Zawory regulacyjne w instalacjach klimatyzacji i grzewczych cz. 5.

Zawory regulacyjne w instalacjach klimatyzacji i grzewczych cz. 5. Konrad KARGUL, Sławomir ŚWIĄTECKI Zawory regulacyjne stanowią bardzo ważny element instalacji klimatyzacji i grzewczych. W procesie regulacji pełnią rolę wykonawczą, realizując zadanie podyktowane przez układ automatyki. Właściwa praca zależy od poprawności doboru zaworu regulacyjnego, ale także odpowiedniej konfiguracji pozostałych elementów jakim m.in. jest siłownik. O AUTORZE Konrad KARGUL, Sławomir ŚWIĄTECKI pracownicy działu technicznego TA Hydronics W poprzednich artykułach z cyklu o doborze zaworów regulacyjnych, uwaga została skupiona głównie na opisaniu określonych parametrów oraz przedstawieniu metodyki wyznaczania wielkości, na podstawie których należy dokonać wyboru optymalnej armatury. W tym artykule bliżej omówione zostaną zagadnienia regulacji oraz procedura doboru siłowników, co oczywiście ściśle powiązane jest z tematyką doboru armatury regulacyjnej. Pętla regulacyjna W artykule: Zawory regulacyjne w instalacjach klimatyzacji i grzewczych cz. 1. pojawiło się określenie: pętla regulacyjna. Pojęcie to jest mocno powiązane z tematyką procesu regulacji i z uwagi na treść artykułu konieczne jest jego dokładniejsze omówienie. Klasyczna pętla regulacyjna (rys. 1.), zwana także obwodem regulacji, składa się z czterech podstawowych elementów: regulatora, urządzenia wykonawczego, obiektu regulacji, czujnika pomiarowego. Zadaniem pętli jest przeprowadzenie procesu regulacji, polegającego na ciągłym wyznaczaniu wielkości regulowanej i porównywaniu jej z wartością zadaną. W momencie przekroczenia założonej odchyłki pomiędzy wartościami, celem regulacji jest możliwie szybkie wyrównanie wielkości regulowanej do wartości zadanej i stabilizacja parametrów mimo pojawiających się zakłóceń. Układ regulacji temperatury pomieszczenia jest typowym przykładem pętli regulacyjnej. Wielkością regulowaną x jest temperatura w pomieszczeniu. W sposób ciągły jest ona mierzona i porównywana z wartością zadaną U np. 20 C. Jeżeli zmierzona temperatura pomieszczenia różni się od wartości zadanej, wówczas regulator koryguje pozycję zaworu. Wpływa to na zmianę ilości czynnika, a tym samym wydajność instalacji, czego skutkiem jest oczywiście zmiana temperatury w pomieszczeniu. W ten sposób kompensowane są wpływy wielkości zakłócających jak np.: zmiana temperatury zewnętrznej, otwarcie okna, dodatkowe zyski od ludzi itp. Efektem końcowym jest natomiast odczuwalna stała temperatura w pomieszczeniu. To na ile temperatura ta jest stabilna i na ile precyzyjnie układ potrafi korygować zakłócenia, w dużej mierze zależy oczywiście od doboru armatury, ale także m.in. od założonego rodzaju regulacji. Rodzaje regulacji Podczas projektowania układów HVAC, jeszcze przed doborem konkretnych urządzeń, należy postawić pytanie: jaki rodzaj regulacji chcemy zastosować? Czy regulacja ma działać dwustawnie tzw. układ ON/OFF, czy być może proces regulacji ma zapewniać możliwość płynnej zmiany wydajności układu w celu dokładniejszego utrzymywania zadanych parametrów, co nosi nazwę regulacji płynnej. Chcąc ogólnie sklasyfikować rodzaje regulacji, należy je podzielić na systemy regulacji nieciągłej i ciągłej. Rys. 1. Układ blokowy pętli regulacyjnej Regulacja nieciągła typu ON/OFF Sygnał regulacji może przyjmować tylko jedną z dwóch różnych wartości skokowych ON lub OFF (ten tryb regulacji jest również nazywany 2-punktowym). W praktyce oznacza to, że zawór regulacyjny jest całkowicie zamknięty lub całkowicie otwarty. Wartość zmiany temperatury w pomieszczeniu niezbędna do przełączenia przez regulator z jednego stanu w drugi zwana jest histerezą. Przechodzenie każdorazowo zaworu w stan skrajny powoduje, że do pomieszczenia dostarczana jest zbyt 36 8/2012

duża lub zbyt mała ilość energii cieplnej bądź chłodniczej. Nie pozwala to na uzyskanie stabilnego stanu oraz objawia się ciągłą oscylacją temperatury, której wahania z uwagi na dodatkowy czas pracy siłownika oraz bezwładność urządzenia wykraczają powyżej histerezę termostatu i mogą być na poziomie nawet ±2 K (rys. 2.). W instalacji grzewczo-chłodniczej, gdzie do termicznego uzdatniania powietrza w pomieszczeniu stosowane są urządzenia wentylatorowe, rzeczywiste odczucia użytkowników mogą być jeszcze bardziej niekorzystne. Osoba przebywająca w pomieszczeniu, której np. stanowisko pracy zlokalizowane jest bezpośrednio w przestrzeni strumienia powietrza nawiewanego z urządzenia, narażona jest na kontakt z powietrzem, którego różnica temperatury może sięgać nawet 10 K. Zjawisko takie zwane jest odczuciem przeciągu i powoduje realne wrażenie dyskomfortu, mimo że termometr zainstalowany w termostacie (na ścianie) wskazuje zmianę jedynie rzędu ±2 K Jednakże mimo wielu ograniczeń i przeciwwskazań regulacja ON/OFF jest w wybranych przypadkach uzasadniona. W szczególności gdy wymagania względem dokładności regulacji (zależne od wymagań komfortu i zużycia energii) są umiarkowane i proces regulacji jest raczej powolny w reakcji. Przykładem instalacji HVAC z regulacją dwustawną jest sterowanie temperaturą w pomieszczeniu z ogrzewaniem podłogowym. Wymagania dotyczące dokładności regulacji są tu umiarkowane np. ±2 C. Ponadto tempo procesu jest powolne z powodu dużej akumulacyjności posadzki grzewczej oraz bezwładności pomieszczenia. Regulacja nieciągła typu PWM Szczególną postacią regulacji włącz/wyłącz jest regulacja PWM (pulse width modulation). Regulacja polega na modulacji szerokości impulsu i jest polepszoną regulacją dwustawną (rys. 3, B). Sygnał włącz jest utrzymywany przez czas proporcjonalny do uchybu regulacyjnego i czasu jego trwania. W efekcie zawór może osiągać również pośrednie stany otwarcia. Tryb regulacji PWM wykorzystuje cechę siłowników elektrotermicznych, jakim jest dość długi czas otwierania/zamykania. Tempo przejścia siłownika jest efektem wygrzewania substancji (np. rodzaj wosku), który podczas ogrzewania przez grzałkę elektryczną zwiększa swoją objętość, co powoduje popychanie trzpienia i zmianę pozycji zaworu. Bezwładność zawartej w siłowniku substancji powoduje, że czas przejścia z dwóch skrajnych położeń wynosi około 3 minuty. Odpowiednie dostosowanie długości okresu podawania napięcia (szerokości impulsu), czyli ogrzewania cieczy oraz przerw pomiędzy impulsami, pozwala utrzymywać pozycję siłownika w pewnym zakresie pomiędzy minimum a maksimum otwarcia. Tym samym przyczynia się to do zmniejszenia oscylacji temperatury, jaka występuje w standardowym procesie ON/OFF. Regulacja nieciągła 3-punktowa Innym typem regulacji nieciągłej jest regulacja 3-punktowa, w której sygnał regulacyjny może przyjmować 3 stany otwieranie zaworu siłownikiem, zamykanie i postój. Głównym wymogiem, jaki musi spełniać układ, w którym jest uzasadniony ten typ regulacji, to szybkość reakcji. W związku z powyższym, to rozwiązanie jest zazwyczaj stosowane do regulacji temperatury w systemach zasilania w instalacjach ciepłowniczych i grzewczych. Polega najczęściej na zmianie pozycji zaworu 3-drogowego co powoduje modyfikację proporcji strumienia wlotowego A i bajpasu B. Reakcja w wyniku korekty położenia grzybka zaworu jest natychmiastowa w postaci zmiany temperatury strumienia wody zmieszanej na porcie AB. Rys. 2. Oscylacja temperatury pomieszczenia przy regulacji ON/OFF. Przyczyny dużej amplitudy Szybka odpowiedź układu pozwala na niewielkie korekty w ustawieniu zaworu. Przy regulacji temperatury cieczy podawanej na instalację np. w oparciu o krzywą grzewczą, regulacja trójstawna zapewnia dużą dokładność, która określana bywa jako quasi-ciągła. Regulacja 3-punktowa nie jest natomiast zalecana do regulacji obwodów, w których może pojawić się opóźnienie reakcji mierzonej wielkości, po zmianie pozycji zaworu. Układ ten wymaga szybko reagujących systemów, w przeciwnym razie będzie działać, jak system ON/OFF. Przykładem błędnej pętli regulacyjnej z użyciem regulatora 3-stawnego jest bezpośrednia regulacja temperatury w pomieszczeniu np. z wykorzystaniem klimakonwektora. Regulacja ciągła Większe żądania i/lub większy stopień skomplikowania sterowania wymagają regulacji, która daje możliwość zmiany rezultatu w więcej niż kilku krokach. Regulacja modulacyjna działa poprzez ciągłe kroki, które czynią ją bardziej poprawną (rys. 3, C). Taka jakość regulacji jest ważna w wielu procesach, np. gdy powietrze nawiewane jest chłodzone za pomocą wymiennika w centrali wentylacyjnej. Regulacja ciągła jest pojęciem o szerokim znaczeniu, zawierającym zarówno raczej proste tryby regulacji, takie jak regulacja proporcjonalna (np. termostaty), jak również bardziej kompleksowe np. PID. Im większe są wymagania i/lub im ciężej jest regulować system hydrauliczny, tym bardziej wyszukana jest regulacja modulacyjna (ciągła), droższe wyposażenie regulacyjne, jego instalacja i rozruch. Przykładem regulacji ciągłej jest regulacja wydajności nagrzewnic oraz chłodnic w centralach wentylacyjnych w celu uzyskania zadanych parametrów powietrza nawiewanego. Wybór rodzaju regulacji Powyższe omówienie sposobów regulacji przybliża charakter każdego z nich, ale zarazem może być źródłem pojawienia Podczas projektowania układów HVAC, jeszcze przed doborem konkretnych urządzeń, należy postawić pytanie: Jaki rodzaj regulacji chcemy zastosować? Rys. 3. Przykład zmian temperatury przy regulacji ON/OFF (A), PWM (B), płynnej (C) www.chlodnictwoiklimatyzacja.pl 37

Przykład: Temperatura powietrza na wymienniku w centrali zmienia się o 20 C, gdy zawór regulacyjny przechodzi z pozycji zupełnie zamkniętej do całkowicie otwartej (zmiana sygnału regulacji = 100%), wymagana dokładność regulacji wynosi ±2 C, opóźnienie czasowe to 15 s, podczas gdy czas reakcji przyjmuje wartość 150 s. Trudność regulacji: D = ((20/100 15/150) / 2) 100 = 1 Zalecana regulacja: modulacyjna (ciągła). Regulacja ON/OFF byłaby akceptowalna przy D 0,5 się wątpliwości przy wyborze. Aby znaleźć optymalne rozwiązanie należy pamiętać, że wpływ na ostateczną decyzję ma wiele czynników m.in.: wymagany komfort użytkowników, wymóg procesu technologicznego, wymagania dotyczące zużycia energii, przeznaczenie pomieszczeń, koszty inwestycyjne. Znaczenie przy wyborze systemu regulacji powinien mieć także charakter instalacji i typ odbiorników końcowych. Metodą, która może okazać się pomocną przy selekcji rodzaju regulacji jest kryterium bezwładności instalacji oraz czasu reakcji wielkości regulowanej. Schemat (rys. 4.) przedstawia prawdopodobne kombinacje pomiędzy różnymi odbiornikami końcowymi i ich trybem regulacji, uzależnionym od dokładności regulacji i czasu reakcji. Im bardziej wysunięty w prawo odbiornik, tym wymagana jest bardziej zaawansowana regulacja. Ciemniejszy obszar prezentuje prawdopodobny limit dla regulacji ON/OFF poza tym obszarem regulacja modulacyjna jest koniecznością. Innym sposobem pozwalającym stwierdzić, czy regulacja ON/OFF jest wystarczająca, jest przyjrzenie się statycznym i dynamicznym charakterystykom regulowanego układu hydraulicznego. Wykres na rysunku 5 obrazuje uzyskaną zmianę temperatury powietrza (Δt) opuszczającego odbiornik końcowy w momencie, gdy sygnał regulacyjny dostarczony do zaworu regulacyjnego jednostki zmienia się o wartość (Δu). Na początku, tuż po zmianie wartości sygnału regulacyjnego, nie zauważa się zmiany temperatury powietrza. To zjawisko nazwane jest opóźnieniem czasowym (τd) procesu regulacji. Gdy temperatura zaczyna się zmieniać, ponowne uzyskanie równowagi zabiera trochę czasu. Proces ten nazywa się czasem reakcji (τr). Opóźnienie czasowe i czas reakcji mają duży wpływ na trudności w regulowaniu. Im dłuższe opóźnienie czasowe, tym regulacja staje się trudniejsza, im dłuższy czas reakcji, tym regulacja staje się łatwiejsza. Trudność regulacyjna może być otrzymana i wyrażona za pomocą następującego wzoru (Achieving the Desired Indoor Climate)(patrz. Przykład). D = ((Δt/Δu τ d / τ r ) / Δt s ) 100 gdzie: D trudność regulacyjna [-], Δt zmiany temperatury [ C], Δu zmiany sygnału regulacji [%], τ d opóźnienie czasowe [s], τ r czas odpowiedzi [s], Δt s wymagana dokładność regulacji [± C]. Należy podkreślić, że przytoczona metoda jest raczej teorią, natomiast tryby regulacji są jedynie rekomendacją. Stosowanie metody nie jest codzienną praktyką z uwagi na konieczność poświęcenia dużej ilości czasu na wyznaczenie zmiennych, w szczególności opóźnienia czasowego i czasu reakcji. Warto także zaznaczyć, że zdarza się, że konkretny system jest odgórnie narzucony przez producenta. Najlepszym przykładem mogą być centrale wentylacyjne bądź kotły. Urządzenia te fabrycznie wyposażane są w sterowniki oraz system regulacji. Podstawowe kryteria przy doborze siłownika związane z typem regulacji Przed przystąpieniem do doboru siłownika należy dokładnie ustalić: rodzaj przyjętej regulacji (płynna, 3-stawna, ON/OFF, PWM), wartość napięcia sygnału z regulatora. Rodzaj przyjętej regulacji automatycznie narzuca typ siłownika z uwagi na sygnał sterujący zwany także wejściowym. Jeśli mamy do czynienia z regulacją 3-stawną, ON/OFF lub PWM, dodatkowo należy określić, z jakim typem napięcia pracuje regulator (24 czy 230V). Pozwoli to na dobór kolejnego parametru siłownika jakim jest zasilanie. Najlepiej aby zasilanie siłownika było zgodne z napięciem podawanego sygnału z regulatora. Podstawowe kryteria przy doborze siłownika związane z parametrami zaworu regulacyjnego Po określeniu cech elektrycznych siłownika wynikających z regulacji, należy przejść do parametrów podyktowanych dobranym uprzednio zaworem regulacyjnym. Właściwości zaworu regulacyjnego, jakie determinują wybór konkretnego siłownika to: skok zaworu, maksymalne ciśnienie różnicowe na zaworze regulacyjnym, charakterystyka zaworu, rozdzielczość regulacyjna. Zakres ruchu zaworu narzuca minimalny dystans przestrzeni pracy siłownika. Oznacza to, że skok siłownika nigdy nie może być mniejszy od skoku zaworu. W przeciwnym wypadku montaż Rys. 4. Przykład obrazujący często obserwowaną zależność między wymaganiami regulacji, a czasem reakcji Rys. 5. Wykres przedstawiający przykładowy czas odpowiedzi oraz opóźnienie reakcji układu 38 8/2012

klimatyzacja Teraz masz narzędzia do jeszcze lepszego zrównoważenia systemu i obniżenia zużycia energii przez... 35% Unikalna metoda TA Diagnostic pozwala na łatwiejsze, bardziej dokładne pomiary i rozwiązywanie problemów. Zeskanuj kod aby dowiedzieć się więcej Utrzymanie ciśnienia i odgazowanie Równoważenie i regulacja Termostatyka ENGINEERING ADVANTAGE TA-SCOPE jest teraz jeszcze lepszy TA SCOPE umożliwia zrównoważenie hydrauliczne systemów HVAC w prosty, szybki i bardziej precyzyjny sposób, dzięki czemu możliwe jest obniżenie zużycia energii aż o 35 % i w konsekwencji zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych. Dzięki specjalnym bezprzewodowym przekaźnikom dalekiego zasięgu równoważenie bardzo rozległych obiektów jest teraz znacznie łatwiejsze, a rozwiązywanie problemów jeszcze prostsze. Odwiedź www.tahydronics.pl, aby dowiedzieć się więcej www.chlodnictwoiklimatyzacja.pl 39

F=P A gdzie: P ciśnienie różnicowe [Pa = N/m 2 ] A pole powierzchni grzybka zaworu [m 2 ] Rys. 6. Wartości siły oraz odpowiadające im ciśnienia zamknięcia siłownika MC55 w połaczeniu z zaworem CV DN15-50. Producent TA Hydronics. siłownika nigdy nie zapewni pełnego otwarcia armatury, a tym samym przepływu nominalnego, co z kolei prowadzi do braku możliwości uzyskania projektowanej mocy odbiornika. Maksymalne ciśnienie różnicowe potrzebne jest z uwagi na określenie minimalnej siły, jaką musi posiadać siłownik. Wartość całkowitego ciśnienia różnicowego na zaworze jest znana z etapu określania autorytetu minimalnego zaworu (artykuł CHiK cz. 3. w numerze 4/2012 str. 50). Bardzo wielu producentów podaje w kartach katalogowych siłowników wielkość siły w kn. Przy projektowaniu dane te jednak wbrew pozorom nie są wygodne do zastosowania. Ocena bowiem, czy siła urządzenia jest wystarczająca, musiałaby zostać poprzedzona obliczeniem przeciwnej siły, z jaką na grzybek zaworu napiera przetłaczany czynnik. Wartość siły jest iloczynem ciśnienia oraz powierzchni grzybka zaworu regulacyjnego: Rys. 7. Charakterystyka zaworu stałoprocentowa (A) liniowa (B) z punktami obrazującymi pozycje siłownika Rys. 8. Analiza siłowników pod kątem konstrukcji Sama procedura wyliczeń oczywiście nie jest skomplikowana, jednak trudność pojawia się, gdy chcemy określić pole powierzchni grzybka zaworu parametry te są bowiem rzadko podawane w kartach katalogowych. Świetnym sposobem, który ułatwia dobór siłownika, jest podanie przez producenta nie tylko siły, ale także ciśnienia zamknięcia dla konkretnej wielkości zaworu. Dla danego modelu urządzenia jest ona zmienna i maleje wraz ze wzrostem średnicy zaworu. Przykład tego typu danych obrazuje tabela (rys. 6.), zawierająca dane z karty katalogowej udostępnianej przez producenta. Dobierając konkretny siłownik, należy porównać ciśnienie zamknięcia z maksymalną wartością ΔP, jaka może wystąpić na zaworze często H pompy. W sytuacji gdy: max ΔP działające na zawór jest większe od ciśnienia zamknięcia, należy użyć model wyższy siłownika. Charakterystyka zaworu oraz jego rozdzielczość także wpływają na wybór konkretnego siłownika. W przypadku stosowania zaworów z charakterystyką liniową, nie chcąc pogorszyć jakości regulacji, rozdzielczość regulacyjna siłownika nie może być niższa niż zaworu. Użycie armatury o charakterystyce stałoprocentowej nie narzuca już tak wysokich wymagań w stosunku do siłownika. Zależności te przedstawiono w postaci graficznej na rysunku 7. Wykresy przedstawiają charakterystyki (A stałoprocentowa, B liniowa) zaworów o rozdzielczości 1:100 oraz autorytecie 1. Punkty na linii wykresu przedstawiają pozycje siłownika dla regulacji płynnej (0-10V), którego histereza wynosi 0,3V. Minimalny regulowany przepływ dla zaworu wynikający z R wynosi 1%. Przy zaworze o charakterystyce liniowej (B), dokładność taka nie może być jednak uzyskana z uwagi na przepływ 3% wynikający z minimalnego ruchu siłownika. Chcąc tym samym uzyskać najmniejszy przepływ na poziomie 1%, histereza siłownika musi wynosić co najmniej 0,1V. Przy zaworze z charakterystyką stałoprocentową (A) regulacja w dolnych zakresach pracy jest bardzo dokładna mimo różnej rozdzielczości zaworu i siłownika. Parametry konstrukcyjne siłownika z uwagi na warunki pracy Przy doborze siłownika należy także mieć na uwadze, że jest to urządzenie, które docelowo ma pracować w pewnych warunkach środowiska wewnętrznego lub zewnętrznego. To powoduje, że element ten jest narażony na wpływ m.in. temperatury (od otoczenia oraz czynnika poprzez kontakt z zaworem), zapylenia, wilgotności. Aby dobrany produkt gwarantował poprawne działanie, należy skrajne warunki, w jakich może pracować odnieść do parametrów typu: IP mówiące o odporności na zapylenia oraz wilgoć, dopuszczalna temperatura otoczenia, odporność konstrukcji na wysokie temperatury czynnika. O ile wartości IP oraz Tmax otoczenia są podawane w kartach katalogowych, o tyle odporność konstrukcji na wysokie temperatury czynnika należy oceniać indywidualnie. Brak jest tutaj dokładnych wytycznych, czym należy się kierować. Przykładową metodą może być przyjęcie Tmax otoczenia, odniesienie jej do temperatury medium oraz analiza, czy możliwy jest wpływ temperatury wody na konstrukcję siłownika. Przykład analizy na wy- 40 8/2012

klimatyzacja branym producencie przedstawia rysunek 8. Zakładając, że instalacja pracuje z parametrami 90/70, siłownik MC55 gwarantuje większą niezawodność pracy z uwagi na konstrukcję, pozwalającą na oddalenie plastikowych elementów od wysokiej temperatury jaką posiada zawór (90 C) oraz wyższą dopuszczalną temperaturę otoczenia. Negatywny skutek braku powyższej analizy przedstawia fotografia (rys. 9.) instalacji ciepła technologicznego 90/70 zasilania nagrzewnic w centralach basenowych. Wysoka temperatura zaworów powodowała odkształcanie się siłownika i brak poprawnej pracy. Sytuację polepszono poprzez montaż specjalnie przygotowanych elementów dystansowych z teflonu działających jako izolacja termiczna. Parametry konstrukcyjne siłownika z uwagi na proces równoważenia W pełni świadomy dobór siłownika powinien uwzględnić jeszcze jeden parametr konstrukcyjny, jakim jest możliwość przełączania trybu pracy pomiędzy automatycznym i ręcznym. Funkcja taka jest niezwykle przydatna w procesie równoważenia instalacji na obiekcie. Podczas tzw. balancingu wszystkie zawory (a tym samym siłowniki) muszą pozostawać w pozycji pełnego otwarcia. Jeżeli siłownik jest podłączony do systemu automatyki, to oczywiście realizuje on polecenia regulatora, które wbrew pozorom nie zawsze są zgodne z życzeniem osoby przeprowadzającej proces równoważenia. Dostępność trybu ręcznego na siłowniku (rys. 10.) pozwala przestawić i zablokować urządzenie w dowolnej pozycji na okres ustawiania przepływów. Programy doboru Dobór siłownika nie należy do najprostszych zadań projektanta. Istnieje jednak wiele sposobów na ułatwienie oraz przyspieszenie tego zadania. Jedną z takich metod jest użycie programów doborowych producentów np. TA Select 4 firmy TA Hydronics. Programy umożliwiają dobór zaworów regulacyjnych, a następnie sugerują konkretną grupę siłowników. Wskazanie przez aplikację węższej ilości urządzeń bardzo upraszcza dobór oraz pozwala na szybki i precyzyjny wybór wymaganego modelu siłownika (rys. 11.). Podsumowanie Bardzo ważnym etapem przy projektowaniu instalacji wodnych jest dobór zaworów regulacyjnych. Jednak jak pokazuje powyższy artykuł, na tym nie kończy się dbałość o zapewnienie odpowiedniej jakości regulacji. Aby proces ten móc uznać za zakończony musi zostać określony dokładny rodzaj regulacji uwzględniający charakter instalacji oraz stawiane przed nią wymagania. Należy także pamiętać o właściwym wyborze typu siłownika. Dobór taki powinien być sporządzony, uwzględniając: rodzaj przyjętej regulacji (płynna, 3-stawna, ON/OFF, PWM), wartość napięcia sygnału z regulatora, skok zaworu, maksymalne ciśnienie różnicowe na zaworze regulacyjnym, charakterystykę zaworu, rozdzielczość regulacyjną, IP mówiące o odporności na zapylenia oraz wilgoć, dopuszczalną temperaturę otoczenia, odporność konstrukcji na wysokie temperatury czynnika, możliwość pracy w trybie ręcznym i automatycznym. Rys. 9. Przykład sytuacji, w której siłownik z uwagi na zbyt wysoką temperaturę wody oraz własną konstrukcję nie pracował poprawnie. Problem rozwiązano poprzez dodatkowe elementy pośredniczące z teflonu Rys. 10. Przykład siłownika z ręcznym i automatycznym trybem pracy Rys 11. Dobór zaworu regulacyjnego oraz siłownika w programie TA Select 4 LITERATURA [1] Zawory regulacyjne w instalacjach chłodniczych i grzewczych cz. 1. CHiK 11/2011 [2] Hydrauliczne równoważenie obwodów regulacyjnych. Zeszyt nr 3.TA Hydronics [3] Robert PETITJEAN: Total Hydronic Balancing. TA Hydronics [4] Karoly VINKLER, Miklos JAVORI: Hydronic balancing. TA Hydronics [5] RECKNAGEL, SPRENGER, SCHRAMEK: Kompendium wiedzy. Ogrzewnictwo Klimatyzacja Ciepła Woda Chłodnictwo Warto także w tym miejscu pamiętać o narzędziach, które taki dobór ułatwiają: programy doborowe (TA Select), karty katalogowe o komplecie danych, instrukcje montażu i użytkowania. www.chlodnictwoiklimatyzacja.pl [6] Hans ROOS: Zagadnienia hydrauliczne w instalacjach ogrzewania wodnego [7] Materiały szkoleniowe TA Hydronics [8] Równoważenie i regulacja małych odbiorników końcowych, Polski Instalator 10/2009 41