ZAKŁAD OCHRONY ŚRODOWISKA INSTYTUT NAUK O ZIEMI

ZAKŁAD OCHRONY ŚRODOWISKA INSTYTUT NAUK O ZIEMI TURYSTYKA ROWEROWA W POLSKICH PARKACH NARODOWYCH raport Marcin Kozieł Rowerowa ścieżka edukacyjna Mietiułka w Poleskim Parku Narodowym (fot. M. Kozieł) Lublin, czerwiec 2011

Spis treści 1. O projekcie.. 3 2. Wprowadzenie i cel badao 4 3. Metodyka badao. 8 4. Wyniki badao. 10 4.1. Analiza wyników badao ankietowanych.. 10 4.2. Analiza stron internetowych. 32 5. Zestawienie tras rowerowych udostępnionych do celów turystycznych 39 rozporządzeniem MŚ w zadaniach ochronnych PN (lata 2010-2011) 6. Podsumowanie i wnioski 48 7. Rekomendacje.. 53 7.1. dla Parków Narodowych. 53 7.2. dla Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska... 54 8. Spis literatury. 56 9. Spis rycin 57 10. Spis tabel 58 11. Załączniki 59 2

1. O projekcie Poniższy raport jest prezentacją wyników badao wykonanych w ramach projektu Turystyka rowerowa w polskich parkach narodowych. Badania zrealizował dr Marcin Kozieł pracownik naukowy Zakładu Ochrony Środowiska Instytutu Nauk o Ziemi Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, za wiedzą i zgodą Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska. Proces badawczy został podzielony na dwa etapy. Pierwszy etap polegał na przygotowaniu kwestionariusza ankiety i rozesłaniu go do wszystkich 23 parków narodowych w Polsce (grudzieo 2010 styczeo 2011 roku). Po otrzymaniu wypełnionych ankiet (koniec lutego) przystąpiono do opracowania ilościowego wyników badao. Drugi etap to weryfikacja (ocena) stron internetowych Parków Narodowych oraz dokumentów Zarządzeo Ministra Środowiska w sprawie zadao ochronnych dla poszczególnych Parków Narodowych załącznika nr 5 miejsca udostępniane w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych i rekreacyjnych (oraz sposobu połowu ryb), z podaniem sposobów ich udostępniania, oraz maksymalnej liczby osób mogących przebywad jednocześnie w tych miejscach. Ten etap badao był realizowany od marca do kwietnia br. Poniżej przedstawiono zwięzły opis metodyki prac i celów realizowanych w trakcie badao ilościowych (etap I) i jakościowych (etap II). Raport po opracowaniu został przekazany (w formie elektronicznej) instytucjom rządowym (Ministerstwu Środowiska, Generalnej i Regionalnym Dyrekcjom Ochrony Środowiska), organizacjom pozarządowym zajmującym się turystyką oraz dyrekcjom Polskich Parków Narodowych. Jest on też dostępny na stronie internetowej Zakładu Ochrony Środowiska www.zos.umcs.lublin.pl Raport opracowano na podstawie wyników badao ankietowych przesłanych przez pracowników parków narodowych. W trakcie porównania (weryfikacji) wyników ankietowych oraz dokumentów strategicznych (pochodzących zwłaszcza z Ministerstwa Środowiska Zarządzenia w sprawie zadao ochronnych) autor zauważył liczne rozbieżności. Swoje spostrzeżenia zawarł w dołączonym do niniejszego opracowania w postaci Raportu niezgodności załączniku nr 2. 3

2. Wprowadzenie i cel badao Parki narodowe są tworzone na mocy ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880.) w celu zachowania różnorodności biologicznej, krajobrazowej, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych (art. 8, pkt. 2). Oprócz wiodącej funkcji ochronnej parki narodowe zgodnie z zapisami ustawy są udostępniane w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę w parku narodowym (art.12, pkt. 1). Koniecznośd realizacji wszystkich tych funkcji jednocześnie wymaga bardzo rozważnych działao ze strony służb odpowiedzialnych za organizację i zarządzanie turystyką w parkach narodowych. Użytkowanie turystyczne parków narodowych nie może byd dowolne, lecz powinno byd dobrze zorganizowane, a często nawet wyraźnie ograniczane. W niektórych parkach trwająca wiele lat presja nadmiernej liczby odwiedzających prowadzi w wielu przypadkach do nieodwracalnych zmian w naturalnym środowisku. Stało się to w wyniku przekraczania wskaźników naturalnej chłonności (odporności) siedlisk i turystycznej pojemności udostępnionych do zwiedzania obszarów. Od wielu lat obserwuje się ciągły wzrost liczby turystów odwiedzających polskie parki narodowe. Obecnie w Polsce mamy 23 parki narodowe (tab. 1.). Zajmują nieco ponad 1% powierzchni kraju (314 483,6 ha), wyróżniają się stosunkowo niewielkim obszarem (średnia wielkośd parku narodowego w Polsce wynosi 13 673,2 ha) (ryc. 1.). Tab. 1. Liczba i powierzchnia parków narodowych w podziale na województwa (Ochrona środowiska 2010) Województwa Liczba parków narodowych Powierzchnia [ha] w % powierzchni ogólnej województwa na 1 mieszkaoca w m 2 dolnośląskie 2 11 920,9 0,60 41,47 kujawsko-pomorskie lubelskie 2 18 247,2 0,73 84,40 lubuskie 2 13 642,8 0,98 134,82 łódzkie 1 72,4 0,00 0,28 małopolskie 2 5 38 114,2 2,51 116,01 mazowieckie 1 38 476,1 1,08 73,77 opolskie podkarpackie 2 46 629,3 2,61 221,00 podlaskie 4 92 078,2 4,56 771,88 pomorskie 2 26 185,9 1,43 117,60 śląskie 3 świętokrzyskie 1 7 626,4 0,65 59,76 warmiosko-mazurskie wielkopolskie 4 1 7 961,7 0,27 23,38 zachodniopomorskie 4 1 13 528,5 0,59 79,97 23 314 483,6 Obiekty wykazano w województwie: 1- mazowieckim, 2 podkarpackim, 3 małopolskim, 4 - lubuskim 4

Ryc. 1. Powierzchnia polskich parków narodowych (Ochrona Środowiska 2010) Parki narodowe w 2009 roku odwiedziło ponad 11 mln osób. Liczba odwiedzających poszczególne parki narodowe jest bardzo zróżnicowana i wynosi od niespełna 10 tys. osób do około 2,2 mln (tab. 2.). Tab. 2. Liczba turystów odwiedzających polskie parki narodowe w 2009 roku (Ochrona środowiska 2010) Park Narodowy Liczba turystów w tys. na 1 ha Babiogórski 66,7 19,7 Białowieski 190,0 18,1 Biebrzaoski 39,0 0,7 Bieszczadzki 350,0 12,0 Bory Tucholskie 60,0 13,0 Drawieoski 23,6 2,1 Gorczaoski 70,0 10,0 Gór Stołowych 366,0 57,7 Kampinoski 1000,0 25,9 Karkonoski 2000,0 358,4 Magurski 50,0 2,6 Narwiaoski 11,0 1,5 5

Ojcowski 400,0 186,4 Pienioski 838,0 357,2 Poleski 24,6 2,5 Roztoczaoski 100,0 11,8 Słowioski 386,4 17,9 Świętokrzyski 183,0 24,0 Tatrzaoski 2195,0 103,6 Ujście Warty 20,0 2,5 Wielkopolski 1200,0 158,2 Wigierski 120,0 8,0 Wolioski 1500,0 184,4 11193,3 35,59 Ze względu na położenie w różnych regionach kraju każdy z 23 polskich PN reprezentuje odmienny typ krajobrazu, obejmuje ochroną często inne ekosystemy i charakteryzuje się różną intensywnością zagospodarowania. Wyróżnia się też inną frekwencją turystów, a także innymi postawami i potrzebami mieszkaoców zamieszkałych na ich terenie lub najbliższym sąsiedztwie. Ta odmiennośd wymaga indywidualnego podejścia oraz zróżnicowanych regulaminów zwiedzania i zagospodarowania. Dla ustalenia najbardziej prawidłowych zasad użytkowania turystycznego, które w minimalnym stopniu naruszałyby stabilizację chronionych ekosystemów jak wykazują dotychczasowe doświadczenia znaczenie ma: liczba turystów odwiedzających park (zmiennośd ruchu turystycznego w czasie w ciągu roku, kilku lat), zachowania (postawy) turystów, organizacja ruchu turystycznego (przebieg szlaków turystycznych), sposoby zagospodarowania turystycznego, w tym głównie wyposażenie w elementy infrastruktury przystosowujące i zabezpieczające powierzchnie o największej koncentracji turystów (Wanda Staniewska-Zątek 2009). Ustawa o ochronie przyrody pozwala na wprowadzenie przepisów ograniczających możliwośd poruszania się po parkach narodowych. Jest ono z reguły dopuszczalne na wyznaczonych trasach (szlak pieszy, rowerowy, konny lub narciarski, ścieżka przyrodnicza lub dydaktyczna, droga publiczna), a poza nimi za zgodą organu administrującego danym obszarem chronionym. W planie ochrony parku narodowego, a do czasu jego sporządzenia w zadaniach ochronnych, ustala się miejsca, które mogą byd udostępniane oraz maksymalną liczbę osób mogących przebywad jednocześnie w tych miejscach (art. 12 pkt. 2). Przyszłośd turystyki na terenach parków narodowych jest uzależniona przede wszystkim od jakości ich środowiska naturalnego. Na obszarach chronionych należy propagowad te formy turystyki, które nie są uciążliwe i niebezpieczne dla środowiska, a taką wydaje się byd turystyka rowerowa. Turystyka rowerowa jest obecnie jedną z najbardziej popularnych form aktywnego wypoczynku w kraju. Turyści poszukując miejsc wolnych od codziennego zgiełku, nadmiernego ruchu samochodowego, atrakcyjnych ze względów przyrodniczych, kulturowych i historycznych bardzo często wybierają parki narodowe jako miejsca docelowe swoich wypraw. Oferta przygotowana dla turystów rowerowych przez poszczególne parki 6

narodowe jest bardzo zróżnicowana. Nie zawsze informacje znajdujące się na stronach internetowych lub w wydawnictwach są precyzyjne i zrozumiałe dla turysty. Brak rzetelnych opracowao sprawia, że turysta jest często nieświadomy, na jakich zasadach on i jego rower mogą się poruszad po obszarach parków narodowych, jakie przepisy ochrony przyrody i bezpieczeostwa go obowiązują. Głównym celem badania było poznanie opinii osób zarządzających i bezpośrednio odpowiedzialnych za turystykę w parkach narodowych na temat udostępniania parków narodowych turystom rowerowym. Do wszystkich parków rozesłano kwestionariusze zawierające zestaw pytao dotyczących m.in.: zasad udostępniania terenów parków narodowych turystom rowerowym, jakości, funkcjonalności i stopnia trudności udostępnianych tras oraz liczby i dyscypliny turystów rowerowych poruszających się po wyznaczonych szlakach. W ankiecie znalazły się również pytania dotyczące promocji turystyki rowerowej i działao, które zamierzają podjąd (lub nie) w niedalekiej przyszłości zarządzający parkami narodowymi. Drugim motywem badao była ocena (użyteczności) treści z zakresu turystyki rowerowej zamieszczanych na stronach internetowych polskich parków narodowych. Ocena ustalenie doprowadziła do ustalenia rankingu jakości prezentowanych informacji (poziomu merytorycznego i czytelności) i przede wszystkich klarowności i jednoznaczności przekazywanych informacji. 7

3. Metodyka badao Podstawą przeprowadzonych badao był wywiad bazujący na kwestionariuszu ankiety (załącznik nr 1). Kwestionariusz składał się z 34 pytao, poprzedzonych tytułem, krótkim uzasadnieniem (przedstawiono cele badania) oraz instrukcją wypełnienia ankiety. Według kryterium technicznego były to pytania zamknięte (podano listę alternatyw), półotwarte (respondent mógł wybrad odpowiedź z podanej listy alternatyw bądź osobiście ją sformułowad) i otwarte (samodzielne formułowanie odpowiedzi). Pytania dotyczyły obecnego stanu turystyki rowerowej (przepisy, regulaminy), zagospodarowania turystycznego tras rowerowych (lub tras pieszych dopuszczonych do ruchu rowerowego), wpływu turystyki rowerowej na środowisko. Nie zabrakło pytao, które dotyczyły sposobu i form promocji turystyki rowerowej. Ostatni blok pytao odnosił się do przyszłości turystyki rowerowej na terenie parków narodowych. Kwestionariusze ankiet zostały wysłane na początku stycznia 2011 roku do wszystkich parków narodowych. Pierwsze wypełnione ankiety (w formie elektronicznej lub pisemnej) zaczęły spływad pod koniec stycznia. Ostatnia ankieta napłynęła w drugiej połowie lutego. Po wstępnej analizie wyników badao, w kilku przypadkach, konieczny był ponowny kontakt z respondentem najczęściej w celu skonkretyzowaniu odpowiedzi na postawione w ankiecie pytania. Niektóre pytania były źle interpretowane (zrozumiane) przez respondenta, niezgodnie z intencją autora badao. Wszystkie ankiety zostały wprowadzone do programu Excel 2007 z pakietu Microsoft Office, co w znacznym stopniu ułatwiło analizę wyników badao i pozwoliło na przygotowanie zbiorczych tabel oraz wykresów. W drugim etapie badao dokonano oceny serwisów internetowych PN pod kątem użyteczności prezentowanych treści z zakresu turystyki rowerowej. Na potrzeby ustalenia rankingu stron internetowych ocenie poddano ścieżkę dotarcia do zagadnieo związanych z turystyką rowerową (sposób lokalizacji informacji, łatwośd dostępu), ale przede wszystkim poziom merytoryczny i sposób prezentowania informacji o trasach rowerach (opisy i mapy) oraz zasadach poruszania się na rowerze na terenie Parku (regulamin). Autor oceniał czy treści prezentowane na stronach internetowych pozwalają turyście rowerowemu zaplanowad wyprawę do PN i uzyskad odpowiedzi na następujące pytania: 1. Czy na terenie parku narodowego można poruszad się na rowerze? 2. Czy są wyznaczone trasy rowerowe (lub piesze dopuszczone do ruchu rowerowego)? 3. Czy zamieszczone są informacje o szlakach rowerowych (o przebiegu, długości, trudności trasy, utrudnieniach na trasie, rodzaju nawierzchni, atrakcjach lub miejscach godnych zwiedzenia, zatrzymania, dodatkowej infrastrukturze turystycznej miejscach parkingowych, tablicach informacyjnych)? 4. Czy na stronie internetowej jest mapa z trasami turystycznymi, w tym rowerowymi? Czy jest to ogólna rycina, mapa turystyczna, czy też mapa interaktywna? 5. Czy na stronie umieszczono regulamin Parku? Czy przedstawiono zasady poruszania się na rowerze? 6. Czy zamieszczono praktyczne informacje np. o możliwości wypożyczenia rowerów, rozmieszczeniu punktów informacji turystycznej itp.? Aby nie byd posądzonym o subiektywną ocenę, autor badao zastosował ocenę punktową przyjmując kryteria zebrane w poniższym zestawieniu (tab. 3.). Zabieg ten pozwolił na ustalenie obiektywnego rankingu stron internetowych. 8

Tab. 3. Kryteria oceny stron internetowych wraz z punktacją Dostęp do informacji o turystyce rowerowej Punkty Uwagi turystyka rowerowa, trasy rowerowe, 2 szlaki rowerowe Dopuszczono możliwośd obniżenia punktacji o 0,5 pkt. trasy turystyczne, szlaki turystyczne, za umieszczenie informacji w innym dziale, 1 szlaki, turystyka aktywna przenoszenie pomiędzy podstronami (zakładkami) brak 0 Opisy tras rowerowych, informacje praktyczne Punkty Uwagi pełny (szczegółowy) opis trasy, z 3 Dopuszczono możliwośd podwyższenia punktacji o 0,5 podaniem przebiegu i długości, zdjęcia pkt. za zamieszczenie na stronie przeznaczonej dla opis zawiera wyłącznie informacje o 2 rowerzystów dodatkowych informacji praktycznych, o przebiegu i kilometraż trasy możliwych utrudnieniach na trasie podano wyłącznie informacje o 1 Punkty obniżano za brak opisów wszystkich szlaków przebiegu lub inną informację wymienionych na stronie (0,5 pkt.) brak 0 Mapy, ryciny tras rowerowych (funkcjonalnośd) Punkty Uwagi mapa interaktywna oparta na GIS 3 mapa w postaci skanu mapy topograficznej z możliwością Dopuszczono możliwośd obniżenia (słaba jakośd, 2 przybliżania lub ściągnięcia w czytelnośd) lub podwyższenia (wysoka jakośd i postaci pliku graficznego funkcjonalnośd) punktacji o 0,5 pkt ogólna mapa, rycina 1 brak 0 Zasady udostępniania Parku dla turystyki rowerowej, regulamin Punkty Uwagi Parku, przepisy regulamin na stronie Parku 2 Dopuszczono możliwośd obniżenia (za brak informacji regulamin na stronach BIP Parku 1 na temat turystyki rowerowej, możliwości poruszania brak 0 się na rowerze) lub podwyższenia (za umieszczenie przepisów dotyczących turystyki rowerowej bezpośrednio w zakładce lub w innej formie) punktacji o 0,5 pkt. Łączna liczba punktów możliwych do uzyskania, w czterech ocenianych kategoriach, wynosiła 10 punktów. Za umieszczenie na stronie internetowej ponadstandardowych informacji lub za pewne uchybienia np. dotyczące jakości prezentowanych materiałów kartograficznych, przyznawano bądź odejmowano punkty (w sumie ±2 pkt.) zgodnie z wytycznymi zawartymi w tabeli 3 (uwagi). Po uwzględnieniu dodatkowych lub ujemnych punktów zakres ocen stron internetowych wahał się od 8 do 12 punktów. 9

4. Wyniki badao 4.1. Analiza wyników badao ankietowych We wszystkich parkach dopuszczalne jest poruszanie się na rowerze, chod w Narwiaoskim jedynie po drogach publicznych do siedziby parku w Kurowie pozostała częśd Parku obejmująca w większości tereny podmokłe (zabagniona, wypełniona torfami dolina rzeki). Nie ma więc technicznych możliwości poruszania się rowerem po tak miękkim podłożu, nie ma też możliwości budowy dróg (ścieżek rowerowych), bo wiązałoby się to z tworzeniem nasypów utrudniających naturalny obieg wody. Poza granicami Parku, wokół jego otuliny, wytyczone są trasy rowerowe, które cieszą się dużym zainteresowaniem. Do najbardziej popularnych należy Obwodnica Narwiaoska o długości ok. 90 km. 4% 25% tak (bez ograniczeo) 71% tak (za zgodą dyrektora Parku) nie Ryc. 2. Pytanie 1: Czy po Parku Narodowym turysta można poruszad się na rowerze? Czy istnieje możliwośd uprawiania turystyki rowerowej? Respondenci z pozostałych parków narodowych przyznają niemal jednogłośnie, że na terenie ich parków narodowych turystyka rowerowa jest możliwa, chod w 6 przypadkach podkreślono że uprawianie tej formy turystyki może byd ograniczone wewnętrznymi przepisami, regulowane decyzją dyrektora Parku (ryc. 2.). W 22 parkach narodowych turyści rowerowi mogą poruszad się wyłącznie po wyznaczonych i oznakowanych szlakach turystycznych (ryc. 3.). W 7 PN (Drawieoski, Pienioski, Słowioski, Świętokrzyski, Ujście Warty, Wigierski, Wolioski) ruch rowerowy odbywa się po szlakach pieszych (częściowo lub w całości). W Bieszczadzkim PN, Wielkopolskim PN i PN Ujście Warty trasy rowerowe wytyczono specjalnie z myślą o rowerzystach tak aby nie dochodziło do kontaktu z innymi trasami turystycznymi (jedynie miejscami może dochodzid do przecinania dwóch różnych tras turystycznych). W pozostałych parkach, jak przyznają pracownicy PN, przebieg tras rowerowych częściowo lub w znacznym stopniu pokrywa się z innymi szlakami; głównie z pieszymi. 10

9% tak nie 91% Ryc. 3. Pytanie 2: Czy na terenie Parku są wytyczone oznakowane trasy rowerowe? W ciągu ostatnich kilku ostatnich lat tylko w przypadku jednego parku narodowego Karkonoskiego podjęto działania mające na celu ograniczenie ruchu rowerowego. Działania te były podyktowane bezpieczeostwem turystów rowerowych i polegały na likwidacji (zamknięciu) trasy rowerowej. Respondenci z 6 parków narodowych przyznali, że na terenie ich parku nie ma żadnych przepisów, które regulowałyby możliwośd poruszania się na rowerze (uprawiania turystyki rowerowej). Czasami istniejący regulamin był bardzo ogólny. W przypadku pozostałych parków ankietowani podali konkretne zarządzenia dyrektorów parków lub zapisy regulaminu udostępniania parku do celów turystycznych. 18% tak nie 82% Ryc. 4. Pytanie 6: Czy pomimo obowiązującego zakazu ruchu rowerowego na terenie Parku spotykani są turyści rowerowi? Pomimo obowiązującego nakazu zwiedzania parku wyłącznie po oznakowanych szlakach turystycznych zdarzają się przypadki łamania tego przepisu. Nie wszyscy respondenci udzieli odpowiedzi na to pytanie, ale spośród 11 parków narodowych, z których informację na ten 11

temat uzyskano, tylko w 2 parkach (Białowieskim i Wielkopolskim) nie stwierdzono (bądź nie zauważano) łamania tego przepisu (ryc. 4.). Kolejne pytanie dotyczyło sposobu informowania turystów o nakazie poruszania się po terenie parku wyłącznie po oznakowanych trasach turystycznych (ryc. 5.). Spośród 23 biorących w badaniach parkach narodowych uzyskano 12 odpowiedzi. Do nieinformowania o zakazie poruszania poza wyznaczonymi szlakami przyznali się respondenci z Białowieskiego oraz Narwiaoskiego Parku Narodowego. Pracownicy pozostałych parków narodowych (blisko 80% odpowiedzi) podali, że na terenie ich parków znajdują się specjalne tablice lub znaki informujące turystów rowerowych o zakazie zbaczania ze szlaków turystycznych. Jedynie pracownik Drawieoskiego PN podał przykład innej formy informowania wskazując na Internet. 14% 7% 79% tak nie w innej formie (jakiej? wymieo) Ryc. 5. Pytanie 7: Czy informacje o obowiązującym zakazie są rozpowszechniane na terenie Parku w postaci ogólnodostępnych tablic lub znaków informacyjnych? Korzystanie ze specjalnie znakowych tras rowerowych w większości parków narodowych nie jest płatne (ponad 70% odpowiedzi). Chociaż większośd zarządzeo dyrektorów parków narodowych przypomina o konieczności wykupienia karty wstępu na teren parku. Poruszanie się rowerem po trasach rowerowych wytyczonych po drogach publicznych jest w każdym przypadku bezpłatne (ryc. 6.). 12

29% tak nie 71% Ryc. 6. Pytanie 8: Czy wjazd rowerem na (przejazd przez) teren Parku jest płatny? Czy korzystanie z tras rowerowych wytyczonych w granicach Parku jest płatne? Tylko na terenie 5 parków narodowych prowadzony jest monitoring ruchu rowerowego (Babiogórski, Bieszczadzki, Drawieoski, Magurski, Wigierski), chod w przypadku tych parków nie uzyskano odpowiedzi na pytanie o faktyczną liczbę turystów rowerowych (ryc. 7.). Jedynie w Babiogórskim i Białowieskim podano faktyczną liczbę rowerzystów podając odpowiednio liczby 100 i 2000 (w opinii autora raportu dane te są mało wiarygodne). Podane przez respondentów szacunkowe liczby rowerzystów wahają się od 100 do ponad 25000. 22% tak nie 78% Ryc. 7. Pytanie 9: Czy na terenie Parku prowadzony jest monitoring ruchu rowerowego (inny niż sprzedaż biletów)? Zdaniem pracowników parków narodowych turyści rowerowi w większości zwiedzają obszar parków narodowych zgodnie z obowiązującymi przepisami (ryc. 8.). 13

35% tak nie 65% Ryc. 8. Pytanie 10: Czy Paostwa zdaniem turyści rowerowi odwiedzający Park korzystają z tras rowerowych zgodnie z obowiązującymi przepisami? W 8 przypadkach pracownicy do głównych zarzutów stawianym cyklistom poruszającym się po terenie parków narodowych zaliczają przede wszystkim: wjazd rowerem na szlaki przeznaczone dla ruchu pieszego, nadmierną prędkośd jazdy, nieustępowanie pierwszeostwa turystom pieszym, wjazd na teren rezerwatów lub obszarów ochrony ścisłej, rozjeżdżanie dróg poza szlakami, wjeżdżanie na wydmy. Turyści rowerowi łamiący przepisy obowiązujące na terenie parku narodowego, o ile zostaną przyłapani na gorącym uczynku, zostają najczęściej pouczeni lub wylegitymowani i, w większości przypadków, pouczeni o właściwym zachowaniu przez Straż Parku. Tylko w szczególnych przypadkach jest na nich nakładana kara w postaci mandatu (w 8 parkach narodowych zdarzały się takie przypadki. W Kampinoskim PN w 2010 roku zostało nałożonych 20 mandatów za jazdę rowerem poza dopuszczonymi trasami. Z danych zamieszczonych w ankietach wynika, że na turystów rowerowych w polskich parkach narodowych czekają trasy rowerowe o łącznej długości ponad 1315 km. Średnia długośd tras rowerowych przypadająca na park narodowy wynosi 59,8 km (ryc. 9.). Wskaźnik zagęszczenia tras rowerowych waha się od 0,02 do 1,80 km/km 2. Najmniejszą wartośd uzyskano dla Magurskiego PN, zaś największą dla PN Bory Tucholskie. Średnia gęstośd tras rowerowych w parkach narodowych wynosi 0,42 km/km 2 (ryc. 10.). 14

Ryc. 9. Długośd tras rowerowych w polskich parkach narodowych 1 1 na podstawie informacji zamieszczonych w ankietach 15

Ryc. 10. Gęstośd tras rowerowych w polskich parkach narodowych 1 1 na podstawie informacji zamieszczonych w ankietach Szczegółowy wykaz tras rowerowych wytyczonych w polskich parkach narodowych zestawiono w tabeli 4. Tab. 4. Trasy rowerowe w polskich parkach narodowych 1 Babiogórski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Zawoja Policzne Przełęcz Lipnicka Przywarówka 5,5 asfaltowa 5,5 Białowieski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Zielony 12 gruntowa Czarny 2 gruntowa Trasa do Dębu Jagiełły 1,5 gruntowa 15,5 Biebrzaoski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Podlaski Szlak Bociani 44,8 asfaltowa, wzmocniona Euro Velo 11 2,8 gruntowa 16

Osowiec Korycin 4,8 asfaltowa Rajgród Grzędy 3,1 wzmocniona Grajewo Tykocin 5,8 asfaltowa, gruntowa Gugny Trzcianne 4,3 asfaltowa Szlak im. K. Brzostowskiego 0,1 asfaltowa 65,7 Bieszczadzki Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Bereżki Ustrzyki Górne Berehy Górne Wetlina 19 b.d. Berehy Górne Nasiczne 5 b.d. Ustrzyki Górne Wołosate 5 b.d. Tarnawa Bukowiec 7 b.d. Nasiczne Przysłup Caryoski 4 b.d. Bukowiec Beniowa Bukowiec 6 b.d. Tarnawa Dźwiniacz 5 b.d. 51 Park Narodowy Bory Tucholskie Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Czerwony Szlak Kaszubski im. Juliana Rydzkowskiego (BY 2016c) pieszy 9,4 gruntowa Niebieski Szlak Brdy (BY 202 n) pieszy 7,3 gruntowa Zielony Szlak Strugi Siedmiu Jezior (BY 2061z) pieszy 22 gruntowa Czarny Łącznikowy BY 2063 pieszy 4,6 gruntowa Niebieski (BY 1 6001n) rowerowy 13,7 gruntowa Czarny (BY 1 7001 s) rowerowy 8 gruntowa Zielona ścieżka dydaktyczna 6,6 gruntowa Czerwona ścieżka dydaktyczna 5,6 gruntowa Niebieska ścieżka dydaktyczna 5,7 gruntowa 82,9 Drawieoski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni szlak czerwony im. St. Czarnieckiego 36,7 gruntowo-asfaltowa szlak czerwony Tuczno Człopa 16,5 gruntowo-asfaltowa szlak niebieski dolina Cieszynki Jagoda 8,1 gruntowa szlak niebieski Martwica Kępa Krajeoska 2,3 gruntowo-asfaltowa szlak niebieski most koło Miradza Drawno 0,8 gruntowo-asfaltowa szlak niebieski Moczele jez. Ostrowieckie 4,2 gruntowa szlak czarny jez. Ostrowieckie Ostrowite 2,1 gruntowa szlak żółty Pustelnia Głusko 10,6 gruntowa szlak żółty Człopa Stare Osieczno 6,3 gruntowa szlak zielony Zatom Nowa Korytnica 3,8 gruntowa 91,4 Gorczaoski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Konina Potasznia Pasieka Koninki Hucisko 7,3 gruntowa Koninki Hucisko dolina potoku Turbacz Czarne Błota 5 gruntowa Koninki Hucisko dolina Olszowego potoku Tobołów Poręba Górna 9 gruntowa Tobołów Kopana droga Polana Młynarska (łącznikowy) 3,1 gruntowa Stare Wierchy Obidowiec Hal Turbacz Kiczora polana Zielenica granica GPN 10 gruntowa Rzeki Trusiówka Jaworzyna Kamienicka Polana Gabrowska 10,8 gruntowa Rzeki Papieżówka Przełęcz Borek Brukowana Droga Potasznia 10,2 gruntowa 55,4 17

Park Narodowy Gór Stołowych Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Trasa Ściany kolor czerwony 13,5 asfaltowa Trasa Szczeliniec kolor zielony 23,8 tłuczniowo-gruntowa Trasa im. T.G. Masaryka kolor zielony 3,6 wzmocniona Trasa Rtyne Karłów kolor czerwony 7,2 asfaltowo-wzmocniona Trasa kolor żółty 3 tłuczniowa 51,1 Kampinoski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Kampinoski Szlak Rowerowy (zielony) 145 gruntowo-asfaltowa Łącznik Bemowski (żółty) 7 gruntowo-asfaltowa Łącznik Palmirski (żółty) 13 gruntowo-asfaltowa Łącznik Szymanowski (żółty) 11,5 gruntowo-asfaltowa Łącznik Kromnowski (żółty) 9 gruntowo-asfaltowa Łącznik Secyminski (żółty) 5 gruntowo-asfaltowa Łącznik Wilkowski (żółty) 8 gruntowo-asfaltowa Łącznik Modlioski (żółty) 40 gruntowo-asfaltowa Łącznik Czosnowski (żółty) 6 gruntowo-asfaltowa Łącznik Dziekanowski (żółty) 4 gruntowo-asfaltowa Łącznik Młocioski (żółty) 4 gruntowo-asfaltowa 252,5 Karkonoski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Droga Urszuli (droga wewnętrzna) 1,7 gruntowa utwardzona Szlak czerwony od granicy KPN do schroniska Nad Łomniczką 3,3 szutrowa Szlak niebieski na Przełęcz Karkonoską i do schroniska Odrodzenie 0,8 asfaltowa I Droga od potoku Sopot do potoku Brocz (droga wewnętrzna) 3,6 gruntowa utwardzona 9,4 Magurski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni szlak rowerowy Krempna Huta Krempska Krempna 3 szutrowa szlak rowerowy Na styku kultur Jasło Ożenna 2 0 asfaltowa szlak rowerowy Krempna Huta Polaoska 2 0 asfaltowa, gruntowa, szutrowa 3 Narwiański Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Droga dojazdowa do Kurowa 3 1 żwir Kładka Waniewo Śliwno 3 1 drewniana 2 Ojcowski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni czarny Prądnik Korzkiewski Brama Krakowska, Murownia Brama asfalt, kostka, 9,5 Krakowska Ojców nawierzchnia gruntowa 9,5 Pienioski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Droga Pienioska (szlak czerwony) 0,5 asfaltowa Droga do Krasu (szlak zielony) 1,3 tłuczniowa 1,8 18

Poleski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Ścieżka rowerowa Mietiułka 21 gruntowo tłuczniowa (piasek) 21 Roztoczaoski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Trasa rowerowa do Florianki (żółty) 13 utwardzona, tłuczniowa Centralny szlak rowerowy Roztocza (czerwony) 2,5 utwardzona, tłuczniowa Trasa rowerowa Ziemi Józefowskiej 1,5 asfaltowa Trasa rowerowa Wzgórze Polak Pogranicze Regionów 1 gruntowa 18 Słowioski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni piesze szlaki turystyczne wykorzystywane również jako rowerowe 144,3 gruntowo-piaszczysteżwirowo-betonowa szlak rowerowy dwukierunkowy 1,6 kostka betonowa R 10 Nadmorski szlak hanzatycki b.d. gruntowo-żwirowobetonowa 145,9 Świętokrzyski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Droga Huta Szklana Św. Krzyż (szlak zielony) 2,5 asfaltowa 2,5 Tatrzaoski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Na znacznej długości Droga pod Reglami: od Murowanicy w Dolinie Bystrej do Siwej piaszczysto-kamieniste 10,7 Polany w Dolinie Chochołowskiej podłoże. Na bardzo krótkim odcinku droga asfaltowa Na odcinku do Polany Huciska nawierzchnia Dolina Chochołowska: od Siwej Polany do schroniska na Polanie 6,4 asfaltowa. Następnie aż do Chochołowskiej schroniska podłoże kamienisto-piaszczyste Kuźnice schronisko na Polanie Kalatówki 1,4 Kamieniste podłoże Dolina Suchej Wody schronisko Murowaniec na Hali Gąsienicowej 6,4 Kamieniste podłoże Małe Ciche Zazadnia Wierch Poroniec Zgorzelisko Tarasówka Małe Ciche Lichajówki Murzasichle 1,8 19 10,9 Na odcinku od Małego Cichego do Zazadniej oraz od Zgorzeliska do Tarasówki droga o piaszczystokamienistym podłożu, na pozostałym odcinku asfaltowa W większości droga o piaszczysto-kamienistym podłożu, jedynie na bardzo krótkim odcinku asfaltowa 37,6 Park Narodowy Ujście Warty Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni "na dwóch kółkach przez Polder Północny" (piesza lub rowerowa) 30 gruntowa

Dąbroszyn Gostkowice PTTK (żółty) 12,3 gruntowa Kostrzyn nad Odrą Warniki łącznikowy (czarny) 1 gruntowa 43,3 Wielkopolski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni ścieżka rowerowa nr 1: Luboo most na Warcie w Rogalinku 7,18 gruntowa ścieżka rowerowa nr 2: Luboo Lasek Niwka kanał Mosioski 5,95 gruntowa ścieżka rowerowa nr 3: Komorniki Kątnik 5,47 gruntowa ścieżka rowerowa nr 4: Puszczkowo Puszczykówko 1,54 gruntowa ścieżka rowerowa nr 5: Puszczykówko Komorniki 8,57 gruntowa ścieżka rowerowa nr 6: betonówka kościół w Puszczkowie 2,66 gruntowa ścieżka rowerowa nr 7: L. Wiry Puszczykowo 2,55 gruntowa ścieżka rowerowa nr 8: Jeziory Wiry 5,32 gruntowa ścieżka rowerowa nr 9: Stęszew Jeziory 5,51 gruntowa ścieżka rowerowa nr 10: Dębienko Jarosławiec 5,59 gruntowa ścieżka rowerowa nr 10a: Wypalanki J. Jarosławieckie 6,3 gruntowa ścieżka rowerowa nr 11: Dymaczewo Stare Rosnówko 5,43 gruntowa ścieżka rowerowa nr 12: Krosinko Górka 3,14 gruntowa ścieżka rowerowa nr 13: Górka Mosina Pożegowo 2,97 gruntowa ścieżka rowerowa nr 13a: Pożegowo szosa z Puszczykówka do Jezior 1,46 gruntowa ścieżka rowerowa nr 13b: Puszczykówko Mosina Pożegowo 1,56 gruntowa ścieżka rowerowa Nadwarciaoski Bór Sosnowy Puszczykowo Puszczykówko 1,5 tłuczeo kruszywo 72,7 Wigierski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Trasy piesze dostępne również dla rowerzystów 128 gruntowa Drogi rowerowe 30 gruntowa Międzynarodowy Szlak rowerowy EURO VELO R11 zielony symbol R11 (łatwy, typowy szlak rowerowy) 30 asfaltowo-gruntowa Krajowy Szlak rowerowy Pierścieo rowerowy Suwalszczyzny znaki niebieskie 7 gruntowo-asfaltowa Podlaski Szlak bociani znaki czerwone 20 gruntowo-asfaltowa Szlak Krzywe Stary Folwark znaki żółte 10 gruntowa 225 Wolioski Park Narodowy Nazwa, przebieg trasy (ewentualnie kolor) Długośd (km) Rodzaj nawierzchni Szlak zielony: Międzyzdroje północny kraniec J. Czajczego 16 gruntowa Szlak czerwony: Międzyzdroje Wisełka (do granicy Parku przy Obsz. Ochr. Ścisłej im. S. Jarosza) 14,6 gruntowa Szlak czarny: Międzyzdroje Kawcza Góra Kwasowo skrzyżowanie szlaku czarnego z zielonym 2 gruntowa Szlak nieoznakowany: Międzyzdroje, ul. Zwycięstwa skrzyżowanie z zielonym szlakiem na drodze Warnowskiej 0,9 gruntowa Szlak nieoznakowany: Międzyzdroje, ul. Lipowa Międzyzdroje ul. Zwycięstwa 0,5 gruntowa Szlak nieoznakowany: od drogi nr 102 na punkt widokowy Gosao 0,4 gruntowa Szlak niebieski: Międzyzdroje Karnocice 16,2 gruntowa Szlak nieoznakowanym w Wapnicy wokół J. Turkusowego 0,9 gruntowa Szlak czarny w Wisełce: ul. Leśna brzeg Bałtyku 1,5 gruntowa Szlak czarny w Wisełce: osiedle domków jednorodzinnych przy ul. Obrooców Westerplatte brzeg Bałtyku 1,3 gruntowa 54,3 1 na podstawie informacji zamieszczonych w ankietach 20

2 trasy rowerowe przecinające granice MPN, ale nie są w gestii jego zainteresowania (Park się nimi nie opiekuje) 3 nieoznakowane drogi publiczne Pracownicy poszczególnych PN byli proszeni o ocenę funkcjonalności tras rowerowych (przebiegu, przejezdności, atrakcyjności i oznakowania) wytyczonych na terenie Parków, w których pracują. Zbiorcze wyniki oceny zestawiono w tabeli 5. Na podstawie uzyskanych rezultatów obliczono średnią ocenę funkcjonalności i na jej podstawie wykonano ranking parków narodowych (ryc. 11.). Tab. 5. Ocena funkcjonalności tras rowerowych w PN wg opinii pracowników 1 Park Narodowy Ocena Przebieg Przejezdnośd Atrakcyjnośd Oznakowanie Średnia Babiogórski 4 5 3 5 4,25 Białowieski 5 4 6 5 5 Biebrzaoski 5 2 4 3 3,5 Bieszczadzki 6 5 6 4 5,25 Bory Tucholskie 6 3 6 6 5,25 Drawieoski 5 5 5 4 4,75 Gorczaoski 3 2 4 4 3,25 Gór Stołowych 6 5 6 6 5,75 Kampinoski 6 4 6 6 5,5 Karkonoski 4 5 4 4 4,25 Magurski 5 3 5 4 4,25 Narwiański Brak tras rowerowych Ojcowski 5 5 6 4 5 Pienioski 5 5 5 5 5 Poleski 5 5 6 6 5,5 Roztoczaoski 5 5 6 6 5,5 Słowioski 5 3 6 5 4,75 Świętokrzyski 6 6 6 4 5,5 Tatrzaoski 4 3 5 3 3,75 Ujście Warty 5 2 6 1 4,25 Wielkopolski 5 5 5 5 5 Wigierski 6 4 6 4 5 Wolioski 6 3 6 5 5 1 na podstawie informacji zamieszczonych w ankietach 21

Ryc. 11. Średnia ocena funkcjonalności tras rowerowych ranking parków narodowych Przebieg tras rowerowych (pomysł, dobór punktów startowych, docelowych oraz pośrednich, długośd trasy) jest bardzo dobrze oceniany przez pracowników parków narodowych (ryc. 12.). Ponad 80% odpowiedzi wskazuje na odpowiedź bardzo dobrą i celującą. Brak ocen niedostatecznych i dopuszczających. 22

32% 4% 14% 50% ocena 1 ocena 2 ocena 3 ocena 4 ocena 5 ocena 6 Ryc. 12. Ocena przebiegu tras rowerowych w opinii pracowników PN Najbardziej krytycznie przebieg trasy rowerowych ocenił respondent z Gorczaoskiego PN (ocena dostateczna), najwyżej ankietowani z PN: Bieszczadzkiego, Borów Tucholskich, Gór Stołowych, Kampinoskiego, Świętokrzyskiego, Wigierskiego oraz Wolioskiego. Przejezdnośd (wygoda, komfort, stan nawierzchni) tras rowerowych wytyczonych w parkach narodowych budzi największe zastrzeżenia wśród samych pracowników (ryc. 13.). Oceny są najbardziej zróżnicowane, chod 45% odpowiedzi przypada na ocenę bardzo dobrą. Najgorzej oceniana jest przejezdnośd tras rowerowych w PN Biebrzaoskim, Gorczaoskim i Ujście Warty. Z danych ankietowych wynika, że najwygodniejsze, najbardziej komfortowe, m.in. ze względu na stan nawierzchni, trasy rowerowe wytyczone są w Świętokrzyskim PN. 4% 14% 45% 23% 14% ocena 1 ocena 2 ocena 3 ocena 4 ocena 5 ocena 6 Ryc. 13. Ocena przejezdności tras rowerowych w opinii pracowników PN Zdaniem pracowników PN trasy rowerowe są tak wytyczone, że umożliwiają turystom rowerowym odwiedzającym PN poznanie walorów przyrodniczych i kulturowych oraz krajobrazów charakterystycznych dla danego regionu kraju (ryc. 14.). 23

4% 14% 59% 23% ocena 1 ocena 2 ocena 3 ocena 4 ocena 5 ocena 6 Ryc. 14. Ocena atrakcyjności tras rowerowych w opinii pracowników PN Zdecydowanie największa liczba odpowiedzi przypada na ocenę celującą (blisko 60% wszystkich). Tylko w Babiogórskim PN atrakcyjnośd tras rowerowych została oceniona na ocenę dostateczną, w trzech PN: Biebrzaoskim, Gorczaoskim i Karkonoskim ten element funkcjonalności (podlegający ocenie) został oceniony na ocenę dobrą (14% odpowiedzi). Kolejnym ocenianym elementem było oznakowanie (wystarczające czy nie, drogowskazy, tablice informacyjne, mapy) (ryc. 15.). W opinii pracowników PN trasy rowerowe w polskich parkach narodowych są dobrze oznakowane (37% wszystkich odpowiedzi). Najgorzej oznakowane (ocena dostateczna) trasy rowerowe są w Tatrzaoskim i Biebrzaoskim PN, najlepsze (ocena celująca) w PN: Bory Tucholskie, Gór Stołowych, Kampinoskim, Poleskim, Roztoczaoskim i Wigierskim. 27% 9% 37% 27% ocena 1 ocena 2 ocena 3 ocena 4 ocena 5 ocena 6 Ryc. 15. Ocena oznakowania tras rowerowych w opinii pracowników PN 24

W pytaniu 14 ankietowani byli proszeni o ocenę stopnia trudności tras rowerowych, mogli wybierad spośród trzech możliwych odpowiedzi: łatwe, średnie, trudne (ryc. 16.). Dla ułatwienia podano charakterystyki dwóch skrajnych stopni trudności tras rowerowych. trasy łatwe: nie wymagającego odpowiedniego przygotowania kondycyjnego, treningu, do pokonania na zwykłym rowerze, jednodniowe, krótkie, płaskie, o dobrej nawierzchni trasy trudne: trasy dla rowerzystów jeżdżących 2 3 razy w tygodniu, do pokonania na specjalnie przygotowanym rowerze (ogumienie), długie, kilkudniowe, na trasie liczne podjazdy, zły oraz zmienny stan nawierzchni: kamienie, błoto, koleiny 18% 32% łatwe średnie trudne 50% Ryc. 16. Ocena trudności tras w opinii pracowników PN Najbogatszą ofertę tras rowerowych, ze względu na stopieo rowerach ich trudności przygotowano w Wolioskim PN; na jego terenie zgodnie z oceną respondenta znajdują się zarówno łatwe trasy rekreacyjne (rodzinne), trasy dla średniozaawansowanych cyklistów oraz dla wytrawnych rowerzystów. Najtrudniejsze trasy wytyczone zostały również w typowo górskich PN: Bieszczadzkim, Gorczaoskim, Tatrzaoskim oraz w PN Ujście Warty. Najłatwiejsze do pokonania trasy rowerowe wytyczono m. in. w Białowieskim, Biebrzaoskim, Ojcowskim, Pienioskim, Poleskim i Roztoczaoskim PN. W pytaniu 16 zapytano pracowników PN, co sprawia, że turyści rowerowi chętnie odwiedzają polskie parki narodowe (ryc. 17.). Spośród kilku wariantów odpowiedzi można było wskazad więcej niż jedną odpowiedź lub zaproponowad własną. 25

8 11% 9 12% 4 5% 23 31% walory przyrodnicze walory kulturowe niewielki ruch turystyczny dogodny dojazd 15 20% 4 5% 12 16% dobrze przygotowana infrastruktura turystyczne (baza noclegowa, trasy turystyczne) dobra opinia i rekomendacje znajomych inne walory (jakie? wymieo) Ryc. 17. Pytanie 16: Co sprawia, że turyści rowerowi chętnie odwiedzają Park Narodowy? Spośród wybieranych propozycji odpowiedzi największą popularnością cieszyły się walory przyrodnicze (31% odpowiedzi). Kolejne miejsca zajęły dogodny dojazd (20%) oraz walory kulturowe (16%). Ważnym czynnikiem, który jest brany pod uwagę przy wyborze parku narodowego jako miejsca docelowego wyprawy rowerowej są dobre opinie i rekomendacje znajomych oraz infrastruktura turystyczna (baza noclegowa, trasy turystyczne). Niewielki ruch turystycznych zdaniem respondentów biorących udział w badaniach nie jest istotnym czynnikiem (magnesem) przyciągającym turystów do odwiedzenia parku. Zdaniem zdecydowanej większości osób biorących udział w badaniu (aż 90% odpowiedzi) trasy rowerowe wytyczone na terenie parków narodowych znajdują swoje przedłużenie poza ich granicami. Tylko respondenci z Białowieskiego i Tatrzaoskiego PN uznali, że szlaki rowerowe nie mają połączenia z innymi wytyczonymi trasami poza ich granicami oraz strefą otuliny. W przypadku pozostałych PN szlaki te łączą się najczęściej ze szlakami rowerowymi o znaczeniu gminnymi i regionalnym, rzadziej zaś krajowym lub międzynarodowym (chod i takie przypadki występują i dotyczą głównie parków górskich: Babiogórski, Pienioski, Karkonoski, Gór Stołowych). 26

8 8% 13 13% 11 11% 7 7% 2 2% 18 19% 16 17% 9 9% 14 14% miejsca parkingowe wiaty ogniskowe drogowskazy z kilometrażem tablice informacyjne kładki, mostki wieże widokowe punkty widokowe inne (jakie? wymieo) nie ma żadnych Ryc. 18. Najczęściej wymieniane elementy zagospodarowania turystycznego tras rowerowych w skali całego kraju. 41% 59% tak nie Ryc. 19. Pytanie 20: Czy liczba i długośd tras rowerowych pozwala na planowanie dłuższych niż jednodniowe wypraw rowerowych? Stopieo zagospodarowania tras rowerowych jest w poszczególnych parkach narodowych bardzo zróżnicowany (ryc. 18.). Z analizy ankiet wynika, że najlepiej zagospodarowane trasy rowerowe znajdują się w Poleskim PN oraz Słowioskim PN. Turyści mogą tu poszerzyd swoją wiedzę o PN w oparciu o tablice informacyjne, skorzystad z miejsc parkingowych, wiat ogniskowych oraz innych atrakcji takich jak punkty bądź wieże widokowe lub kładek i mostów. W Karkonoskim i Tatrzaoskim PN oprócz typowego oznakowania tras rowerowych (lub tras pieszych przystosowanych do ruchu rowerowego) turyści nie mają do dyspozycji żadnych udogodnieo. W pozostałych parkach narodowych do głównych elementów 27

zagospodarowania turystycznego należą: tablice informacyjne, miejsca parkingowe oraz drogowskazy z kilometrażem. Trasy rowerowe umożliwiają odwiedzenie muzeów, sal wystawowych oraz obiektów kulturowych np. latarnia morska (Wolioski PN). Zdaniem blisko 60% respondentów liczba oraz długośd tras rowerowych wytyczonych na terenie PN jest wystarczająca do planowania dłuższych (niż jednodniowe) wypraw rowerowych (ryc. 19.). 33% tak nie 67% Ryc. 20. Pytanie 21: Czy trasy rowerowe są dostosowane dla rowerzystów z większym bagażem? Zdaniem 67% pracowników PN trasy rowerowe są dostosowane do podróżowania z sakwami rowerowymi lub wózkami służącymi do przewożenia bagażu bądź dzieci (ryc. 20.). Wśród PN, których drogi nie nadają się do podróżowania z bagażem znajdują się m.in.: Biebrzaoski PN, PN Bory Tucholskie, Gorczaoski PN, Kampinoski PN, Słowioski PN, PN Ujście Warty oraz Wolioski PN. W 13 PN rowerzyści mają możliwośd pozostawienia rowerów w stojakach lub specjalnie przygotowanych miejscach. PN deklarują, że w najbliższym czasie przygotują stojaki rowerowe (np. w Gorczaoskim w 2012 roku). Spośród 13 PN posiadających stojaki rowerowe tylko 3 PN pobierają opłaty za korzystanie z nich. Są to: Bieszczadzki, Roztoczaoski i Słowioski PN. Ankietowani z 16 PN deklarują, że na terenie parku lub w jego najbliższym sąsiedztwie turyści nieposiadający własnego roweru mają możliwośd jego wypożyczenia na miejscu (na terenie Parku lub jego otulinie) w wypożyczalniach, u właścicieli kwater agroturystycznych i pensjonatów lub w hotelach. Poleski PN, PN Bory Tucholskie i PN Ujście Warty (20 rowerów do zajęd dydaktycznych) posiadają własne wypożyczalnie rowerów. Wszystkie PN w Polsce posiadają własne serwisy internetowe. Według nadesłanych odpowiedzi tylko 9 PN przygotowało specjalną podstronę (zakładkę) z informacjami na temat możliwości uprawiana turystyki rowerowej na terenie PN, opisy oraz mapy szlaków rowerowych, a także podstawowe zasady (przepisy) dotyczące możliwości poruszania się 28

rowerem po terenie Parku (ryc. 21.). Ocena jakości prezentowanych informacji znajduje się rozdziale 4.2. 61% 39% tak nie Ryc. 21. Pytanie 25: Czy na stronie internetowej Parku znajduje się podstrona (zakładka) powstała specjalnie z myślą o turystach rowerowych, na której mogą oni znaleźd mapy i opisy szlaków rowerowych oraz informacje na temat zasad poruszania się rowerem na terenie Parku? W ciągu ostatnich 5 lat tylko 8 spośród 23 PN mogło pochwalid się wydawnictwami w postaci przewodników, folderów lub map, które przeznaczone są dla turystów rowerowych. Głównym wydawcą lub współwydawcą publikacji z zakresu turystyki rowerowej były PN: Biebrzaoski, Gór Stołowych, Kampinoski, Poleski, roztoczaoski, Ujście Warty, Wielkopolski i Wigierski. Wykaz literatury o turystyce rowerowej zamieszczono na koocu raportu w rozdziale 8. W pytaniu 27 (ryc. 22.) respondenci byli proszeni o odpowiedź na pytanie: Czy turyści poruszający się po wyznaczonych szlakach rowerowych przyczyniają się do degradacji środowiska na terenie Parku? Zdecydowana większośd ankietowych odpowiedziała, że turyści rowerowi raczej nie przyczyniają się do degradacji środowiska (ponad 70% odpowiedzi). Pięd osób biorących udział w badaniach uznało, że rowerzyści w znacznym (odpowiedź zdecydowanie tak) lub w istotnym stopniu przyczyniają się do niszczenia środowiska (odpowiedź raczej tak.). 29

4% 18% 4% 74% zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzied raczej nie zdecydowanie nie Ryc. 22. Pytanie 27: Czy turyści poruszający się po wyznaczonych szlakach rowerowych przyczyniają się do degradacji środowiska na terenie Parku? W kolejnym pytaniu (28) ankietowani proszeni byli o wskazanie głównych przyczyn niekorzystnego wpływu turystyki rowerowej na środowisko. Zdecydowanie najczęściej pojawiała się odpowiedź: rozjeżdżanie (co przyczynia się do erozji, zwłaszcza w parkach górskich) oraz zbaczanie z wyznaczonych szlaków (niszczenia wydm, poszerzanie wytyczonych ścieżek, tras), pozostawianie śmieci na szlaku, hałas, płoszenie ptaków i zwierząt. Największy udział w wytyczaniu i projektowaniu nowych szlaków mają pracownicy PN (47% odpowiedzi) oraz organizacje turystyczne, głównie PTTK (30% odpowiedzi). W projektowaniu tras rowerowych na terenie 5 PN (Białowieski, Biebrzaoski, Kampinoski, Roztoczaoski, Wielkopolski) brały udział organizacje pozarządowe np. WWF. W 6 PN (Bory Tucholskie, Drawieoski, Magurski, Ojcowski, Pienioski, Wielkopolski) trasy rowerowe powstały przy udziale samorządów lokalnych (gminnych lub powiatowych). Blisko 2/3 respondentów deklaruje, że PN aktywnie włączają się w działania promujące turystykę rowerową, powstawanie nowych tras rowerowych w najbliższym sąsiedztwie parku (na terenie gmin, powiatu). W 10 PN pozyskano środki unijne na opracowanie nowych lub remonty istniejących tras rowerowych. Tylko 6 PN (Biebrzaoski, Magurski, Narwiaoski, Roztoczaoski, Wigierski i Wolioski) planuje w najbliższym czasie rozwój sieci szlaków rowerowych w granicach PN. Nowe trasy rowerowe powstaną w ramach prac związanych z wytyczeniem trasy rowerowej w Polsce Wschodniej oraz w oparciu o drogi publiczne (gminne lub powiatowe) przebiegające w granicach PN. Na podstawie odpowiedzi udzielonych w ankietach można powiedzied, że na terenie ponad połowy PN (12 odpowiedzi) nie planuje się w najbliższych pięciu latach żadnych działao w zakresie rozwoju turystyki rowerowej innych niż wytyczanie nowych tras rowerowych. 30

Zdecydowana większośd ankietowanych jest zdania, że istniejąca sied tras rowerowych jest wystarczająca a jej dalsze zwiększenie mogłoby się przyczynid do degradacji środowiska (zachwiania równowagi ekologicznej ekosystemów). W nielicznych PN respondenci wskazywali, że planuje się: remonty tras rowerowych, budowę nowych stojaków rowerowych, wznowienie wydawnictw o tematyce rowerowej (np. Rowerem po WPN Wigierski PN), przygotowanie nowej strony internetowej Parku (uzupełnienie informacji na temat turystyki rowerowej). Karkonoski Park Narodowy, który od kilku lat przyczynia się do rozwoju turystyki rowerowej poprzez wspieranie (patronowanie) i udostępnianie fragmentów obszaru Parku do organizacji ogólnopolskich imprez rowerowych (SUZUKI POWERADE MTB MARATON, MOUNTAIN MARATHON wyścig kolarski na Śnieżkę, LECH BIKE FESTIVAL w Szklarskiej Porębie) podtrzymuje chęd uczestnictwa w ww. przedsięwzięciach w najbliższych latach. 31

4.2. Analiza serwisów internetowych Tab. 6. Ocena użyteczności informacji o turystyce rowerowej zamieszczonych na stronach internetowych polskich parków narodowych Park Narodowy Dział Turystyka Zakładka (podstrona) dla turystów rowerowych Opisy szlaków rowerowych Babiogórski Jest Brak Brak. Nie ma żadnej informacji na temat trasy wymienionej w ankiecie, czy też w zadaniach ochronnych Białowieski Jest Brak Są, ale trzeba ich poszukad. Opisy niewystarczające Biebrzaoski Jest Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Szlaki rowerowe Bieszczadzki Jest Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Turystyka letnia, a następnie Turystyka rowerowa Bory Tucholskie Jest. Duży dział Edukacja i Turystyka Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Szlaki turystyczne Drawieoski Jest Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Szlaki rowerowe (Szlaki piesze) Gorczaoski Jest Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Szlaki turystyczne GPN, a Ograniczone w większości przypadków do podania miejscowości przez które przebiega szlak. Podano stopieo trudności tras Podano trasy dostępne dla rowerzystów. Określono ich długośd oraz kategorie dróg. Brak opisu tras Opisy dwóch tras rowerowych. Dotyczą także obszaru poza granicami Parku. Bardzo ogólne Informacje ograniczają się do stwierdzenia, że po DPN można poruszad się rowerem po szlakach pieszych. Wycieczki rowerowe parkowymi duktami leśnymi mogą utrudniad brukowe i piaszczyste nawierzchnie. W zakładce szlaki piesze znajdziemy opisy szlaków wraz kilometrażem Podano opisy przebiegu szlaków rowerowych z kilku miejscowości. Brak charakterystyk szlaków. Zostały one Mapa sieci tras rowerowych Jest, ale niestety nieczytelna (ogólna) Brak Jest. Ogólna. Nie ma możliwości powiększenia fragmentów mapy. Brak. Można ściągnąd plik z trasami turystycznymi i ich przeglądanie w programie Google Earth. Niestety brak informacji, które trasy są przeznaczone dla rowerzystów (brak legendy) Mapa umożliwiająca podgląd przebiegu tras rowerowych w zakładce Geoportal PNBT Jest. Ogólna. Nie ma możliwości powiększania fragmentów mapy Interaktywna mapa Regulamin udostępniania Parku Jest Jest Jest Jest. Zarówno regulamin Parku jak i Regulamin korzystania z parkingu rowerowego Jest Jest Jest 32

następnie Szlaki rowerowe Gór Stołowych Jest Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Turystyka rowerowa Kampinoski Jest Nie ma zakładki Turystyka rowerowa, informacje można znaleźd w zakładce Szlaki turystyczne Karkonoski Jest Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Turystyka rowerowa Magurski Jest Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Szlaki rowerowe Narwiański Ojcowski Jest. Chod na terenie Parku nie jest możliwe uprawianie turystyki rowerowej Brak. Jest dział Informacje turystyczne Jest. Informacje można znaleźd w zakładce Szlaki rowerowe Nie ma. nie ma żadnych informacji na temat turystyki rowerowej (szlaków itp.) zamieszczone na interaktywnej mapie Zaprezentowano opisy 5 szlaków rowerowych znajdujących się w granicach PNGS. Podano kilometraż całkowite tras rowerowych Krótki opis kampinoskiego szlaku rowerowego. Podano przebieg oraz długośd głównej trasy oraz odcinków łącznikowych. Informacje na temat możliwych utrudnieo Podano trasy dostępne dla rowerzystów. Określono miejsca przez które biegnie trasa. Brak opisów. Przedstawione opisy tras rowerowych gminy Krempna oraz szlaku turystycznego PTTK Jasło Na styku kultur. Dołączono mapki Zamieszczono opisy tras rowerowych wytyczonych poza granicami Parku, w otulinie jak i poza nią Brak opisów Jest. Ogólna. Nie ma możliwości powiększania fragmentów mapy Mapa do ściągnięcia w postaci pliku. Możliwośd powiększania w programach graficznych Brak Interaktywna mapa na której nie ma zaznaczonych szlaków rowerowych. Jest. Ogólna. Nie ma możliwości powiększania fragmentów mapy Jest. Ogólna. Nie ma możliwości powiększania fragmentów mapy. Zaznaczono przebieg szlaków turystycznych Regulamin dostępny na stronach BIP PNGS. Na stronie zamieszczono informacje o pierwszeostwie ruchu pieszego na odcinkach pokrywania się tras pieszych i rowerowych Zamieszczono regulamin Parku oraz dodatkowo kodeks rowerzysty Jest Jest Regulamin dostępny na stronach BIP NPN Jest 33