Aktywni obywatele świadome społeczeństwo Kontakty z dzieckiem Rzeszów 2012 1
Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ul. Fredry 4/58 35-959 Rzeszów tel/fax (0-17) 86 20 122 porso@poczta.onet.pl www.porso.cba.pl Broszura opracowana przez Natalię Soję Publikacja finansowana przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej 2
Prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem nie jest związane ze sprawowaniem władzy rodzicielskiej. Przepis art. 113 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej krio) wyraźnie rozdziela kwestię władzy rodzicielskiej od kwestii utrzymywania kontaktów. Rodzice i dzieci mają bowiem prawo i obowiązek ich utrzymywania jest niezależne od tego, czy rodzicowi przysługuje - czy też nie - władza rodzicielska. Formy kontaktów z dzieckiem art. 113 2 krio - odwiedziny, - spotkania, - zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, - bezpośrednie komunikowanie się, - korespondencja (listowna, mailowa, itp.) Inne formy kontaktów z dzieckiem także są dopuszczalne. Należy zwrócić uwagę, iż realizacja prawa do komunikowania się z dzieckiem na odległość rodzi po stronie rodzica, z którym dziecko na co dzień przebywa, obowiązek np. założenia dziecku poczty elektronicznej lub przekazania drugiemu 3
rodzicowi własnego adresu e-mailowego, udostępnienia telefonu/komputera itd. Zasadą jest, iż jeśli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie kierując się jego dobrem oraz uwzględniając jego rozsądne życzenia (np. aby spotykać się u babci, wujka, pójść na basen, pojechać w góry na narty). CO ROBIĆ, JEŚLI UTRUDNIA SIĘ NAM KONTAKT Z DZIECKIEM? Należy zwrócić się w wnioskiem o ustalenie kontaktów do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania dziecka (w przypadku braku miejsca zamieszkania właściwy będzie sąd opiekuńczy miejsca jego pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy - właściwy jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.). 4
Sądem opiekuńczym jest wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny) sądu rejonowego. Postanowienia w sprawach ustalenie (podobnie jak i o ograniczenie albo zakazanie kontaktów z dzieckiem) mogą być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Dotyczy to także zmiany rozstrzygnięć w tym przedmiocie, zawartych w wyroku orzekającym rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa albo ustalającym pochodzenie dziecka. Postanowienia takie stają się skuteczne i wykonalne po uprawomocnieniu się (co do zasady po upływie siedmiu dni od ich ogłoszenia). 5
WZÓR Nr 1 Rzeszów; 3 kwietnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Rzeszowie III Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: Łukasz Nowak zam. w Rzeszowie, ul. Reja 3/33 Uczestniczka postępowania: Marta Kowalska, zam. w Rzeszowie, ul. Krakowska 1/12 Narutowicza 9/14. Wniosek o uregulowanie kontaktów z dzieckiem Wnoszę o : uregulowanie kontaktów wnioskodawcy Łukasza Nowaka z małoletnim Piotrem Nowakiem w następujący sposób: (w tym miejscu należy podać swoją propozycję odnośnie uregulowania kontaktów: dni np. sobotę, czasokres np. od godziny 10 do 17, formę i miejsce kontaktów, w obecności osób trzecich lub bez, z możliwością zabierania małoletniego poza miejsce zamieszkania, 6
z uwzględnieniem świąt, wakacji, ferii zimowych, urodzin, imienin, Dnia Dziecka, itp ). Uzasadnienie (W uzasadnieniu należy podać stan sprawy uzasadniający złożenie wniosku ustalenie kontaktów tj. dlaczego wnioskujemy o ich ustalenie, kto i w jaki sposób nam je utrudnia, itp.) Do wniosku należy dołączyć załączniki : - akt urodzenia dziecka oryginał - odpis wniosku, - opłata 40 zł (uiszczona w znakach opłaty sądowej w kasie lub na rachunek Sądu. W przypadku uiszczenia opłaty sądowej na rachunek sądu warto do wniosku dołączyć dowód zapłaty np. wydruk elektroniczny ). Wniosek należy podpisać odręcznie. 7
Rozstrzygnięcie w sprawach o uregulowanie kontaktów z dzieckiem może nastąpić dopiero po umożliwieniu rodzicom złożenia oświadczeń, chyba że wysłuchanie ich byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami. Ponadto sąd opiekuńczy prowadzący sprawę, zgodnie z art. 582 1 2 kpc, może zobowiązać rodziców (opiekunów) do określonego zachowania; np.: 1) zobowiązać osobę uprawnioną do kontaktu z dzieckiem lub osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, do pokrycia kosztów podróży i pobytu dziecka lub także osoby towarzyszącej dziecku, w tym kosztów powrotu do miejsca stałego pobytu, 2) zobowiązać osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, do złożenia na rachunek depozytowy sądu odpowiedniej kwoty pieniężnej w celu pokrycia wydatków uprawnionego związanych z wykonywaniem kontaktu na wypadek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę zobowiązaną obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach; nie dotyczy to rodzin zastępczych, rodzinnych 8
domów dziecka, rodzin pomocowych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych, 3) odebrać od osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, przyrzeczenie określonego zachowania. Ponadto sąd opiekuńczy orzekający o kontaktach z dzieckiem, posiada kompetencję zagrożenia nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej (stosownie do zasad określonych w art. 598 15 kpc): 1. osobie, pod której pieczą dziecko pozostaje - na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub 2. osobie uprawnionej do kontaktu z dzieckiem albo osobie, której tego kontaktu zakazano - na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje; w razie uzasadnionej obawy naruszenia obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, lub osobę uprawnioną do 9
kontaktu z dzieckiem albo osobę, której tego kontaktu zakazano. OGRANICZENIE UTRZYMYWANIA KONTAKTÓW RODZICÓW Z DZIECKIEM Zachodzą sytuacje, kiedy zachowanie rodzica, jego postawa, zdolności wychowawcze zagrażają właściwemu rozwojowi dziecka. W takiej sytuacji sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. Zgodnie z art. 113 2 2 krio sąd opiekuńczy może w szczególności: zakazać spotykania się z dzieckiem, zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość, zakazać porozumiewania się na odległość. 10
Należy zwrócić uwagę, iż powyższy katalog ograniczeń ma charakter otwarty i zawsze można wnioskować o ograniczenie utrzymywania kontaktu rodzica z dzieckiem jeszcze w inny sposób. 11
WZÓR Nr 2 Rzeszów; 3 kwietnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Rzeszowie III Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: Marta Kowalska, zam. w Rzeszowie, ul. Krakowska 1/12 Uczestnik postępowania: Łukasz Nowak zam. w Rzeszowie, ul. Reja 3/33 Wniosek o ograniczenie kontaktów z dzieckiem Wnoszę o : ograniczenie kontaktów Łukasza Nowaka z małoletnim Piotrem Nowakiem w następujący sposób: (należy podać swoją propozycję np. aby odbywały się wyłącznie drogą telefoniczną lub e- mailową) 12
Uzasadnienie (W uzasadnieniu należy podać stan sprawy uzasadniający złożenie wniosku o ograniczenie kontaktów tj. dlaczego chcemy, aby kontakty rodzica z dzieckiem zostały ograniczone oraz uzasadniamy proponowany przez nas sposób ograniczenia.) Do wniosku należy dołączyć załączniki : - akt urodzenia dziecka oryginał - odpis wniosku, - opłata 40 zł (uiszczona w znakach opłaty sądowej w kasie lub na rachunek Sądu. W przypadku uiszczenia opłaty sądowej na rachunek sądu warto do wniosku dołączyć dowód zapłaty np. wydruk elektroniczny ). Wniosek należy podpisać odręcznie. 13
Ograniczenie kontaktów może także orzec sąd w wyroku orzekającym rozwód. Dzieje się tak w sytuacji, gdy postawa rodzica nie uzasadnia jeszcze ograniczenia, czy też pozbawienia go władzy rodzicielskiej, jednakże z jakichś względów codzienna jego styczność z dzieckiem budzi wątpliwości. Rozstrzygnięcie w sprawie może zapaść dopiero po umożliwieniu rodzicom złożenia oświadczeń, chyba że wysłuchanie ich byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami. ZAKAZ UTRZYMYWANIA KONTAKTÓW Z DZIECKIEM Zakaz utrzymywania kontaktów z dzieckiem stanowi najdolegliwszy i najdalej idący wyraz ingerencji sądu opiekuńczego w sferę praw rodzicielskich. Przyjmuje się, że środek ten znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy zachodzi realne poważne zagrożenie lub naruszenie dobra dziecka. W postanowieniu z dnia 7 listopada 2000 r. Sąd Najwyższy 14
(sygn. akt I CKN 1115/00) orzekł, iż Zakazanie rodzicom osobistej styczności z dzieckiem może być orzeczone wyjątkowo, np. gdy utrzymywanie osobistych kontaktów rodziców z dzieckiem zagraża jego życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu bądź wpływa demoralizująco na dziecko.. Należy podkreślić, iż zakaz utrzymywania kontaktów z dzieckiem może nastąpić wyjątkowo, gdyż dobru dziecka co do zasady nie służy brak kontaktu z rodzicem. 15
WZÓR Nr 3 Rzeszów; 3 kwietnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Rzeszowie III Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: Marta Kowalska, zam. w Rzeszowie, ul. Krakowska Uczestnik postępowania: Łukasz Nowak zam. w Rzeszowie, ul. Reja 3/33 Wniosek o zakazanie kontaktów z dzieckiem Wnoszę o : zakazanie kontaktów Łukasza Nowaka z małoletnim Piotrem Nowakiem. Uzasadnienie (W uzasadnieniu należy podać stan sprawy uzasadniający złożenie wniosku o zakazanie kontaktów tj. dlaczego chcemy, 16
aby kontakty rodzica z dzieckiem został zakazane, jakie zachowanie rodzica, którego zakaz ma dotyczyć za tym przemawia, jaki ma ono negatywny wpływ na wychowanie/postawę dziecka np. przemoc fizyczna i/lub psychiczna) Do wniosku należy dołączyć załączniki : - akt urodzenia dziecka oryginał - odpis wniosku, - opłata 40 zł (uiszczona w znakach opłaty sądowej w kasie lub na rachunek Sądu. W przypadku uiszczenia opłaty sądowej na rachunek sądu warto do wniosku dołączyć dowód zapłaty np. wydruk elektroniczny). Wniosek należy podpisać odręcznie. 17
Rozstrzygnięcie w sprawie może zapaść dopiero po umożliwieniu rodzicom złożenia oświadczeń, chyba że wysłuchanie ich byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami. UWAGA: Zgodnie z art. 570 kpc sąd opiekuńczy może wszcząć we wszystkich ww. sprawach postępowanie z urzędu. SPRAWY DOTYCZĄCE WYKONYWANIA KONTAKTÓW Z DZIECKIEM Co robić, kiedy pomimo orzeczenia o kontaktach rodzic, pod którego pieczą dziecko pozostaje, nadal je utrudnia lub uniemożliwia? Co robić, kiedy pomimo orzeczenia o zakazie kontaktów rodzica z dzieckiem rodzic, wobec którego zakaz orzeczono, do niego się nie stosuje? Należy zwrócić się do sądu opiekuńczego o wszczęcie postępowania dotyczącego wykonywania kontaktów z dzieckiem (art. 598 15 i n. kpc). Do wniosku należy dołączyć 18
odpis wykonalnego orzeczenia albo wykonalnej ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. Jeżeli postępowanie ma się toczyć na podstawie orzeczenia sądu albo innego organu państwa obcego albo ugody zawartej przed sądem lub innym organem państwa obcego lub przez niego zatwierdzonej, niezbędne jest stwierdzenie wykonalności tego orzeczenia albo ugody. Zgodnie z art. 598 15 1 kpc - sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, a która nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku. Może się także zdarzyć, iż to osoba uprawniona do kontaktów z dzieckiem narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów. W takim przypadku sąd opiekuńczy 19
zagrozi tej osobie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje. Zgodnie z art. 598 15 2 kpc jeżeli osoba, której kontaktu z dzieckiem zakazano narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy zagrozi tej osobie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje za każde naruszenie zakazu (uwzględniwszy sytuacje majątkową osoby, której kontaktów zakazano). Rozstrzygnięcia w ww. sprawach zapadają w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej o czym mowa powyżej - nie wypełnia nadal swego obowiązku, sąd opiekuńczy co do zasady - nakazuje jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. Rozstrzygnięcie 20
zapada w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej, jest tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności. UWAGA II: Sąd opiekuńczy postępowań dotyczących wykonywania kontaktów z dzieckiem nie może wszcząć z urzędu. Za każdym razem działa na wniosek uprawnionej strony. UWAGA III: Przed wydaniem postanowień dotyczących wykonywania kontaktów z dzieckiem sąd wysłucha uczestników postępowania. 21
WZÓR Nr 4 Rzeszów; 3 kwietnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Rzeszowie III Wydział Rodzinny i Nieletnich Wnioskodawca: Łukasz Nowak zam. w Rzeszowie, ul. Reja 3/33 Uczestnik postępowania: Marta Kowalska, zam. w Rzeszowie, ul. Krakowska Wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie utrudnienia kontaktów z dzieckiem Działając imieniem własnym wnoszę o: 1. Wszczęcie postępowania w sprawie utrudnienia przez uczestniczkę postępowania moich kontaktów z synem małoletnim Piotrem Nowakiem i zagrożenie nakazania 22
uczestniczce zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku. 2. Zwolnienie mnie od kosztów postępowania. Uzasadnienie (W uzasadnieniu należy podać stan sprawy uzasadniający złożenie wniosku, tj. należy opisać sytuacje utrudniania/uniemożliwiania kontaktów z dzieckiem i jeśli wnosimy o zwolnienie od kosztów sądowych fakty przemawiające za naszą trudną sytuacją finansową, tj. że nie możemy ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie). Do wniosku należy dołączyć załączniki : - akt urodzenia dziecka oryginał - odpis wniosku, - odpis wykonalnego orzeczenia albo wykonalnej ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, 23
- opłata 40 zł (uiszczona w znakach opłaty sądowej w kasie lub na rachunek Sądu. W przypadku uiszczenia opłaty sądowej na rachunek sądu warto do wniosku dołączyć dowód zapłaty np. wydruk elektroniczny). Wniosek należy podpisać odręcznie. 24