Zeszyty Naukowe nr 834 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2009 Zofia Cichoń Katedra Towaroznawstwa Żywności Małgorzata Woźniak-Słota Izba Celna w Krakowie Pochodzenie towarów 1. Wprowadzenie Reguły pochodzenia towarów są to zasady określania ekonomicznej przynależności towaru do konkretnego kraju lub regionu. Przepisy prawa pozwalają na ustalenie, z jakiego kraju lub grupy krajów dany towar pochodzi. Krajem pochodzenia towaru może być kraj, w którym określony produkt został całkowicie uzyskany lub w którym został poddany wystarczającej obróbce lub przetworzeniu zgodnie z odpowiednimi regułami pochodzenia. Kraj, w którym towar został zakupiony lub z którego został przywieziony, nie musi być krajem pochodzenia danego towaru. Reguły pochodzenia określają również zasady dokumentowania pochodzenia i uznania towarów za pochodzące (np. z bezpośredniego przywozu) oraz są jednym z elementów kalkulacyjnych, na podstawie których wyliczane są należności celne lub stosowane inne środki taryfowe. Taryfa celna różnicuje stawki celne m.in. ze względu na kraj pochodzenia towaru. Zróżnicowanie to jest wynikiem podpisania przez Wspólnotę szeregu umów międzynarodowych umożliwiających korzystanie z określonych preferencji celnych. 1) Umowy preferencyjne: Kraje EFTA: Protokół 3 do Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Republiką Islandii (OJ L 301 z 31/12/1972), zmieniony Decyzją nr 1/96 Wspólnego Komitetu WE Islandia z 19 grudnia 1996 r. (OJ L 195 z 23/07/1997); Protokół 3 do Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Królestwem Norwegii (OJ L 171 z 27/06/1973), zmieniony Decyzją nr 1/96 Wspólnego Komitetu WE Norwegia 19 grudnia 1996 r. (OJ L 195 z 23/07/1997);
6 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota Protokół 3 do Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Konfederacją Szwajcarską (OJ L 300 z 31/12/1972), zmieniony Decyzją nr 1/96 Wspólnego Komitetu WE Szwajcaria z 19 grudnia 1996 r. (OJ L 195 z 23/07/1997), Decyzją nr 1/99 Wspólnego Komitetu z 24 czerwca 1999 r. (OJ L 249 z 22/09/1999), Decyzją nr 2/99 Wspólnego Komitetu z 29 listopada 1999 r. (OJ L 323 z 15/12/1999) i Decyzją nr 1/2001 Wspólnego Komitetu z 24 stycznia 2001 r. (OJ L 51 z 21/02/2001). Umowa EOG (Europejski Obszar Gospodarczy): Protokół 4 do Umowy EOG (OJ L 1 z 03/01/1994), ostatnio zmieniony Decyzją nr 38/2003 Wspólnego Komitetu EOG z 14 marca 2003 r. (OJ L 137 z 05/06/2003). Kraje Europy Środkowej i Wschodniej: Protokół 4 do Układu Europejskiego UE Bułgaria (OJ L z 31/12/1994), ostatnio zmieniony Decyzją nr 1/2003 Rady Stowarzyszenia UE Bułgaria z 4 czerwca 2003 r. (OJ L 191 z 30/07/2003); Protokół 4 do Układu Europejskiego UE Rumunia (OJ L 54 z 24/02/1994), ostatnio zmieniony Decyzją nr 1/97 Rady Stowarzyszenia z 31 stycznia 1997 r. (OJ L 54 z 24/02/1997), Decyzją nr 4/98 Rady Stowarzyszenia z 21 grudnia 1998 r. (OJ L 35 z 09/02/1999), Decyzją nr 5/99 Rady Stowarzyszenia z 20 grudnia 1999 r. (OJ L 10 z 14/01/2000) i Decyzją nr 2/2001 Rady Stowarzyszenia z 23 stycznia 2001 r. (OJ L 48 z 17/02/2001). Zachodnie Bałkany (Macedonia i Chorwacja): Protokół 4 do Umowy przejściowej w sprawie handlu i spraw związanych z handlem między Wspólnotą Europejską i dawną Jugosłowiańską Republiką Macedonii (OJ L 124 z 04/05/2001), ostatnio zmieniony Decyzją nr 1/2002 Rady Współpracy WE dawna Jugosłowiańska Republika Macedonii z 20 stycznia 2002 r. (OJ L 56 z 27/02/2002); Protokół 4 do Umowy przejściowej w sprawie handlu i spraw związanych z handlem między Wspólnotą Europejską i Republiką Chorwacji (OJ L 330 z 14/12/2001). Kraje Śródziemnomorskie: Protokół 2 do Umowy o współpracy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Ludowo-Demokratyczną Republiką Algierii (OJ L 263 z 27/09/1978); Protokół 4 do Europejsko-Śródziemnomorskiej Umowy ustanawiającej stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi z jednej strony a Arabską Republiką Egiptu z drugiej strony (OJ L 304 z 30/10/2001), stosowany prowizorycznie od 1 stycznia 2004 r. (OJ L 345 z 31/12/2003); Protokół 4 do Umowy stowarzyszeniowej UE Izrael (OJ L 147 z 21/06/2000);
Pochodzenie towarów 7 Protokół 4 do Umowy stowarzyszeniowej UE Jordania (OJ L 129 z 15/05/2002); Protokół 4 do Umowy przejściowej UE Liban (OJ L 262 z 30/09/2002); Protokół 4 do Umowy stowarzyszeniowej UE Maroko (OJ L 187 z 18/03/2000); Protokół 3 do Umowy przejściowej UE Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OJ L 187 z 16/07/1997); Protokół 2 do Umowy o współpracy WE Syria (OJ L 269 z 27/09/1978). Turcja (unia celna i uzgodnienia preferencyjne): Decyzja nr 1/95 Rady Stowarzyszenia WE Turcja z 22 grudnia 1995 r. w sprawie wprowadzenia ostatniej fazy unii celnej (OJ L 35 z 13/02/1996); Protokół 1 do Umowy między Europejską Wspólnotą Węgla i Stali i Republiką Turcji dotyczącej handlu produktami objętymi Traktatem ustanawiającym Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (OJ L 227 z 07/09/1996), ostatnio zmieniony Decyzją nr 2/99 Wspólnego Komitetu z 8 lipca 1999 r. (OJ L 212 z 12/08/1999); Protokół 3 do Decyzji Rady nr 1/98 Rady Stowarzyszenia WE Turcja z 25 lutego 1998 r. w sprawie warunków handlu produktami rolnymi (OJ L 86 z 20/03/1998); Decyzja nr 1/1999 Komitetu Współpracy Celnej WE Turcja z 28 maja 1999 r. dotycząca procedur umożliwiających wystawianie świadectw przewozowych i sporządzania deklaracji na fakturze, na podstawie przepisów regulujących obrót preferencyjny między Unią Europejską, Turcją i niektórymi krajami europejskimi (OJ L 204 z 04/08/1999); Decyzja nr 1/2000 Komitetu Współpracy Celnej WE Turcja z 25 lipca 2000 r. w sprawie akceptowania, jako dowód wspólnotowego lub tureckiego pochodzenia, świadectw przewozowych lub deklaracji na fakturze wystawionych przez niektóre kraje, które mają podpisaną preferencyjną umowę ze Wspólnotą lub Turcją (OJ L 211 z 22/08/2000); Decyzja nr 1/2001 Komitetu Współpracy Celnej WE Turcja z 28 marca 2001 r. zmieniająca Decyzję nr 1/96 ustanawiającą szczegółowe reguły stosowania Decyzji nr 1/95 Rady Stowarzyszenia WE Turcja (OJ L 98 z 07/04/2001), zmieniona Decyzją nr 1/2003 z 30 stycznia 2003 r. (OJ L 28 z 04/02/2003 skorygowania w OJ L 74 z 20/03/2003). Pozostałe: Załącznik do Umowy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Księstwem Andory (OJ L z 31/12/1990), ostatnio zmieniony Decyzją nr 1/99 Wspólnego Komitetu WE Andora z 6 maja 1999 r. (OJ L 191 z 23/07/1999); Decyzja nr 1/2003 Wspólnego Komitetu WE Andora z 3 września 2003 r. dotycząca ustaw, rozporządzeń i ustaleń administracyjnych koniecznych dla właściwego funkcjonowania unii celnej (OJ L 253 z 07/10/2003), w szczególności
8 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota jej art. 62 64. Rozporządzenie Rad (WE) nr 2302/2001 z 15 listopada 2001 r. w sprawie szczegółowych reguł stosowania artykułu 12 (2); Umowy w formie wymiany listów pomiędzy Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Księstwem Andory (OJ L 310 z 28/11/2001); Umowa o współpracy i unii celnej między Europejską Wspólnotą Gospodarczą i Republiką San Marino (z 16 grudnia 1991 r.) i Protokół dotyczący rozszerzenia z dniem 1 stycznia 1995 r. (OJ L 84 z 28/03/2002); Protokół 3 do Umowy między Wspólnotą Europejską i Rządem Danii i Rządem Lokalnym Wysp Owczych (OJ L 53 z 22/02/1997); Załącznik V do Protokołu 1 do Aneksu V Umowy z Cotonou (OJ L z 08/03/2003 i L 83 z 01/04/2003) dotyczy krajów AKP (Afryka, Karaiby, Pacyfik); Załącznik III do Umowy ustanawiającej stowarzyszenie między Wspólnotą Europejską i jej Państwami Członkowskimi a Republiką Chile (OJ L 352 z 30/12/2002); Załącznik III do Umowy przejściowej w sprawie handlu i spraw związanych z handlem między Wspólnotą Europejską i Meksykiem (OJ L 157 z 30/06/2000 i OJ L 245 z 29/09/2000), ostatnio zmieniony Decyzjami nr 1/2002 i 5/2002 Wspólnej Rady Unia Europejska Meksyk dotyczących Załącznika III do Decyzji nr 2/2000 (OJ L 44 z 18/02/2003) oraz Decyzja nr 1/2004 Wspólnego Komitetu dotycząca Załącznika III (OJ L 113 z 20/04/2004); Protokół 1 do Umowy w sprawie handlu, rozwoju i współpracy między Wspólnotą Europejską i jej Państwami Członkowskimi a Republiką Południowej Afryki (OJ L 311 z 04/12/1999). 2) Autonomiczne porozumienia preferencyjne: Rozporządzenie Rady (WE) nr 82/2001 z 5 grudnia 2000 r. dotyczące definicji pojęcia produkty pochodzące i metod współpracy administracyjnej w handlu między terytorium celnym Wspólnoty a Ceutą i Melillą (OJ L 20 z 20/01/2001); Załącznik III do Decyzji Rady nr 2001/822/EC z 27 listopada 2001 r. w sprawie stowarzyszenia krajów i terytoriów zamorskich (OCT) ze Wspólnotą Europejską ( Overseas Association Decision ) (OJ L 314 z 30/11/2001 i L 324 z 07/12/2001); Generalny System Preferencji 1 : art. 66 97 Rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454/93, zmienione Rozporządzeniami (WE) nr: 12/97, 1602/2000 i 881/2003; Generalny System Preferencji (kumulacja z materiałami z Norwegii lub Szwajcarii): porozumienie w formie wymiany listów między Wspólnotą a każdym z krajów EFTA, które przyznaje preferencje taryfowe GSP, pod warunkiem że 1 Rozporządzenie Rady (WE) nr 2501/2001 z 10 grudnia 2001 r. (OJ L 346 z 31/12/2001), zmienione Rozporządzeniami nr: 814/2003 i 815/2003 (OJ L 116 z 13/05/2003).
Pochodzenie towarów 9 towary pochodzące z Norwegii lub Szwajcarii będą traktowane przy ich wprowadzeniu na terytorium celne Wspólnoty jako towary posiadające wspólnotowe pochodzenie (umowa wzajemna) (OJ C 38 z 08/02/2001) Wyjaśnienie dla importerów (OJ C 104 z 04/04/2001); Zachodnie Bałkany 2 : artykuły 66 i 98 123 Rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454/93, zmienionego Rozporządzeniami (WE) nr: 12/97, 1602/2000, 444/2002 i 881/203 dotyczy Serbii i Czarnogóry, Bośni i Hercegowiny oraz Albanii. Reguły pochodzenia dzielimy na: niepreferencyjne reguły pochodzenia, preferencyjne reguły pochodzenia. Niepreferencyjne reguły pochodzenia mają zastosowanie do celów: a) stosowania taryfy celnej Wspólnot Europejskich, z wyjątkiem: preferencyjnych środków taryfowych określonych w umowach, zawartych przez Wspólnotę z niektórymi krajami lub grupami państw, w których przewidziane jest stosowanie preferencyjnych środków taryfowych (np. unia celna z Turcją lub z krajami EFTA), preferencyjnych środków taryfowych przyjętych jednostronnie przez Wspólnotę w odniesieniu do niektórych krajów, grup krajów lub terytoriów (np. generalny system preferencji); b) stosowania środków pozataryfowych, przyjętych odrębnymi postanowieniami Wspólnoty i mających zastosowanie w obrocie towarowym; c) sporządzania i wydawania świadectw pochodzenia [5]. 2. Zasady ustalania niepreferencyjnego pochodzenia towarów Towar całkowicie uzyskany lub wyprodukowany w danym kraju to taki, w którego wytworzenie był zaangażowany jeden kraj, bez udziału towarów przywiezionych z innych krajów lub regionów. Termin kraj obejmuje również morza terytorialne danego państwa. Wspólnotowy kodeks celny określa towary całkowicie uzyskane w danym kraju: a) produkty mineralne wydobyte z ziemi lub dna morskiego np. rudy metali, węgiel, b) produkty roślinne zebrane w kraju pochodzenia np. plony, c) żywe zwierzęta tam urodzone i wyhodowane, d) produkty uzyskane od żywych zwierząt wyhodowanych w kraju pochodzenia np. wełna owcza, mleko, 2 Rozporządzenie Rady (WE) nr 2007/2000 z 18 września 2000 r. (OJ L 240 z 23/09/2000).
10 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota e) produkty uzyskane przez polowanie lub rybołówstwo prowadzone w kraju pochodzenia zwierzę urodzone w innym kraju uzyskuje pochodzenie kraju, gdzie odbyło się polowanie, f) produkty rybołówstwa morskiego i inne produkty wydobyte z mórz znajdujących się poza morzem terytorialnym tego kraju, dokonywanego przez statki w nim zarejestrowane i pływające pod jego banderą, g) towary wytworzone na pokładzie statków przetwórni z produktów, o których mowa w punkcie f) pochodzących z tego kraju, o ile takie statki przetwórnie zostały zarejestrowane w tym kraju i pływają pod jego banderą, h) produkty wydobyte z dna morskiego lub z gruntu pod dnem morskim znajdującym się poza morzem terytorialnym, o ile dany kraj ma prawa wyłączności do eksploatacji tego dna lub gruntu, i) odpady i pozostałości powstające w wyniku procesów produkcyjnych oraz towary zużyte, jeśli zostały zebrane w kraju pochodzenia i nadają się wyłącznie do odzyskiwania surowców, j) produkty uzyskane wyłącznie z towarów wymienionych w pkt od a) do i) lub z ich pochodnych na dowolnym etapie produkcji. Tam, gdzie w wytworzenie produktu zaangażowany jest więcej niż jeden kraj, towar uważa się za pochodzący z kraju, w którym podlegał ostatniej istotnej, ekonomicznie uzasadnionej obróbce lub przetworzeniu, które spowodowało wytworzenie nowego produktu lub stanowiło istotny etap wytwarzania danego produktu w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu [5]. Obróbka charakteryzuje się działaniem na towar w celu uzyskania jego jakościowej zmiany przy zachowaniu jego pierwotnej postaci (np. impregnowanie tkanin, blanszowanie warzyw). Proces przetworzenia musi polegać na gruntownym przekształceniu produktów lub zmianie ich zasadniczych cech w ten sposób, że powstaje nowy produkt (np. pieczenie chleba z mąki, produkcja sera z mleka lub cukru z buraków cukrowych). Przy przetworzeniu oprócz obróbki mechanicznej mogą być do wyrobu zasadniczego dodawane inne surowce. W załącznikach numer 10 i 11 do przepisów wykonawczych do wspólnotowego kodeksu celnego 2454/93 określone są wykazy procesów obróbki lub przetworzenia przeprowadzanych na materiałach niepochodzących, nadających status lub nienadających statusu pochodzenia wytwarzanym produktom. Reguły znajdujące się w wykazach określają minimalny stopień obróbki lub przetworzenia materiałów niepochodzących, aby produkt uzyskał pochodzenie kraju wytworzenia. Dalsza obróbka lub przetworzenie również nadaje status pochodzenia. Za materiał niepochodzący należy uważać materiał pochodzący z kraju innego niż kraj, w którym towar jest wytwarzany, lub materiał, którego pochodzenia nie da się ustalić. Przetworzenie lub obróbka, co do których zostało ustalone, że ich jedynym celem było obejście przepisów wspólnotowych stosowanych wobec
Pochodzenie towarów 11 towarów pochodzących z określonych państw, nie mogą być uznane za nadające pochodzenie kraju, w którym towary zostały przetworzone [5]. Wśród grup towarów, dla których wprowadzono szczególne zasady dotyczące określania ich pochodzenia, są przede wszystkim materiały i wyroby włókiennicze sekcja XI nomenklatury scalonej. W ich przypadku obowiązuje reguła zmiany pozycji taryfy celnej, według której, aby towar uzyskał pochodzenie kraju produkcji, użyte do jego wytworzenia surowce pochodzące z importu muszą być klasyfikowane w innej pozycji niż pozycja produktu gotowego. Towar nie uzyska pochodzenia, jeśli zmiana pozycji taryfy celnej będzie jedynie wynikiem: a) zabiegów mających na celu zabezpieczenie produktów podczas transportu i składowania (wietrzenie, rozkładanie, suszenie, usuwanie uszkodzonych części i podobne czynności); b) prostych czynności polegających na usuwaniu kurzu, przesiewaniu lub sortowaniu, segregowaniu, dobieraniu kompletowaniu zestawów, myciu, rozcinaniu; c) prostych czynności związanych z pakowaniem zmiany opakowania oraz rozdzielania i łączenia przesyłek, zwykłego umieszczania w workach, skrzynkach, pudełkach, mocowania na kartach lub planszach itp.; d) umieszczania znaków, etykiet lub innych podobnych wyróżniających oznakowań na towarach lub na ich opakowaniach; e) prostego montażu części w celu złożenia kompletnego wyrobu; f) połączenia dwóch lub więcej czynności wymienionych wyżej [1]. Oprócz towarów z sekcji XI szczególne reguły pochodzenia przewidziane zostały również dla niektórych towarów rolnych i przemysłowych (wyroby stalowe). Wykaz tych towarów wraz z regułami pochodzenia stanowi załącznik 11 do przepisów wykonawczych do wspólnotowego kodeksu celnego 2454/93. Przepisy wykonawcze do wspólnotowego kodeksu celnego regulują kwestię ustalania pochodzenia akcesoriów, części zamiennych i wyposażenia przywożonych wraz z urządzeniami, maszynami, aparaturą lub pojazdami. Towary te będą miały takie samo pochodzenie jak urządzenia, maszyny, aparatura czy pojazdy, z którymi są przywożone, jeśli: stanowią komponenty, bez których ww. wyroby nie mogłyby właściwie funkcjonować, są charakterystyczne dla tych towarów, są przeznaczone do ich konserwacji lub zastąpienia części tego samego rodzaju, które uległy zniszczeniu lub przestały nadawać się do użytku. Takie domniemanie pochodzenia jest uznawane tylko, jeżeli: jest to niezbędne do dokonania przywozu do kraju przeznaczenia, użycie ww. towarów do produkcji sprzętu, maszyn, aparatów lub pojazdów nie przeszkodziłoby w nadaniu im pochodzenia [1].
12 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota W celu udokumentowania niepreferencyjnego pochodzenia towarów należy przedstawić odpowiednie oryginalne świadectwo pochodzenia. Wyjątkiem od tej zasady są przesyłki nieposiadające charakteru handlowego przeznaczone dla osób fizycznych dowód pochodzenia może być przedstawiony w kopii [3]. Świadectwo powinno spełniać następujące warunki: a) musi być wystawione przez wiarygodny organ lub instytucję upoważnione do tego celu w danym kraju, b) musi zawierać dane niezbędne do ustalenia tożsamości towaru, którego dotyczy, a szczególnie: liczbę opakowań, ich rodzaj oraz umieszczone na nich znaki i numery, rodzaj towaru, masę brutto i netto towaru te dane mogą być zastąpione innymi, takimi jak liczba lub objętość, jeżeli towar podczas transportu zmienia swój ciężar lub gdy ciężar nie może być ustalony, bądź gdy produkt jest zazwyczaj identyfikowany za pomocą innych danych, c) jednoznacznie poświadcza, że towar, którego dotyczy, pochodzi z określonego państwa. Świadectwa pochodzenia dla towarów wywożonych z Polski wystawiane są przez administrację celną osoby do tego uprawnione. Wzór świadectwa znajduje się w załączniku 1. Formularz jest trzykartkowym drukiem samokopiującym, z czego pierwsza jest oryginałem świadectwa, druga kopią, trzecia wnioskiem o wystawienie go. Są to druki ścisłego zarachowania. Wypełniane są maszynowo lub odręcznie pismem drukowanym, w języku polskim lub innym urzędowym języku Wspólnoty. Wystawiane są na pisemny wniosek eksportera lub nadawcy. Uniwersalne świadectwa pochodzenia poświadczają, że towary pochodzą ze Wspólnoty. Mogą również zaświadczać, że pochodzą z określonego kraju Wspólnoty, z wyjątkiem sytuacji, gdy towary podlegały szeregowi procesów lub czynności w różnych państwach członkowskich. Świadectwa wystawiane we Wspólnocie mogą również potwierdzać pochodzenie towarów z krajów nienależących do Unii Europejskiej [7]. Obrót wyrobami tekstylnymi, produktami rolnymi i stalowymi wymaga przedstawienia specjalnych świadectw pochodzenia, przeznaczonych tylko dla tych grup towarów. Taki tryb postępowania związany jest z ograniczeniami ekonomicznymi obrotu towarowego z zagranicą. Preferencyjne reguły pochodzenia towarów określają warunki nabywania pochodzenia, jakie muszą spełnić towary, aby korzystać z preferencyjnych środków taryfowych określonych w umowach zawartych z niektórymi państwami lub grupami państw albo przyjętych jednostronnie przez Wspólnotę. Ta kwestia uregulowana jest przez dużą liczbę aktów prawnych, które zostały wymienione na początku artykułu. W pierwszej kolejności należy ustalić, który z przepisów
Pochodzenie towarów 13 wymienionych wyżej będzie miał zastosowanie w danym przypadku. Decydujące znaczenie ma tutaj kraj lub region, do którego wywożony będzie towar lub z którego towar będzie przywożony. Postanowienia w poszczególnych regulacjach prawnych dotyczących ustalania preferencyjnego pochodzenia towarów są zbliżone i przewidują podobne kryteria nabywania statusu towaru pochodzącego przez produkt. Są zbliżone, ale nie są identyczne. Aby nie popełnić błędu, należy więc zachować ostrożność przy korzystaniu z przepisów i sięgać do właściwych aktów prawa. Produkt jest uważany za pochodzący w przypadkach, gdy: został całkowicie uzyskany lub wyprodukowany w danym kraju lub regionie, wykorzystane surowce i materiały, które pochodziły z innych krajów lub regionów, zostały poddane wystarczającej obróbce lub przetworzeniu. Podobnie jak w przypadku reguł niepreferencyjnego pochodzenia towarami całkowicie uzyskanymi są: a) produkty mineralne wydobyte z ziemi lub dna morskiego; b) produkty roślinne zebrane w kraju pochodzenia; c) żywe zwierzęta tam urodzone i wyhodowane; d) produkty uzyskane od żywych zwierząt tam wyhodowanych; e) produkty uzyskane przez polowanie lub rybołówstwo przeprowadzone w kraju pochodzenia (dotyczy wód śródlądowych i morskich wód terytorialnych); f) produkty rybołówstwa morskiego i inne produkty wydobyte z morza poza wodami terytorialnymi przez statki kraju pochodzenia; g) produkty wytworzone na pokładzie ww. statków przetwórni wyłącznie z produktów, o których mowa w podpunkcie f); h) używane artykuły tam zebrane, nadające się tylko do odzysku surowców; i) odpady i złom powstający w wyniku działalności wytwórczej tam przeprowadzonej; j) produkty wydobyte z ziemi dna morskiego lub spod ziemi dna morskiego poza ich wodami terytorialnymi, pod warunkiem że mają wyłączne prawa do użytkowania tych terenów; k) towary wytworzone w kraju pochodzenia wyłącznie z produktów wymienionych we wszystkich wcześniejszych podpunktach [1]. Gdy na dowolnym etapie wytwarzania danego towaru użyto surowców lub materiałów pochodzących z innych krajów, produkt nie może uzyskać pochodzenia na podstawie postanowień dotyczących towarów całkowicie uzyskanych. Przepisy ustalają jednak szczegółowe wymogi, jakie muszą być spełnione, aby towar mógł być uznany za poddany wystarczającemu przetworzeniu. Wymogi te są określane najczęściej w załącznikach nr II do odpowiednich protokołów i dotyczą one wyłącznie przetworzeń, jakie muszą być dokonane na materiałach niepochodzących. Reguły te można zasadniczo podzielić na trzy kategorie:
14 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota 1) reguły ogólne inaczej reguły zmiany pozycji taryfy celnej, 2) reguły technologiczne uregulowania określające sposób wytwarzania oraz wymagane etapy przetworzenia, 3) reguły wartościowe, wprowadzają ograniczenia co do wartości używanych niepochodzących surowców, nie odnosząc się do technologii produkcji. Występują jednak także tzw. reguły mieszane, które zawierają regulacje łączące w sobie dwa lub nawet trzy różne typy reguł. Niekiedy przepisy przewidują jednak dodatkową tolerancję w wysokości 10% ceny ex works produktu, tzn., że materiały niepochodzące, które zgodnie z regułą nie powinny być użyte, mogą być użyte pod warunkiem, że ich wartość nie przekroczy ww. limitu. Nie może być też przekroczony jakikolwiek inny limit określony w danej grupie jako maksymalna wartość materiałów niepochodzących. Tolerancja ta nie może być jednak stosowana do produktów z działów 50 63 zharmonizowanego systemu [8]. 3. Kumulacja pochodzenia W ramach przepisów ustalających reguły pochodzenia pojawiają się również regulacje wprowadzające tzw. kumulację pochodzenia. Jest to zasada, która ma wzmacniać powiązania gospodarcze stron danej umowy. Uzyskanie preferencyjnego pochodzenia przez produkt wymaga przeprowadzenia wystarczającej obróbki lub przetworzenia, których poziom określa odpowiednia dla tego produktu reguła pochodzenia. Obróbka lub przetworzenie wymagane jest tylko w odniesieniu do niepochodzących materiałów i surowców, a więc tych, które nie posiadają statusu pochodzenia z kraju, w którym przeprowadzane są te operacje. Zgodnie z zasadą kumulacji pochodzenia dopuszczalne jest użycie surowców czy materiałów posiadających udokumentowane preferencyjne pochodzenie z krajów, które są stroną danej umowy. Tym samym producenci mogą chętniej korzystać z surowców, których pochodzenie może zostać wykorzystane do uzyskania preferencyjnego pochodzenia przez produkt z wykorzystaniem kumulacji pochodzenia, gdyż nie muszą być one poddane takiej obróbce, jaka jest wymagana przez regułę pochodzenia dla produktu. Traktowane są tak jakby pochodziły z kraju, w którym wytwarzany jest produkt. Tymczasem używanie surowców niepochodzących wymaga przeprowadzenia znacznie bardziej zaawansowanego procesu technologicznego. Towar, któremu przypisane zostało preferencyjne pochodzenie na podstawie kumulacji pochodzenia, może być wywieziony z odpowiednim dowodem pochodzenia tylko do kraju, z którym zawarta jest odpowiednia umowa o stosowaniu kumulacji. Wyróżnia się trzy podstawowe typy kumulacji pochodzenia: a) kumulacja bilateralna (dwustronna) występuje w przypadkach, gdy dana umowa jest umową wyłącznie dwustronną i nie ma odniesień do innych krajów lub
Pochodzenie towarów 15 regionów; w ramach tej kumulacji mogą być wykorzystywane surowce i materiały pochodzące wyłącznie z tych dwóch krajów, b) kumulacja diagonalna (wielostronna) występuje w przypadku umów wprowadzających możliwość kumulowania pochodzenia w ramach strefy wolnego handlu, do której należą więcej niż dwa kraje. Państwa strefy ustanawiają pomiędzy sobą umowy zawierające w swojej treści (najczęściej w formie specjalnego protokołu) identyczne reguły pochodzenia; c) kumulacja pełna (całkowita) jest najbardziej zaawansowanym modelem kumulacji pochodzenia, gdyż dopuszcza uwzględnianie przy ustalaniu pochodzenia produktu, obróbek i przetworzeń przeprowadzonych na surowcach i materiałach, które były wykonane w innym kraju niż kraj produkcji, a które były niewystarczające do uzyskania przez półprodukt preferencyjnego pochodzenia; operacje te jednak mogą zostać uwzględnione przy określaniu pochodzenia towaru wytworzonego z wykorzystaniem tych półproduktów w innym kraju strefy pełnej kumulacji [8]. W przepisach wykonawczych do wspólnotowego kodeksu celnego określone są operacje uznane za niewystarczającą obróbkę lub przetworzenie do nadania statusu produktów pochodzących. Są to takie czynności, jak: a) działania konserwujące mające na celu zapewnienie zachowania produktów w dobrym stanie podczas transportu i magazynowania; b) rozkładanie i składanie opakowań; c) mycie, czyszczenie, usuwanie kurzu, pokrywanie tlenkami, olejami, farbami lub innymi substancjami; d) prasowanie tekstyliów; e) proste malowanie i czynności polerowania; f) łuskanie, częściowe lub całkowite mielenie, polerowanie oraz gładzenie zbóż i ryżu; g) czynności barwienia cukru lub formowania kostek cukrowych; h) obieranie, drylowanie oraz łuskanie owoców, orzechów i warzyw; i) ostrzenie, proste mielenie lub proste przycinanie; j) przesiewanie, przeglądanie, sortowanie, segregowanie, klasyfikowanie, dobieranie (łącznie z kompletowaniem zestawów artykułów); k) proste umieszczanie w butelkach, puszkach, torbach, skrzynkach, pudełkach, mocowanie na tekturze lub planszach oraz wszystkie inne proste czynności związane z pakowaniem; l) umieszczanie lub nadrukowanie znaków, etykiet, logo i innych podobnych wyróżniających oznakowań na towarach lub na ich opakowaniach; m) proste mieszanie produktów, również różnych rodzajów; n) prosty montaż części w celu otrzymania kompletnego wyrobu lub rozmontowanie produktów na części;
16 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota o) połączenie dwóch lub więcej operacji wymienionych w podpunktach wyżej; p) ubój zwierząt. Dla ustalenia pochodzenia towaru nie jest istotne pochodzenie następujących składników, które mogły być użyte przy jego wytworzeniu: a) energii elektrycznej i paliwa, b) urządzeń i wyposażenia, c) maszyn i narzędzi, d) materiałów i produktów używanych w czasie produkcji, które nie wchodzą i które nie były przewidziane do wejścia w końcowy skład produktu. Są to tzw. składniki neutralne [1]. Komplet może być uznany za pochodzący, jeżeli wartość wyrobów niepochodzących w nim zawartych nie przekracza 15% ceny ex works kompletu. Aby towar mógł być uznany za komplet, musi spełniać poniższe warunki: musi zawierać dwa lub więcej towarów klasyfikowanych w odrębnych pozycjach zharmonizowanego systemu, elementy kompletu muszą służyć zaspokojeniu jednej kompletnej potrzeby, elementy kompletu muszą być zapakowane razem w opakowaniu do sprzedaży detalicznej. Akcesoria, części zamienne i narzędzia wysyłane razem ze sprzętem, maszyną aparatem lub pojazdem, które są częścią ich typowego wyposażenia i są wliczone w jego cenę lub nie są oddzielnie fakturowane, są uważane za tworzące całość z tym towarem. Towary pochodzące, wywiezione poza terytorium państw wymienionych w danej Umowie i ponownie sprowadzone na to terytorium tracą swoje pochodzenie. Mogą one zachować pochodzenie, jeżeli można wykazać, że zwrócone towary są tymi samymi towarami, które zostały wyeksportowane, i że nie były one poddane żadnym operacjom poza potrzebnymi do zachowania ich w dobrym stanie w czasie przebywania w tym państwie. Istnieje jednak pewne odstępstwo od tej zasady, które zezwala na wykorzystanie procedury uszlachetniania biernego do wytwarzania produktu. Na pewnym etapie produkcji materiały mogą być wywiezione do kraju spoza danej strefy i tam przetwarzane. Wartość dodana w kraju trzecim nie może jednak przekroczyć 10% ceny ex works produktu gotowego. Rozwiązanie to nie może być jednak stosowane do wyrobów z działów 50 63 zharmonizowanego systemu [8]. 4. Bezpośredni transport Zarówno w autonomicznych, jak i w wynikających z porozumień międzynarodowych systemach preferencji status pochodzenia zostaje zachowany i uznany tylko w przypadku bezpośredniego transportu towaru z kraju pochodzenia do
Pochodzenie towarów 17 kraju przeznaczenia. Za bezpośredni przywóz uważa się również przewóz przez kraje trzecie, jeżeli towar przewożony jest w jednej przesyłce znajdującej się pod kontrolą celną (np. przewóz za karnetem TIR lub za karnetem ATA). Towar taki w kraju tranzytu lub składowania może podlegać tylko przeładunkowi albo może być poddany czynnościom mającym na celu utrzymanie go w dobrym stanie. Nie może być w tym kraju dopuszczony do wolnego obrotu ani stać się przedmiotem handlu. W momencie dotarcia do kraju docelowego należy przedłożyć odpowiednie dokumenty, które pozwolą udowodnić bezpośredni transport. Mogą to być tranzytowe dokumenty transportowe lub zaświadczenia władz celnych krajów, przez które przejeżdżały przedmiotowe towary. Innym sposobem zabezpieczenia tożsamości towaru jest nałożenie zamknięć celnych na przewożone towary w kraju eksportu. Jeżeli towar dotrze do miejsca przeznaczenia z nienaruszonymi zamknięciami, możemy powiedzieć o zachowanej zasadzie bezpośredniego transportu. Przy zmianie zamknięć odpowiednia informacja władz celnych kraju tranzytu powinna znaleźć się w dokumentach towarzyszących przesyłce. Transport towaru rurociągami przez terytorium innych państw jest dozwolony i uważany za bezpośredni. Deklaracja dostawcy to dokument wystawiany w przypadku, gdy eksporter danego produktu nie jest jednocześnie jego producentem. Deklaracje dostawców zawierają informacje dotyczące spełnienia przez produkt odpowiednich preferencyjnych reguł pochodzenia i są przekazywane eksporterom w celu uzasadnienia ich wniosków o wystawienie świadectw przewozowych lub jako podstawa sporządzenia deklaracji na fakturze, w dowolnym czasie, nawet po zrealizowaniu dostawy towarów. Zasadą jest, że do każdej przesyłki towarów dostawca musi dostarczyć odrębną deklarację. Dostawca, który systematycznie i w długim okresie zaopatruje określonego odbiorcę w towary, które spełniają wymogi określone w preferencyjnych regułach pochodzenia, może sporządzić jedną deklarację dostawcy obejmującą kolejne wysyłki tych towarów, tzw. długoterminową deklarację dostawcy. Długoterminowa deklaracja dostawcy może być wystawiona na okres jednego roku od dnia jej sporządzenia. Może również mieć moc wsteczną. W takich przypadkach jej ważność nie może przekroczyć okresu jednego roku od daty, od której zaczęła obowiązywać. Wzór jednej z czterech możliwych deklaracji dostawcy znajduje się w załączniku 4. Aby sprawdzić autentyczność i poprawność deklaracji dostawcy, władze celne mogą zażądać od eksportera przedłożenia świadectwa INF.4. W tym celu dostawca winien wypełnić wniosek i druk świadectwa INF.4. Dokumenty należy wypełnić w jednym z języków urzędowych Wspólnoty i w sposób ściśle określony przepisami prawa. Po sprawdzeniu i upewnieniu się, że podane przez dostawcę we wniosku i w świadectwie dane dotyczące towaru są prawdziwe, właściwy urząd celny, w terminie trzech miesięcy od otrzymania wniosku dostawcy, wystawia
18 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota świadectwo INF.4. Dostawca po otrzymaniu świadectwa INF.4 przekazuje je eksporterowi. Organy celne mogą zażądać dodatkowych dowodów lub przeprowadzenia koniecznych kontroli mających na celu sprawdzenie poprawności danych podanych w deklaracji dostawcy lub w świadectwie INF.4 [1, 8]. Wystawianie dowodów preferencyjnego pochodzenia jest uzasadnione tylko w przypadku towarów pochodzących, wobec których będą stosowane preferencje celne. Ogólnie rzecz biorąc, dowód pochodzenia może być wystawiony dla każdego towaru klasyfikowanego w działach 1 97 systemu zharmonizowanego. Przy wystawianiu dowodu pochodzenia należy kierować się regułami pochodzenia zawartymi w odpowiednich umowach, porozumieniach i innych właściwych przepisach. Świadectwa są wystawiane przez administrację celną upoważnionego do tego funkcjonariusza celnego. Wzór zamieszczono w załączniku 2. Wystawienie preferencyjnego dowodu pochodzenia w trybie retrospektywnym jest możliwe tylko wtedy, gdy nie został on wystawiony w momencie dokonania eksportu z powodu nieumyślnych błędów, pominięć lub szczególnych okoliczności. Takie świadectwo będzie również wystawione, jeżeli uprzednio wystawiony dowód pochodzenia nie został uznany w kraju importu z powodów formalnych. Wniosek o retrospektywne wydanie świadectwa należy zasadniczo składać w urzędzie celnym właściwym miejscowo dla siedziby wnioskodawcy. Wówczas na świadectwie należy umieścić zapis wystawione retrospektywnie w języku polskim lub innym przewidzianym daną umową. W sytuacji gdy świadectwo przewozowe zostanie zagubione, skradzione lub zniszczone, urząd celny może wystawić duplikat takiego świadectwa. W tym przypadku wniosek o wydanie duplikatu świadectwa należy złożyć w urzędzie celnym, który wydał świadectwo pierwotne. Duplikat świadectwa ma moc obowiązującą od dnia wydania oryginału. Musi na nim zostać umieszczony zapis duplikat w języku polskim lub innym przewidzianym daną umową. Jeżeli produkty pochodzące znajdują się pod kontrolą jednego z urzędów celnych we Wspólnocie i planowana jest dalsza przesyłka tych towarów lub ich części, w obrębie Wspólnoty świadectwo pochodzenia może zostać zastąpione jednym lub większą liczbą świadectw preferencyjnego pochodzenia. Świadectwa zastępcze wystawiane są przez naczelnika urzędu celnego, pod którego kontrolą znajdują się produkty. Świadectwo zastępcze jest traktowane jako ostateczny dowód pochodzenia określonego w nim produktu [1, 6, 7, 8]. 5. Uznawanie świadectw pochodzenia Podobnie jak w przypadku niepreferencyjnych dowodów pochodzenia świadectwa preferencyjnego pochodzenia muszą być załączone do zgłoszenia celnego w oryginale. Wzory dokumentów potwierdzających pochodzenie towaru
Pochodzenie towarów 19 (np. świadectwo przewozowe, EUR.2, formularz A, deklaracje na fakturze) określają odpowiednie przepisy regulujące zasady dokumentowania pochodzenia w handlu z danym krajem, grupą krajów lub dotyczące preferencyjnych środków taryfowych przyjętych jednostronnie przez Wspólnotę. Stwierdzenie drobnych niezgodności między danymi zamieszczonymi na świadectwie pochodzenia a deklarowanymi w dokumentach przedłożonych w urzędzie celnym w celu dopełnienia formalności przywozowych nie powoduje nieważności tych dowodów pochodzenia, ale tylko w sytuacji gdy można ustalić, że dowód ten dotyczy przedstawionych do odprawy produktów. Najczęstszym przypadkiem są sytuacje, gdy w zgłoszeniu celnym oraz w załączonych do niego dowodach pochodzenia towarów występują rozbieżności w danych określających masę towarów. Należy zauważyć, że wielkość dopuszczalnej różnicy wagowej powinna być przyjmowana z uwzględnieniem rodzaju towaru (w przypadku towarów masowych lub o małej gęstości/masie właściwej kilka procent może stanowić znaczną objętościowo część transportu). W celu ujednolicenia postępowania organów celnych przepisy prawa precyzują, że różnica ta nie powinna przekraczać 5%. W sytuacji takich drobnych niezgodności warto zwrócić uwagę, czy różnice w masie towaru nie są już uwzględniane w samym kontrakcie (stała cena za dostawę mimo dopuszczalnych różnic w masie). Szczególnie może to dotyczyć przypadków, gdy towary ulegają w krótkim okresie zmianom fizycznym, np. wyparowaniu w czasie transportu. Gdy faktycznie przywieziona ilość towaru jest znacznie wyższa od ilości wskazanej w dowodzie pochodzenia, tolerancja do 5% może mieć zastosowanie tylko do ilości towaru wskazanej w dowodzie pochodzenia, a nadwyżki towaru są traktowane jako nieobjęte tym dowodem. Nie powoduje nieważności sytuacja, gdy dowód pochodzenia obejmuje kilka różnych towarów i wskazuje ich łączną ilość, a faktycznie z uzasadnionych przyczyn przywożone są tylko niektóre z nich i masa zgłaszanych towarów jest znacznie mniejsza niż określona w dowodzie pochodzenia; należy zaakceptować taki dowód. Stan ww. przesyłki musi mieć odzwierciedlenie w fakturach, specyfikacji czy dokumentach transportowych. Dodatkowo importer musi złożyć wyjaśnienia na piśmie co do okoliczności, które spowodowały zmianę w przesyłce. Może to być np. korespondencja z dostawcą. Oczywiste błędy formalne, takie jak błędy maszynowe, nie powodują odmowy przyjęcia dokumentu, jeżeli rodzaj tych błędów nie stwarza wątpliwości co do prawdziwości oświadczeń zawartych w tym dokumencie. W przypadku braku wystarczająco dokładnego opisu towaru w polu 8, pozwalającego na jednoznaczne ustalenie jego tożsamości, dopuszcza się możliwość wskazania w świadectwie na odpowiednie dokumenty towarzyszące opisujące towar w sposób wystarczający do jego identyfikacji (np. numer faktury, dowodu dostawy).
20 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota 6. Ważność dokumentu pochodzenia Dowody pochodzenia muszą zostać przedłożone w okresie ich ważności, który rozpoczyna się z dniem wystawienia dokumentu. Okresy ważności są różne dla różnych systemów preferencyjnych. Tabela 1. Okresy ważności dokumentów pochodzenia Rodzaj umowy Dowód pochodzenia Okres ważności EOG, Szwajcaria, Rumunia, Bułgaria Algieria 5 miesięcy Tunezja i Maroko Syria 5 miesięcy Egipt, Jordania, Liban Izrael Ceuta i Melilla Wyspy Owcze Andora AKP (Afryka, Karaiby i Pacyfik) Kraje i Terytoria Zamorskie (OCT) GSP (ogólny system preferencji) Turcja (produkty stalowe) Turcja (produkty rolne) Albania, Bośnia i Hercegowina, Serbia i Czarnogóra Strefa Gazy, Zachodni Brzeg Jordanu Meksyk Republika Południowej Afryki 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy 10 miesięcy
Pochodzenie towarów 21 W większości przypadków wzór deklaracji jest jednakowy do wyjątków należą np. postanowienia dotyczące Izraela. Sporządzając deklarację na fakturze, eksporter musi mieć możliwość przedstawienia w każdej chwili na żądanie organów celnych wszystkich dokumentów potwierdzających, że dane produkty mogą być uważane za produkty pochodzące i spełniające pozostałe warunki przewidziane w odpowiednich regulacd. tabeli 1 Rodzaj umowy Dowód pochodzenia Okres ważności Dawna Jugosłowiańska Republika Macedonii Chorwacja Źródło [8]. Dowód pochodzenia może być podstawą do zastosowania preferencji celnych także po upływie terminu jego ważności, ale nie później niż w okresie dwóch lat od daty jego wystawienia. Natomiast jeśli pochodzenie towarów zostało potwierdzone w ramach procedury weryfikacji dowodu pochodzenia, dowód ten może być podstawą do zastosowania preferencji celnych także po upływie dwóch lat od daty jego wystawienia [3]. Pochodzenie towarów jest dokumentowane świadectwami pochodzenia różnych typów. Przepisy wprowadzające dany reżim preferencyjny określają typ świadectwa, który będzie potwierdzał pochodzenie towaru w ramach tej regulacji. Zazwyczaj przepisy przewidują jednak także pewne formy uproszczone. Najczęściej jest to forma deklaracji składanej przez eksportera na fakturze lub innym dokumencie handlowym opisującym towary w sposób umożliwiający ich identyfikację. Eksporter sporządza deklarację na fakturze, wpisując ją maszynowo, przy pomocy stempla lub drukując na fakturze, specyfikacji wysyłkowej lub innym dokumencie, który opisuje towary w sposób wystarczający do ich identyfikacji. Treść deklaracji określają wzory podane w przepisach lub umowach, które mają zastosowanie w danej wymianie handlowej. Deklaracja w języku polskim brzmi następująco: Eksporter produktów objętych tym dokumentem (upoważnienie władz celnych nr ) deklaruje, że z wyjątkiem, gdzie jest to wyraźnie określone, produkty te mają preferencyjne pochodzenie. (Miejsce i data) (Czytelny podpis eksportera)
22 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota cjach. Sporządzanie deklaracji przez eksportera jest ograniczone limitem wartości towarów, który wynosi 6 tys. euro. Natomiast tzw. upoważniony eksporter może potwierdzać pochodzenie towarów bez względu na ich wartość. Podmioty zainteresowane uzyskaniem statusu upoważnionego eksportera składają we właściwym urzędzie celnym wniosek o jego przyznanie. Po uzyskaniu upoważnienia mogą sporządzać deklaracje na fakturach bez względu na wartość towarów. W upoważnieniu nadawany jest wnioskodawcy numer upoważnienia. Numer ten eksporter zamieszcza w odpowiednim miejscu w treści deklaracji. Eksporter w ramach otrzymywanego upoważnienia może uzyskać także prawo niepodpisywania deklaracji, jeżeli dostarczy organowi celnemu wydającemu upoważnienie pisemne zobowiązanie, że przejmuje wszelką odpowiedzialność za każdą deklarację, która identyfikuje tę osobę, tak jakby była podpisana przez nią własnoręcznie. Specyficzne rozwiązanie w zakresie formy uproszczonego sposobu dokumentowania pochodzenia towaru zawierają postanowienia umów zawartych z Marokiem, Tunezją czy Turcją. W przypadku dwóch pierwszych krajów deklarację na fakturze może sporządzić każdy eksporter, ale tylko dla przesyłek o wartości nieprzekraczającej 5110 euro, dla przesyłek powyżej tej wartości uproszczeniem dokumentowania ich pochodzenia (po uzyskaniu upoważnienia) jest stosowanie świadectw przewozowych, potwierdzonych przez organ celny in blanco lub ostemplowanych przez eksportera specjalną pieczęcią. W przypadku Turcji należy najpierw ustalić, czy obrót danym towarem nie odbywa się w ramach unii celnej, ponieważ w przypadku wymiany handlowej z Turcją w grę wchodzi potwierdzanie pochodzenia towaru deklaracją na fakturze albo jego statusu wspólnotowego potwierdzonym in blanco lub ostemplowanym przez eksportera formularzem A.TR. Osoba ubiegająca się o udzielenie upoważnienia do stosowania uproszczonego sposobu dokumentowania pochodzenia towarów (wnioskodawca) składa wniosek do naczelnika urzędu celnego właściwego ze względu na siedzibę wnioskodawcy. Wniosek taki powinien być sporządzony według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie wzorów formularzy stosowanych w sprawach celnych. Do wniosku dołącza się w szczególności dokumenty potwierdzające prowadzenie przez wnioskodawcę działalności gospodarczej i oświadczenia wnioskodawcy, iż w stosunku do jego osoby nie jest prowadzone postępowanie egzekucyjne lub upadłościowe oraz nie popełnił poważnego naruszenia przepisów prawa celnego lub powtórnie nie naruszył tych przepisów. Gdy eksporter wnosi o zwolnienie z obowiązku podpisywania deklaracji, do wniosku załącza także zobowiązanie, którego wzór został określony w załączniku nr 3 do ww. rozporządzenia. Jeżeli eksporter nie jest równocześnie producentem towarów, w celu potwierdzenia ich preferencyjnego pochodzenia musi przedstawić deklaracje swoich dostawców. Wprowadzony jest także instrument, zgodnie z którym upoważniony eksporter w jednym państwie
Pochodzenie towarów 23 członkowskim, dokonujący często wywozu swoich gotowych produktów z innego państwa członkowskiego, może wystąpić o wykorzystanie swojego uprawnienia na wywóz towarów z drugiego państwa członkowskiego. W przypadku gdy wnioskodawca chce korzystać z tych uprawnień, musi przekazać informacje dotyczące podmiotu, który będzie posługiwał się numerem jego upoważnienia (nazwa, siedziba, powiązania, zakres współpracy itp.), oraz dane adresowe właściwego urzędu celnego, który będzie kontrolował wykorzystywanie polskiego upoważnienia przez podmiot mający siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego. Upoważnienie do stosowania uproszczonego sposobu dokumentowania pochodzenia towarów wydaje naczelnik urzędu celnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę wnioskodawcy. Upoważnienie wydaje się na czas nieokreślony, chyba że wnioskodawca wnosi o ograniczenie okresu jego ważności. Wzór upoważnienia stanowi załącznik nr 4 do Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2004 r. w sprawie wzorów formularzy stosowanych w sprawach celnych. Numer upoważnienia musi mieć następującą strukturę: PL/A/B, gdzie: PL kod literowy Polski, A sześciocyfrowy kod urzędu, B kolejny numer upoważnienia, np. PL/042010/0001. Osoba posiadająca upoważnienie do potwierdzania pochodzenia towarów w formie deklaracji na fakturze może sporządzać taką deklarację na fakturze, specyfikacji wysyłkowej lub innym dokumencie, który opisuje towary w sposób wystarczający do ich identyfikacji, zwanej deklaracją na fakturze. Deklaracja na fakturze może zostać sporządzona niezależnie od wartości towarów, których dotyczy, jeżeli towary te są uznawane za produkty pochodzące w rozumieniu odpowiedniej umowy o wolnym handlu, zawartej przez Wspólnoty Europejskie z danym krajem lub regionem, lub właściwych przepisów RWKC. Deklaracja na fakturze powinna mieć formę i treść określoną w tych regulacjach i może dotyczyć wyłącznie towarów wywożonych we własnym imieniu przez osobę posiadającą upoważnienie. Deklaracja na fakturze powinna być podpisana własnoręcznie przez osobę upoważnioną do podpisania tej deklaracji. Osoba ta nie jest jednak zobowiązana do podpisywania deklaracji na fakturze, jeżeli dostarczy organowi celnemu wydającemu upoważnienie pisemne zobowiązanie, że przejmuje wszelką odpowiedzialność za każdą deklarację, która identyfikuje tę osobę, tak jakby była podpisana przez nią własnoręcznie. Osoba posiadająca upoważnienie jest zobowiązana do niezwłocznego zgłoszenia organowi, który je wydał, wszelkich zmian warunków ekonomiczno-technologicznych odnoszących się do produktów wymienionych w upoważnieniu, jakie zaistniały po jego wydaniu. Podmioty, którym zostało przyznane upoważnienie do uproszczonego sposobu dokumentowania pochodzenia towarów, są kontrolowane w zakresie sposobu wykorzystywania takiego upoważnienia przynajmniej raz na trzy lata. Kontroli podlega prawidłowość dokumentowania pochodzenia pod względem formalnym (np. zgodność deklaracji ze wzorem, sposób jej sporządzenia), jak
24 Zofia Cichoń, Małgorzata Woźniak-Słota i dokumenty uzasadniające potwierdzenie pochodzenia. Organ celny może zawsze cofnąć pozwolenie, jeśli dalsze jego stosowanie jest niewskazane, a w każdym razie cofa upoważnienie, gdy upoważniony eksporter nie daje już gwarancji, dla celów kontroli, że dane produkty mogą być uważane za produkty pochodzące i spełniające pozostałe warunki przewidziane w odpowiednich regulacjach, lub nadużywa w jakikolwiek sposób pozwolenia. Towary o wspólnotowym pochodzeniu, przywożone powrotnie do Wspólnoty Towary o wspólnotowym pochodzeniu, przywożone powrotnie do Wspólnoty, mogą korzystać ze zwolnienia od cła na podstawie art. 185 i 186 wspólnotowego kodeksu celnego jako towary powracające. Osoba zainteresowana musi złożyć wniosek o zwolnienie z należności przywozowych w terminie trzech lat od daty wywozu towaru do kraju trzeciego. W szczególnych okolicznościach termin trzech lat może być przekroczony. Zwolnienie z należności przywozowych, o którym mowa, udzielane jest jedynie w przypadku, gdy towary są powrotnie przywożone w takim samym stanie, w jakim zostały wywiezione. Gdy towary powracające zostały przed ich wywozem z obszaru celnego Wspólnoty dopuszczone do obrotu z zastosowaniem obniżonej lub zerowej stawki należności przywozowych ze względu na ich przeznaczenie, zwolnienie, o którym mowa, może być udzielone jedynie pod warunkiem, że zostaną one ponownie użyte w ten sam sposób. Weryfikacja uniwersalnych świadectw pochodzenia Uniwersalne świadectwa pochodzenia, w tym wymagane dla towarów tekstylnych, także deklaracje na fakturze, są weryfikowane w ramach międzynarodowej współpracy, czyli w oparciu o zawarte przez Wspólnotę umowy o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych. Weryfikacja preferencyjnych dowodów pochodzenia Kraje uczestniczące w systemie preferencji przekazują Komisji Europejskiej: nazwy i adresy mieszczących się na ich terytorium organów urzędowych upoważnionych do wydawania świadectw pochodzenia, wzory odcisków pieczęci używanych przez te organy, adresy organów odpowiedzialnych za kontrolę świadectw i deklaracji na fakturze. Wzajemna pomoc powinna być udzielana w zakresie kontroli autentyczności i prawidłowości dowodów pochodzenia. W Polsce zadania weryfikacji dowodów pochodzenia powierzono dyrektorom izb celnych i naczelnikom urzędów celnych. Dyrektorzy izb celnych występują do zagranicznych organów celnych lub innych uprawnionych podmiotów z wnioskami o przeprowadzenie weryfikacji dowodów
Pochodzenie towarów 25 pochodzenia tam wystawionych oraz realizują (we współpracy z właściwym naczelnikiem urzędu celnego) zagraniczne wnioski o weryfikację dowodów pochodzenia wystawionych za granicą; powinny być one przekazywane do izby celnej zgodnie z właściwością miejscową. Powody weryfikacji dowodów pochodzenia Postępowanie weryfikacyjne wszczyna się w przypadku wątpliwości co do autentyczności świadectwa lub prawdziwości zawartych w nim danych. Wybór dowodu pochodzenia do weryfikacji może być prowadzony również metodą losową przy uwzględnieniu rodzaju towaru, jego pochodzenia lub z powodu innych okoliczności. Istnieje też możliwość dokonania ograniczonej liczby rutynowych kontroli pochodzenia towarów określonych firm, branż lub pewnych krajów pochodzenia. Powinna zostać tutaj wykorzystana analiza ryzyka. Weryfikację dowodów pochodzenia prowadzi izba celna właściwa miejscowo dla siedziby eksportera. W przypadku świadectwa, które zostało wystawione przez urząd celny podległy innej izbie niż właściwa terytorialnie dla siedziby eksportera, wniosek o jego weryfikację kierowany jest do izby, której podlega urząd wystawiający świadectwo. Tam przeprowadzany jest pierwszy etap procedury. Sprawdzeniu podlega autentyczność dokumentu (pieczęć, podpis funkcjonariusza), jak i sam fakt, czy świadectwo było rzeczywiście wystawione. Gdyby okazało się, że dokument jest fałszywy, informację o tym należy przekazać władzom wnioskującym o weryfikację oraz wszcząć postępowanie mające na celu ustalenie okoliczności tego faktu oraz odpowiedzialnych osób. Jeżeli świadectwo jest autentyczne, to dalszy etap procedury (sprawdzenie pochodzenia towarów) prowadzi już izba właściwa miejscowo dla siedziby eksportera. W związku z tym izba, która rozpoczęła procedurę, przekazuje do właściwej izby otrzymany wniosek o weryfikację świadectwa. Załącza jednocześnie informacje o wynikach sprawdzania autentyczności świadectwa oraz kopie dokumentów, które go dotyczą. Jest to przede wszystkim wniosek o wystawienie świadectwa wraz z załącznikami. Mogą to być także inne dokumenty, jak np. kserokopia dokumentu SAD (wywóz) czy upoważnienia. Po zakończeniu procedury weryfikacji izba przekazuje swoją odpowiedź władzom, które wnioskowały o sprawdzenie dokumentu. Należy pamiętać, że niektóre umowy (uregulowania) przewidują szczegółowe postanowienia, zgodnie z którymi brak odpowiedzi w określonym terminie powoduje odmowę przyznania preferencji. Kopia udzielonej przez izbę celną odpowiedzi przesyłana jest do Ministerstwa Finansów, do wiadomości, jeżeli wniosek weryfikacyjny otrzymano za pośrednictwem tej instytucji.