Aktywizacja agroturystyki poprzez ofertę zielonej szkoły na przykładzie regionu Lasy Janowskie

17 Aktywizacja agroturystyki poprzez ofertę zielonej szkoły na przykładzie regionu Lasy Janowskie Tomasz Dziechciarz Wstęp 15 lat po rozpoczęciu rozwoju agroturystyki w nowych warunkach politycznych i ekonomicznych zaistniałych w Polsce można zauważyć powoli postępującą ewolucję co do kierunku jej specjalizacji i rozwoju. Inaczej wygląda jej rozwój w części zachodniej, ogólnie lepiej rozwiniętej części Polski, natomiast inaczej w jej części wschodniej, z różnych względów bardziej opóźnionej. Lata dziewięćdziesiąte XX wieku były okresem kształtowania się zrębów agroturystyki właściwej, związanej z funkcjonującym na co dzień gospodarstwem rolnym. Najwięcej gospodarstw agroturystycznych, co zrozumiałe, powstawało na obszarach atrakcyjnych pod względem turystycznym(bieszczady, Pojezierze Mazurskie, Pobrzeże Bałtyku). Jednocześnie w uboższych regionach Polski, na przykład na tzw. ścianie wschodniej, agroturystyka stawała się panaceum na ekonomiczne problemy wielu upadających z różnych powodów gospodarstw rolnych. Początek XXI wieku, wejście Polski do Unii Europejskiej oraz wzrost koniunktury na rynku krajowym, przyczyniły się do podniesienia zamożności społeczeństwa polskiego. W ślad za tymi zmianami nastąpiły także przeobrażenia gospodarstw agroturystycznych. Gospodarstwa zlokalizowane w atrakcyjnych pod względem turystycznym regionach kraju zaczęły zmieniać swój charakter. Gospodarze, widząc pozytywne rezultaty swej działalności agroturystycznej, często

17. Aktywizacja agroturystyki poprzez ofertę zielonej szkoły... 165 decydowali się na całkowitą rezygnację z działalności rolniczej na rzecz rozwoju agroturystyki. Jednak jej charakter zmienił się w kierunku agrohotelarstwa typowej działalności gospodarczej, najczęściej już opodatkowanej na zasadach ogólnych. Jednocześnie wiele typowych gospodarstw agroturystycznych zlokalizowanych w biedniejszych regionach Polski przeżywa zastój, gospodarze zastanawiają się, w jakim kierunku rozwijać swoją działalność, czy ją pozostawić na obecnym poziomie, czy też z niej zrezygnować. Organizowanie przez grupę zainteresowanych gospodarstw agroturystycznych wypoczynku dla młodzieży szkolnej w formie zielonej szkoły jest nową drogą, nowym pomysłem dla agroturystyki. Wspólna organizacja takiej oferty może stać się procesem integracyjnym, który pomoże w budowie klastra agroturystycznego zrzeszającego kilka lub kilkanaście gospodarstw regionu. Termin zielona szkoła oznaczał pierwotnie, na początku lat osiemdziesiątych XX wieku, sytuację, w której uczniowie i wszyscy ich nauczyciele wiosną lub latem wyjeżdżali na co najmniej kilka dni na obszary wiejskie, czyste pod względem ekologicznym, aby tam odbywać normalne, planowe zajęcia szkolne. Współcześnie zielona szkoła to wyjazd na jeden lub dwa tygodnie całej klasy pod opieką nauczycieli do regionu interesującego pod względem przyrodniczo-kulturowym, w którym uczniowie będą odbywać zajęcia tematycznie z nim związane. Od uczniów i nauczycieli zależy, czy taki wyjazd będzie miał dużą czy małą wartość merytoryczną. Poniżej przedstawiona została oferta zielonej szkoły organizowanej przez trzy gospodarstwa agroturystyczne Ziemi Janowskiej. Centrum szkoły zostało zlokalizowane we wsi Momoty Górne. Niniejsza propozycja może stać się wzorcem podobnych ofert budowanych w innych regionach Polski. Szczegółowy program będzie odmienny, lecz ogólne zasady i pomysły zielonej szkoły mogą być jej trwałą podstawą. Propozycja zielonej szkoły w Lasach Janowskich jest rezultatem badań ankietowych, które zostały przeprowadzone w latach 2004-2006 na obszarze kilku regionówpolskiwschodniej 1.ObszarLasówJanowskichzostałwybranyjakonajbardziej odpowiedni na tego rodzaju spędzanie czasu, jakim jest zielona szkoła. Podczas prac badawczych ankieterzy często spotykali się z zainteresowaniem i propozycjami wysuwanymi przez gospodarstwa agroturystyczne w kierunku stworzenia takiej oferty dla szkół. Jej sporządzenie zostało poprzedzone szczegółowymi wywiadami z gospodarzami oraz analizą regionu Lasy Janowskie pod kątem atrakcyjności turystycznej, dostępności komunikacyjnej oraz specyfiki położenia poszczególnych gospodarstw agroturystycznych. 1 BadanianaukowedotyczyłyproblemówrozwojuagroturystykiwPolsceWschodniejiobjęły trzy regiony: Lasy Janowskie, Pogórze Przemyskie i Podlasie Nadbużańskie. Jednym z pytań ankiety było: Jakie nowe pomysły pomogłyby przyciągnąć turystów do gospodarstw? Wiele odpowiedzi na to pytanie brzmiało: organizacja zielonych szkół.

166 T. Dziechciarz Atrakcyjność turystyczna Lasów Janowskich Lasy Janowskie stanowią środkową i zachodnią część Puszczy Solskiej. Są jednym z największych zwartych kompleksów leśnych w Polsce. Pokrywają Równinę Biłgorajską, będącą częścią Kotliny Sandomierskiej. Położone są w dorzeczu Wisły, a największą z rzek jest Bukowa, dopływ Sanu. Ważnym elementem sieci hydrograficznej są liczne bagna i torfowiska. Obszary śródleśne pokrywają niezbyt urodzajne gleby bielicowe, słabo wykorzystane rolniczo. Lasy Janowskie odznaczają się znaczną różnorodnością florystyczną, opisano tu 202 zespoły roślinne, w tym 33 leśne. Wykształciły się tu bory sosnowe, sosnowo-jodłowe i mieszane. Dominującym gatunkiem jest sosna, stanowiąca 86% drzewostanu. Ponadto notuje się tu dęby, buki, olchy, brzozy i świerk. Są one jedną z większych w południowo-wschodniej Polsce ostoi zwierząt leśnych występują tu liczne populacje jeleni, saren i dzików, a ponadto łosi, wilków, bobrów i wydr. Lasy są także ostoją około 170 gatunków ptaków, w tym bielika, orlika krzykliwego, głuszca. Wceluochronyprzyrodyw1984rokunapowierzchni39150hautworzonoPark Krajobrazowy Lasów Janowskich, w którym znajduje się pięć rezerwatów leśnych (m.in. Imielty Ług, Szklarnia, Kacze Błota i Jastkowice ). Ustanowiono także blisko sto pomników przyrody, głównie pojedyncze okazy dębów szypułkowych i lip drobnolistnych rosnące w dolinie rzeki Branwi. Ciekawym pomnikiem są unikalne źródła wywierzyskowe w Janowie Lubelskim. Najbardziej atrakcyjnymi pod względem turystycznym obiektami Ziemi Janowskiej są: wieś Momoty Górne, uroczysko Kruczek, wieś Łążek Garncarski, rezerwat Szklarnia, Porytowe Wzgórze, źródlisko Stoki w Janowie Lubelskim, kapliczki i krzyże przydrożne. Wieś Momoty Górne to wspaniałe miejsce dla miłośników wędkarstwa(liczne stawy rybne i rzeka Bukowa), zielarzy i grzybiarzy. Jednak główną atrakcją wsi jest kościół p.w. Świętego Wojciecha, który powstał w latach 1972-1982 na zrębach kaplicyzpoczątkuxxwieku.kościółmaunikalnycharakterzuwaginato,żejest dziełem rąk jednego człowieka nieżyjącego już wieloletniego proboszcza parafii w Momotach Górnych, księdza Kazimierza Pińciurka. Własnoręcznie wykonał on projekt architektoniczny kościoła(bez pozwolenia władz PRL), zbudował, zrobił wystrój, witraże, płaskorzeźby i otoczenie(kaplice drogi krzyżowej). Uroczysko Kruczek położone jest w lesie 3 kilometry na południe od Janowa Lubelskiego. W czasie ostatniej wojny było to miejsce spotkań partyzantów AK. Obecnie znajduje się w nim Kaplica Świętego Antoniego z bijącym pod nią źródłem oraz drogą krzyżową i amfiteatrem nad czystą rzeką leśną Trzebensz przy ścieżce rowerowej. Stacje Męki Pańskiej zostały wyrzeźbione przez miejscowych artystów w końcu lat osiemdziesiątych postacie nawiązują do męczeństwa narodu polskiego w czasach okupacji hitlerowskiej i sowieckiego zniewolenia. Wieś Łążek Garncarski leży nad rzeką Bukowa niedaleko drogi Lublin-Rzeszów. Od XVIII wieku jest znanym w kraju ośrodkiem garncarstwa. Do końca lat siedemdziesiątych XX wieku wytwarzaniem ceramiki zajmowały się w niej całe rodziny. Wyróżnia się ona bogatą skalą barw, wspaniałą ornamentyką i charakterystyczną formą. Obecnie w ramach programu ochrony ginących zawodów, prowadzonym

17. Aktywizacja agroturystyki poprzez ofertę zielonej szkoły... 167 przez Muzeum Regionalne w Janowie Lubelskim, istnieje we wsi szkoła garncarstwa i warsztaty dla młodzieży. Rezerwat Szklarnia to ostoja potomka dawnego tarpana konika polskiego, który przebywa tu na wolności w naturalnym leśnym środowisku. Porytowe Wzgórze stało się polem największej bitwy partyzanckiej II wojny światowej na ziemiach polskich. Zapisana w historii jako Bitwa nad Branwią, miała miejsceod14do16czerwca1944roku.wcentralnymmiejscubitwyznajdujesię cmentarz poległych partyzantów polskich i radzieckich oraz monumentalny pomnik dłuta Bronisława Chromego. Źródlisko Stoki w Janowie Lubelskim, pomnik przyrody nieożywionej, znajduje się prawie w jego centrum. Jest to duże wywierzysko skalno-szczelinowe o dużej dynamice wypływu. Znane jest od wielu lat z tradycji obmywania w Wielki Piątek. Kapliczki i krzyże przydrożne stanowią na obszarze całej Ziemi Janowskiej swoisty znak rozpoznawczy. Znajdują się one na rozstajach dróg, wśród pól, w lasach, nad wodami, obok domów. Ozdabiane na przestrzeni lat rzeźbami, często wykonanymi przez miejscowych kowali, są osobliwością tej ziemi. Dogodny dojazd do wiosek i osad, gościnność i życzliwość ich mieszkańców, a także zachowanie dawnych zwyczajów i obrzędów, stworzyły duże możliwości dla rozwoju agroturystyki na tym obszarze. Bodźcem do tego było dodatkowo, na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, zubożenie wsi we wschodniej Polsce spowodowane zmianami społeczno-ekonomicznym kraju. Agroturystyka stała się dla nielicznych jak dotąd gospodarstw panaceum na brak środków finansowych pochodzących z gospodarstwa rolnego. Na obszarze powiatu janowskiego istnieje kilkanaście gospodarstw agroturystycznych skupionych w Stowarzyszeniu Agroturystycznym Ziemia Janowska. Najważniejszymi produktami agroturystycznymi oferowanymi przez nie są: agrohotelarstwo i agrogastronomia wszystkie gospodarstwa oferują oprócz samego pobytu i noclegu także posiłki domowe oraz camping z polem piknikowym agroturystyka właściwa większość gospodarstw proponuje turystom bezpośredni kontakt ze zwierzętami domowymi i przyrodą, obserwacje i uczestnictwo w pracach polowych agrosport gospodarstwa mają ofertę dla miłośników jazdy na rowerze, jazdy konnej, wędkowania i łowiectwa sprzedaż bezpośrednia w gospodarstwach turyści mogą nabywać produkty żywnościowe produkowane w nich, m.in. miód, mleko, nabiał, owoce i warzywa agroterapia kilka gospodarstw agroturystycznych proponuje turystom hipoterapię dla osób niepełnosprawnych. Produkty agroturystyczne gospodarstw Ziemi Janowskiej uzupełniają wartości niemierzalne imponderabilia: piękno krajobrazu, świeże powietrze, architektura wiejska(sznajder i Przezbórska 2006). Dla wielu turystów odwiedzających gospodarstwa duże znaczenie ma także możliwość spędzenia czasu wolnego z wielopokoleniową rodziną gospodarzy zachowującą wartości religijne.

168 T. Dziechciarz Projekt zielonej szkoły oferta gospodarstw agroturystycznych Ziemi Janowskiej Oferta zielonej szkoły została opracowana dla klas gimnazjalnych i licealnych liczących do 23-25 uczniów oraz 2 opiekunów. Czas jej trwania został przewidziany na 5 dni(od poniedziałku do piątku). Do miejsc objętych programem uczniowie wraz z opiekunami mogą dojeżdżać rowerami własnymi lub udostępnionymi przezgospodarstwaagroturystyczne 2.Bazą zielonejszkoły zostałamiejscowość położona na południowym skraju Lasów Janowskich niewielka wieś Momoty Górne. Zakwaterowanie zaplanowano w trzech gospodarstwach agroturystycznych zlokalizowanych w tej wsi. Gospodarstwa te mogą pomieścić łącznie 26 osób odpowiednio:10,8i8. Zgodnie z obecnie funkcjonującymi zasadami, uczestnictwo w zielonej szkole poleganietylkonasamymwypoczynkunałonieprzyrody,głównyjejceltoedukacja uczniowie mają możliwość poznania geografii, przyrody i historii regionu oraz panującej w nim kultury i tradycji ludowej. Aby ten cel zrealizować, młodzież szkolnazostałapodzielonanaczterygrupyzadaniowe 3 :grupa1 Demografowie, grupa 2 Przyrodnicy, grupa 3 Historycy, grupa 4 Dokumentaliści. Zadaniem grupy 1 będzie rozpoznanie geograficzne i demograficzne obszaru Lasów Janowskich, w tym m.in.: geomorfologia obszaru Lasów Janowskich, genealogia sieci osadniczej i skupisk ludności wiejskiej zamieszkującej śródleśne osady z uwzględnieniem badań dotyczących miejscowych tradycji, kultury i obyczajowości. Uczniowie dokonają nagrań gwary ludowej, przeprowadzą wywiady z najstarszymi mieszkańcami osad w celu spisania ich wspomnień o obyczajach minionych lat. W okresie przygotowawczym grupa odbędzie 4-godzinne warsztaty, w trakcie których zapozna się z mapami Lasów Janowskich, dokona podziału zadań pomiędzy członków grupy oraz zaznajomi z ogólnym rysem historyczno-społecznym regionu. Zadaniem grupy 2 będzie poznanie leśnych rezerwatów przyrody w Lasach Janowskich, opis i charakterystyka tych miejsc z uwzględnieniem ciekawostek przyrodniczych(rzadkie zwierzęta, rośliny). Zdobyta wiedza na ten temat posłuży do przygotowania w przyszłości przewodnika dla organizatorów szkolnych wycieczek rowerowych edukujących w zakresie ekologii i ochrony przyrody. W okresie przygotowawczym grupa odbędzie 4-godzinne warsztaty, w trakcie których zaplanowane zostaną czynności podejmowane przez poszczególnych członków grupy, a także zapozna się z dostępną literaturą na tematy ekologiczne i przyrodnicze Lasów Janowskich. Zadaniem grupy 3 będzie poznanie szlaku walk partyzanckich z okresu II wojny światowej na obszarze Lasów Janowskich i Puszczy Solskiej. W tym celu członkowie grupy odbędą wywiady z najstarszymi mieszkańcami pobliskich miejscowości, 2 Zaplanowanoprzyjazdwszystkichosóbdomiejsczakwaterowaniaautokarem,natomiastrowery własne mogą być przetransportowane wynajętym samochodem dostawczym. W podobny sposób zaplanowany został wyjazd po zakończeniu zielonej szkoły. 3 Podziałnagrupypowiniennastąpićjeszczeprzedprzyjazdemdogospodarstwagroturystycznych w celu merytorycznego przygotowania młodzieży do zadań realizowanych w zielonej szkole.

17. Aktywizacja agroturystyki poprzez ofertę zielonej szkoły... 169 a ich opowieści posłużą jako materiał do napisania scenariusza lekcji z historii obejmującej zagadnienia walk partyzanckich w czasie ostatniej wojny. W okresie przygotowawczym grupa odbędzie 4-godzinne warsztaty, w trakcie których uczniowie podzielą się rolami oraz opracują strategię działania i listę miejsc, które odwiedzą. Zadaniem grupy 4 będzie utrwalanie czynności podejmowanych przez pierwsze trzy grupy na płycie DVD oraz w obiektywie aparatu fotograficznego. Dokumentowanie wymagać będzie włączania się poszczególnych członków tej grupy do pracy pozostałych grup. W okresie przygotowawczym grupa odbędzie warsztaty fotograficzne i filmowe. Członkowie wszystkich grup dokonają dodatkowo przejazdu gminną ścieżką rowerową w celu oceny jej wizerunku oraz analizy atrakcyjności. Szczególna uwaga zwrócona zostanie na wyposażenie ścieżki rowerowej w znaki i tablice informacyjne, miejsca postojów, biwaki itp. Materiały z tej wycieczki rowerowej zostaną poddane analizie i przekazane w formie opracowania jako materiał edukacyjny do innych szkół w pobliskich miejscowościach. Dokumentacja filmowa i fotograficzna zielonej szkoły zostanie przedstawiona w szkole na uroczystej projekcji filmu, zaś materiał fotograficzny trafi na gazetki szkolne. Ponadto zostanie utworzona strona internetowa, na której zostanie zamieszczony materiał wypracowany podczas realizacji projektu. Wśród wymiernych korzyści związanych z realizacją projektu zielonej szkoły należy wymienić: pożyteczne zagospodarowanie czasu młodzieży, edukację obywatelsko-patriotyczną młodzieży wynikającą z charakteru projektu, wdrażanie postawy proekologicznej wśród młodzieży, rozbudzanie pasji i zainteresowań wśród uczniów, popularyzację wycieczek rowerowych wśród uczniów, ich rodzin i znajomych, uaktywnienie młodzieży na polu działalności społeczno-obywatelskiej, dokumentację propagującą nowy wizerunek i charakter gminnej ścieżki rowerowej (początek modernizacji ścieżki), reklamę i promocję Lasów Janowskich w Internecie. PLAN ZIELONEJ SZKOŁY Dzień 1 8:00 przyjazd autokarem do Janowa Lubelskiego(uczniowie mają suchy prowiant) 9:00-11:00 zwiedzanie ekspozycji taboru kolejki wąskotorowej oraz wystawy przyrodniczej w Nadleśnictwie Janów Lubelski 11:00-13:00 wyjście grupy z leśnikiem na krótką ścieżkę spacerową przy Ośrodku Edukacji Ekologicznej(długość około 800 metrów) 13:00-15:00 odbiór rowerów, przejazd do miejscowości Momoty Górne bazy zielonej szkoły 15:00 zakwaterowanie i przygotowanie rowerów na dalsze wycieczki rowerowe 16:30 obiadokolacja

170 T. Dziechciarz 17:30 zwiedzanie i zapoznanie się z historią budowy kościoła pw. Świętego Wojciecha 19:00 czas wolny 22:00 cisza nocna Dzień 2 8:00 śniadanie, przygotowanie suchego prowiantu na drogę 9:00-13:00 wycieczka rowerowa na uroczysko Kruczek oraz zwiedzanie Kapliczki Świętego Antoniego 13:00-17:00 przejazd do Porytowego Wzgórza(ścieżka dydaktyczna historyczno-przyrodnicza na obszarze największej bitwy partyzanckiej z okresu II wojny światowej) 17:30 obiadokolacja 19:00 czas wolny 22:00 cisza nocna Dzień 3 8:00 śniadanie, przygotowanie suchego prowiantu na drogę 9:00-13:00 wycieczka rowerowa do miejscowości Łążek Garncarski, spotkanie z garncarzem, samodzielne lepienie z gliny, zebranie własnych wyrobów, możliwość kupna wyrobów garncarza 13:00-17:00 wycieczka rowerowa do rezerwatu torfowiskowego Imielty Ług (roślinność torfowisk wysokich) 17:30 powrót do gospodarstw agroturystycznych, przygotowania do ogniska, zaproszenie kilku mieszkańców Momot Górnych na organizowane ognisko 19:00 wspólne ognisko i rozmowy z mieszkańcami 22:00 cisza nocna Dzień 4 8:00 śniadanie, przygotowanie suchego prowiantu na drogę 9:00-13:00 wyjazd rowerami na trasę rowerową do rezerwatu Szklarnia trasa prowadzi prawie na całej długości przez obszary leśne, wzdłuż rozmieszczonych co kilkaset metrów tablic informacyjnych omawiających różne zagadnienia związane z gospodarką leśną, drzewostanem nasiennym, gospodarką łowiecką itp. po przyjeździe do rezerwatu grupa zapoznaje się z historią potomka dawnego tarpana konika polskiego, żyjącego w naturalnym środowisku leśnym 13:00-17:00 wycieczka rowerowa w pobliskie lasy z połączeniem praktycznych zadań w terenie 18:00 obiadokolacja

17. Aktywizacja agroturystyki poprzez ofertę zielonej szkoły... 171 20:00 dyskoteka 22:00 cisza nocna Dzień 5 8:00 śniadanie, przygotowanie suchego prowiantu na drogę 9:00-10:00 wykwaterowanie z gospodarstw agroturystycznych w Momotach Górnych 10:00 wyjazd rowerami do pomnika przyrody Źródlisko Stoki w Janowie Lubelskim 14:00 zdanie rowerów do busa 13:00-17:00 czas wolny na samodzielne zwiedzanie Janowa Lubelskiego 17:00 wyjazd autokarem z Janowa Lubelskiego i powrót na teren szkoły. Podsumowanie Przedstawiona oferta jest tylko propozycją skierowaną do gospodarstw agroturystycznych, może jednak stać się realną wartością, odpowiadającą zainteresowaniu władz szkół, nauczycieli i rodziców. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że istnieje bardzo dużo ofert zielonych szkół proponowanych przede wszystkim przez biura podróży i turystyki krajowej. Jednak w tym przypadku należy wiedzieć, że większość potencjalnych zysków jest konsumowana przez wymienione biura podróży, a nie przez gospodarstwa agroturystyczne. Finansowanie zielonej szkoły odbywa się najczęściej bez udziału samej szkoły, zazwyczaj całość środków finansowych pochodzi od rodziców dzieci i młodzieży biorących udział w wyjeździe. Czasem część kwoty pochodzi z innych funduszy, na przykład kościelnych z parafii, z której wywodzą się katecheci szkolni. Podsumowując: wydaje się, że w najbliższych latach istotne będzie zapewnienie różnorodności w polskiej agroturystyce. Należy już dziś rozwijać podstawy finansowo-prawne zarówno dla gospodarstw, które chcą oferować swoje usługi dla bogatszych turystów(agroturystyka oparta na pensjonatach), jak i dla gospodarstw, w których agroturystyka będzie tylko uzupełnieniem działalności rolniczej (agroturystyka właściwa). Tym zmianom powinna sprzyjać pomoc w tej dziedzinie zarówno ze strony państwa, jak i Unii Europejskiej. Literatura Dziechciarz T., Bariery rozwoju agroturystyki w powiecie Janów Lubelski[w] Turystyka wiejska a rozwój i współpraca regionów, Materiały Sesji Naukowej 11 Ogólnopolskiego Sympozjum Agroturystycznego, Iwonicz-Zdrój 27-29 września 2005, Prace Naukowo-Dydaktyczne PWSZ w Krośnie 15, Krosno 2005.

172 T. Dziechciarz Polska Atlas agroturystyczny. Katalog 1999-2000, Polska Federacja Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gościnne, Warszawa 2000. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1994. Sznajder M., Przezbórska L., Agroturystyka, PWE, Warszawa 2006. Wieś lubelska zaprasza, Informator Lubelskiego Związku Stowarzyszeń Agroturystycznych, Lublin 2002. www.agroturystyka.pl www.powiatjanowski.pl Streszczenie Idea zielonej szkoły dopiero w ciągu ostatnich 15-16 lat rozpowszechniła się w szkolnictwie podstawowym i średnim. Polega ona na spędzaniu czasu przez młodzież szkolną pod opieką nauczycieli(zwykle jeden lub dwa tygodnie) na obszarach wiejskich, w regionach interesujących pod względem przyrodniczo-kulturowym. Oprócz normalnej nauki realizuje się program zajęć ściśle związanych z regionem, w którym znajduje się szkoła. Autor przedstawia program 7-dniowej zielonej szkoły w Lasach Janowskich w województwie lubelskim. Specyfika Lasów Janowskich oraz położenie ich największych atrakcji turystycznych w pobliżu ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych umożliwiają wykorzystywanie przez młodzież rowerów jako środka przemieszczania się w terenie. Dodatkowymi atrakcjami dla młodzieży są, oprócz obiektów przyrodniczych(rezerwaty leśne, uroczyska, źródliska), również miejscowości, na przykład znany ze swoich unikatowych wyrobów garncarskich Łążek Garncarski czy też znane z unikalnego obiektu architektury sakralnej Momoty Górne. Realizacja projektu zielonej szkoły może stać się w przyszłości dla gospodarstw agroturystycznych nie tylko jednorazowym pomysłem na przyciągnięcie turystów, lecz także realną, stałą wartością, która zapewni im stabilizację finansową. Może być także wstępem do budowy klastra agroturystycznego obejmującego swym zasięgiem początkowo obszar samych Lasów Janowskich, a w późniejszym czasie także całą Kotlinę Sandomierską i południową część Roztocza.