany dla nich poziom skuteczności. Na tej podstawie użytkownik może dokonać prawidłowego doboru rękawic do rodzaju i stężenia substancji chemicznej stosowanej na stanowisku pracy. Powinien on przy tym uwzględnić również współwystępowanie innych zagrożeń, które mogą wskazywać potrzebę doboru rękawic charakteryzujących się odpornością również w zakresie innych czynników. Poziomy skuteczności w odniesieniu do odporności na przenikanie są określane na podstawie czasu przebicia. Jest to czas, który upłynął między początkowym kontaktem czynnika chemicznego zastosowanego w badaniach z zewnętrzną powierzchnią materiału rękawicy, a jego późniejszą obecnością po drugiej stronie materiału [1]. Czas przebicia przyjęty dla poszczególnych poziomów skuteczności podano w tabeli 1 na podstawie PN-EN 374-1:2005.
3 Tabela 1 Poziomy skuteczności w zakresie odporności na przenikanie [1] Czas przebicia wyznaczony Poziom skuteczności dotyczący odporności na prze- w badaniach laboratoryjnych [min] nikanie > 10 1 > 30 2 > 60 3 > 120 4 > 240 5 > 480 6 Rękawica stosowana jako ochrona przed czynnikami chemicznymi powinna spełniać wymagania odpowiadające 2 poziomowi skuteczności przy zastosowaniu trzech substancji chemicznych, wymienionych w normie PN-EN 374-1:2005 (tabela 2). Do każdej z tych substancji przyporządkowano kod literowy, który jest umieszczany w znakowaniu rękawic. Tabela 2 Lista substancji chemicznych wraz z przyporządkowanymi do nich kodami literowymi [1] Litera kodu Substancja chemiczna A Metanol B Aceton C Octan nitrylu D Dichlorometan E Disiarczek węgla F Toluen G Dietyloamina H Tetrahydrofuran I Octan etylu J n-heptan K 40% wodorotlenek sodu L 96% kwas siarkowy Substancje wymienione w tabeli 2 są wymienione w normie jako podstawowe. Wytwórca może wykonać badania z użyciem substancji dodatkowych, w tym środków dezynfekcyjnych [uzupełnienie ZKN] Odporność na przesiąkanie rękawicy sprawdza się poprzez wykonanie badania nieszczelności z zastosowaniem powietrza i wody. Rękawice do stosowania jako ochrona przed czynnikami chemicznymi
4 powinny zostać zbadane również pod kątem odporności na czynniki mechaniczne zgodnie z PN-EN 388:2006 [2] tj. odporność na ścieranie, przecięcie i przekłucie i wytrzymałość na rozdzieranie. Nie określono jednak wymagań w zakresie minimalnych poziomów skuteczności dotyczących odporności na wymienione czynniki mechaniczne. Przy stosowaniu rękawic ochronnych w kontakcie z czynnikami chemicznymi należy jednak pamiętać o tym, że podane poziomy skuteczności i odpowiadające im czasy przebicia nie oznaczają rzeczywistego czasu ochrony na danym stanowisku pracy, gdyż na tę ochronę wpływa wiele czynników, jak np. temperatura, oddziaływanie innych czynników itp. Należy obserwować wygląd rękawic i jeśli użytkownik zaobserwuje, że nastąpiły jakiekolwiek zmiany, takie jak: odbarwienia, pęknięcia, zesztywnienia, zmiękczenie itp. rękawice powinny być natychmiast wycofane z użytkowania. Bardzo istotne jest przestrzeganie instrukcji producenta nie tylko w zakresie stosowania rękawic, ale również przy ich czyszczeniu, konserwacji i przechowywaniu. Ważny jest również prawidłowy sposób zdejmowania rękawic tak, aby uniknąć zanieczyszczenia rąk podczas wykonywania tej czynności. Znakowanie Rękawice chroniące przed czynnikami chemicznymi powinny być znakowane zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 420:2005 [4]. Dodatkowo, w przypadku rękawic spełniających wymagania w zakresie odporności na przesiąkanie i odporności na przenikanie w znakowaniu rękawic powinien być zawarty podany niżej piktogram. Obok piktogramu powinna być podana odpowiednia litera oznaczająca substancję chemiczną zastosowaną w badaniach rękawic oraz numer normy EN 374 (lub PN-EN 374). EN 374 A D F Rysunek 2 Znak graficzny oznaczający ochronę przed czynnikami chemicznymi [1]
5 W przypadku rękawic spełniających jedynie wymaganie w zakresie odporności na przesiąkanie rękawica jest znakowana piktogramem pokazanym na rysunku 3. EN 374 Rysunek 3 Znak graficzny dla rękawic wodoodpornych informujący o ograniczonej ochronie przed substancjami chemicznymi. W obydwu przypadkach, podobnie jak i dla innych typów rękawic ochronnych obok znaków graficznych według PN-EN 374-1 powinien być podany znak graficzny oznaczający konieczność zapoznania się z informacją producenta (rysunek 4). Rysunek 4 Znak graficzny oznaczający konieczność zapoznania się z informacjami producenta [1,4] Wskazówki dotyczące doboru rękawic chroniących przed czynnikami chemicznymi Dobór rękawic chroniących przed czynnikami chemicznymi jest trudny z uwagi na fakt, iż w rzeczywistych warunkach użytkowania pracownik może być narażony na jednoczesne działanie kilku substancji chemicznych. Przy doborze rękawic chroniących przed czynnikami chemicznymi należy przede wszystkim uwzględnić rodzaj i stężenie substancji chemicznej. Materiał, z którego wykonana jest rękawica nie może reagować ze stanowiącym zagrożenie związkiem chemicznym. Niektóre związki mogą bowiem powodować pęcznienie materiału, jego sztywnienie, pękanie czy rozpuszczanie, co ułatwia przenikanie chemikaliów, zmniejsza odporność mechaniczną rękawicy i obniża wygodę użytkowania.
6 Innym ważnym czynnikiem, który należy uwzględnić przy doborze rękawic jest czas oddziaływania czynnika szkodliwego oraz intensywność jego występowania (np. narażenie na działanie kropel ciekłych substancji lub konieczność zanurzania rąk w substancji chemicznej). W przypadku, gdy konieczne staje się chwytanie przedmiotów gładkich, śliskich i mokrych należy wybierać tzw. rękawice moletowane, czyli rękawice posiadające na zewnętrznej powierzchni części chwytnej drobne wypukłości. Bardzo często rękawice chroniące przed czynnikami chemicznymi muszą służyć użytkownikowi również jako ochrona przed czynnikami mechanicznymi, co również należy uwzględniać przy wyborze odpowiednich rękawic. Literatura 1. PN-EN 374-1:2005 Rękawice chroniące przed substancjami chemicznymi i mikroorganizmami. Część 1: Terminologia i wymagania. 2. PN-EN 388:2006 PN-EN 388:2006 Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi 3. Materiały informacyjne MAPA PROFESSIONNEL 4. PN-EN 420:2005 PN-EN 420:2005 Rękawice ochronne. Wymagania ogólne i metody badań. Zespół konsultantów PSSM Elżbieta Kutrowska Waldemar Olszak Barbara Waszak 21.06.2016