Przyczółek Mostowy historia miejsca Adam Kowalkowski Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Oddział w Toruniu
Toruński most przez Wisłę Kazanie z łodzi (fragment) 1671 Oblężenie Torunia (fragment) 1655 Dahlberg Panorama Torunia (fragment)1684 Pietesch Stały most przez Wisłę pojawił się w Toruniu w 1500 roku. Z racji niebagatelnego znaczenia gospodarczego a jak się wkrótce okazało i militarnego, bardzo szybko wystąpiła konieczność zabezpieczenia go przed zniszczeniem przez atakujące miasto obce wojska. Spalenie mostu 1806
Co prawda most częściej niż obce wojska niszczyła natura (wiosenny spływ kry, powodzie), a koszty jego odbudowy i utrzymania w dobrym stanie bardzo obciążały budżet miasta, to jednak coraz częstsze konflikty militarne nawiedzające Toruń wymogły opracowanie koncepcji zabezpieczenia przeprawy, niezbędnej dla szybkiego transportu wojsk przez ponad półkilometrowej szerokości rzekę. Zerwanie przez kry mostu na Wiśle w 1853 roku.theodor. N. Jakobi Most przez Wisłę przed 1877 r.
Oblężenie Torunia 1658 r. Dahlberg 1658 r. Pierwsze umocnienia ochraniające most powstały w czasie szwedzkiej okupacji Torunia podczas potopu. Kiedy w 1658 roku wojska polskie i cesarskie oblegały miasto, południowy kraniec tzw. Mostu Polskiego zabezpieczony był niewielkim trójkątnym dziełem obronnym (szańcem przyczółkowym), zaś na Kępie Bazarowej wtedy jeszcze niewielkiej wiślanej wyspie trójskrzydłowym szańcem w kształcie kwadratu. Po zdobyciu miasta przez Polaków i odbudowie zniszczonego Mostu Niemieckiego, umocnienia Kępy Bazarowej i przyczółka nieznacznie rozbudowano. W takiej formie doczekały one kolejnego szwedzkiego oblężenia, w roku 1703.
Toruń i okolice 1793 r. Toruń 1793 Douglas Pod koniec XVIII wieku po fortyfikacjach mostu nie pozostał żaden ślad. Zarówno Kępa Bazarowa, jak i przyczółek południowego krańca mostu pozbawione były ochrony. Nie ma w tym nic dziwnego, gdyż budowane za czasów wojen ze Szwecją umocnienia miały charakter polowych, a utrzymywanie ich w czasie pokoju było uciążliwe i nieekonomiczne. Na planie z 1793 roku widać, że na wciąż niewielkiej Kępie Bazarowej znajduje się zaledwie kilka budynków ulokowanych na specjalnie usypanym wzniesieniu.
Wieś Majdany 1793 r. Plan kpt. Douglasa 1793 Na lewym brzegu, w miejscu dawnych fortyfikacji rozbudowała się osada Majdany, czerpiąca zyski z odbudowanego mostu. Przy jego krańcu wzniesiono komorę celną, a zaraz obok stała karczma.
Wieś Majdany 1816 r. Plan Torunia 1816 r. W styczniu 1813 roku wieś Majdany praktycznie przestała istnieć. Francuzi czyszcząc przedpole twierdzy spalili wszystkie przedmieścia wokół miasta. Zachowały się tylko budynki wciągnięte w system umocnień południowego krańca mostu. Składał się on z ziemnego szańca wzmocnionego palisadą i kilku domów, w których po pogrubieniu ścian i zamurowaniu otworów okiennych wybito strzelnice. Po zajęciu miasta przez Rosjan, na krawędzi terasy nadzalewowej (IV) zbudowano zespół umocnień przyczółka mostowego składający się z dwóch ziemnych bastionów połączonych kurtyną i dodatkowego, trzeciego bastionu, który z pozostałymi połączony był palisadą. Taka sama palisada zabezpieczała drogę dojazdową do mostu przez Wisłę.
Przyczółek Mostowy projekt z 1824 r. GStA PK, E 70746 Około roku 1824 w miejscu starych bastionów przedmościa Prusacy zaprojektowali nowe dzieło. Był to duży poligonalny fort z wałami otoczonymi mokrą fosą, na którego dziedzińcu wniesiono trójkondygnacyjną reditę koszarową.
Redita koszarowa projekt z 1824 r. GStA PK, E 70866 DZA, kart. Thorn III 7028
Pomnik płk. Bruscha von Neuberga ok. 1825 r. W rok po rozpoczęciu prac budowlanych, na lewym majdanie nowo wznoszonego fortu odsłonięto pomnik austriackiego pułkownika Bruscha von Neuberga, który poległ w maju 1809 r. podczas zdobywania umocnień przyczółka bronionych przez wojska francusko polskie. Obroną toruńskiej twierdzy dowodził wówczas gen. Józef Skarbek Woyczyński. On to według jednej z opowieści złożony chorobą kazał się zanieść na łóżku do najcelniejszej baterii i stamtąd kierował obroną miasta. GStA PK, E 70745 http://otoruniu.net/wp-content/uploads/2006/05/pomnik-bruscha_.jpg
Przyczółek Mostowy i okolice wrzesień 1838 r. GStA PK, E 70745 W kilka lat później fort powiększono o dwa nowe bastiony ulokowane nad brzegiem Wisły, pomiędzy którymi usypano ziemny szaniec w kształcie okręgu. Oba bastiony połączono kurtyną. Podobny ziemny wał, dodatkowo zabezpieczony fosą, łączył nowe umocnienia z właściwym przyczółkiem, nazywanym teraz Przedmościem Górnym.
Budowa linii kolejowej 1861 r. W 1861 r. na dziedzińcu Przedmościa Dolnego zbudowano dworzec kolejowy. Wymogło to na inżynierach wojskowych konieczność przebudowy niedawno ukończonego dzieła. Po 1873 r. przebudowano nadwiślańskie bastiony nadając im formę ziemnych redut ze skazamatowanymi trawersami na wałach oraz zlikwidowano ziemne kurtyny. GStA PK, A70525 Pierwszy budynek dworcowy wykonany był w konstrukcji szkieletowej, w typie uzdrowiskowym i przetrwał w pierwotnej lokalizacji tylko 12 lat. W 1873 r (po oddaniu do użytku, wraz z nowym mostem rzez Wisłę, linii kolejowej do Insterburga), drewniany budynek został zastąpiony dworcem murowanym, który przetrwał do dziś. AMTUB ZFB 26,0390
Rozbudowa dworca kolejowego 1861-1876 r. GStAPK A70525 GStAPK A 70416 AMTUB ZBF 26,016
Przyczółek Mostowy ok. 1920 r. W latach 80. XIX w. zmodernizowano przestarzały fort. Starą reditę zastąpiono dwukondygnacyjnymi koszarami umieszczonymi pod wałem. Przebudowano także kaponierę wzmacniając jej stropy i pogrubiając chroniący ją nasyp. Zmieniono także przebieg fosy lewego barku, tworząc charakterystyczne zakole. Na majdanie pojawiły się nowe budynki mieszkalne i magazynowe. Wtedy też Przyczółek Mostowy przekształcono w składnicę amunicyjną dla fortów lewobrzeża. W takiej formie, w styczniu 1920 r., obiekt został przejęty przez Wojsko Polskie. W okresie międzywojennym w forcie zwanym teraz Koszarami Żymirskiego stacjonował tu m. in. 8. Szwadron Taborów i Okręgowy Zakład Mundurowy.
II wojna światowa W latach 1939 45 fort był częścią obozu jenieckiego Stalag XXA. Tutaj rozdzielano transporty przywiezionych więźniów do poszczególnych części obozu. Do dziś w jednym ze schronów Przyczółka można znaleźć zachowane w dobrym stanie napisy jeńców radzieckich przetrzymywanych tu latem 1944r..
Po wojnie i demilitaryzacji fortu, w budynkach znajdujących się na jego terenie utworzono fabrykę produktów spożywczych. Wytwarza się tam sery topione. Stok Przyczółka Mostowego został urządzony jako miejsce rekreacji dla mieszkańców, nazwane Parkiem 1000-lecia lub po prostu Glazją. Dzięki ogólnej dostępności można dziś bez przeszkód zwiedzać nie tylko sam stok, u którego podnóża znajdował się niegdyś teren przeznaczony do zalania, ale także szeroką na 20 metrów wodną fosę wraz z budynkiem śluzy. Dostępna jest również kaponiera główna oraz osłaniający ją monumentalny rawelin, w którego wale ukryto podręczną prochownię i wartownię dla załogi. Niestety, ogólnodostępne obiekty są często niszczone przez wandali, zaś ich metalowe wyposażenie jest rozkradane i trafia do skupów złomu. Miejmy nadzieję, że coraz większe zainteresowanie Twierdzą Toruń mieszkańców Torunia zatrzyma proces niszczenia tych wspaniałych zabytków militarnej historii miasta. Współczesność
Rawelin z prochownią i wartownią
Kaponiera główna
Wojenny magazyn prochu nr 3 (KPM III)
Fosa
Fosa Staw Felek zachodnia granica obszaru zalewu obronnego Przyczółka Mostowego
Fosa
Śluza blokhauz drogi krytej
Śluza blokhauz drogi krytej
Kaponiera zachodnia
Poterna zachodnia
Blokhauz szyjowy
Mur szyjowy
Mur szyjowy Napisy wykonane najprawdopodobniej przez grupę pod kierownictwem Teofila Kowalkowskiego ok. 1981-82 r. WOLNOŚĆ + SPRAWIEDLIWOŚĆ + NIEPODLEGŁOŚĆ = SOLIDARNOŚĆ; PZPR SOLIDARNOŚĆ = POLSKA
Bastion zachodni (Reduta Dolna)
Bastion Wschodni (Reduta Górna)
Społeczny raport na temat stanu Twierdzy Toruń Stan zachowania Przyczółka Mostowego (jak również 207 innych toruńskich obiektów fortecznych) został opisany w Społecznym raporcie na temat stanu Twierdzy Toruń, opracowanym przez Toruński Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. http://kpbc.umk.pl/content/172674/licencje_083_09.pdf
Społeczny raport na temat stanu Twierdzy Toruń