Transport wody w zaprawach z dodatkiem perlitu ekspandowanego mody kowanych domieszkami

MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 66, 1, (214), 62-67 www.ptcer.pl/mccm Transport wody w zaprawach z dodatkiem perlitu ekspandowanego mody kowanych domieszkami WIES AWA NOCU WCZELIK*, MACIEJ NOWAK, BARBARA TRYBALSKA AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia In ynierii Materia owej i Ceramiki, Katedra Technologii Materia ów Budowlanych, 3-59 Kraków, al. A. Mickiewicza 3 *e-mail: wiesia@uci.agh.edu.pl Streszczenie Lekkie zaprawy (betony) sporz dzone z udzia em perlitu ekspandowanego charakteryzuj si podwy szon porowato ci, co skutkuje pogorszeniem niektórych w a ciwo ci u ytkowych w obecno ci wilgoci. Praca stanowi podsumowanie bada maj cych na celu popraw w a ciwo ci termoizolacyjnych tworzyw perlitowych poprzez wprowadzenie domieszek o dzia aniu hydrofobizuj cym i mody kuj cym mikrostruktur materia u. Sporz dzono kilka serii zapraw cementowo-perlitowych o ró nej zawarto ci perlitu. Scharakteryzowano ich podstawowe w a ciwo ci standardowe. Przeprowadzono pomiary podci gania kapilarnego. Dokonano obserwacji pod elektronowym mikroskopem skaningowym, podczas których potwierdzono zwart mikrostruktur warstwy na granicy rozdzia u wype niacz perlitowy - matryca cementowa. W badaniach kalorymetrycznych wykazano aktywny udzia perlitu w procesie hydratacji. Ustalono optimum proporcji cement/perlit/ domieszka, przy której relacje pomi dzy zachowaniem ma ej g sto ci obj to ciowej i zmniejszeniem nasi kliwo ci s najkorzystniejsze. Wskazano te na korzy ci wynikaj ce z zastosowania domieszki napowietrzaj cej. S owa kluczowe: cement, perlit, podci ganie kapilarne, nasi kliwo, mikrostruktura, domieszka hydrofobizuj ca TRANSPORT OF WATER IN EXPANDED PERLITE MORTARS MODIFIED BY ADMIXTURES The lightweight cement mortars with expanded perlite reveal high porosity and, as a consequence, their insulating properties can be lowered due to the presence of environmental humidity. The studies were performed with aim to nd out the mix composition of cement - perlite mortars and to optimize their parameters; rst of all to reduce their density and water absorption by use of admixtures. Three series of mortars of similar consistency were produced. A water repellent and air entraining agents were used to improve the microstructure of mortars. The density and capillary suction were measured and observations of the microstructure were carried out by SEM. The transport of water in the admixtured mortars was signi cantly slowed and limited. The proportions, giving the lowered density at fairly low absorbability, have been pointed out. The advantageous effect of an air entraining agent has been proved too. Keywords: Cement, Perlite, Capillary suction, Absorbability, Microstructure, Water repellent 1. Wprowadzenie Naturalny perlit jest szklist ska pochodzenia wulkanicznego, powszechnie wyst puj c w rejonie Morza ródziemnego. Po wydobyciu ze z o a perlit jest mielony, a nast pnie wprowadzany na kilka sekund do pieca, w którym panuje temperatura oko o 9-1 ºC [1-6]. Pod dzia aniem wysokiej temperatury woda zamkni ta w ziarnach perlitu zamienia si w par, wytwarzaj c ci nienie powoduj ce rozkruszenie ziaren do wymiarów od kilkudziesi ciu do kilkuset mikrometrów. Jednocze nie zachodzi spiekanie szkliwa wulkanicznego. Tworz si szkliste banieczki o nieregularnych kszta tach, puste w rodku. Dzi ki tym banieczkom obj to ziaren ro nie od 5 do 2 razy. Ten proces sp czniania nazywa si ekspandacj, a powsta e sp cznia e ziarna nazywane s perlitem ekspandowanym. Materia y wyprodukowane z udzia em perlitu ekspandowanego o du ej porowato ci tynki, zaprawy, wylewki, lekkie betony - odznaczaj si niewielkim ci arem w a ciwym i doskona termoizolacyjno ci. Mo liwa jest równie ich mody kacja w kierunku wytworzenia kompozytów o specy cznych w a ciwo ciach [3]. Wytrzyma o ci wyrobów perlitowych mo na kszta towa w zale no ci od przeznaczenia materia ów poprzez odpowiedni dobór proporcji poszczególnych sk adników [1, 4]. Perlit, jako kruszywo wykazuj ce du porowato otwart, jest materia em nasi kliwym, a wyroby na nim oparte atwo i szybko absorbuj wod, trac c swoje w a ciwo ci izolacyjne [4, 6]. Nasi kliwo wyrobów z perlitu mo na ograniczy poprzez stosowanie impregnacji powierzchniowej lub poprzez impregnacj samego kruszywa przed wprowadzeniem go do zaczynu cementowego. Najprostszym i najbardziej ekonomicznym rozwi zaniem jest u ycie domieszki hydrofobizuj cej, dodawanej do zaczynu cementowego z perlitem. W ostatnich latach pojawi y si domieszki hydrofobizuj ce na bazie silanów zwi zków krzemoorganicznych, które w twardniej cym materiale tworz powierzchnie wodoodporne, niezwil alne [7]. 62

TRANSPORT WODY W ZAPRAWACH Z DODATKIEM PERLITU EKSPANDOWANEGO MODYFIKOWANYCH DOMIESZKAMI 2. Cz do wiadczalna 2.1. Materia y Perlit ekspandowany zastosowany w badaniach by produktem krajowym otrzymanym przez przetworzenie surowca pochodz cego z importu. Sk ad chemiczny oraz wybrane w a ciwo ci materia u przedstawiono w Tabeli 1 na podstawie informacji otrzymanej od producenta. Tabela 1. W a ciwo ci perlitu. Table 1. Properties of perlite. Rodzaj perlitu EP 15, klasa II [8] powy ej 1mm max 1%,5 1mm (15 6)%,25,5 mm (2 5)%,63,25 mm max 3% poni ej,63mm max 2% G sto obj to ciowa (pozorna) [kg/m 3 ] 15 G sto nasypowa [kg/m 3 ] 4 9 Wilgotno [%] max 2 Nasi kliwo obj to ciowa [%] 3 8 Wspó czynnik przewodnictwa cieplnego [W/(m K)],45,59 Wytrzyma o na ciskanie [MPa],14,4 Temperatura/zakres topnienia pow. 9 ºC Uziarnienie Sk ad chemiczny SiO 2 (65 75)% Al 2 O 3 (1 18)% Fe 2 O 3 (1 5)% MgO + CaO (2 6)% K 2 O+ Na 2 O (6 9)% Tabela 2. Sk ad i g sto zapraw cementowo-perlitowych. Table 2. Composition and density of cement-perlite mortars. Zaprawy perlitowe sporz dzono z udzia em standardowego cementu CEM I 42,5R w oparciu o mieszanki spoiwowe, w których relacje obj to ciowe pomi dzy cementem i perlitem wynosi y odpowiednio 1/3, 1/5 i 1/7 (g sto nasypowa perlitu wynosi a oko o 7 g/dm 3, natomiast cementu - oko o 1-15 g/dm 3 ). Struktur i w a ciwo ci zapraw mody kowano za pomoc dwóch rodzajów domieszek: hydrofobizuj cej (zwi zek krzemoorganiczny z dodatkami) oraz napowietrzaj cej (porotwórczej) na bazie siarczynu laurynowo-sodowego. Domieszk napowietrzaj c wprowadzano jedynie do zaprawy o najwi kszym udziale perlitu i zmniejszy a ona znacznie g sto materia u (zaprawa docelowo ma pe ni funkcje zaprawy lekkiej, ciep ochronnej). Schemat receptury zapraw przedstawiono w Tabeli 2, w której podano równie g sto ci sporz dzonych zapraw. Domieszki powoduj obni enie g sto ci pozornej z uwagi na wprowadzenie dodatkowego powietrza w trakcie mieszania. Wysokie warto ci wspó czynnika wodno/cementowego wynikaj z wodo dno ci perlitu; ustalono je na podstawie pomiarów konsystencji zapraw (zbli one warto ci rozp ywu, znajduj ce si w granicach 12-13 cm, wiadcz o podobnej konsystencji). Przy wprowadzaniu domieszek nie zmieniano wspó czynnika wodno-cementowego. Sporz dzaj c zaprawy zaobserwowano, e domieszka napowietrzaj ca powoduje popraw urabialno ci i jednorodno ci zaprawy, jednocze nie zapobiega segregacji. 2.2. Badania wydzielania ciep a W celu zilustrowania aktywnej roli perlitu w procesie wi zania i twardnienia zapraw przeprowadzono pomiary kalorymetryczne przy zast pieniu odpowiednio 17%, 25% i 32% masy cementu w spoiwie przez perlit (patrz Tabela 1). Pomiary te polega y na rejestracji sygna u temperaturowego zwi zanego z wydzielaniem ciep a przez hydratyzuj cy zaczyn cementowy [9]. Wyniki w postaci krzywych szybko ci wydzielania ciep a (ilustruj zale no szybko ci hydratacji od czasu) i krzywych narastania ilo ci wydzielonego ciep a w czasie (obrazuj post p hydratacji) pokazano na Rys. 1 i 2. Wyniki bada mikrokalorymetrycznych wskazuj na aktywny udzia perlitu w procesie uwadniania cementu. Dodatek perlitu dzia a jak przy pieszacz w procesie wydzielania ciep a, do czego przyczynia si niew tpliwie ciep o wydzielone w stadium wczesnym (jest to zyczny efekt zwil ania porowatego perlitu). Zmiana jako ciowa polegaj ca na wyra nym wyodr bnieniu si efektu zwi zanego z tworzeniem produktów glinianowych wiadczy o aktywnym udziale perlitu w reakcjach towarzysz cych wi zaniu i twardnieniu materia u. Wi ksze ilo ci perlitu daj efekt rozcie czenia (Rys. 2 - krzywa dla zaprawy 1/7 ), niemniej jednak ilo ci wydzielonego ciep a s wi ksze ni w zaczynie bez dodatku, co wiadczy o stymulowaniu hydratacji cementu przez perlit. 2.3. Badania podci gania kapilarnego Próbki do bada transportu wody w zaprawach uformowano w postaci standardowych belek prostopad o ciennych G sto pozorna [kg/m 3 ] Stosunek obj. cement/perlit i wspó czynnik wodno/cementowy (w/c) 1/3 w/c = 1, 1/5 w/c = 1,6 1/7 w/c = 2,4 Udzia perlitu w masie spoiwa 17% 25% 32% Brak domieszki 972 94 81 Domieszka hydrofobizuj ca,3 895 723 629 [% masy cementu],6 887 715 68,1 x x 689 Domieszka Napowietrzaj ca [% masy cementu],3 x x 675,5 x x 534 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 66, 1, (214) 63

W. NOCU WCZELIK, M. NOWAK, B. TRYBALSKA o wymiarach 4 cm 4 cm 16 cm [1-11]. Zaprawy po wprowadzeniu do form nie by y zag szczane (wytrz sane) na stoliku wibracyjnym z uwagi na obecno lekkiego kruszywa perlitowego, które w trakcie wibrowania ulega oby segregacji. Badania podci gania kapilarnego przeprowadzono zgodnie z norm PN-EN 115-18:22. Belki zaprawy, wyj te po 48 h z form przechowywano w laboratorium w warunkach podanych w normie pocz tkowo przy wilgotno ci wzgl dnej 95%, nast pnie przy wilgotno ci wzgl dnej 65%, w temperaturze 21 ºC (tzw. warunki wilgotne). W warunkach wilgotnych belki dojrzewa y 28 dni, po czym suszone by y do sta ej masy i umieszczane pionowo w kuwetach w wodzie; boczne cianki pokrywano warstw silikonu tak, aby wnikanie wody by o mo liwe jedynie od spodu. Podci ganie kapilarne okre lano mierz c wysoko wznoszenia zabarwionej wody. Wyniki przedstawiono w postaci wykresów (Rys. 3-5). Badanie trwa o 56 dni. Nie ulega w tpliwo ci, e kluczowym parametrem okre lajacym szybko transferu wody w zaprawie jest udzia perlitu. Analizuj c wyniki zmian podci gania kapilarnego i nasi kliwo ci w czasie mo na równie zauwa y, e domieszka hydrofobizuj ca powoduje ograniczenie nasi kliwo ci zaprawy od kilkunastu do kilkudziesi ciu procent w stosunku do zaprawy bez domieszki. W zaprawach o stosunku cement/perlit wynosz cym 1/3 i 1/5 zanotowano spadek podci gania kapilarnego o blisko po ow, co przypisywa nale y hydrofobizuj cemu dzia aniu domieszki w porach kapilarnych. Przy stosunku cement/perlit wynosz cym 1/3 odnotowano, e domieszka hydrofobizuj ca ograniczy a nasi kliwo po 56 dniach o 13% przy udziale domieszki,3% masy cementu i o 19% przy udziale domieszki,6% masy cementu. Przy stosunku cement/perlit 1/5 odnotowano, e hydrofobizator ograniczy nasi kliwo po 56 dniach o 14% w przypadku udzia u domieszki wynosz cym,6% masy cementu. W przypadku zaprawy o stosunku obj to ciowym cement/perlit wynoszacym 1/7 próbki w stadium pocz tkowym (do 24 h) by y nasi kni te wod w du ym stopniu, zw aszcza próbki z domieszk napowietrzajac. Dzia anie domieszek w kierunku ograniczenia transportu wody zaznaczy o si po d u szym czasie dojrzewania, gdy ilo wody zaabsorbowanej w próbce kontrolnej przekroczy a mas próbki (Rys. 5). Przy stosunku cement/ perlit 1/7 odnotowano, e rodek hydrofobizuj cy ograniczy nasi kliwo po 56 dniach o 45% przy udziale domieszki wynosz cym,3% masy cementu i o 48% przy udziale domieszki,6% masy cementu. W przypadku 2 1 dq/dt 1J/gxh cement bez perlitu 5 1 15 2 25 czas [h] Vc/Vp=1/3 Vc/Vp=1/7 Vc/Vp=1/5 Rys. 1. Szybko wydzielania ciep a w zaprawach cementowo-perlitowych o ró nym stosunku obj to ciowym cementu do perlitu (Vc/Vp). Fig. 1. Rate of heat evolution in cement-perlite mortars produced at different cement to perlite volume ratios (Vc/Vp). 3 2 1 Q(t) Vc/Vp=1/5 Vc/Vp=1/7 Vc/Vp=1/3 5 1 15 2 25 czas [h] cement bez perlitu Rys. 2. Narastanie ilo ci ciep a podczas hydratacji zapraw cementowo-perlitowych o ró nym stosunku obj to ciowym cementu do perlitu (Vc/Vp). Fig. 2. Cumulative heat vs. time for cement-perlite mortars produced at different cement to perlite volume ratios (Vc/Vp). podci ganie [mm] 6 5 4 3 2 1 cement/perlit 1/3 b.d. "cement/perlit 1/3,3% hydrofob." "cement/perlit 1/3,6% hydrofob." 1' 9' 12h 24h 48h 72h 28 dni 56 dni Rys 3. Podci ganie kapilarne wody w zaprawach o stosunku cement perlit 1/3 z domieszk hydrofobizuj c. Fig. 3. Capillary suction in cement-perlite 1/3 mortar admixtured with water repellent. czas 64 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 66, 1, (214)

TRANSPORT WODY W ZAPRAWACH Z DODATKIEM PERLITU EKSPANDOWANEGO MODYFIKOWANYCH DOMIESZKAMI podci ganie [mm] 9 8 7 6 5 4 3 2 1 cement/perlit 1/5 b.d. "cement/perlit 1/5,3% hydrofob." "cement/perlit 1/5,6% hydrofob." 1' 9' 12h 24h 48h 72h 28 dni 56 dni czas Rys. 4. Podci ganie kapilarne wody w zaprawach o stosunku cement perlit 1/5 z domieszk hydrofobizuj c. Fig. 4. Capillary suction in cement-perlite 1/5 mortar admixtured with water repellent. podci ganie [mm] 16 14 12 1 8 6 4 2 "cement/perlit 1/7 b.d." "cement/perlit 1/7,3% hydrofob." "cement/perlit 1/7,6% hydrofob." "cement/perlit 1/7,1% napow." "cement/perlit 1/7,3% napow." "cement/perlit 1/7,5% napow." 1' 9' 12h 24h 48h 72h 28 dni 56 dni czas Rys. 5. Podci ganie kapilarne wody w zaprawach o stosunku cement perlit 1/7 z domieszk hydrofobizuj c lub napowietrzaj c. Fig. 5. Capillary suction in cement-perlite 1/7 mortar admixtured with water repellent or air entraining agent. Rys. 6. Mikrostruktura zaprawy perlitowo-cementowej o stosunku cement/perlit 1/7 po 3 miesi cach dojrzewania. Zwraca uwag brak wyra nych granic rozdzia u perlit-zaczyn cementowy. Fig. 6. Microstructure of perlite-cement 1/7 mortar after 3 months maturing. There is no distinct cement-perlite transition zone. rodka napowietrzaj cego by o to ograniczenie o 15%, 11% i 19% przy udziale domieszki napowietrzaj cej wynosz cym odpowiednio,1%,,3% i,5% masy cementu. Domieszka hydrofobizuj ca ogranicza zwil alno cianek porów, wskutek czego podciaganie kapilarne zmniejsza si o kilka do ponad 2% w zale no ci od czasu dojrzewania zaczynu. Efekt ten jest wyra nie widoczny ju po 48 godzinach od sporz dzenia zaprawy. Spadek podci gania kapilarnego pod wp ywem domieszki napowietrzaj cej oznacza zahamowanie absorpcji kapilarnej w porach zaczynu w zwi zku z przerwaniem ci g o ci systemu porów kapilarnych; decyduj ce znaczenie ma jednak nadal porowato samego perlitu. Efekt ten w mniejszym stopniu ogranicza podci ganie kapilarne ni wprowadzenie domieszki hydrofobizuj cej. 2.4. Obserwacje mikrostruktury Okruchy próbek po badaniu podci gania kapilarnego (a wi c po 3 miesi cach dojrzewania) poddano obserwacjom w elektronowym mikroskopie skaningowym. Mikrostruktur zapraw perlitowych ilustruj Rys. 6-11. Zdj cia zaprawy o najwi kszym udziale perlitu (Rys. 6) pokazuj, jak bardzo porowaty jest to materia, ale jednocze nie zwraca uwag homogeniczne rozprowadzenie porowatego wype niacza i brak wyra nych granic rozdzia u perlit/matryca cementowa, co pozostaje w zgodno ci z wcze niejszymi doniesieniami [5]. Powi kszone obrazy strefy kontaktowej wskazuj na bardzo dobre po czenie porowatego perlitu z zaczynem cementowym; produkty hydratacji przylegaj ci le do powierzchni perlitu (Rys. 7 i 8). W matrycy zaczynu cementowego widoczne s produkty hydratacji cementu - faza C-S-H i portlandyt. Faza C-S-H tworzy zwart otoczk na ziarnach wype niacza, a w przestrzeni pomi dzy nimi ujawnia porowat, trójwymiarow budow (Rys. 9). W zaprawie o du ym udziale perlitu, który wprowadza do procesu hydratacji dodatkowe jony glinianowe mo na napotka skupienia ettringitu (uwodnionego glinianosiarczanu wapnia) w postaci charakterystycznych p ków w ókien (Rys. 1 i 11). MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 66, 1, (214) 65

W. NOCU WCZELIK, M. NOWAK, B. TRYBALSKA Rys. 7. Mikrostruktura zaprawy perlitowo-cementowej o stosunku cement/perlit 1/5 po 3 miesi cach dojrzewania. Po czenie porowatego perlitu z matryc cementow - produkty hydratacji przylegaj ci le do powierzchni perlitu. Fig. 7. Microstructure of perlite-cement 1/5 mortar after 3 months maturing. Cement paste (right) adheres to the perlite grains. Rys. 1. Mikrostruktura zaprawy perlitowo-cementowej o stosunku cement/perlit 1/7 po 3 miesi cach dojrzewania. W obrazie matrycy zaczynowej przewa aj skupienia kryszta ów ettringitu w postaci p ków w ókien (produkt hydratacji cementu tu: w rodowisku wzbogaconym w glin). Fig. 1. Microstructure of perlite-cement 1/7 mortar after 3 months maturing. The areas with brous ettringite crystals dominate the structure of hydration product (the environment is enriched with Al). Rys. 8. Mikrostruktura zaprawy perlitowo-cementowej o stosunku cement/perlit 1/3 po 3 miesi cach dojrzewania. Widoczne produkty hydratacji cementu - faza C-S-H i portlandyt; okruchy perlitu ci le zespolone z zaczynem poprzez warstw produktu o du ym zag szczeniu. Fig. 8. Microstructure of perlite-cement 1/3 mortar after 3 months maturing. Cement hydration products are well visible: C-S-H and portlandite joined with perlite through a layer of product of a large density. Rys. 11. Mikrostruktura zaprawy perlitowo-cementowej o stosunku cement/perlit 1/7 po 3 miesi cach dojrzewania. Fig. 12. Microstructure of perlite-cement 1/7 mortar after 3 months maturing. The assemblage of elongated ettringite crystals is visible. Rys. 9. Mikrostruktura zaprawy perlitowo-cementowej o stosunku cement/perlit 1/7 po 3 miesi cach dojrzewania. Widoczna subtelna struktura produktu hydratacji cementu - fazy C-S-H bogatej w Al i portlandytu w obszarze pomi dzy okruchami perlitu. Fig. 9. Microstructure of perlite-cement 1/7 mortar after 3 months maturing. The subtle structure of hydration product - Al-rich C-S-H between the perlite grains is well visible. 66 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 66, 1, (214)

TRANSPORT WODY W ZAPRAWACH Z DODATKIEM PERLITU EKSPANDOWANEGO MODYFIKOWANYCH DOMIESZKAMI 3. Podsumowanie Perlit aktywnie uczestniczy w procesie hydratacji cementu, co wykazano w pomiarach wydzielania ciep a twardnienia. Mikrostruktura zaprawy perlitowo-cementowej charakteryzuje si znaczn porowato ci, wynikaj c z obecno ci perlitu; okruchy perlitu s ci le zespolone z zaczynem poprzez warstw produktu o du ym zag szczeniu. Decyduj cy wp yw na podci ganie kapilarne zapraw perlitowych ma udzia perlitu; im wi ksza zawarto perlitu, tym wi ksza porowato zaprawy i podci ganie kapilarne. Domieszka hydrofobizuj ca sprzyja ograniczeniu podci gania kapilarnego zaprawy perlitowej w d u szym okresie czasu; pocz tkowa, wysoka podatno na wnikanie wody wynika z porowato ci perlitu i nie da si jej ograniczy za pomoc domieszki. Domieszka napowietrzaj ca redukuje podci gania kapilarne, ale udzia porów w zaprawie perlitowej jest zbyt du y, aby jej dzia anie by o skuteczne. Napowietrzacz ogranicza post p absorpcji wody dopiero po up ywie kilku dni od kontaktu próbek z wod, gdy kruszywo perlitowe osi gn o stan nasycenia; utworzenie produktów hydratacji pomi dzy ziarnami perlitu równie sprzyja ograniczeniu transportu wody. Domieszka napowietrzaj ca poprawia urabialno i jednorodno zaprawy, ale jednocze nie zwi ksza porowato i przyczynia si do intensy kacji podci gania kapilarnego. Podziekowanie Badania s nansowano ze rodków na dzia alno statutow WIMiC AGH umowa nr 11.11.16.437. Literatura [1] Kramar, D., Bindiganavile, V.: Impact response of lightweight mortars containing expanded perlite, Cem. Concr. Compos, 37, (213), 25 214. [2] Yu, L. H., Ou, H., Lee, L. L.: Investigation of pozzolanic effect of perlite powder in concrete, Cem. Concr. Res., 33, (23), 73 76. [3] Pichór, W., Szyma ski, M.: W a ciwo ci perlitu ekspandowanego impregnowanego dyspersj wodn kopolimeru akrylowego, w materia ach z konferencji Dni Betonu: tradycja i nowoczesno, Wis a, 11 13 pa dziernika 21, red. Piotr Kijowski, Jan Deja, Stowarzyszenie Producentów Cementu, Kraków, 21, 293 33. [4] Lanzón Torres, M., García-Ruiz, P. A.: Lightweight pozzolanic materials used in mortars: evaluation of their in uence on density, mechanical strength and water absorption, Cem. Concr. Compos., 31, (29), 114 119. [5] Zhang, M. H., Gjorv, O. E.: Microstructure of the interfacial zone between lightweight aggregate and cement paste, Cem. Concr. Res., 2, (199), 61 618. [6] Lanzón, M., García-Ruiz, P. A.: Lightweight cement mortars: Advantages and inconveniences of expanded perlite and its in uence on fresh and hardened state and durability, Constr. Build. Mater., 22, (28),1798 186. [7] Najduchowska, M., Pichniarczyk, P.: Wp yw zwi zków hydrofobowych na w a ciwo ci zapraw cementowych i gipsowych, Cement Wapno Beton, XV/LXXVI, (21), 141-148. [8] PN-EN 13169:21, Wyroby z perlitu ekspandowanego (EPB) produkowane fabrycznie. [9] Gawlicki, M., Pichór, W. i inni: Materia y Budowlane Podstawy technologii i metody bada - (J. Ma olepszy - red.), wydanie trzecie; UWND AGH, Kraków, 213. [1] PN-EN 115-18:23, Metody bada zapraw do murów Okre lenie wspó czynnika absorpcji wody spowodowanej podci ganiem kapilarnym stwardnia ej zaprawy. [11] Golda, A., Kaszuba, S.: Nasi kliwo betonu - wymagania a metody badawcze, Cement Wapno Beton, XIV/LXXVI, (29), 38-313. Otrzymano 1 pa dziernika 213, zaakceptowano 13 lutego 214 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 66, 1, (214) 67