Politechnika Poznańska Wydział Maszyn Roboczych i Transportu Inż. NATALIA LEMTIS OPTYMALIZACJA PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO W GMINIE ŚRODA WIELKOPOLSKA Promotor: DR INŻ. MARCIN KICIŃSKI Poznań, 2016
SPIS TREŚCI STRESZCZENIE... 4 SUMMARY... 5 1. WSTĘP... 6 2. SYSTEM PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO W ASPEKCIE FUNKCJONOWANIA MIASTA... 9 2.1 POJĘCIE I ISTOTA SYSTEMU TRANSPORTOWEGO... 9 2.2 PUBLICZNY TRANSPORT ZBIOROWY POJĘCIA I KLASYFIKACJE... 9 2.3 POTRZEBY KOMUNIKACYJNE MIESZKAŃCÓW MIAST... 16 3. INFRASTRUKTURA PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO.. 18 3.1 INFRASTRUKTURA PUNKTOWA... 18 3.2 INFRASTRUKTURA LINIOWA... 21 4. ZAGADNIENIE LOKALIZACJI PRZYSTANKÓW I ZATOK AUTOBUSOWYCH... 24 4.1 OGRANICZENIA PRAWNE... 24 4.2 UWARUNKOWANIA PRAWNE DOTYCZĄCE LOKALIZACJI I BUDOWY ZATOK AUTOBUSOWYCH... 25 4.3 LOKALIZACJA PRZYSTANKÓW I ZATOK AUTOBUSOWYCH W PRAKTYCE... 26 5. ISTOTA I POJĘCIE OPTYMALIZACJI... 28 5.1 DEFINICJA OPTYMALIZACJI... 28 5.2 OPTYMALIZACJA W TRANSPORCIE PUBLICZNYM... 28 5.3 METODY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW STRATEGICZNYCH... 29 5.3.1 Projektowanie sieci... 29 5.3.2 Planowanie tras... 29 5.3.3 Rozkład jazdy... 30 5.4 METODY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW OPERACYJNYCH... 30 5.4.1 Lokalizacja przystanków... 30 5.4.2 Polityka zarządzania opóźnieniami... 31 5.4.3 Ustalanie taryfy biletowej... 31 6. SYSTEMY INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ... 33 6.1 OPROGRAMOWANIE QUANTUMGIS... 35 7. CHARAKTERYSTYKA ŚRODY WIELKOPOLSKIEJ... 36 7.1 CHARAKTERYSTYKA GMINY... 36 1
7.2 POTRZEBY KOMUNIKACYJNE MIESZKAŃCÓW... 37 7.3 LICZBA MIESZKAŃCÓW MIASTA ŚRODA WIELKOPOLSKA Z PODZIAŁEM NA ULICE... 39 7.4 INFRASTRUKTURA PUNKTOWA PUBLICZNEGO AUTOBUSOWEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO... 42 8. OPTYMALIZACJA LOKALIZACJI PRZYSTANKÓW AUTOBUSOWYCH W MIEŚCIE ŚRODA WIELKOPOLSKA... 47 8.1 METODYKA REALIZACJI PRACY... 47 8.2 KRYTERIA LOKALIZACJI PRZYSTANKÓW... 48 8.3 ANALIZA AKTUALNYCH LINII AUTOBUSOWYCH KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ... 50 8.4 PROPOZYCJA WPROWADZENIA ZMIAN W PUBLICZNYM TRANSPORCIE ZBIOROWYM... 53 8.5 LINIA NUMER 7... 74 8.6 ANALIZA PORÓWNAWCZA ROZWIĄZAŃ... 77 8.6.1 Analiza inwestycji... 78 8.6.2 Porównanie wariantów... 80 9. PODSUMOWANIE I WNIOSKI... 82 BIBLIOGRAFIA... 84 SPIS TABEL... 87 SPIS RYSUNKÓW... 89 2
Streszczenie Niniejsza praca magisterska dotyczy problemu lokalizacji przystanków autobusowych w gminie Środa Wielkopolska. Skupiono się przede wszystkim na mieście Środa Wielkopolska i na niedawno powstałych trasach linii autobusowych. Aby dokonać optymalizacji lokalizacji przystanków autobusowych na terenie miasta Środa Wielkopolska niezbędne było podzielenie pracy na dwie części, teoretyczną i praktyczną. Część teoretyczna wykonana została na podstawie dotychczasowego dorobku literatury polskiej i zagranicznej a także obowiązujących przepisów prawnych i zawarta została w rozdziałach 1-6. Na wstępie rozważano problem, dlaczego wiele osób wciąż przekłada transport samochodowy nad publiczny, w Środzie Wielkopolskiej przede wszystkim darmowy. Zauważono, iż barierą do korzystania z komunikacji publicznej może być brak lub utrudniony do niej dostęp. Na tej podstawie sformułowano cel i zakres pracy magisterskiej. Następnie krótko scharakteryzowano transport, jego podział oraz elementy infrastruktury. Dokonano również umiejscowienia publicznego transportu zbiorowego w różnych kategoriach transportu według literatury. Przedstawiono również problem optymalizacji oraz jej podział w aspekcie transportu publicznego. Określono, jakie problemy są najczęściej spotykane oraz przedstawiono pozycje literaturowe szerzej przedstawiające dane problemy. W dalszej części pracy przedstawiono Systemy Informacji Geograficznej (GIS), a także przybliżono narzędzie pracy, jakim był program QuantumGIS, będący narzędziem geokodowania obiektów punktowych infrastruktury publicznej miasta Środa Wielkopolska. Część praktyczna obejmuje rozdziały 7 i 8, i stanowi ona dorobek własny autorki. W pierwszej kolejności scharakteryzowano miasto i gminę Środa Wielkopolska. Określono położenia istotnych dla mieszkańców punktów, takich jak szkoły, szpitale, sklepy, itp. Następnie stabelaryzowano podział miasta na ulice, z wyodrębnieniem liczby mieszkańców. Kolejne elementy pracy zawierają analizę przebiegu aktualnych linii autobusowych oraz propozycje zmian dla istniejących linii. Zaproponowano również autorską trasę dla nowej linii autobusowej, która miałaby zapewnić dostęp do komunikacji miejskiej szerszej liczbie mieszkańców. Następnie oszacowano koszty inwestycji w różnych wariantach oraz porównano wskaźniki: liczba przystanków autobusowych na 1 osobę i na 1 km 2. Ostatnim etapem pracy było podsumowanie wcześniejszych dokonań oraz wyciągnięcie wniosków z pracy, wynikających z porównania aktualnego przebiegu linii autobusowych z proponowanym. 4
Summary This thesis concerns the problem of bus location problem in Środa Wielkopolska borough. It was focused mainly on the city Środa Wielkopolska and recently built new bus lines. In order to optimize the location of bus stops in Środa Wielkopolska city it was necessary to divide the work into two parts, theoretical and practical. The theoretical part was made on the basis of existing polish and foreign literature as well as applicable laws, and has been included in Chapters 1-6. The introduction considered a problem of why still so many people choose private transport, cars, over public transport, which in Środa Wielkopolska is free. It was noted that the main barrier of using public transport could be lack or difficult access. On this basis the goal and the scope of this master s thesis was set. Then transport, its division and infrastructure was briefly characterized. Also the location of public transportation in different categories of transport was made, according to literature. Next the problem of optimization and its division in terms of public transport was presented. The most common problems were identified and the literature that broadly describes those issues was referenced. In the next chapter of the thesis Geographical Information Systems (GIS) were described and also the working tool, Quantum GIS was brought closer, a tool for geocoding public nodal infrastructure in Środa Wielkopolska city. The practical part includes chapters 7 and 8 and is the own achievement of author. At first the city and the borough Środa Wielkopolska were characterized. The location of important for residents places was specified, schools, hospitals, shops, etc. Then the division of the city into streets with population for each street was tabulated. The subsequent elements of the thesis include the analysis of existing bus routes and proposals of changes for them. Also an original route for a new bus line was proposed. It would provide public transport to more residents of the city. Then the investment costs in different variants were estimated, and indicators: the number of bus stops for 1 person and 1 km 2 were compared. The last stage was to summarize the achievements and to draw conclusions from the thesis, coming from comparison of the current bus lines with the proposed ones. 5