CHÓW KURCZĄT BROJLERÓW BEZ ANTYBIOTYKÓW Ciągle wahające się na granicy opłacalności ceny skupu żywca kurcząt brojlerów, zmuszają producenta do stosowania nowych sposobów zwiększenia rentowności ich produkcji. W tych zamierzeniach duży kłopot sprawiają ciągle wybuchające afery jak np. niedawna - antybiotykowa. Konsumenci boją się antybiotyków, które leczą i chronią drób przed chorobami bakteryjnego pochodzenia, a jednak mają pretensję do lekarza weterynarii, gdy ten nie zaleci ich stosowania w stadzie lub lekarza pierwszego kontaktu, gdy nie przepisze im do osobistego stosowania. Antybiotyki jako takie nie są złe, ale złe może być ich stosowanie w nieracjonalny sposób. Choroby zakaźne rozwijają się najczęściej w warunkach niespełniających podstawowych wymogów higieny, czyli tzw. biologicznego bezpieczeństwa i dobrostanu tak w przypadku ludzi jak i zwierząt. Większość współczesnych brojlerni, zapewnia kurczętom bardzo dobre warunki środowiskowe, od pierwszego dnia, do końca odchowu, czyli 42-45 dnia życia. Okazuje się jednak, że utrzymanie piskląt w pierwszych 3-4 dniach życia w super optymalnych warunkach, przed przeniesieniem ich do brojlerni, umożliwia im dobry start życiowy i wpływa na ograniczenie lub uniknięcie stosowania antybiotyków przez cały okres chowu. Mimo że w Unii Europejskiej od 1 stycznia 2006 r. wprowadzono zakaz stosowania w paszach drobiowych antybiotyków, jako stymulatorów wzrostu ptaków, to ostatnio nasiliła się na ten temat w Polsce dyskusja medialna. Warunki odchowu w pierwszych dniach po wylęgu piskląt mają ogromne znaczenie dla ich rozwoju i dlatego w tym okresie wymagają one szczególnie troskliwej opieki, zapewniającej optymalne tempo przyrostów masy ciała. Mimo że świeżo wyklute pisklęta mają już wszystkie anatomiczne organy, to jednak ich system: termoregulacyjny, trawienny, opornościowy, jest w stadium rozwojowym. Prawidłowy rozwój tych trzech ww. głównych fizjologicznych systemów jest niezbędny by zapewnić ptakom optymalne funkcjonowanie naturalnego systemu opornościowego i wysokiego wskaźnika przeżywalności w późniejszym okresie chowu. Stosowanie optymalnych i ujednoliconych warunków wczesnego odchowu jest szczególnie istotne, ze względu na szybkie osiągnięcie optymalnej ciepłoty ciała kurcząt (40.0 o -40.6 o C), zapewniającej im nie tylko poczucie komfortu, lecz także pobudzającej je do szybkiego rozpoczęcia pobierania wody i paszy. Po wylęgu, spożycie przez pisklęta paszy i wody oraz pobrania składników pokarmowych z woreczka żółtkowego jest niezbędne do stymulowania procesu wzrostu oraz rozwoju przewodu pokarmowego, który odgrywa zasadniczą rolę w wykorzystaniu paszy. Ponadto, jelita nie tylko przyswajają składniki odżywcze z paszy, lecz chronią także organizm ptaka przed wtargnięciem do niego bakterii i trucizn. Dla ptaka są największym narządem odpornościowym (limfoidalnym), odpowiedzialnym za powstawanie, dojrzewanie i kształtowanie się cech odporności oraz za współdziałanie komórek układu odpornościowego w rozpoznawaniu antygenów chorobotwórczych drobnoustrojów, komórek nowotworowych i substancji nierozpoznawanych jako własne. Stąd 10
AKTUALNOŚCI 11
ogromne znaczenie układu trawiennego w prawidłowym działaniu systemu odpornościowego, utrzymującego stan zdrowotny kurcząt na wysokim i niezmiennym poziomie. Stosowanie antybiotyków Brojlernia jest tak zaprojektowana, by w ciągu sześciotygodniowego chowu kurcząt brojlerów, panowały w niej zawsze optymalne warunki środowiskowe, których stworzenie jest jednak trudne w pierwszych dniach po jej zasiedleniu. Dla kilkudniowych piskląt typu brojler, temperatura podłogi i powietrza w brojlerni powinna być taka sama i stale kontrolowana, by ptaki osiągnęły szybko wymaganą ciepłotę ciała. W praktyce okazuje się jednak, że podczas zasiedlania kurnika jednodniowymi pisklętami, temperatura podłogi jest zbyt niska, co powoduje, że pisklęta także mają zbyt niską ciepłotę ciała i wówczas rozwój u nich trzech ww. głównych systemów fizjologicznych, jest opóźniony, na skutek czego pisklęta stają się wrażliwe na działanie czynników zakaźnych. Wg posiadanych przez Maatjens (2013) informacji, w holenderskiej, wielkotowarowej produkcji kurcząt brojlerów, by zapobiec zakażeniom woreczka żółtkowego i zakłóceniom rozwoju przewodu pokarmowego - niestety wbrew obowiązującym zakazom - stosuje się często profilaktycznie antybiotyki w pierwszym tygodniu życia ptaków. Potwierdza to opinię o ważności zapewnienia kurczętom na początku ich życia, optymalnych warunków odchowu, żeby chronić je przed chorobami. Jednym ze sposobów stworzenia 1-4 dniowym pisklętom znakomitych warunków środowiskowych może być wygrodzenie kotarą 1/3 powierzchni brojlerni. Pozostałości antybiotyków Antybiotyki (z greki anti - przeciw, bios - życie), są naturalnymi, wtórnymi, organicznymi produktami metabolizmu drobnoustrojów, które działając wybiórczo w niskich stężeniach, wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne innych drobnoustrojów, głównie bakterii, hamując ich wzrost i podziały. Dlatego stosuje się je leczniczo - w przypadku wszelkich zakażeń bakteryjnych, a także profilaktycznie - przeciw takim zakażeniom. Mimo tych zalet, takie ich stosowanie może prowadzić do wytworzenia się w organizmie na nie oporności, w wyniku której bakterie stają się mniej albo zupełnie nie wrażliwe na określone antybiotyki. Oporność pojawia się, gdy antybiotyki są stosowane nienależycie, np. w zbyt małych lub w zbyt dużych - najczęściej w celach zapobiegawczych - dawkach lub przy stosowaniu ich w celach leczniczych i to szczególnie w przypadku chorób wywołanych wirusami, wobec których są nieskuteczne. Obecnie poznano już odporność bakterii na określone antybiotyki. Dlatego głównym celem w produkcji zwierzęcej w Holandii (Maatjens, 2013) jest ograniczenie ich stosowania o 50% w 2013 r. w porównaniu z 2009 r. Znaczącym elementem tego programu jest poprawa warunków środowiskowych w chowie zwierząt (drób i świnie). Rodzaj systemu utrzymania, dostępność do paszy i wody dobrej jakości oraz brak środowiskowych czynników stresogennych, odgrywają kluczową rolę w poprawie zwierzętom warunków środowiskowych. Metoda optymalizowania pisklętom warunków wczesnego odchowu, obejmuje okres klucia - nazwany HatchTech i tuż po wylęgu - HatchBrood. W Polsce, od sierpnia do końca grudnia 2013 r., Inspekcja Weterynaryjna powinna sprawdzić zasadność stosowania antybiotyków, zgodnie z zaleceniami lekarza weterynarii. Jeżeli Inspekcja stwierdzi w wodzie przeznaczonej do pojenia drobiu, ślady antybiotyków a producent nie uzasadni ich terapeutycznego stosowania, to grozi mu kara, a mięso tych ptaków zostanie przeznaczone do utylizacji. Wg Zastęp- 12
AKTUALNOŚCI 13
cy Głównego Lekarza Weterynarii, dra Juliusza Naze, zapobiegawcze stosowanie w fermach drobiowych antybiotyków, wywołuje u kurcząt na nie antykobioodporność. Znaczenie okresu powylęgowego Pisklęta tuż po wylęgu, zanim znajdą się w standardowej brojlerni, przebywają przez 4 dni na specjalnie wydzielonej powierzchni odchowu, gdzie kontrolowane są takie parametry środowiska jak temperatura, wilgotność względna, poziom CO 2, szybkość ruchu powietrza - by utrzymać wyrównane warunki chowu. Optymalna ciepłota ciała piskląt wraz z nieograniczonym od początku dostępem do paszy i wody, warunkuje właściwy rozwój przewodu pokarmowego i optymalne wykorzystanie treści woreczka żółtkowego, zapewniając skuteczne stymulowanie matczynej odporności. W takich warunkach nie występują także czynniki stresogenne, osłabiające rozwój systemu odpornościowego. Optymalne warunki początkowego odchowu piskląt, zapewniają im dobry stan zdrowotny, niewymagający stosowania antybiotyków oraz umożliwiają uzyskanie wysokich wskaźników produkcyjności w ciągu całego okresu odchowu brojlerów. Maatjens (2013) porównał wyniki produkcyjne uzyskane w fermach towarowych, utrzymujących 2.4 mln piskląt w systemie osobnego, 4-dniowego odchowu po wylęgu, z 2.0 mln. kurcząt brojlerów, odchowywanych systemem tradycyjnym, tj. od pierwszego dnia życia, w standardowych brojlerniach. Okazało się, że w przypadku zastosowania pierwszego wariantu, ograniczono użycie antybiotyków o 50%, a skumulowany udział padnięć do 38 dnia życia kurcząt, zmniejszył się o 20% w porównaniu z brojlerami, odchowywanymi tradycyjnym systemem. Wyżej przytoczone dane wskazują, że zastosowanie wczesnego, 4.-dniowego powylęgowego odchowu piskląt brojlerów, w optymalnych warunkach środowiskowych, przed przeniesieniem ich do standardowej brojlerni, nie tylko poprawia stan zdrowotny stada lecz także skutecznie ogranicza stosowanie antybiotyków i zapewnia opłacalność produkcji brojlerów. Ostatnie badania wykazały, w tym również prezentowane na XXV Sympozjum Polskiego Oddziału Światowego Stowarzyszenia Wiedzy Drobiarskiej (2-4.09.2013) w Zegrzu k. Warszawy, że w przypadku chowu drobiu, antybiotyki można z powodzeniem zastąpić probiotykami, prebiotykami, synbiotykami lub innymi podobnie działającymi preparatami. Wmawianie konsumentom, nieznającym kosztów usług weterynaryjnych, że producenci kurcząt brojlerów z chęci zysków, faszerują je antybiotykami - jest zupełnie bezzasadne. Prof. dr hab. Stanisław Wężyk dr inż. Ryszard Gilewski 14