Prawa akcjonariuszy spółki publicznej można podzielić na majątkowe i korporacyjne. Posiadanie akcji, które są przedmiotem obrotu na rynku regulowanym, nadaje inwestorom również pewne uprawnienia. Prawa te są uregulowane w Ustawie z 29 lipca 2005 roku o ofercie publicznej oraz kodeksie spółek handlowych. Prawa, którymi się cieszą akcjonariusze spółki publicznej, można podzielić na majątkowe i korporacyjne. Na prawa majątkowe składają się: prawo do dywidendy, prawo poboru akcji nowej emisji (o ile akcje spółki są przedmiotem obrotu na rynku regulowanym) oraz prawo do udziału w majątku likwidowanej spółki. Z kolei prawa korporacyjne to: prawo do udziału i głosowania na WZA, prawo do informacji, prawo do wniesienia powództwa przeciwko spółce oraz prawo zbycia i obciążenia akcji spółki. Wśród praw o charakterze majątkowym można wyodrębnić: - Prawo do dywidendy. W myśl art. 347 par. 1 kodeksu spółek handlowych akcjonariuszom przysługuje prawo do udziału w zysku spółki wykazanym w sprawozdaniu finansowym za poprzedni rok obrotowy, zbadanym przez biegłego rewidenta, przeznaczonym przez WZA do podziału między akcjonariuszy spółki. Zgodnie z art. 347 par. 2, zysk rozdziela się proporcjonalnie do ilości akcji posiadanych przez poszczególnych akcjonariuszy na dzień, według którego ustala się listę akcjonariuszy, uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy). Statut spółki może przewidywać uprzywilejowanie akcji w zakresie prawa do dywidendy: - data powstania prawa do dywidendy. W myśl art. 348 par. 3 kodeksu spółek handlowych, zwyczajne WZA spółki publicznej ustala dzień przyznania dywidendy oraz termin wypłaty dywidendy na dzień powzięcia uchwały o podziale zysku netto albo w okresie kolejnych trzech miesięcy, licząc od tego dnia; - termin, po którym wygasa prawo do dywidendy, oraz wskazanie osoby, na rzecz której działa takie wygaśnięcie prawa. Akcjonariusze emitenta mogą realizować roszczenie o wypłatę dywidendy przez 10 lat od daty powzięcia przez WZA uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. Po upływie tego terminu roszczenie o wypłatę dywidendy ulega przedawnieniu. Niewypłacone dywidendy pozostają w spółce jako zyski nadzwyczajne; - stopa dywidendy lub sposób jej wyliczenia, częstotliwość, akumulowany oraz 1 / 5
nieakumulowany charakter wypłat. Stopa dywidendy lub sposób jej wyliczenia powinna zostać określona uchwałą WZA o przeznaczeniu zysku do wypłaty akcjonariuszom. Według art. 348 par. 1 ksh, kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub statutem powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowe lub rezerwowe. Uchwała WZA o wypłacie dywidendy może obejmować również niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowego, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. - Prawo poboru w subskrypcjach papierów wartościowych tej samej klasy. W myśl art. 433 ksh, akcjonariuszom przysługuje prawo pierwszeństwa objęcia nowych akcji w stosunku proporcjonalnym do liczby posiadanych akcji. W interesie emitenta WZA może pozbawić akcjonariuszy prawa poboru akcji w całości lub w części. Uchwała WZA wymaga większości co najmniej 4/5 głosów oddanych. Pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru nowych akcji może nastąpić w przypadku, gdy zostało to zapowiedziane w porządku obrad WZA. Zarząd przedstawia Walnemu Zgromadzeniu Akcjonariuszy pisemną opinię uzasadniającą powody pozbawienia prawa poboru oraz proponowaną cenę emisyjną akcji bądź sposób jej ustalenia (art. 433 par. 2 ksh). - Prawo do udziału w nadwyżkach spółki w przypadku likwidacji. Według art. 474 par. 1 ksh, po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli spółki, ale nie wcześniej niż przed upływem roku od dnia ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli, może nastąpić podział między akcjonariuszy majątku spółki pozostałego po takim zaspokojeniu. Majątek pozostały po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli spółki, stosownie do art. 474 par. 2 ksh dzieli się między akcjonariuszy spółki w stosunku proporcjonalnym do dokonanych przez każdego z nich wpłat na kapitał zakładowy spółki. Statut spółki może przewidywać bądź nie - uprzywilejowanie w tym zakresie: - - postanowienia w sprawie umorzenia. Jeżeli statut spółki nie stanowi inaczej, akcje spółki mogą być umarzane za zgodą akcjonariusza w drodze ich nabycia przez spółkę (umorzenie dobrowolne). Umorzenie dobrowolne nie może być dokonane częściej niż raz w roku obrotowym. Wymaga ono uchwały Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy. Jeżeli w spółce istnieją akcje o różnych uprawnieniach, uchwały o zmianie statutu, obniżeniu kapitału zakładowego i umorzeniu akcji, mogące naruszyć prawa danego rodzaju akcji, powinny być powzięte w drodze oddzielnego głosowania w każdej grupie (rodzaju) akcji (art. 419 par. 1 ksh). W każdej grupie akcjonariuszy uchwała powinna być powzięta większością głosów, jaka jest wymagana do powzięcia tego rodzaju uchwały na WZA. - Prawo zbywania posiadanych akcji. Akcjonariusze mają prawo do zbywania posiadanych przez siebie akcji spółki, przy czym niektórzy z nich mogą zobowiązać się do niezbywania posiadanych przez siebie akcji przez pewien okres. Ponadto akcjonariuszom przysługują prawa o charakterze korporacyjnym: - Prawo do uczestnictwa w WZA, zabierania głosu oraz głosowania. W myśl art. 412 ksh 2 / 5
oraz zgodnie z par. 19 statutu spółki, wszyscy akcjonariusze mogą uczestniczyć w WZA osobiście lub przez pełnomocników. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności. Członek zarządu i pracownik spółki nie mogą być pełnomocnikami na WZA (art. 412 par. 2 i par. 3 kodeksu spółek handlowych). Od momentu dematerializacji, według art. 9 Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, akcje dają prawo do uczestnictwa w WZA, pod warunkiem złożenia w siedzibie emitenta, najpóźniej na tydzień przed terminem WZA, imiennego świadectwa depozytowego, wystawionego jego posiadaczowi przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych (dom maklerski), poświadczającego posiadanie przez akcjonariusza uprawnień do uczestnictwa w WZA. W myśl art. 11 Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, od momentu wystawienia świadectwa depozytowego papiery wartościowe w liczbie wskazanej w treści świadectwa, nie mogą być przedmiotem obrotu - do chwili utraty jego ważności albo zwrotu świadectwa wystawiającemu przed upływem terminu jego ważności. Na ten okres wystawiający blokuje odpowiednią liczbę papierów wartościowych na rachunku papierów wartościowych akcjonariusza. Statut spółki może przewidywać uprzywilejowanie niektórych serii akcji w ten sposób, że jedna akcja daje prawo do 2 głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. W myśl art. 413 ksh, akcjonariusz nie może ani osobiście, ani przez pełnomocnika, ani jako pełnomocnik innej osoby, głosować przy powzięciu uchwał dotyczących jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia absolutorium, zwolnienia z zobowiązania wobec spółki oraz sporu między nim a spółką. - Prawo do otrzymania imiennego świadectwa depozytowego. Według art. 328 par. 6 kodeksu spółek handlowych, akcjonariuszowi przysługuje uprawnienie do imiennego świadectwa depozytowego wystawionego przez podmiot prowadzący rachunek papierów wartościowych, zgodnie z przepisami Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. - Prawo do żądania wydania odpisów sprawozdania zarządu z działalności emitenta i sprawozdania finansowego wraz z odpisem sprawozdania rady nadzorczej oraz opinii biegłego rewidenta. Zgodnie z art. 395 par. 4 ksh, na żądanie każdego akcjonariusza wydaje się odpis sprawozdania zarządu z działalności emitenta i sprawozdania finansowego wraz z odpisem sprawozdania rady nadzorczej oraz opinii biegłego rewidenta, najpóźniej na 15 dni przed WZA. - Prawo do przeglądania listy akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w WZA oraz do odpisu z tej listy. Zgodnie z artykułem 407 par. 1 ksh, akcjonariusz może przeglądać w lokalu zarządu listę akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w WZA oraz żądać odpisu tej listy za zwrotem kosztów jego sporządzenia. - Prawo do żądania odpisu wniosków w sprawach objętych porządkiem obrad Walnego Zgromadzenia. W myśl art. 407 par. 2 ksh, każdy akcjonariusz ma prawo żądać wydania odpisu wniosków w sprawach objętych porządkiem obrad, w terminie tygodnia przed datą WZA. Prawo do złożenia wniosku o sprawdzenie listy obecności na WZA. Według art. 410 par. 2 ksh, na wniosek akcjonariuszy, posiadających jedną dziesiątą kapitału zakładowego reprezentowanego na WZA, powinna być sprawdzona lista obecności na tym WZA. Sprawdzenia listy obecności dokonuje wybrana w tym celu komisja, złożona co najmniej z trzech osób. Wnioskodawcy mają prawo wyboru jednego członka takiej komisji. - Prawo żądania udzielenia informacji o istnieniu bądź ustaniu stosunku dominacji lub zależności. W myśl art. 6 par. 4 i par. 6 ksh, każdy akcjonariusz może żądać, aby spółka handlowa, która jest akcjonariuszem emitenta, udzieliła informacji, czy pozostaje ona w 3 / 5
stosunku dominacji lub zależności wobec określonej spółki handlowej albo spółdzielni będącej akcjonariuszem emitenta oraz ujawniła liczbę akcji lub głosów, albo liczbę udziałów lub głosów, jakie posiada, w tym jako zastawnik, użytkownik lub na podstawie porozumień z innymi osobami. Akcjonariusz może ponadto żądać udzielenia informacji o ustaniu stosunku dominacji lub zależności. - Prawo do przeglądania księgi protokołów oraz do odpisów uchwał WZA. Każdy akcjonariusz ma prawo do przeglądania księgi protokołów Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy, a także żądać wydania poświadczonych przez zarząd odpisów uchwał podjętych przez WZA. Stanowi o tym art. 421 par. 3 ksh. - Prawo do wniesienia pozwu o naprawienie szkody wyrządzonej emitentowi. W myśl art. 486 ksh, w sytuacji, jeżeli emitent nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej mu szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz może wnieść pozew o naprawienie takiej szkody. - Prawo akcjonariusza do uzyskania informacji o spółce. Prawo to zostało zapisane w art. 428 ksh, zgodnie z którym podczas obrad WZA zarząd jest zobowiązany do udzielenia akcjonariuszowi na jego żądanie informacji dotyczących spółki, jeżeli jest to uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad. Zarząd powinien odmówić udzielenia informacji w przypadku, gdy mogłoby to wyrządzić szkodę spółce albo spółce z nią powiązanej, albo spółce lub spółdzielni zależnej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa lub mogłoby narazić członka zarządu na poniesienie odpowiedzialności karnej, cywilnoprawnej lub administracyjnej. - Prawo żądania wyboru rady nadzorczej oddzielnymi grupami. Na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 1/5 część kapitału zakładowego wybór rady nadzorczej powinien być dokonany przez najbliższe WZA w drodze głosowania oddzielnymi grupami. Kwestię tę reguluje art. 385 par. 3 kodeksu spółek handlowych. - Prawo do żądania zbadania przez biegłego określonego zagadnienia związanego z utworzeniem spółki publicznej lub prowadzeniem jej spraw (rewident do spraw szczególnych). W myśl art. 84 ust. 1 Ustawy o ofercie publicznej, na wniosek akcjonariusza lub akcjonariuszy spółki publicznej, posiadających co najmniej 5% ogólnej liczby głosów, WZA może podjąć uchwałę w sprawie zbadania przez biegłego (na koszt spółki) określonego zagadnienia, związanego z utworzeniem spółki lub prowadzeniem jej spraw. Osoba dokonująca takiego badania nazywana jest rewidentem do spraw szczególnych. Akcjonariusze ci mogą w tym celu żądać zwołania Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy lub żądać umieszczenia sprawy podjęcia tej uchwały w porządku obrad najbliższego WZA. - Prawo do złożenia wniosku o zwołanie Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy oraz do złożenia wniosku o umieszczenie w porządku obrad poszczególnych spraw. Stosownie do art. 400 ksh, akcjonariuszowi lub akcjonariuszom, którzy reprezentują co najmniej 1/10 kapitału zakładowego spółki przysługuje prawo do złożenia wniosku o zwołanie Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy oraz do złożenia wniosku o umieszczenie w porządku obrad poszczególnych spraw. Żądanie takie należy złożyć na piśmie do zarządu najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem WZA. - Prawo do zaskarżenia uchwał Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy. Uchwała podjęta przez WZA sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami i godząca w interes spółki lub mająca na celu pokrzywdzenie akcjonariusza może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o uchylenie uchwały przez akcjonariusza, który: 1. głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu, 4 / 5
2. został bezzasadnie niedopuszczony do udziału w WZA, 3. nie był obecny na WZA, ale jedynie w przypadku gdy zostało ono zwołane w sposób wadliwy bądź uchwałę powzięto w sprawie nieobjętej porządkiem obrad (art. 422 kodeksu spółek handlowych). W myśl art. 425, uchwała może być zaskarżona w drodze wytoczonego przeciwko spółce powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały, jeżeli jest ona sprzeczna z przepisami prawa. Termin do wniesienia powództwa o uchylenie uchwały WZA wynosi miesiąc od dnia otrzymania wiadomości o uchwale, nie później jednak niż trzy miesiące od dnia powzięcia uchwały. Natomiast w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia uchwały WZA, nie później jednak niż trzy miesiące od dnia jej powzięcia. Natomiast w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia uchwały WZA, nie później jednak niż w terminie roku od dnia powzięcia uchwały, może zostać wytoczone powództwo o stwierdzenie nieważności uchwały WZA. W myśl art. 84 Ustawy z 29 lipca 2005 roku o ofercie publicznej, na wniosek akcjonariusza spółki publicznej, będącego w posiadaniu co najmniej 5% ogólnej liczby głosów w spółce, Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy może podjąć uchwałę w sprawie zbadania przez biegłego, na koszt spółki, określonego zagadnienia związanego z utworzeniem spółki lub prowadzeniem jej spraw. Uwaga: niniejszy artykuł stanowi podrozdział 3.7.4. książki - pracy zbiorowej ekspertów BDO pt. Droga na giełdę. Jak przygotować spółkę do emisji publicznej" wydanej przez Difin, 2008 r. Więcej informacji o tej książce zamieszczamy w dziale Praktyczne książki". 5 / 5