OPIS DOBREJ PRAKTYKI 1. Dane dotyczące gminy/powiatu nazwa inicjatywy nazwa gminy/powiatu Program rewitalizacji zabytkowego centrum Sopotu Gmina Miasta Sopotu dokładny adres 81-704 Sopot, ul. Kościuszki 25/27 województwo pomorskie telefon (058) 52-13-799 adres internetowej strony www.sopot.pl faks (058) 551-01-33 adres e-mail hanna.chabierska@um.sopot.pl agnieszka.przasnyska@um.sopot.pl 2. Rodzaj(e) podjętych działań (zaznacz): kształtowanie efektywnych systemów konsultacji społecznych i udziału obywateli w formułowaniu strategii rozwoju i prowadzenia polityki lokalnej lub regionalnej; wprowadzanie nowatorskich form demokracji lokalnej; rozwijanie systemów kontroli i komunikacji społecznej, ze szczególnym podkreśleniem przejrzystości procesów decyzyjnych władz gminy lub powiatu; oryginalne formy aktywizacji działalności obywatelskich i współpracy z organizacjami pozarządowymi; formy działalności z podmiotami gospodarczymi i ich samorządami na rzecz wspólnoty obywatelskiej i lokalnego rozwoju; działania na rzecz wychowania obywatelskiego, w tym pozaszkolne inicjatywy edukacyjne, działania na rzecz młodych mieszkańców gminy lub powiatu; decentralizację realizacji zadań publicznych, drogą przekazywania jej organizacjom obywatelskim lub jednostkom bliższym obywateli; inne: udział mieszkańców w kreowaniu wizerunku miast, pobudzenie wśród mieszkańców zachowań aktywnych i postaw przedsiębiorczych 1
3. Przedmiot działalności Program rewitalizacji zabytkowego centrum Sopotu wraz z pakietem uchwał wspomagających jego realizację został przyjęty uchwałą Rady Miasta Sopotu z dnia 27 listopada 1997r. Podjęcie prac nad programem rewitalizacji zabytkowego centrum Sopotu podyktowane było złym stanem technicznym zabytkowej substancji mieszkaniowej. Sopocka zabudowa, powstała głównie na przełomie XIX i XX wieku, przez wiele lat nie była remontowana, co doprowadziło do jej degradacji i znacznych zniszczeń. Ponadto uporządkowania wymagało otoczenie posesji, dawnym niepodpiwniczonych rezydencji letniskowych zaadaptowanych na całoroczne budynki mieszkalne. Doprowadziło to na przestrzeni lat do powstania dużej liczby substandardowych komórek i innych pomieszczeń gospodarczych przeznaczonych do rozbiórki. Z uwagi na długoletnie zaniedbania remontowe i wiążące się z tym wysokie koszty, których wspólnoty mieszkaniowe nie były w stanie podźwignąć gmina wdrożyła program rewitalizacji wraz z pakietem uchwał pomocowych. Program rewitalizacji to ważny element Planu Strategicznego Miasta Sopotu istotny dla przyszłego funkcjonowania miasta w zakresie planowania przestrzennego wzmacniającego atrakcyjność osiedleńczą i turystyczną Sopotu, dbałości o przestrzeń publiczną w tym tereny zielone (estetyzacja, zwiększenie porządku i czystości) oraz zabytkową tkankę miejską. Program uznany za element celu strategicznego, którego realizacja ma doprowadzić do podniesienia jakości życia mieszkańców i zwiększenia atrakcyjności miasta. Główne założenia programu: tworzenie mechanizmów i warunków umożliwiających rewitalizację zabytkowych budynków i terenów przyległych; sukcesywne porządkowanie i rewitalizacja wartościowych kulturowo oraz ekonomicznie kwartałów miasta w celu odzyskania lub podwyższenia ich wartości funkcjonalnej, technicznej, ekonomicznej i kulturowej; konserwacja zabytkowej substancji mieszkaniowej. Program jest realizowany dwutorowo - poprzez modernizację istniejącej zabudowy mieszkaniowej przy udziale programów pomocowych dla wspólnot mieszkaniowych, a także poprzez kompleksowe zagospodarowanie wytypowanych kwartałów miasta z udziałem inwestora zewnętrznego. Przyjęte programy pomocowe umożliwiają gminie udzielanie pomocy finansowej w postaci częściowej refundacji kosztów remontów całkowitych budynków wraz z uporządkowaniem otoczenia, a także remontów elewacji budynków mieszkalnych wspólnot mieszkaniowych. Stworzenie mechanizmów pomocowych umożliwiających rewitalizację zabytkowych budynków i otoczenia, ma zachęcić do współdziałania mieszkańców, organizacje społeczne i władze miasta. W swych założeniach realizacja programu opiera się na współpracy władz miasta z grupami mieszkańców, inwestorami, właścicielami nieruchomości i lokali oraz wspieraniu rozwoju sprzyjającego kreowaniu przedsiębiorczości otoczenia. Rozpowszechnienie wśród mieszkańców zachowań aktywnych i postaw przedsiębiorczych, 2
co zwiększa ich wpływ na kreację otoczenia, poprzez współudział w realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych i remontowych, dając możliwość współdecydowania o wizerunku i kształcie miasta. Program rewitalizacji jest procesem długofalowym. Na każdym etapie jego realizacji na bieżąco dokonywane są zmiany istniejących procedur i wprowadzane dodatkowe, wspomagające i umożliwiające pełną realizację programu. Mimo zmiany uwarunkowań, sopocki program rewitalizacji rozwija się i cieszy coraz większym zainteresowaniem ze strony mieszkańców. 4. Opis działań Program rewitalizacji zabytkowego centrum Sopotu przyjęty został wraz z pakiet uchwał pomocowych dzięki, którym gmina wspiera działania remontowe budynków wspólnot mieszkaniowych. W ramach programu istnieje możliwość skorzystania z następujących programów pomocowych. 1. Program refundacji części kosztów remontu całkowitego budynku wraz z uporządkowaniem otoczenia, działający od 1997 roku, jest skierowany do wspólnot mieszkaniowych z obszaru rewitalizacji zabytkowego centrum miasta lub tych, których budynki objęte są ochroną konserwatorską. Wspólnota może ubiegać się o refundację części kosztów remontu w wysokości do 30% wartości kosztorysowej robót. Warunki ubiegania się o refundację: właściciele lokali nie posiadają zadłużeń wobec gminy, wspólnota ma uregulowany tytuł prawny do terenu przyległego, zgromadzone min. 10% środków własnych planowanego remontu, decyzja Konserwatora Zabytków Miasta na prowadzone prace w zakresie objętym wnioskiem, rozbiórka zabudowy substandardowej, zakaz umieszczania reklam na elewacji budynku. 2. Program refundacji części kosztów remontów elewacji zainicjowany z okazji przypadającej w 2001r. setnej rocznicy nadania praw miejskich stał się okazją do zintensyfikowania prowadzonych od dłuższego czasu działań, zmierzających do poprawy warunków życia mieszkańców Sopotu oraz wizerunku samego miasta. Program skierowany jest do wspólnot mieszkaniowych w budynkach z udziałem gminy. Wysokość refundacji do 50% wartości kosztorysowej robót - budynki wpisane do rejestru zabytków i do 30% wartości kosztorysowej robót budynki objęte gminną ewidencją zabytków. Warunki ubiegania się o refundację: właściciele lokali nie posiadają zadłużeń wobec gminy, wspólnota ma uregulowany tytuł prawny do terenu przyległego, dobry stan techniczny izolacji ścian fundamentowych, dachu, opierzeń, rynien i rur spustowych, decyzja Konserwatora Zabytków Miasta na remont elewacji budynku, 3
zakaz umieszczania reklam na elewacji budynku, rozbiórka zabudowy substandardowej. Przyznanie środków pomocowych dla wspólnot mieszkaniowych obejmuje następujące kroki: złożenie wniosku wspólnoty mieszkaniowej o przyznanie refundacji, rozpatrzenie go na cotygodniowych naradach z prezydentem miasta, wydanie pisemnej promesy refundacji części kosztów remontu budynku, zaakceptowanie wyniku postępowania konkursowego na wyłonienie wykonawcy prac remontowych, podpisanie umowy refundacji, wypłatę refundacji po zakończeniu robót (na podstawie przedłożonych faktur, protokołu odbioru robót i protokołu z przeprowadzonego postępowania konkursowego). Równolegle z programami refundacji części kosztów remontu całkowitego i remontu elewacji w Biurze Konserwatora Zabytków Miasta Sopotu, prowadzony jest program: 1. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy budynkach wpisanym do rejestru zabytków województwa pomorskiego, położonych na terenie miasta Sopotu oraz budynkach wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Sopotu. Dotacja może obejmować nakłady na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane zgodnie z art. 77 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Dotacja może być udzielona w wysokości: do 50 % nakładów dla budynków wpisanych do rejestru zabytków województwa pomorskiego, do 30% nakładów dla budynków wpisanych do Gminnej Ewidencji Obiektów Zabytkowych Miasta Sopotu. O dotację mogą ubiegać się osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które posiadają tytuł prawny do budynku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego. Dotacja przyznawana jest jedynie na prace planowane. Poza programami pomocowymi na remonty budynków, program rewitalizacji przewiduje także kompleksowe przekształcanie wytypowanych kwartałów przy udziale inwestora zewnętrznego. Rewitalizacja kwartałów przy udziale inwestora zewnętrznego stanowi najkorzystniejszy dla gminy model zagospodarowania zdegradowanych obszarów, które wymagają kompleksowej modernizacji. Inwestor, wyłoniony w drodze przetargu oprócz wylicytowanej ceny sprzedaży nieruchomości, ponosi koszty zagospodarowania terenu. Ograniczony zapisami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz uwarunkowaniami wynikającymi z ogłoszenia o przetargu jest zobowiązany do realizacji 4
zamierzonego przedsięwzięcia zgodnie z przyjętą przez miasto polityką zagospodarowania przestrzennego. Gmina uczestniczy w procesie rewitalizacji od momentu pierwszych spotkań z mieszkańcami kwartałów, na których najemcy lokali, a także właściciele sąsiednich nieruchomości mogą poznać plany inwestycyjne i zgłaszać swoje uwagi. Mieszkańcy są informowani o sposobie zagospodarowania terenu i przewidywanym terminie przetargu. Na każdym etapie realizacji inwestycji zarówno z inwestorem, jak i mieszkańcami, w miarę zgłaszanych potrzeb organizowane są spotkania, podczas których wyjaśnia się wątpliwości związane z zamierzeniem inwestycyjnym. W ramach kompleksowego przekształcanie wytypowanych kwartałów przy udziale inwestora zewnętrznego zrewitalizowano m.in. kwartał miasta w obrębie ulic: Boh. Monte Cassino, Bema, Pułaskiego, Sobieskiego, kwartał ulic: Chrobrego, Chopina, Dąbrowskiego, Sobieskiego oraz kwartał ulic: Grunwaldzka, Chrobrego, Parkowa. Opracowane koncepcje urbanistyczno przestrzenne wybranych kwartałów miasta zakładały rozbiórkę zdekapitalizowanych budynków mieszkalnych i obiektów substandardowych (garaże, komórki), a na ich miejscu budowę obiektów usługowych, z funkcją mieszkaniową, parkingów podziemnych, a także wykonanie ciągów komunikacyjnych oraz terenów zielonych. Przyszli inwestorzy byli zobowiązani do zapewnienia zamiennych lokali mieszkalnych najemcom z wyburzonych budynków, zaspokojenia roszczeń właścicieli garaży, a także do uzgadniania planowanej zabudowy z bezpośrednimi jej sąsiadami. 5. Uzyskane efekty Przy udziale programów pomocowych dla wspólnot mieszkaniowych na przestrzeni szesnastu lat działania programu udało się wyremontować 354 budynki wspólnot mieszkaniowych. W ramach programu refundacji części kosztów remontów całkowitych, wyremontowano 183 budynki, a z refundacji części kosztów remontów elewacji skorzystały 171 wspólnot mieszkaniowych. W ramach kompleksowego przekształcanie wytypowanych kwartałów przy udziale inwestora zewnętrznego zrewitalizowano: 1. Kwartał ulic: Boh. Monte Cassino, Bema, Pułaskiego, Sobieskiego w miejscu substandardowej zabudowy powstał kompleks mieszkaniowo-usługowy na 48 apartamentów mieszkalnych i 13 lokali użytkowych. 2. Kwartał ulic: Chrobrego, Chopina, Dąbrowskiego, Sobieskiego w miejsce substandardowej zabudowy powstał kompleks mieszkaniowych na 25 mieszkań i wykonano ciąg pieszo-jezdny. 3. Kwartał ulic: Grunwaldzka, Chrobrego, Parkowa w miejsce substandardowej zabudowy powstał kameralny hotel - 18 pokoi. W pozostałych kwartałach miasta sukcesywnie prowadzi się prace porządkujące polegające m.in. na niezbędnych wyburzeniach obiektów substandardowych. Zachęca się wspólnoty mieszkaniowe do przejęcia działek przyległych do budynku i urządzenia na nich terenów 5
zielonych. W ramach programu porządkowany jest również układ komunikacyjny wnętrz kwartałów poprzez budową ciągów pieszo-jezdnych wraz z miejscami postojowymi. Zachęcając mieszkańców do budowania lokalnych partnerstw na rzecz rozwoju miasta i polepszenia warunków życia lokalnej społeczności zwracamy szczególną uwagę na jakość współpracy między Sopocianami, organizacjami oraz instytucjami działającymi w mieście. Wspólnoty mieszkaniowe są nie tylko głównymi partnerami władz samorządowych w procesie odnowy historycznej zabudowy, ale równocześnie spełniają ważną rolę w tworzeniu więzi na poziomie lokalnym. Niezwykle ważne jest przenoszenie dobrych wzorców pomiędzy mieszkańcami zabytkowych kamienic. Pięknie odrestaurowane budynki wraz z uporządkowanym otoczeniem zachęcają sąsiednie wspólnoty do podjęcia wysiłków na rzecz remontu i rewaloryzacji ich posesji. Tym samym zmienia się oblicze całych ulic, co dodatkowo wpierane jest przez miasto inwestycjami w małą architekturę i infrastrukturę uliczną. Partycypacja finansowa oraz zaangażowanie w sam proces przygotowania i realizacji remontu sprzyjają umocnieniu się lokalnej tożsamości mieszkańców oraz wzrostowi odpowiedzialności za wspólną przestrzeń miejską. Widocznym rezultatem sopockiego programu poza odnowioną zabytkową zabudową jest spadek przypadków wandalizmu oraz widoczny wzrost dbałości o estetykę otoczenia. Najbardziej dobitnym przejawem sukcesu całego programu rewitalizacji jest bardzo wysokie poparcie mieszkańców, wyrażane w cyklicznych badaniach opinii publicznej. Program jest efektem współpracy Urzędu Miasta, mieszkańców, lokalnych instytucji i organizacji oraz inwestorów prywatnych. Obok widocznych, estetycznych korzyści wynikających z realizacji programu rewitalizacji, przeobrażeniu ulega cała sfera ekonomiczno-społeczna miasta. Rośnie bezpieczeństwo na sopockich ulicach i poczucie odpowiedzialności za dobro wspólne. Mieszkańcy uczą się też świadomie wpływać na swoje otoczenie, jak się porozumiewać między sobą, rozwiązywać problemy, wdrażać własne pomysły. 18 czerwcu 2008r. Sopot otrzymał nagrodę w organizowanym przez Związek Miasta Polskich konkursie Samorządowy Lider Zarządzania 2008 usługi techniczne, w kategorii Komunalna gospodarka mieszkaniowa. Nagrodzony został Program rewitalizacji zabytkowego centrum Sopotu, który uznano za program zintegrowany realizowany dwutorowo, tj. poprzez modernizację istniejącej zabudowy mieszkaniowej przy udziale programów pomocowych dla wspólnot mieszkaniowych, a także poprzez kompleksowe zagospodarowanie wytypowanych kwartałów miasta z udziałem inwestora zewnętrznego. 6. Oszacowanie nakładów poniesionych na organizację i realizację projektu Na przestrzeni 16 lat na działania programu rewitalizacji zabytkowego centrum miasta wydano kwotę nieco ponad 50 mln. zł. Wkład gminy w proces odnowy substancji mieszkaniowej budynków wspólnot mieszkaniowych wyniósł ponad 16 mln. zł. Pozostała kwota, która stanowi niecałe 34 mln. zł, to udział wspólnot mieszkaniowych. Idea przyjęta w 6
programie rewitalizacji zabytkowego centrum Sopotu została wprowadzona w życie na 1 złotówkę wydatkowaną przez miasto wydawane jest obecnie ponad 2 złote przez inwestora prywatnego. Gmina nie poniosła nakładów finansowych związanych z realizacją kompleksowej rewitalizacji kwartałów miasta przy udziale inwestora zewnętrznego. Działki zbywane są w drodze przetargu, a koszty związane z zagospodarowaniem kwartałów obciążają inwestora, który wygra przetarg. 7. Czy napotkali Państwo trudności, z którymi należało się zmierzyć, aby zrealizować projekt? Stara sopocka zabudowa, powstała głównie na przełomie XIX i XX wieku przez wiele lat nie była remontowana, co doprowadziło do jej degradacji i znacznych zniszczeń. Ponadto znaczna część budynków - dawnych letniskowych rezydencji nie jest podpiwniczona, co doprowadziło do powstania dużej liczby substandardowych komórek i innych pomieszczeń gospodarczych na podwórzach posesji. Mieszkańcy niechętnie patrzyli na próby ich wyburzenia, podobnie jak na likwidowanie licznych garaży budowanych nierzadko samowolnie wokół kamienic. Dodatkowymi utrudnieniami mającymi wpływ na modernizację zasobów mieszkaniowych przy udziale wspólnot mieszkaniowych były: objęcie całego miasta ochroną konserwatorską oraz wynikające z tego duże obostrzenia konserwatorskie, które mają wpływ na wysokie koszty remontu, wcześniejsze sprzedaże części budynków po obrysie, z pozostawieniem w gestii gminy posesji, relatywnie niski poziom dochodów członków wspólnot w stosunku do wysokich kosztów remontu całkowitego, brak zainteresowania modernizacją ze strony niektórych członków wspólnoty, dewastacja części wspólnych budynku przez niektórych lokatorów, konflikty między członkami wspólnoty. Szybko okazało się, że pomimo początkowej niechęci mieszkańców do zmian i do ponoszenia części kosztów remontów, program się sprawdza. Sopocianie przekonywali się do konieczności modernizacji. Nie bez znaczenia był także efekt promieniowania widząc wyremontowany i odnowiony sąsiedni budynek inni też chcieli mieszkać ładniej. 8. Zalecenia dla innych jednostek samorządu terytorialnego zainteresowanych wdrożeniem projektu Możliwie dokładne planowanie wydatków związanych z realizacją programów pomocowych. Prognozowanie na podstawie ubiegłorocznych wydatków oraz oceny średnich kosztów ponoszonych przez wspólnoty mieszkaniowe na remonty budynków. Promocja i rozpowszechnianie wśród mieszkańców i administratorów budynków zasad programów pomocowych. Spotkania i konsultacje z mieszkańcami kwartałów objętych programem. Bieżący monitoring i stały kontakt z przedstawicielami wspólnot mieszkaniowych, administratorami budynków i inwestorem. 7