Załącznik do Uchwały Nr XI/74/2011 Rady Powiatu w Biłgoraju z dnia 24 listopada 2011roku POWIATOWY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE W POWIECIE BIŁGORAJSKIM NA LATA 2012 2014 Biłgoraj 2011
Spis treści I. Podstawy prawne Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Powiecie Biłgorajskim na lata 2012 2014... 3 II. Charakterystyka problemów związanych ze zjawiskiem przemocy na terenie Powiatu Biłgorajskiego 4 1. Charakterystyczne cechy zjawiska przemocy i definicja... 4 2. Skala zjawiska przemocy w rodzinie na podstawie danych Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej z terenu Powiatu Biłgorajskiego, Powiatowej Komendy Policji w Biłgoraju, Sądu Rejonowego w Biłgoraju, Prokuratury Rejonowej w Biłgoraju oraz Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Biłgoraju 6 III. Cele i działania Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie...... 11 1. Ogólne założenia programu..... 11 2. Cele, działania, realizatorzy programu.... 11 IV. Oddziaływania korekcyjno edukacyjne dla osób stosujących przemoc w rodzinie 15 1. Program działań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie.... 15 2
I. Podstawy prawne Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Powiecie Biłgorajskim na lata 2011-2014. Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.), Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.), Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011 2013. Zadania powiatu w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) określiła zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie - art. 6. Do zadań własnych powiatu należy w szczególności: 1. opracowanie i realizacja powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, 2. opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, 3. zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia, 4. zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach interwencji kryzysowej. 3
Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy w szczególności: 1. tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, 2. opracowywanie i realizacja programów oddziaływań korekcyjnoedukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. II. Charakterystyka problemów związanych ze zjawiskiem przemocy na terenie Powiatu Biłgorajskiego. 1. Charakterystyczne cechy zjawiska przemocy i definicja. Dom każdemu z nas kojarzy się z miejscem azylu, spokoju i wsparcia. Kiedy czytamy i oglądamy w telewizji wiadomości o katowanych dzieciach czy zamordowanych ofiarach przemocy w rodzinie, oburzamy się, wołamy jakie to potworne. Wydaje nam się, że to dzieje się gdzieś tam, nie u nas, oburzeni pytamy, dlaczego nikt nie reagował, gdzie był itd. Prawda jest taka, że to, co potworne ma swoje źródło w drobnych, często nie zauważalnych zdarzeniach, które dzieją się wokół nas, a które można zobaczyć, otwierając się na szczególny rodzaj wrażliwości. Statystyki policyjne i sądowe oraz placówek pomocowych pokazują, że przemocy w rodzinach doświadczają głównie kobiety i dzieci, a jej sprawcami są w znacznej mierze mężczyźni. Wobec zjawiska przemocy narosło wiele negatywnych stereotypów. W potocznej opinii problem dotyka rodzin z problemem alkoholowym, dysfunkcyjnych, ubogich, beneficjentów pomocy społecznej. W rzeczywistości dotyczy wszystkich rodzin niezależnie od ich dochodu i statusu społecznego. Niejednokrotnie występuje w tzw. dobrych rodzinach a jej formy są bardzo zróżnicowane. Do najczęstszych form przemocy zaliczamy: przemoc fizyczną, psychiczną, seksualną, ekonomiczną. Ofiarami przemocy domowej są przede wszystkim dzieci, kobiety, osoby starsze, współmałżonkowie, coraz częściej dotyka również osób niepełnosprawnych. Należy podkreślić, że przemoc bez względu na formę powoduje trwałe i nieodwracalne szkody w sferze osobistej ofiary, jak również ma negatywne skutki społeczne. Przemoc 4
występuje również na trzeźwo jest wówczas trudniejsza do zrozumienia, znacznie bardziej zakamuflowana i przerażająca, bo trzeźwy sprawca nie dostrzega u siebie żadnych anomalii, świetnie funkcjonuje społecznie, jest układny, przy ludziach jest wobec ofiary szarmancki i opiekuńczy. Przemoc stosuje w czterech ścianach, bez świadków stąd niestety często kłopot z dowodami. Metody, które stosują sprawcy przemocy w celu zniewolenia i podporządkowania sobie ofiary są specyficzne dla poszczególnych sprawców, charakteryzuje je przy tym znaczne podobieństwo. Sprawca zniewala ofiarę stosując kombinację siły, zastraszania i obietnic. Dąży do przejęcia despotycznej władzy i kontroli nad każdym aspektem jej życia. Z drugiej strony wielu z nas może zapytać, jak to się dzieje, że ofiara przez wiele lat pozostaje w raniącym, krzywdzącym związku? Ofiara początkowo zaciekle się broni, podejmuje różnorakie próby powstrzymania przemocy: prosi, grozi, schodzi mu z drogi, modli się za niego, odwołuje się do jego sumienia, opracowuje cały system biernej obrony. Niepowodzenia i nieskuteczność jej działań rodzą bezradność. Działania sprawców opierają się na systematycznym wywoływaniu urazów psychicznych, pozbawieniu jej związków z innymi ludźmi, wywoływania przerażenia i bezradności. Zastawianie pułapki zaczyna się od izolowania od środowiska sprawca uniemożliwia kontakty z rodziną, przyjaciółmi, odstrasza ich swoją arogancją i niechęcią, grożąc surowymi karami. Ofiara odsuwa się od bliskich, a oni od niej. Nasilają się groźby i straszenie: zabiję cię, odbiorę dzieci, wsadzę do psychiatryka. Dołącza się do tego i przemoc ekonomiczna: nie daje pieniędzy, albo wydziela dniówkę, rozlicza z każdej złotówki itp. Niszczy przede wszystkim poczucie własnej wartości ofiary- nieustannie ją krytykuje, poniża, wyzywa, upokarza, mówi, że jest głupia, gruba, brzydka, jej zalety przedstawia jako wady, wmawia chorobę psychiczną. Przy tym przerzuca całą odpowiedzialność za zło w rodzinie na ofiarę i osiąga swój cel. Zgnębiona ofiara zaczyna myśleć: to moja wina, on chce dobrze, a ja wszystko psuję. Ofiara często daje sygnały otoczeniu, że coś się dzieje. Spotyka się z niewiarą, bo przecież on jest taki miły.. To tylko skrót całego schematu przemocy w rodzinie. 5
Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przemoc w rodzinie, to jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Z powyższej definicji wynikają następujące cechy charakterystyczne przemocy: - jest intencjonalna, tzn. jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary; - siły są nierównomierne sprawca przemocy jest silniejszy od ofiary; - działanie lub zaniechanie jednej osoby narusza prawa i dobra osobiste drugiej sprawca wykorzystuje przewagę siły, narusza podstawowe prawa ofiary; - powoduje cierpienie i szkody fizyczne lub psychiczne sprawca naraża zdrowie i życie ofiary, szkody mogą być wymierne albo nie, widoczne lub niedostrzegalne, natychmiastowe, czy też odroczone w czasie 2. Skala zjawiska przemocy w rodzinie na podstawie danych Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej z terenu Powiatu Biłgorajskiego, Powiatowej Komendy Policji w Biłgoraju, Sądu Rejonowego w Biłgoraju, Prokuratury Rejonowej w Biłgoraju oraz Ośrodka Interwencji Kryzysowej. Skalę problemu przemocy w rodzinie na terenie Powiatu Biłgorajskiego trudno jest określić. Zdecydowanie najważniejszą trudnością w diagnozowaniu zjawiska przemocy w rodzinie jest uzyskanie wiarygodnych, rzeczywistych danych charakteryzujących rozmiar przemocy, przede wszystkim z uwagi na fakt, iż niejednokrotnie jest zjawiskiem ukrytym, a ofiary nie szukają pomocy instytucjonalnej. W sytuacjach gdy ofiary decydują się na ujawnienie przemocy, to zakres i skutki doznanej przemocy mogą przeważnie oceniać jedynie subiektywnie, to znaczy minimalizować bądź wyolbrzymiać. Znacznie łatwiejsze jest zidentyfikowanie i 6
zobrazowanie skutków przemocy. Najczęściej występującym skutkiem przemocy są obrażenia fizyczne powodujące u ofiar urazy, rany, kalectwo czy nawet pozbawienie życia. Poza konsekwencjami dla zdrowia maltretowane osoby mają problemy natury psychologicznej. Charakteryzuje je znacznie wyższy stopień niepokoju, depresji niż osób które nigdy nie były maltretowane. Tak więc przemoc w rodzinie jest problemem wieloaspektowym, a pomoc ofiarom przemocy wymaga podejmowania działań interdyscyplinarnych obejmujących między innymi wsparcie psychologiczne, prawne, medyczne i socjalne. Informacje na temat skali zjawiska przemocy w rodzinie oraz działań podjętych w celu pomocy ofiarom przemocy, które zostaną przedstawione poniżej zostały zebrane na podstawie danych przekazanych nam przez ośrodki pomocy społecznej z terenu powiatu oraz danych z Sądu Rejonowego w Biłgoraju, Komendy Powiatowej Policji oraz danych z Prokuratury Rejonowej. Działalność Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej stanowi ważny element w zapobieganiu, a także zwalczaniu skutków przemocy w rodzinie. Celem działania pomocy społecznej jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać. Jedną z takich sytuacji jest przemoc w rodzinie. Bezpośrednim wsparciem ofiar przemocy zajmują się pracownicy socjalni, którzy w ramach swoich kompetencji przeprowadzają wywiady środowiskowe, wypełniają Niebieską Kartę, czy kierują do ośrodków wsparcia. Tabela 1. Rodziny dotknięte przemocą w okresie 2010 roku Lp Miasto/Gmina Liczba Rodzaje przemocy rodzin dotkniętych przemocą Przemoc fizyczna Przemoc psychiczna Przemoc ekonomiczna i zaniedbanie 1. Gmina Aleksandrów 12 3 5 4 2. Gmina Biłgoraj 0 0 0 0 3. Miasto Biłgoraj 7 4 4 4 4. Gmina Biszcza 12 5 12 8 5. Gmina Frampol 5 4 4 3 7
Kobiety Mężczyźni Dzieci Osoby starsze Osoby niepełnosprawne Ilość założonych Niebieskich Kart 6. Gmina Goraj 10 6 9 2 7. Gmina Józefów 1 0 1 1 8. Gmina Księżpol 0 0 0 0 9. Gmina Łukowa 3 0 3 1 10. Gmina Obsza 22 7 12 3 11. Gmina Potok Górny 6 4 5 0 12. Gmina Tarnogród 7 0 4 3 13 Gmina Tereszpol 0 0 0 0 14. Gmina Turobin 6 5 2 0 Razem: 91 38 61 29 Jak wykazały Ośrodki Pomocy Społecznej osoba dotknięta problemem przemocy często doświadcza jednocześnie kilku jej rodzajów. Tabela 2. Ofiary przemocy w rodzinie w 2010 roku Wśród ofiar przemocy w rodzinie zdecydowanie przeważają kobiety obrazuje to poniższe zestawienie. Lp. Miasto/Gmina Liczba osób ofiar przemocy 1. Gmina Aleksandrów 12 12 0 0 4 4 1 2. Gmina Biłgoraj 0 0 0 0 0 0 0 3. Miasto Biłgoraj 10 4 1 5 2 2 3 4. Gmina Biszcza 41 14 5 22 0 5 0 5. Gmina Frampol 15 4 3 8 0 2 2 6. Gmina Goraj 30 9 0 21 0 0 2 7. Gmina Józefów 3 2 0 1 0 1 1 8. Gmina Księżpol 0 0 0 0 0 0 0 9. Gmina Łukowa 4 3 0 1 1 0 1 10. Gmina Obsza 60 40 8 12 3 0 3 8
Współmał żonek Dzieci Wnuki Inne osoby - jakie 11. Gmina Potok Górny 7 6 1 0 1 2 0 12. Gmina Tarnogród 14 6 4 4 0 2 0 13 Gmina Tereszpol 0 0 0 0 0 0 0 14. Gmina Turobin 9 5 2 2 2 0 3 Razem: 205 105 24 76 13 18 16 Tabela 3. Sprawcy przemocy w rodzinie w 2010 roku Odmiennie niż w przypadku ofiar przemocy przedstawia się charakterystyka sprawców przemocy ze względu na płeć. Sprawcami przemocy są najczęściej mężczyźni. Lp Miasto/Gmina Ilość osób - sprawców przemocy Stopień pokrewieństwa sprawców przemocy wobec ofiar 1. Gmina Aleksandrów 12 8 2 1 1 2. Gmina Biłgoraj 0 0 0 0 0 3. Miasto Biłgoraj 7 2 2 0 3 4. Gmina Biszcza 12 9 1 0 2 5. Gmina Frampol 5 3 0 0 2 6. Gmina Goraj 10 10 0 0 0 7. Gmina Józefów 1 1 0 0 0 8. Gmina Księżpol 0 0 0 0 0 9. Gmina Łukowa 3 2 1 0 0 10. Gmina Obsza 22 18 4 0 0 11. Gmina Potok Górny 6 1 3 0 2 12. Gmina Tarnogród 7 2 1 0 4 13 Gmina Tereszpol 0 0 0 0 0 14. Gmina Turobin 6 4 2 0 0 Razem: 91 60 16 1 14 9
Z informacji uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Biłgoraju wynika, że w 2010 roku na terenie Powiatu Biłgorajskiego przeprowadzono 1713 interwencji domowych w tym 44 dotyczących przemocy w rodzinie. W wyniku przemocy domowej w 2010 roku pokrzywdzone były ogólnie 73 osoby w tym: 45 kobiet, 9 mężczyzn oraz 19 dzieci. W omawianym okresie było 22 sprawców przemocy w tym 20 mężczyzn i 2 kobiety. Funkcjonariusze Policji w 2010r. założyli 44 Niebieskie Karty. Jak wynika z informacji uzyskanych z Sądu Rejonowego w Biłgoraju w 2010 roku nie zanotowano spraw wymienionych w art. 11a, art. 12a pkt 4, art. 12b i art. 12d Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, czyli spraw z zakresu stosowania przemocy przez wspólnie zamieszkującego członka rodziny, zagrożenia życia i zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie i odebrania dziecka z rodziny. W II Wydziale Karnym Sądu Rejonowego w Biłgoraju w 2010 roku wydano natomiast 63 wyroki z art. 207 Kodeksu karnego (znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny). Kuratorom dla dorosłych Sądu Rejonowego w Biłgoraju w 2010 roku powierzono sprawowanie dozoru lub kontroli wykonania nałożonych przez Sąd obowiązków wobec 51 sprawców czynów z art. 207 kk. Obecnie kuratorzy dla dorosłych nadzorują 173 takie sprawy z terenu Powiatu Biłgorajskiego. Prokuratura Rejonowa w Biłgoraju informuje natomiast, iż w okresie od 1 stycznia 2010 roku do 30 czerwca 2011 roku zarejestrowano ogółem 215 spraw o czyny z art. 207 1 i 2 kk (znęcanie się fizyczne i psychiczne nad osobą najbliższą) z czego aktem oskarżenia zakończono 94 sprawy. W stosunku do 18 spraw umorzono postępowanie, a w przypadku 90 spraw odmówiono wszczęcia dochodzenia. Liczba osób pokrzywdzonych w tym okresie wyniosła 199, natomiast liczba sprawców to 96 osób. Wobec sprawców przestępstwa przemocy w rodzinie zastosowano 4 dozory Policji. Z informacji uzyskanych z Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Biłgoraju wynika, iż z pomocy Ośrodka w związku z przemocą w rodzinie skorzystało łącznie 33 osoby w tym 18 dzieci. 10
Jak wynika z powyższych danych, problem przemocy w rodzinie jest istotnym problemem społecznym na terenie naszego powiatu. III. Cele i działania Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie. 1. Ogólne założenia Programu Powiatowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2012 2014 jest pierwszym dokumentem w zakresie przeciwdziałania zjawisku przemocy opracowanym przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Biłgoraju. Cele oraz zadania ujęte w Programie zostały określone na podstawie wytycznych zawartych w Krajowym oraz Wojewódzkim Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Ponadto cele odzwierciedlają zadania przypisane dla powiatu w ustawie z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.), w ustawie z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jednolity Dz. U. z 2007r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.) oraz w ustawie z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz. U. z 2009r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.). 2. Cele, działania, realizatorzy Programu Celem głównym Programu jest obniżenie częstotliwości występowania zjawiska przemocy domowej. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych.: 1. Zapobieganie występowaniu przemocy w rodzinie poprzez podnoszenie świadomości społecznej oraz ograniczanie zaburzeń życia społecznego związanych z występowaniem przemocy. 2. Zmniejszanie negatywnych następstw dla ofiar i świadków występowania przemocy w rodzinie. 3. Zapobieganie stosowaniu przemocy w rodzinie. 11
4. Poprawa skuteczności działań osób zobowiązanych i uprawnionych do przeciwdziałania przemocy oraz monitorowanie zjawiska występowania przemocy w rodzinie. Poprzez realizację celów Programu zakłada się osiągnięcie następujących rezultatów: 1) zmianę postaw społecznych wobec zjawiska przemocy w rodzinie, 2) podniesienie poziomu wiedzy dzieci, młodzieży i dorosłych w zakresie skutków stosowania przemocy w rodzinie, 3) promowanie metod wychowawczych bez użycia przemocy. W celu realizacji zadań określonych w art. 6 ustawy z dnia 29.07.2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w Powiecie Biłgorajskim zakłada się, że zostanie uruchomiony Program przeciwdziałania przemocy w rodzinie oparty na: 1. poradnictwie specjalistycznym, w skład którego wchodzi: poradnictwo prawne, psychologiczne, pedagogiczne, rodzinne i socjalne. 2. działalności Ośrodka Interwencji Kryzysowej, 3. pomocy psychoterapeutycznej dla ofiar przemocy w grupie wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, 4. pomocy psychologicznej i pedagogicznej dla dzieci ofiar przemocy, 5. pracy interdyscyplinarnych zespołów ds. przeciwdziałania przemocy domowej we wszystkich gminach powiatu, 6. pomocy psychologicznej dla dzieci ofiar przemocy, 7. realizacji Programu korekcyjno - edukacyjnego dla sprawców przemocy w rodzinie, 8. ścisłej współpracy z różnymi instytucjami w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem Ośrodków Pomocy Społecznej i Komendy Powiatowej Policji. 12
Cel 1. Zapobieganie występowaniu przemocy w rodzinie poprzez podnoszenie świadomości społecznej oraz ograniczanie zaburzeń życia społecznego związanych z występowaniem przemocy. Nr Zadanie Działanie Realizator 1. Edukacja dzieci i młodzieży w zakresie psychologii konfliktów, sposobów radzenia sobie ze stresem i agresją swoją oraz rówieśników 1. prowadzenie zajęć wychowawczych oraz zajęć informacyjno - edukacyjnych 2. wspieranie różnych form spędzania czasu wolnego sprzyjających zachowaniom nieagresywnym 3. opracowywanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielenie specjalistycznej pomocy w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. - szkoły i placówki edukacyjne - świetlice i placówki wsparcia dziennego - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, - Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna - Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - Ośrodki Pomocy Społecznej - organizacje pozarządowe, kościoły i związki wyznaniowe 2. Promowanie nieagresywnych zachowań w mediach (prasa, telewizja, radio) 1.współpraca z mediami 2. kampanie informacyjne 3. promowanie zadań realizowanych w ramach Zespołów Interdyscyplinarnych - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie - Interdyscyplinarne Zespoły ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie - media Cel II. Zmniejszanie negatywnych następstw dla ofiar i świadków występowania przemocy w rodzinie. Nr Zadanie Działanie Realizator 1. Udzielanie pomocy i wsparcia osobom dotkniętym przemocą i pozostającym w rodzinie, w dotychczasowym miejscu zamieszkania 1. poradnictwo psychologiczne, pedagogiczne, rodzinne, prawne, socjalne 2. praca socjalna 3. aktywizacja zawodowa - Ośrodki Pomocy Społecznej - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie - Policja, sąd, - Ośrodek Interwencji 13
lub pobytu 2. Udzielanie i zapewnienie pomocy i wsparcia osobom dotkniętym przemocą i zmuszonym do opuszczenia dotychczasowego miejsca zamieszkania, pobytu lub rodziny 3. Działania realizowane w ramach Gminnych Programów Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 4. interwencja kryzysowa 5. grupy wsparcia 6. promocja i realizacja Niebieskiej karty 1. udzielanie i zapewnienie bezpiecznego schronienia rodzinom dotkniętym przemocą 2. pomoc socjalna osobom dotkniętym przemocą 3. organizowanie grup wsparcia 1.Wszystkie zadania z katalogu zadań wymienionych w GPPiRPA które wiążą się z przeciwdziałaniem przemocy u osób uzależnionych lub współuzależnionych tj. 1. zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu, 2. udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie, 3. prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej, w szczególności dla dzieci i młodzieży, 4. wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych. 14 Kryzysowej - Ośrodek Interwencji Kryzysowej - Ośrodki Pomocy Społecznej - Policja, sąd, prokuratura. - Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Cel III. Zapobieganie stosowaniu przemocy w rodzinie. Nr Zadanie Działanie Realizator 1. Edukacja sprawców przemocy 1. poradnictwo psychologiczne, 2. terapia indywidualna i grupowa 3. warsztaty korekcyjno edukacyjne dla sprawców przemocy - Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych -Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie - Policja, sąd, Prokuratura. Cel IV. Poprawa skuteczności działań osób zobowiązanych i uprawnionych do przeciwdziałania przemocy oraz monitorowanie zjawiska występowania przemocy w rodzinie. Nr Zadanie Działanie Realizator 1. Podniesienie poziomu wiedzy osób zajmujących się zawodowo lub społecznie przemocą w rodzinie 1. poradnictwo specjalistyczne 2. szkolenia z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie -Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie - Interdyscyplinarne zespoły przeciwdziałania przemocy w rodzinie - Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów 2. Zbieranie i analiza informacji dotyczących zjawisk sprzyjających występowaniu przemocy. 1. prowadzenie rejestrów udzielanych porad i wsparcia dotyczących przemocy domowej Alkoholowych - Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie IV. Oddziaływania korekcyjno edukacyjne dla osób stosujących przemoc w rodzinie 1. Program oddziaływań korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie Nieodłączną częścią systemu działań skierowanych na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz dopełnieniem form administracyjno prawnych podejmowanych wobec sprawców przemocy (delegacją w art. 6 ust. 4 pkt 2 ustawy z 15
dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) jest Program Korekcyjno Edukacyjny dla Sprawców Przemocy w Rodzinie, który stanowi załącznik do Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Powiecie Biłgorajskim na lata 2012 2014. Należy podkreślić, że pełni on rolę pomocniczą, gdyż podstawową rangę w przeciwdziałaniu przemocy domowej przypisuje się jednak interwencji karno administracyjnej. Istotne znaczenie ma tutaj równowaga pomiędzy stosowaniem interwencji karno administracyjnej a działaniami korekcyjno edukacyjnymi, bez nadmiernego przeceniania którejś z tych metod obie stosowane wspólnie i z rozwagą przyniosą oczekiwane rezultaty. 16
Załącznik do Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Powiecie Biłgorajskim na lata 2012 2014 PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ KOREKCYJNO - EDUKACYJNYCH DLA OSÓB STOSUJĄCYCH PRZEMOC W RODZINIE REALIZOWANY W POWIECIE BIŁGORAJSKIM I. Podstawa prawna: Poniższy Program powstał w oparciu o Wojewódzki Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz w odpowiedzi na Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie jako część systemu działań skierowanych na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie oraz dopełnienie form administracyjno prawnych podejmowanych wobec sprawców przemocy delegacja w art. 6 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). Program spełnia wymogi określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno edukacyjne. II. Założenia ogólne i cele programu. Podstawowym celem działań korekcyjno edukacyjnych jest zmiana zachowań i postaw osób stosujących przemoc w rodzinie, a w rezultacie powstrzymanie sprawców i zakończenie przemocy, a także zwiększenie ich zdolności do samokontroli agresywnych zachowań i konstruktywnego współżycia w rodzinie. Cel główny: Powstrzymanie sprawców przed stosowaniem przemocy i zakończenie przemocy w rodzinie. Cele szczegółowe: 1. Uzyskanie przez sprawcę świadomości własnych zachowań przemocowych wobec członków rodziny: a) uświadomienie sprawcy, czym jest przemoc, b) rozpoznanie przez sprawcę sygnałów ostrzegawczych zapowiadających zachowania przemocowe, 17
c) opracowanie planu bezpieczeństwa zapobiegającemu użyciu siły i przemocy. 2. Nauka umiejętności służących rozwiązywaniu konfliktów bez użycia agresji i konstruktywnego wyrażania uczuć. 3. Uświadamianie pozytywnych postaw rodzicielskich oraz nabycie umiejętności utrzymania dyscypliny bez przemocy jako alternatywy dla agresywnego karania. 4. Promowanie zdrowego stylu życia, trzeźwości i abstynencji w rodzinie i lokalnym środowisku. 5. Edukacja na temat zagrożeń wynikających z używania środków psychoaktywnych. III. Adresaci programu Adresatami programu są osoby dorosłe, które identyfikują się z problemem przemocy, wykazują motywację do terapii oraz: 1. osoby skazane za czyny związane ze stosowaniem przemocy w rodzinie, którym sąd warunkowo zawiesił wykonywanie kary, zobowiązując je do uczestnictwa w programie korekcyjno edukacyjnym, 2. osoby stosujące przemoc w rodzinie, które uczestniczą w terapii uzależnienia od alkoholu lub narkotyków lub innych środków odurzających, substancji psychotropowych albo środków zastępczych (w tym przypadku oddziaływania mogą stanowić uzupełnienie terapii podstawowej) lub odbyły taką terapię. 3. osoby, których uczestnictwo wynika z osobistej decyzji podejmowanej w związku z kontaktem z instytucjami lub organizacjami zajmującymi się realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej w Powiecie Biłgorajskim. IV. Realizatorzy programu 1. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Biłgoraju jako organ administrujący, kontrolujący i monitorujący program. 2. Ośrodek Interwencji Kryzysowej, Sąd Rejonowy w Biłgoraju, Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej, Policja, Ośrodki Pomocy Społecznej oraz organizacje pozarządowe z terenu Powiatu Biłgorajskiego. 3. Osoby prowadzące program korekcyjno edukacyjny, które posiadają wykształcenie wynikające z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno edukacyjne. 4. Zadania prowadzącego: - prowadzenie naboru w porozumieniu z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Biłgoraju i Sądem Rejonowym w Biłgoraju, - kwalifikacja do udziału w programie, sporządzenie wstępnej diagnozy psychologicznej w celu wykluczenia z zajęć osób z poważnymi zaburzeniami emocjonalnymi, w szczególności z zaburzeniami osobowości pogranicznej i zaburzeniami osobowości antyspołecznej, 18
- sporządzenie autorskiego programu działań psychologicznych, edukacyjnych i socjalizacyjnych, ukierunkowanych na zmianę zachowań i postaw osób stosujących przemoc, która zmniejszy ryzyko dalszego stosowania przemocy oraz zwiększy ich zdolność do samokontroli agresywnych zachowań i do konstruktywnego współżycia w rodzinie (opcjonalnie: wykorzystanie innego planu oddziaływań opracowanego przez uprawniny podmiot szkolący), - współpraca z instytucjami i organizacjami przeciwdziałającymi przemocy w rodzinie. V. Formy realizacji Zasady kwalifikacji: - zobowiązanie uczestnika na drodze sądowej do uczestnictwa w programie (lub odpowiednio w zależności od okoliczności skierowanie od kuratora, dzielnicowego, terapeuty), - pisemna zgoda uczestnika i zobowiązanie do przestrzegania regulaminu programu, - wykluczenie chorób psychicznych (konsultacja z psychiatrą), - zakwalifikowanie do programu pod warunkiem uznania przez kandydata faktu stosowania przemocy we własnej rodzinie, - osoby, u których rozpoznano uzależnienie od alkoholu lub innych środków powinny być kierowane na terapię uzależnienia. Harmonogram zajęć: 1. Rekrutacja uczestników programu w trakcie spotkań indywidualnych. 2. Opracowanie reguł uczestnictwa, w formie dokumentu podpisywanego przez uczestników na wzór kontraktu. 3. Sporządzenie diagnozy indywidualnej. 4. Prowadzenie zajęć indywidualnych według potrzeb uczestników programu, 5. Prowadzenie zajęć grupowych: Program korekcyjno edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie powinien trwać nie krócej niż trzy miesiące, powinien obejmować 20 sesji, zajęcia powinny być prowadzone w grupach nie większych niż 8 12 osób, łączny czas programu powinien obejmować 60 120 godzin zajęć, a przerwy między kolejnymi zajęciami nie powinny być dłuższe niż jeden tydzień. W praktyce długość cykli korekcyjno edukacyjnych będzie uzależniona od rodzaju i specyfiki grupy sprawców oraz od wyboru sposobu prowadzenia programu. 6. Prowadzenie oddziaływań korekcyjno - edukacyjnych z zastosowaniem praktycznych ćwiczeń dostarczających korekcyjnych doświadczeń osobistych zmieniających zachowania i postawy. 7. Utworzenie systemu monitorowania zachowania związanego z przemocą u osób uczestniczących w programie w trakcie trwania programu we współdziałaniu z kuratorami sądowymi. Celem monitoringu jest sprawdzenie czy zaplanowane działania w końcowym efekcie są użyteczne dla odbiorców i współodbiorców, którymi w tym przypadku są rodziny osób stosujących przemoc. 19
VI. Zasady i źródła finansowania programu Realizacja programu nastąpi po uprzednim podjęciu przez Zarząd Powiatu decyzji o wszczęciu procedury realizacji Programu i przyjęciu Programu przez Radę Powiatu oraz po zabezpieczeniu przez Wojewodę środków finansowych na realizację Programu z uwagi na brak środków finansowych w budżecie Powiatu. W miarę ewaluacji Programu i rozwoju infrastruktury społecznej możliwe są różne formy realizacji i zasady finansowania Programu: Opcja 1 Zatrudnienie (np. w formie umowy zlecenia) specjalistów prowadzących. Opcja 2 1. Zlecenie realizacji Programu innemu pomiotowi na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2010r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.) 2. Podmiot, który uzyska zlecenie realizacji zadania otrzyma dotację z budżetu Powiatu Biłgorajskiego na pokrycie bieżących kosztów realizacji Programu. 3. Warunki przyznania i rozliczenia dotacji zostaną szczegółowo określone w umowie zawartej pomiędzy Powiatem Biłgorajskim a podmiotem, który uzyska zlecenie realizacji zadania (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 grudnia 2010 roku w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania (Dz. U. z 2011r. Nr 6, poz. 25) 4. Oferent będzie zobowiązany do składania sprawozdań z realizacji zadania i prowadzonego monitoringu. Źródła finansowania 1. Dotacja celowa na realizację zadania z zakresu administracji rządowej Lubelski Urząd Wojewódzki. Dodatkowe możliwości w przypadku ewaluacji programu np. programy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, samorząd wojewódzki. Minusy: brak gwarancji przyznania dotacji, przyznanie niskiej dotacji, niewystarczającej na pokrycie podjętych zobowiązań, ale przede wszystkim brak ciągłości finansowej (wstrzymanie zajęć np. na początku roku, przed przyznaniem dotacji), pojawienie się konieczności zabezpieczenia środków własnych w niewiadomej wysokości. 2. Współfinansowanie Programu przez inne podmioty przede wszystkim gminy proporcjonalnie do liczby mieszkańców (minusy: trudności w porozumieniu się z podmiotami; plusy: poczucie współodpowiedzialności wszystkich mieszkańców Powiatu, pewność i ciągłość finansowania). 3. Fundusze unijne, np. w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W celu zapewnienia ciągłości i pewności realizacji należy dążyć do korzystania z kilku źródeł finansowania. 20
VII. Zagrożenia realizacji Programu Realizacja założeń programowych wiąże się nierozerwalnie z ryzykiem wystąpienia zjawisk czy działań, które mogą mieć negatywne skutki dla przebiegu całego Programu lub jego poszczególnych części. Najistotniejsze zagrożenia wiążą się z brakiem wystarczającej ilości zewnętrznych środków finansowych, od których realizacja Programu jest zależna. Ponadto zagrożeniem dla Programu może być brak dostatecznego zainteresowania adresatów uczestnictwem w jego działaniach. Kluczem do sukcesu w realizacji Programu będzie niewątpliwie świadomość wystąpienia ryzyka i reagowanie przez realizatorów Programu na pojawiające się problemy i zagrożenia. Ważnym ogniwem powodzenia programu jest ścisła i umiejętna współpraca z instytucjami i organizacjami pełniącymi funkcję partnerów Programu, doświadczenie realizatora a przede wszystkim kwalifikacje, umiejętności i doświadczenie zespołu prowadzącego zajęcia. 21